Inwestowanie w zasoby ludzkie jako podstawowy warunek rozwoju przedsiębiorczości

Pełen tekst

(1)2003. Anna Francik Ka'."" Pi .. d.......rcz.id I .....wDCII. Małgorzata Kosała K........ PrzetbI9..1.......1 I Inn.wacll. Inwestowanie w zasoby jako • waJ'unek rozwoJu. •. 1. WprowadzenIe Przed s iębiorstwa. funkcjonuj" dziś w środowi s ku niezwykle dynamicznym. Przeobrażenia spoleczno-gospodarcze oznaczaj~ gwałtowne zmiany dotykające wszystkich, wymagajqce wspóludzialu i zf()wmienia. Drogq do zrozumienia zachodzqcych zmian jest wiedza, zdobywana przez poszczególnych ludzi i cale organizacje. Odpowiedzialność za poszerzanie tej wiedzy bior,! na siebie pmlstwo, przedsiębiorstwo i jednostka. Problem odpowiedzialności za podnoszenie kwalifikacji na poziomie organizacji ponosi firma, wynika to bowiem z funkcji personalnej strategicznego zarządzania zasobami ludzkimi . W odniesieniu do calego spoleczeńslwa, odpowiedzialność za kapitalludzki przejmuje państwo , które inwestując w edukację, także pośrednio poprzez inwestycje przedsiębior stwa, podnosi poziom wzrostu gospodarczego. W obu przypadkach polityka edukacyjna buduje przewagę konkurencyjną spoleczeństwa i organizacji. Firmy poszukują coraz to nowych rozwiązań. Posiadając najnowsze technologie i niskie koszty wytwarzania, zaczynaj" zwracać uwagę na zasoby ludzkie, w których upatruj'l nowych możliwości rozwoju . Wśród personelu dostrzega się pannera, pomyslodawcę i przedsiębiorcę wspólucze stniczącego w dzialaniach firmy. Pracownik tak traktowany coraz częściej wykazuje inicjatywę, nie jest więc tylko podwladnym wykonującym zlecone mu zadania. Dostrzeżono kapital, o którym z racji trudności w przeliczeniu na pieni"dz czę sIO zapominano - kapitalludzki. Stal się on jednym z najcenniejszych zasobów, będących w dyspozycji przedsiębiorstwa . Jest to tylko jeden punkt widze-.

(2) or:afa KOMlla. ni a - mikroekonomiczny. rozpatrywany przez jednostkę gospodarczą dzialającą na rynku. Drugim. bardzo istotnym "'pektem rozpatrywania lo"sobów ludzkich jest ujęcie makroekonomiczne . Pomijanie i nie za uwa żanie tego zag"dnienia przez mld danego kraju może prowadzić do tragicznej sytuacji gospodarczej (np. Polska z I 8',1[, bezrobociem - to m.in. wynik nieplanowania inwestycji w zasoby ludzkie). U miejętne inwestowanie oraz wla śc iwc dysponowanie zasobem ludzkim to w przyszlośc i dobrobyt kraju b'ldi. w najgorszym wyp"dku moi.liwość uniknięcia lub zlagodz.enia problemów gospodarczych. (mu) z zainteresowanych stron. która powinna mieć świadomo ść roli i rangi k"pitału. ludzkiego. lud ziach.. są. sam i tworzący ten kapital. Mowa tu o poszczególnych. Kapilallutlzki •,. K() n'. y~ t: i. z p() ni ~sill ll y t:h inwC :'I I)'cji :. T Pmistwo. PrzcJsi<;hiofst w(\. P!"i.lcownicy. .. Nakłady Il\\!C siyt: yj Ile. ZasobY• ludzkie K szt a łtowanie. zastlb6w hldzkich. Rys . 1. Podmioty uczestnicz:,ce w Źródło : opracowanie własne .. koszty. Kapitał. ludzki. kształtowaniu kapitału. ludzkiego. z inwestowaniem w zasoby ludzkie. można w przyszlośc i liczyć na korzyści w zwi'IZku z poniesionymi nakladami . Istotny jest sposób i cel przeznac zenia n"kladów. gdyż mają one wplyw na rodzaj i jakość kapitalu. który w przyszłości będzie do dyspozycji inwe stujących. Gdyby pokusić się o jak'łś analogię. można by zasoby ludzkie porównać do diamentu. a kapitalludzki do brylantu. To.jak lśni. jak wygl~lda i ile z niego zostalo . za leży od jego wlaściwcj obróbki .. 2.. Ponosząc. •. związane. Tcoria kapitalu lu dzkiego stanowi modyfikację modelu neokłasycznego. zrywając z zal(lżeniem homogeniczności podaż. y pracy oraz podkreślając. i.e przyczyml wielu zjawisk na rynku pracy jest heterogeniczność czynnika pracy. spowodowana róż. nym stopn iem inwestowania w jego rozwój. Podstawową.

(3) Imve:i10WQII;e. IV. :.usoby IIulzkil' jak~·{/'.!!!.~~~~ _'_"c.."__I'I__uc..It__ 'k__..__._ _ _ _ __ _ --'. kategorią. tej teorii są inwestycje w kapitał ludzki, tzn. w rozwój szeroko rozumianych kwalifikacji zawodowych ludzi oraz wykorzystanie ich wiedzy jawnej i ukrytej ' . Inwestycje w c złowieka kojarzą się przede wszystkim z ksztalceniem oferowanym przez system edukacji narodowej, kształceniem i doskonaleniem zawodowym, programami kształce nia permanentnego dla dorosłych. Wszakże inwestowanie w kapitał ludzki obejmuje taki.e usługi i udogodnienia związane z ochron'l zdrowia i wpływające na dlugo ść życia i jego jakość. Ponadto nale ży do niego bardzo ważne gromadzenie informacji. badania naukowe oraz potencj al naukowo-badawczy . Sfera naukowo-badawcza. edukacyjna i szkoleniowa rozwija szeroko roZllmianą przedsiębiorczo ść. Glówni twórcy teorii kapiwlu ludzkiego. T.W. Schultz, G. Becker oraz l. Mincer. traktują kształcenie jako inwestycję. która przynos i efekt w postaci więk szej produktywności pracowników i koncentruje się na efektach pieniężnych: placowych i dochodowych . Podstawowe z"lożenia teorii bpitalu lud zk iego zostaly sformulowane w latach sześćdziesi~tych przez G .S. Beckcra' . który poszukiwal wyjaśnienia niektórych zjawisk na rynku pracy. Z"stanawiał się nad przyczynami niższych przyrostów dochodów u starszych pracowników. większej ruchliwości mlodych pr"cowników. zróżnicowania stabilności zatrudnienia zależnie od zawodu i kW<llifik"cji . W literaturze możemy spotkać różne pojęcia kapitalu ludzkiego; jedyną wyróżniając'l go cechą jest to. iż jest nierozerwalnie związany i zawsze towarzyszy danej osobie. Stąd też inwestycjami w d"nego pracownika możemy nazywać nie tylko wydatki na jego wykształcenie. przeszkolenie. lecz również wlaściwy system zatrzymania go w przedsiębiorstwie czy też kmju . np . odpowiednie wynagrodzenie. prestiż. premie . gratyfikacje. pakiet socjalny. Dość powszechne jest pojmowanie kapitalu ludzkiego jako nakladów poniesionych przez organizację na szkolenie i doskonalenie jej członków'. Wedlug SloIVnika ekonomicznego przedsiębiorcy. kapital ludzki to "wiedz" i umiejętnośd, które reprezentuje praca ludzka r... 1wyższe wynagrodzenie jest ekwi w"lentem za poniesione koszty nauki i utracone dochody z tego okresu, gdy pobierał naukę . Inwestowanie w kapital lud zki [ ... l podnosi wydajno ść pracy w podobny sposób jak inwestycje w nowe urządzenia lub technologie""lak widać. jedne definicje odnosz'l się do zasobów. jakimi dysponuje dana organizacja, i koszty inwestycji przerzucają na przedsiębiorstwo. Inne mówi" o zdolnościach i umiejętnośc iach, które może posiąść każdy czlowiek. a koszty inwestycyjne rozszerzają na jednostki, d odat kowo podaj'lc korzy ści . jakie można osiągnąć wraz z poniesionymi nakładami. l A . FrJni."ik . A . Poczlowsk i. Wrbnltte proMem)' :(III"łUlll;I ' "ill i ,.ynku pmcy. AE w Krakowir. Krak6w 1991 . s. 23 . ~. G.S. Bcckcr.liu"l(lII Cal'iral . New York 1964 . J J.A.F. Stol1cr, RE Frccman, D.R. Gilbcn Jr .. Kierowonie, PWE Warszawa 2(XII, s. 567, 4 Z, Dowgiall o. S/mvllik Ek01wmiC:,1JY Pr;:.t'd.\·i,·biorcy. Wydawn il:two ..Znicz". Szcz{.'c.: in 2000. s. t 28..

(4) AlIfla Francik, Ma/~(}r:,ata Ko.wla. 3. Specyfika Inwestowania w kapltal ludzki W literaturze przedmiotu przyjmuje s ię. że moż na wyodrębnić pię ć glównyc h kategorii dzialań podnosz<,cych jakość ludzkich zd o lnośc i. które można nazwać inwestycjami w czlowieka czy bpital ludzki . Wymienia s ię tu więc, po pierwsze, szeroko rozumiane usługi i udogodnienia zw iqza ne z ochroną zdrowia wplywaj"c\! na dlugość życia. witalność. silę i wigor życ ia . Następnie. trzy różn e rodzaje ksztalcenia . otrzymywane i oferowane przez . .formalny'· system edukacji narodowej. dalej. kształcenie i doskonalenie zawodowe w czasie pracy. wreszcie program kształcenia permanentnego dla doroslych'. Rozpatruj"" ekonomiczne aspekty szkolenia zawodowego. można uznać. że najwięks zy wplyw n" skalę. rodzaj i podejście do spraw podnoszenia kwalifikacji mają pracodawcy. gdyż oni najczęściej organizuj". finansujq szkolenia i motywują do ich podjęcia. W Polsce system szkolenia zawodowego. podobnie jak calego szkolni ctwa. przechodzi .. przyspie szon,( ewolucję. od modelu p"ństwow ego cło korp oracyjnego i rynkowego . Nicwidzialna ręk" rynku nie jest w stanie wyeliminować roli pali stwa z modelu rynkowego. Pmistwo oddzialuje poprzez regulacje prawne odnoszące się do zasad finansowania . likwidacj i b"dź tworze nia jednostek edukacyj nych i zawodów. standardów kwalifikacyjnyc h. Pań stwo moźe zatem decydować o tym. kto po nosi koszty sz kol e ń : pnlcodawcy czy pracownicy. i - posred nio - jakie jest znaczenie i powszechność szkolenia zawodowego. Na przy klad. przywi leje podatkowe wspomagaj" popyt. podczas gdy ich brak wplywa na jego ograniczenie. W zakresie inwestowania w kapital ludzki w Polsce pmistwo decyduje o: - systemie szkolnictwa na wszystkich poziomach edukac yjnych. - przewidywaniu potrzeb szkoleniowych oraz zaspokojeniu potrzeb grup chronionyc h (hezrobotni. niepelnosprawni. opuszczaj'lcy zaklady penitencjarne) i niekt órych grup urzędników palistwowych. - finansowaniu obo wiązkowego kształcenia w systemie szkolnym oraz jako pracodawca - ponoszeniu kosztów szkolenia wlasnych urzędników palistwowych. - wyznaczaniu ogólnych ram funkcj onowania placówek szkoleniowych. - inicjow" niu tworzenia centralnych cial profesjonalno-samorz:,dowych. Palistwo w mal ym stopniu panycypujc w bezpośrednim finan sowaniu szkoleń. pozostawiaj"c rozmiary i zakres szkolenia swobodnej grze rynkowej . Do 1992 r . finansowanie ksztalcenia odbywalo s ię w Polsce glównie z budżetu. Z"lsadniczc zm iany zwi,!zanc ~ą z reform ..) samorz'Jdow'l o ra z reform.) systemu oświaty (1<J9H L) . Podstawowe i średnic k sz tałceni e do IX roku życ i" j cst ""dal finansowane przez budżet i częściowo przez gminy, w za kresie kształcenia zawodowego narasta d"żenie do zwiększenia udzialu pracodawców. Ustawa. ~ J.Mujżcl. Kaf'ila/ ifu/:.ki. S/(In. i l'l'npckrvlI'r, Radu Strategij SpOł(,CI,lHJ - G ()~p{)darcz('j przy Radzie Mini strów. Rapon nr 27, Warszawa 199X..

(5) Im vestowlln ie w. IlId:. kir ~.~.'J'.~~~::'.'2:-'I::I'l':/,:-"'!.,'!.":.e~k::,,.:-._. ,. Tabela I . Możliwości podejmowani.t d zi al ~111 inwestycyjnych ze. _____ _ _ _ wzgędu. na podmiol. realil.lIj~cy. ,--------------------------------------------Podm iot Dziahtnia aktyw il.llj.)cc:' inwtstyje kapital lu dzki Vi. Pall:m vo. Przcdsi, biorSlwo. -naloi.cllie obnwi'lzku l~)siadani a lil'l~ lI c.ii np. hiura nicnK"ho1l1tlst.:i - kredyt), l~dll k at.:yjne - dohrze zorganizowany systc 111 CUUkilt.:j i (I ieca za wodowe. r~:)(Jnos7.cnic wieku ()bowi:jzko\\,('j edukacji) - sy!<.tcm ('duk,Kji od lltlwiadaj;)ty zalx1lrzchow<lniu na rynku prat"y - ulgi podatkowe dl a pl7.edsięb io rs tw Z t ytułu ponoszony!.:h kosztów ~zkokń - ulgi podatkowe dla obywateli p(xlllt lsz,-!cych sW(lje kwali fik;lt.:jc - organizowanie przy organach a o rnini~tracj i public7.Jlej (np . (~snKlki woje wódzkie lub powiatO\\'l') Centrum Wymian y [)oswiadt"zCJl .- twor ZCl1 i l~ rankingów ftrm inwcslu,i;lcych w pracowników - podnoszenie poziolllu swiut!nmosc i roli i znaczenia lilsobów ludzkich (już n;1 Pll/.lomie gillllla/jaln)'Jll) - or galli l.\l wan l~ SZKoh;'Jl WCWJ)I" trl lI)'c h (wymiana wiedzy") - org,mil.owan il' zcbnlJi ~ spotk aJi rnbt'tCzych (wy miana d o ~ wi;lt.k zc Ji) - inlr;IJlCl - sl wor/~nic sIl'c i w~ w ll\'t oncj - dofin,lIIsow;mic kursów podcjlllOW:Ulydi z włas nej inkjal)' '''')' pr/c z pracown ikow. - pr/.)'znawamc urlopów szkoh.:n inw)'ch - t worzl!n i\~ atmosfery przychylnost.: i dla doksztakania (kultura organi/.acyjIla ). -. odpowil!oni system nagród zwi:)1.anic praol\\'llika 7. firm) (np. pak iet socjalny) podejmowanie edukacji \V r,IIllOlch systemu Edukacji NanxJowcj u..:zcslJ\ iClwo w ~ z kokniac h Or!!anil.ow;Ul}'..:h pl7.ez przc(hit;biorstwo UI."I.csl nir IW() w szkuleniach na pt1l.illlll il' kraju i na jJOl.iolllic mic;dz)'lwrodowym - sal11odoskollaknie (kursy zawodowe , podnoszenie wyb1.takcnia ). Pr;Jww nik. ' - - - -- - Zródł o:. opracowanie wla snc .. przewiduje odplatnosc wszystkich form edukacji ustawiczncj" _nato miast brakuje c i~gle proedukacyjnyc h instrumentów mot ywac yjnyc h , W pierwszym okresie transformacji ustrojowej wyst~pilo ogranic ze nie finansowania ksztalcenia i szkolenia kadr. Pod wplywem zmian w strukturze wlasności zmienil się stosunek do inwestowania w ludzi. Coraz więcej firm przejawia zainteresowanie partycypacją w kos ztac h kształcenia pracowników lub podejmuje różne inicjatywy szkoleniowe, Impulsem do zmian w strukturze wla s n ośe i instytucji edukacyjnyc h byla ustawa z 1<)91 r .. umoż liwiaj'lca tworzenie' nie patistwow yc h szkól i innych placówe k oswiatowych' . Od 10 lat istnieje w Pol sce profesjonalny rynek edukacji mened żers ki ej . Sklada s ię on z firm i instytucji specjali zuj'lcych s ię w różnorodnych fmmach. ----------------- ..h. Ustawa. I.. dnia 25 lipl.:a l ()t)X r. n I.l1lianic ustaw y o syslcm il" ()~wiaty" Dz "U. nr I J 7/lJX, poz.. 759 .. ' Ustawa z dnia 7 Wl"lCSnla 1991 r. o system il..' \l .~ wiat y . Dt..U. nr95/91, pOI.. 42) ".

(6) Al/na Francik, Ma/;.;or:ata Kosa/a szkoleń. (krótkie, długie, zamknięte) i uczelni wyższych, kształcących na studiach podyplomowych, czy też specjalnych, jak np. MBN. Tabela 2.. Korzyści osiągane. Praccownik. - w i~ksze możl i wośc i zatrudnienia na rynku krajowym i l.agra!lJcl.llym .- mo7.liwość znalezienia najodpowiedniejszej posady - wyi.sze zarobki - podniesienie własnej walio. . sel, wyzsza S<lmOOCl'na - wymiana wiedzy na rynku mii,'dzynarodO\vym (np. nauka języków. Źródło:. poprzez inwestowanie w zasohy ludzkie o[sI wo. Prz~d.'> ięb i. .- innowacyjnoś( firmy - kompetentny I"x-rsonel - kreatywllośl' _kpszL' jakościowo rozwi;:)zania probkmow - internalizacja (Zwi"zanie z firm;)) - wzrost jakości l efektywności - zaspokajanie potrzeb sam()reallzw.:j i, mIlania, osiilgnięć i władzy pracov.'ników -łatwiejsze nawl;)zywanie współpracy l ko{)!x'rantarni zagranicznymi i krajowymi - wymiana doświadczcll. Pa!lstwo _. pn:stii. na rynku międzynarodowym (wyksztalcone społeclcństwo). - mniejsze kosi'.ly opieki nad niektórY!lli g!1lpami - wzrost prJ.ychodów do budżetu (wzrost wynagrodzcń wpływa na wzrost przyL"łlOdów paliSIwa I. tytułu podatków) - eksport pracowników - niższe bt'zroboc ie - wymiana wiedzy, technologii między krajami, - wzrost tempa gospodarczego. opracowanie w!asnc.. Inwestorami w zasoby ludzkie są trzy główne podmioty: państwo, przedsiębiorstwo, pracownik (3*P). Ookonujqc skrótowej charakterystyki inwestycji i osiąganych z tego tytułu korzyści, moż.na ograniczyć się do trzech zdali dotyczących trzech podmiotów uczestniczących w tym procesie: I. Państwo inwestuje w obywateli, którzy posiadaj'! większą samodzielność, a to ma wpływ na poprawę sytuacji gospodarczej kraju (zdrowsze społeczeń stwo, mniejsze bezrobocie, wyższe wpływy do budżetu). 2. Przedsiębiorstwo inwestuje w pracownika. który uzyska odpowiednie kwalifikacje (lepszą wiedzę, umiejętności, doświadczenie), a to ma wpływ na lepsze wykorzystanie potencjału firmy oraz jej innowacyjność oraz przekłada się w praktyce na jej konkurencyjność na rynku. 3. Pracownik inwestuje w siebie i we własne wykształcenie. co ma wpływ na wiarę we własne możliwości, staje się on bardziej samodzielny i nie martwi • •• SIę o mIejsce pracy. Tak jak w marketingu mówimy o zasadzie 4*P, tak w przypadku zasobów ludzkich możemy mówić o zasadzie 3*P (państwo, przedsiębiorstwo, pracownik), trzech podmiotach, które odgrywajq istotnq rolę w kształtowaniu kapitału ludzkiego.. T. Slaśkicwicz, RVIlt'k usIlIg s;):.o/t'niowych, II edycja raportu, Instytut ZarZ:ldzania, Warszawa 2000,s. 12. R.

(7) Jnwe.Hm\'wlie. U'. IlId-kil' . ,. , . \I'. a". /1/ d:.. . .. 4. Edukacja w Polsce a europejskI system ustawIcznego. kształcenIa. Europejskie systemy ed ukacyjne Sil wprawd zie heterogeniczne , lecz łączy je podstawowe zalo ż.e ni e, że szkolenie pracowników jest najbard z iej w la śc iwil stra t egi ą przeobra żenia spo leczellst w innowacyjnyc h . Kon cepcje takie . jak .. uczenie się prze z ca le i.yc ic" (I;{elol/g l ell rtl;llg - za proponowane prze z UNESCO) , .. powtórna edukacja" (rew,-,-el/I "cIUCiIl;OI/ - inicjowana w OECD) i w kontekście europejskim - .. naprzemienn ość" (lIIIC f//w/ ce) , zakladają organiwwanie edukacji zawodowej trwaj'lcej przez cale życic czlowieka". Nauka przez cale i.ycie staje się ce le m wyznaczanym przez rZ'ldy i j eś li ten pomysl edukacyjny zostanie rozwinięty i przyjęty , .. wsp""czesne spolecze /ls two będzie spolcczc/lstwem uc zącym s ię i Europa hędzie zaj mowala g lów ne miejsce w tym spo łeC Zc llstwi c" Jll , Postulat nicugraniczoncgo dostępu do szkolenia zostal sformulo wa ny ju ż w 19R9 r. w Karc ie Spolecznej wa rt. 15". Ksztalt ws tę pnej fazy kształcenia (Vocaliol/ol Edllca/;ol/ al/d Trainil/g - VET) jest blisko zw i'JZany z istot" i funkcjami szkolenia zawodowego doroslych (Col/l il/IIiI/g VocaI;ol/a! Trail/il/ g - CVT) w Holan d ii , Belgii, Wielkiej Brytanii. Silna linia podzialu międ zy k sz tałceniem a szkoleniem zawodowym zaz nacza się w Austrii, Niemczech, Danii i Luksemburgu . Mimo różnic, we w szystkich krajach UE strategie szkole niowe maj'l podobne cele: - promow:mic rozwoj u osobowego. pe w n ośc i siebie i samorealizacji, awans zawodowy, - podniesienie efektywności gospodaro wa nia, produktywno śc i i zyskow nośc i, wzrost zarobków i dochodu narod owego, - za pobieganie dezaktualizacji kwalifikacj i, adaptacja do zmian, -- lagodzenie szczególnych problemów grup wysokiego ryzyka, - odpowiadanie na zapot rze bowanie gene rowa ne przez ro zwój spo łeCZl10gos podarczy, - innowac yjność przez podwyższanie umiej ę lnośc i , - wzmocnienie uc zestnictwa kulturowego i kompetencji spo lecznyc h ". Prawo dostępu do szkolenia zawodo wego oznacza prawo każdej osoby za trudni onej do uczestnictwa w kursach szko lcniowych zgodnie z jej osobistym za interesowaniem , nawel jeśli pracodawca nic czerpie z tego bezpośred nic h korzyści. Więks zość państw czlonkowsk ich gwarantuje prawo dostępu do szkolen ia. Te, które nic uwzg lędniają takiej mol.!iw"ści, charakteryzowanc są M. TC.'isarillg. Tmil/il/g fol' (l C/ulI/g illg S(ló~ ' fy . A Nt'IWO on C"r,.l'lII Vonlf;olllll F:ductlt;oll mul Trt.l;ll i,,~ Res('orch;" Ellrop,' 1998, CE DEFO P, Thl'ssalollik i 199X. s. I·n . 'J. Edllwrio l/ (//U( Tmil/il/g : N{'IUIU - AcuJlllplishil/g film/w "filmu},:" Er/unil hm (lIu/ Tra i IIilIg , ElIrnlx~.Ul ('nmmi ss ion, L ux.c.mhl)L1rg ]l)l)7, s. 49. 11 C0111 /111111 i(\' Cha rla of Ihl' F/milami'lIla! Socia I N igh f ol' (!l Work ers • Ellropcan COlll mllJ1 ily . 1(1. SIIIdy GroUf' 011. 1..1Ixcmhnurg 1990, s, 16 . I~ D. Munk. A. Lip smciscr. Ohjl'uil'{'.\', Hl'llli .W f/OIl (//U( Orgal/isl/(iof/ (~f C(mlillllillg VOC([-. firmol Edllcm/oll (llId Traillil/g , CED EOP, Thcssaloniki 1997. s. 52..

(8) Anna Frallcik, Ma/gorz.ata Ko.mla. jako "prawna próżnia" (Wielb Brytania, Holandia i Luksemburg, chociaż w tych dwu ostatnich finalizuje się konstrukcj<; prawnego aktu szkoleniowego). Szkolenic zawodowe o charakterze zapobiegawczym (np. redukcja ryzyka bezrobocia) jest najczęściej podejmowane przez rządy. Niektóre kraje (Irlandia, Hiszpania, Włochy, Portugalia) otrzymują znaczne wsparcie finansowe z funduszy UE. Większość krajów członkowskich posiada mieszane systemy finansowania. W Wielkiej Brytanii obowi'IZki szkoleniowe przejmuj'l przedsiębior stwa, jakkolwiek możliwy jest pewien stopieli kontroli publicznej (poprzez eertyfikację i gwarancje jakości, zachęty podatkowe). Innym modelem jest tworzenie funduszy, które powstają ze składek pracowników (Francja, Belgia, Holandia, Grecja i Irlandia) oraz pracowników i pracodawców (Dania, Hiszpania). W Portugalii i Niemczech budżet ubezpieczenia społecznego jest źró dłem finansowania przedsięwzi<;c' szkoleniowych. Przedsiębiorcy są najwaźniejszymi. organizatorami szkolenia zawodowego. wc wszystkich krajach UE. Najwi<;ksi organizatorzy szkoleli pochodzą z krajów wyżej rozwiniętych, a najwięcej uczestników maj'l szkolenia w nowoczesnych sektorach. Sektory te traktują bowiem szkolenie swoich pracowników jako podstawowy warunek utrzymania pozycji konkurencyjnej. Wyniki polskich badali" pokazują, że pracownicy traktują szkolenia jako obowiązek pracodawcy, zwłaszcza palistwowego. Szkolenia odbywają się głównie ze względu na doraźne potrzeby pracodawcy, a brak całościowego planowania procesu szkoleniowego uniemożliwia occnę jego skutków. Firmy pragnące nie tylko przetrwać, ale także uzyskać nad innymi przewagę, maj'l jasno określone plany szkoleniowe. Firm tych jest jednak niewiele. Gdyby istniały rynkowe procedury badania efektywności szkoleli i można było ich efekty przełożyć na konkretne wyniki, przedsiębiorstwa widziałyby w podnoszeniu szeroko poję tych kwalifikacji szansę dla swego rozwoju. Z tego powodu zwrot inwestycji szkoleniowych nie jest przez przedsiębiorstwa w ogóle uwzględniany. Analizuj'lc statystyki dotyczące poziomu wykształcenia obywateli poszczególnych krajów (a może być to jakiś miernik inwestycji w zasoby ludzkie), nietrudno zauważyć, że Polska posiada niski odsetek osób posiadających wykształcenie wyższe - ok. 8o/c.,. Podobna sytuacja dotyczy Włoch i Austrii. Wskaż.nik ten jest wy7.szy w innych krajach europejskich, np. Niemcy- 23%, Holandia - 23%, Belgia _. 25%, Finlandia -- 32%. W krajach UE lepiej wygląda również poziom wykształcenia ludności z co najmniej średnim wykształceniem (tab. 3). Dynamika przyrostu liczby ludzi o tym wykształceniu w Polsce należy do najslabszych w Europie. Równocześnie docierają do nas raporty alannujące o niedostatku wysokokwalifikowanych pracowników. Badania międzynaro dowe sygnalizują wysoki poziom analfabetyzmu funkcjonalnego, co wskazuje. na ograniczone jącym się i.\. umiejętności. radzenia sobie Polaków z dynamicznie zmienia-. otoczeniem. Polacy ucz'1 si, krócej i osiągają. wykształcenie. gorszej. Raport pl. Polityku ,c:ko/cl1i()l\'{/ pr:cdsifhiorsllV, Data Group i Polskie Stowarzyszenie. ZarZ<juzama Kadrami. Warsl:lwa 200 I..

(9) Jnwes10\vanie \V .. , ludzkie. warunek .... jakości niż. ma to miejsce w spoleczet\stwach zachodnich". Rys. I przedstawia informacje o poziomie wykształcenia spoleczeństwa w Polsce w 1999 r.. Tabela 3. Odsetek ludno~ci z wykształceniem co najmniej krajach UE i w Polsce Kraj. Belgia Dania Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Niemcy Polska. Portugalia Wielka Brytania Wiochy. 25~29. lat. średnim. w wybranych 25~59. 72 8(). 56. 76. 61. 66 50 86. 45. ). 3X. 55. 49. X8 45 35. 84. lal. ]S. 29 80. -,.... 42 '3 ••. 57 5' ••. 52. 3X. Zródlo: M. Marody , 5,':allsc i halllulet' p"':t'lIIioll S/)O!l'C:IlYCI! !w: I Pr:ys/(I!,ic IIIt' c:y in regracja? Pol.l'ku droga do Ullii Europejskiej, Funducja Ericha Brosta przy Fundacji Friedricha Eberta, Warszawa 1998. s. 161.. Przedstawione zestawienia wskazują na to. że należy stworzyć odpowiedni system zachęt do podejmowania edukacji i odpowiednio dostosować rynek uslug edukacyjnych do potrzeb rynku. Brak harmonizacji rynku pracy z rynkiem edukacji dotyczy szkolnictwa średniego i ~ przede wszystkim ~ wyż szego. Bardzo często ksztalci się wąsko profilowanych specjalistów. którzy w firmach nie potrafią sobie poradzić z wymogami pracy. W praktyce okazuje się, iż lepiej radzą sobie z pracą osoby po studiach humanistycznych, posiadają bowiem umiejętność uczenia się, a nie są nasiąknięci schematami i utartymi procedurami postępowania. Pracodawcy podkreślają, że system edukacji nie zaspokaja ich potrzeb i oczekiwań. Wśród wad wskazują na braki w sferach: języków obcych. technologii, elementów informatyki, prawa, ekonomii, socjologii, umiejętności pracy w zespole, porozumiewania się, samodzielnego uczenia się'5 Blędów tego typu można uniknąć wprowadzaj'lc praktyki zawodowe, nawiązujqe kontakty z pracodawcami po ukończeniu gimnazjum. Możliwa jest wtedy wymiana informacji na temat oczekiwat\ i możliwości, a w dalszej kolejności wystarczająca ilość czasu na dostosowanie się do nich.. M, Marody ,Szanse i IWlllu/('(' pl':t'mial/ Sl'o!l'cznych I w: I Pr:ys'l/picl1il' c:y il1ff'gwfja? Polska droRo do Ul/ii Europf'j.\·kif'j, Fumla\:ja Eridlil Brosta przy Fundacji Friedricha Ebcrta, Warszawa 1998,s. !61 i nasI. l s Praca dla ah.\'O/Wl'lIfll. "Gazeta Wyborcza" z 30 listopada 20(X). 14. t.

(10) Ali/Ul Frallcik . MaIR0I':ata Ko.m !a. 4() .lj. -. 30. c-. .1 .' .7. 1_:'I. - 'I. .-. "c -. -'.1.. fi. :25 I-. ,oJ). ~. .". 20 l-. ,. ~. c':. Ij. lO l-. (d!. fJ ..l. l-. o. ~.h. -&9 -- . .-" - --., ~ ~. >. .~. 'j. > C. ~. ~. ~. 8.. ~. 0 ,1. I ~. ~. .-. o. N V. ~. 'O" ~" ~~ 'J). .;. ~ ~. ~ ~. .-" ~. .". .~ ~. ~ ~. N. ~. ~. 'N. "-. ~. 0... .~. ~. 8.. -C. -.~. '. ~. " ~. Co. Rys. 2. Struktura wyks zlalccnia lud nosci w Polsce L n')L1to: Maly Roc: llik Sla/yslyc:'lIy , GUS , War:-.zawOl 2000 , s.. ~ ~. IOX .. W ostamim czasie podejmowane S,! próby reform na rynku edukacjynym w kraju. Aby zmienić poziom wykształcenia obywate li. utworzono Wyższe Szkoły Zawodowe. które oferuj,! bezpłatne. trzyletnie studia kształqce w trybie dziennym. Zlokalizowane są one w małych ośrodkach. tak by były dostępne d ła młodzieży z małych miasteczek i wsi. O tym, kogo kształcić, wiedzą osoby znające lokałny rynek pracy. w zwi'lzku z tym MEN przygotowało "ustawę cZYSZCZ'IC'!", na podstawie której decyzję o tym, jakich zawodów nałóy uczyć, będ'l podejmować dyrektorzy szkół zawodowych współnie l powiatowymi radami zatrudnienia"'.. 5.. Kształcenie. dla. przedsiębiorczości. w Polsce. Stwie rdzenil', że wykwalifikowana kadra jest podstawowym czynnikiem sukcesu firmy, nic bud/j w'ltpli woSci. Badania wykazały potencjalny wzrost wartości firmy inwestującej w kapitałłudzki do lO%I7. Jednak gdy dochodzi do planowania budżetu. na szko len iach oszczędza się w pierwszej kolejności. II, Z. Pcndd, Pohka 17. :'WI 'O(/O\\'/I,. ,.(ialcta Wyhnr('z,," , z 1 lutego 2001.. M. Jaworl'l.. , O..·:;(lc(}lmllit· kfl r ::.y.\'l'i,. "Gal('I ,1 Prawna". 200 I , nr X6..

(11) lI1WI!JlOwani<.'. II '. ::.lI.'ioby /ud:kie jako polista. H'ortmek .... Są one przede wszystkim drogie, odrywają pracowników od wykonywania obowiązków, nie wiadomo dokladnie, jaki mają wplyw na wyniki osi'Jgane przez firmę, Przeznaczone IW kształcenie pieni:ldze trudno przeli czyć l1a efekty. Przedsiębiorstwa. które zdają sobie sprawę ze znaczenia szkolel! dla ich przetrwania i uzyskania przewagi nad konkurentami, mają wyrai.nie określone plany szkoleniowe, które pozwalaj'l efektywnie ocenić skutki, jakie powinny przynieść. Ranga szkolel! zależy niew'ltpliwic od koniunktury gospodarczej. Jej wzrost pobudza zainteresowanie dokształcaniem. zahamowanie - wywołuje cięcia budżetowe firm i zmniejszenie wydatków na szkolenia . Obok poziomu gospodarczego kraju, rola szkokl! zależy od kultury przedsiębiorstw, będącej pochodną kultury spolcczeristwa i priorytetów wyznaczonych przez kierowWażne są również potrzeby edukacyjne pracowników, które mog'l wią zać się z wymienionymi wcześniej wmunkami, ale mogą też powstawa ć' i być realizowane niezależnie od nich . Program kształcenia dla przedsiębiorczości realizowany jest nic tylko na poziomie szkolnictwa wyższego. Od 2000 r. obj~1 on szkol Y ponadgimnazjalne. Celem kształcenia w ramach tego programu jest : - kształtowanie przed s iębiorczych posław u uczniów, - przygotowanie ich do świadomego wyboru przyszlego kierunku k ształcenia lub ścieżki kariery zawodowej w warunkach gospodarki rynkowej . Zaklada się osi~gnięcie powyi.szych celów, organilUj~c proces kształcenia. nictwo.. w następuj~cych modulach : - komunikacja interpersonalna, - istota przedsiębiorczości, - wybrane zagadnienia mikro- i makroekonomiczne, - poszukiwanie pomyslu i jego prowadzenie, - zarządzanie firmą, - uproszczone formy ewidencji księgowej, - wybrane zagadnienia etyki w biznesie i techniki negocjacji, - kreow:mie ról na rynku pracy (ze szczególnym uwzględnieniem kształtowania umiejętności aktywnego poszukiwania pracy i mobilności w świecie pracy)" . Szkoleniem pracowników i dofinansowywaniem programu promocji przedsiębiorczości zajmuje się również Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP). W tym zakresie jej celem jest udzielenie dotacji przcd s ięhiorcom : - na dzialalność szkoleniową - w 2001 r. na ten ceł przewidziano 10,6 mln zł. Dotacja na osobę nie może przekroczyć 60% kosztów nello i kwoty I tys. zł. a lączna dotacja dla przedsiębiorstwa w skali roku nic może przekroczyć' kwoty 5 tys. zł; - na sfinansowanie części kosztów uzyskania certyfikatu z zakresu systemu zarządzania jakością, środowiskiem lub bczpiecl.cl!stwcm pracy - do r.łyspo-. IM. "Gazela Prawna" 2000 ,~. !4 ..

(12) Ali/Ul Frwu:ik.. Ko.wla. zycji firm je si 11,1 mln zl. Refundacja pokrywa 60% koszlów nello usług doradczych i szkoleniowych, nic więcej niż 20 Iys . 1.1dla malych firm i 25 tys. zl dla średnich; - na sfinansowanie koszlów zaislnienia na rynku kapitalowym - lu przeznaczono pulę 400 tys . zl. PARP pokrywa 60% kosztów ncllo uslug doradczych. nic więcej niż 100 Iys. zl; - na doslęp do darmowej wiedzy - rozpoczynający działalnoś(' gospodarczą mogą skorl.ystać z bezplalnych kon sullacji w Punki ach KonsullacyjnoDoradczych w wymiarze 10 godzin dla jednego przedsiębiorcy, w jednym PKO. w roku kalendarzowym "'. Poza środkami z budżelu palisIwa małe i średnic przedsiębiorslwa mogą liczyć na wsparcie z programu Phare 2000. który ma być uruchomiony w IV kwariale 200 I r. Unijne pieniądze pozwohl przedsiębiorcom zredukować koszly szkoleli i dzia);,,; innowacyjnych nawel o 60%. PARP za pośredniclwem swojego pclnomocnika wlerenie - Regionalnej Inslylucji Finansującej - przygOlOwala ofertę dla przedsiębiorstw slarających się o dotacje. DOlyczy ona następujących problemów : I. Studium wstępne eksportu dla MSP, skladaj'lce się z marketingu eksportowego oraz techniki i organizacji transakcji eksportowych. Jest to program doradczo-szkoleniowy pl. .. ABC eksportera dla MSP", finansujijcy 60% koszIÓw uczeslnictwa przedsi~biorcy. zamierzającego rozpocząć lub rozwimlć nicdawno rozpoczęty eksport . PARP ma do rozdysponowania 1.145 mln curo. a dotacja dla jednego przedsiębiorcy wyniesie prawdopodobnie I tys. curo. 2. Prolllocja eksportu , przygotowana z myślą o przedsiębiorcach. którzy bezpośrednio lub pośrednio eksportuj'ltowary pochodzenia krajowego . Przewidziana na Icn cel kwota (2.83 mln curo) pomoże firmom uzyska ć środki na finansowanie kampanii prolllocyjnych, ukierunkowanych na nowe rynki. Dofinansowaniu podlega do 60% kosztów uslug doradczych , szkoleniowych, informacyjnych , materialów promocyjnych . udziału w targach i innych imprezach proeksportowych. Dzialania te maj,! służyć skojarzeniu partnerów, rozwojowi produktów eksportowych oraz badaniu rynków. Dotacja może wynieść I .5- 10 tys. euro. 3. Wstęp do jakości. skierowany dla przedsiębiorców. którzy chcq modernizować swoj'l firmę i sl..ko lić pracowników ( I mln euro z Pharc i 330 tys. euro z budżetu pa(lStwa) . Realizacja projektu może nic być dluższa niż X miesi,cy, a kwota dotacji przypadaj'lca na jeden projekt mie śc i się w granicach 1.. 7 tys . curo. Picni 'luzc te mogił hy(~ przeznaczane na seminaria, szkolenia. projektowanie i przygotowanie dokumentacji. wdrażanie systemu zarZ<ldzania. audytów sprawdzaj'lcych, przygotowanie wyrobów do bad"ł'. przeprowadzenie wymaganych bad"" i testów czy kosztów uzyskania CCJ'lyfibtów.. 1'1. Oprat: ow:Lnj(! na poJslawic : .,Gazeta Wyhon.:l.a" , 1. 10 lipca ::!OOI.. KOIII/lll ikllly ..

(13) _h_,w_e...:.,_·t '_}\_"'_"_';...:"_"_'.:c'-,-C"'-...:"_"...: h...:k...:ie ~.~.E.'!!!:'::'.'~2''..:'::'.'(~If,::u~lI~e~k.~..~______ 4 . Innowacja i technologia dla rozwoju przedsiębiorstw, czyli program przeznaczony na finansowanie (w wysokości I mln i 330 tys. euro z budżetu pań stwa) audytu technologicznego, przygotowanie do wdrożenia i wdrożenie nowych technologii, wdrożenie własnych rozwi,!zań technologicznych. Dotacja może wynieść od 1.5 do 10 tys. euro. W prowadzeniu szkoler\ i rozpowszechnianiu wiedzy o przedsiębiorczości pomocne mogą okazać s ię również : Izby Gospodarcze, Inkubatory Przedsię biorczości, Urzędy Pracy . Jedn~ z powszechnych na zachodzie rorm inwestowania w kapital ludzki jest tzw. turystyka biznesowa. Firma 7.yskuje inrormacje o runkcjonowaniu, bolączkach, problemach innych przedsiębiorstw i przede wszystkim pomysly na zmiany. Wyjazdy zagraniczne grup pracowników, najczęściej specjalistów z danej dziedziny, maj,! na celu spotkanie z kierownictwem. wymianę poglą dów w swobodnej atmosferze, szkolenie, "burzę mózgów", psychodramę itp. Wyjazdy uznawane "I za bardzo erektywne, stajq się nie tylko sposobem zarzlldzania ludżmi, lecz także ważnym obyczajem . Traktowane są jako nagroda za dobre wyniki pracy oraz dowód dostrzeżenia i docenienia wkladu pracownika. Pracownik doksztalca się, zdobywa inny ogląd rzeczywistości organizacyjnej, a firma zyskuje informacje o funkcjonowaniu, bohlczkach, problemach i przede wszystkim - pomysły na zmiany. W Polsce ta rorma wzbogacania kapitalu firmy zaczyna być upowszechniana . Orerty firm organizujllcych szkolenie za granicą dotYCZ'1 nauki języka, specjalistycznych kursów, udzialu w targach, mityngach itp . Wśród tych firm pierwsze miejsce w rankingu przeprowadzonym przez "Warsaw Business Journal" zajmuje Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, która obsługuje 40 tys. klientów. Seminaria prowadzone przez wybitnych ekspertów w różnych krajach dotyczą np. zarz'ldzania jakościq zgodnie z normami ISO, biznesu: narzędzi, wdrożeń. strategii, e-bizensu oraz towarzyszących mu rozwi"zar\ w zakresie rachunkowo-podatkowym. Kompleksowq organizacj" wyjadów slużbowych do USA zajmuje się Biuro PodrMy 5 Stars Club, specjalizujące się w targach i kongresach (z tej orerty skorzystalo kilka tysięcy osób; jest ona stale poszerzana i przewiduje się do kOllca 2001 r. jej potrojenie), Targi Poligraficzne - Converllex Expo i Pack Expo w Chicago, Targi Przemysiu Mięsnego w Las Vegas oraz największe Targi Motoryzacyjne w Las Vegas. Wyjazdy językowe dla biznesmenów organizuje na całym świecie wiele firm. W Polsce najbardziej znana jest Furnel Travel (Londyn, USA). Najstarsza szkola językowa w Polsce .- Lingwista (dziala od 60 lat) i proponuje biznesmenom wyjazdy do Australii , Wielkiej Brytanii, Irlandii i na Maltę ..

(14) Amlll Frallcik . Malgor=:./llll Kosula. 6. Rynek. szkoleń. Rynek szkoleń w Pol sce jest do ść rozbudow any: od k ształcenia w ramach Edukacj i Narodowej aż do ofert prywatnych szkól. Możliwe jest zorganizowanie szkolenia wewlH}trz organizacji. jak i oddelegowanie pracowników. Firmy szkole niowe prowad z:1 d z ialaln ość zamkniętą . otwart'l i (lub) korespondencyjną. Dodatkowo 30% bada nyc h firm prowadzi dzialalność doradczą. a 29% wydawniczą. Studia podypl omowe orga nizuje 15% badanych firm. a studia MBA 7%. Sporadycznie pojawiają si, kursy korespondencyjne. Szkolenia za mknięte z najdują się w ofercie 87% firm. a szkole nia otwarte w 75 %. Od niedawna proponuje się szkolenia multimedialne i internetowe . Przewiduje się. że będ zie to rosnący segment rynku usług szkoleniowych'''. Tabela 4, Oferta tematyczna firm szkolen iowych Zakres IClllulyczny szkolcll. Udział. Za rz:jdzanic. 80 68. Spr zedaż Umi ejC;IJlOści. procentowy firm szkoknill\vych poocjmuj"jcych zagadnienie. 6X 52. osobiste. M . . rkcting. Finanse Prawo. 30. Jako sć. 24. Informat yka Tc(:hniczne. 24 14. W. Zródło : T. Staśkicw ic:z, Rynek IIs/ug szko/ctJimvych, 1I edy':ja Raportu pl. "Rynek us ług szkol e·. niowych", Instytut. Zilrząd zania ,. Warszawa 2000.. Oferta tematyczna odpowiada zapotrzebowaniu na rynku. a jej zakres tematyczny przedstawiono w tabeli 4.. 7. Szkolenia w. przedsiębiorstwie. Szkolenie zaw odowe w przedsiębiorstwie dotyczy dwóch grup zglaszają cych na nie zapotrzebowanie - pracow ników i pracodawców. Doskonalenie zawodowe obejmuje naj częściej tyc h. których dzia łałno ść ma strategiczne znaczenie dla przedsiębiorstwa . Dużą wa gę przywi"zuje się do szkoleń z zakresu marketingu i sprzedaży . Obok popytu na doskonalenie zawodowe. istniej e popyt na przekwa lifikowanie pracow ników . Sytuacja taka najczęśc iej zw iązana T . Staskicwicz, Ryllck usfllR s::).:olclJ;owych, II edy cj a Raportu pl. .. Rynek lIs1ug s/.koleniu· wych", Instylul Zarz:)d7.:lIlia , Warsi'.ilwa 2000. 20.

(15) , warunek .... Inwestowanie w z.asobr /ud:.kh'. jest ze zmianami w przedsiębiorstwie, np. tworzeniem nowych stanowisk pracy lub przesuwaniem pracowników w warunkach ograniczonej swobody zwalnia,nia i przyjmowania nowych pracowników. Małe i średnie firmy chcą doskonalić kadrę kierowniczą (96% ankietowanych firm), a także innych pracowników (92%). Ankietowani w 69% wskazali na zarządzanie i strategie przedsiębiorstw jako najistotniejszy obszar szkolenia kadry menedżerskiej i 10% - innych pracowników. W zakresie zarządzania zasobami ludzkimi - odpowiednio 64% i 20%, w zarządzaniu bieżącą działal nością firmy - 50% i 21 %. U szkoleniowców poszukuje się uzupełnienia wiedzy, której brak stoi na przeszkodzie rozwojowi firm oraz budowaniu poczucia współodpowiedzialności za firmę. Stosunkowo mało firm jest zainteresowanych szkoleniami na temat korzystania zc środków pomocowych UE (49% i 6%) oraz z zakresu harmonizacji polskiego i unijnego prawa (33% i 5% )".. 50 -. ". 4(l l. 2(l. ,. I. -. -. J( le-. -,-'--. ,':' ;-. -. -". (). duze firmy. Rys. 3. Odbiorcy. 17. szkoleń. ,-. l,. •. .. sredmc firmy. male firmy. osoby prywatne. .. mne. w Polsce. Źródło: T. Staśkiewicz, Rynek liS/lig s::.kolt'lliowych.. II edycja Raportu pl. "Rynek usług szkole-. niowych", Instytut Zarz'IJzania, Warszawa 2000.. Szkolenia odbywają się bez długofalowego planu i odpowiadają na bieżące potrzeby, najczęściej w sytuacji wymuszonej postępem technologicznym lub naciskiem konkurencji. Brak takich planów menedż.erowie tłumaczl): negatywnym nastawieniem zarzl)du (30%) i kierowników niskiego szczebla (25%), brakiem planowania, ograniczeniami finansowymi (67% firm państwowych,. W. Staruchowie?. Po pierll's:c - :ar:.ąd:tlllil'. "Rzeczpospolita" 2001, nr 6X, na podstawie Ankiety Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych. 21.

(16) Al/fili Fral1cik. Malt:0r:'llla Ko.wla. 72 % firm prywatn yc h . 65 % firm zagranicznych). Odbiorcami najdroższyc h szkole l; S'l przedsiębi ors twa duże (52 % ) i międzynarodowe (48 %) " .. 8. Wspomaganie poszerzania w przedsl,blorstwach. kapitału. wiedzy. Turyslyka bizne sowa jeSl ofen'l dla nieli cznyc h . Firmy sek tora MSP nic mog'l pozwolić sobie 11<' wysylanie pracow ników na drogie szko lenia . Jak rozwiązać dylemat zmniejszania kosztów z jednej strony i koni eczność inwestowania w pracowników z drugiej') .Iedn'l z r('ceptjes! nauczanie na odlcgloŚć. czy li e-lcarl/ing. Sposobem na obniża nie kosztów inwestycji w ludzi jest tak że intranet. czyli wewnętrzna s ieć komputerowa w firmie , slabo jak dotąd wykorzystywana w polski c h firmacII. WYJ'ltkiem jest PTK Centene l. który z powodzeniem zaslOsowal ten system szkolel; . Intranct sprawdza się w przy padku 3 rodzajów szkolel; : organizacja pracy w lasnej . wew nę tr z n a organizacja firmy i kształto wanie wizerunku wlasnego i przedsiębi ors twa . Zdaniem specjali stów. zarówno t' . leal'llil/~ jak i intranet przynos"l oszczęd n ośc i od 30 do 50 % kosztów tradycyjnyc h szkoleń. przy bardzo wysokiej efektywności. Podkre ś la się także ich interaktyw"'l przewagę nad np. wyklade m . Wysoka ocena efek tywności wynika z ni skic h kosztów. m oż li wośc i łat wego uchwycen ia zwrotu z tego rodzaju inwest ycj i. Natomiast zapomina s ię w ty m rachunku o ważnych, a zapr ze paszczonyc h czynnikach pośredni c h . zw i'lzanych z integ racją, lojal n ośc ią. pomyslami zainicjowanymi przez innyc h i otoczenie. atrakcyj ności" wyjazdów i odpoczy nku. który może zaowoco wać pomyslami opartymi na nowych zasobach energii i wiedzy.. 9. Propozycie zmian W zwi'IZku ze staraniami Polski o przyjęcie do UE powstala ko nieczność zaangai.owania palistwa w tworzenie i koordynowanie polit y ki szkoleniowej wspierającej rozw ój funkcji szkoleniowej w przedsiębiorstwach . Zgodnie z zaleceniami Europejskiej Fundacji ds. Szkoleli (European Training Foundation - EFf) określono za kres odpowiedzialności jednostek i ic h przedstawicieli (np . związków zawodowych ). a takl.e uslugodawców. za szkolenie za wodowe. oraz postawiono propozycję dot ycz'le'l organizacji systemu szko leniowego w pań stwach kand yduj'lcych . Pro pozycja EFT jest odpowiednikiem modelu rynkowo-korporacyjnego. koordynowanego przez państwo. RZ<ld od powiedzialny j est za ramy prawne. wyznaczanie standardów, zapewnienie i monitorowanie jak ości . tworzenie ~~. Na podstawie: Kil'dy.flrll/Y s::~(I(ą, .. Gale ta Wyhon.:za" 200 1, nr 60 , Pra co ..

(17) Im'.'e s t() wa 11 ił, w za so by lud:. kie ja k() '-"'-~:'.".:':.".~'-":'v("'.Ir:.'u":f1,:e~k:.:.":':"________ mechanizmów krajowej akredytacji kwalifikacji, licencjonowanie przedsię wzięć edukacyjnych i szkoleniowych. Funkcje te ma pełnić tymczasowo, natomiast wzrastać powinna rola partnerów społecznych. Polityka rządu ma być formułowana na tyle szeroko, by jej interpretacja na szczeblu lokalnym odpowiadała potrzebom regionu. Fundusze rządowe mają być oferowane na zasadzie konkurencji tym spółkom, które wyrażaj,! chęć zaangażowania pieniędzy oraz innych środków na innowacje. Szczególne wsparcie finansowe i w postaci ulg podatkowych zaleca się skierować do pracodawców sektora MSP na szkolenia zawodowe i rozwój zasobów ludzkich. Postuluje się zatrudnianie na kontrakty krótkoterminowe osób, które wymagaj,! przeszkolenia. Państwo powinno inwestować w rozwój swoich urzędników na wszystkich szczeblach administracji. Szczebel centralny odpowiada teź za wiarygodny system edukacji w całym kraju, a w dłuższej perspektywie - kwalifikacje uznawane w kraju mają być akceptowane w innych państwach. Obowi,!zkiem centrum jest zachęcanie do przełamywania sztucznego rozgraniczenia między kwalifikacjami akademickimi a zawodowymi. Wiedza akademicka i praktyczna powinny być rozpoznawane i oceniane. Między biznesem a edukacją ma powstać ściślejszy zwi'llek; dotyczy to wszystkich poziomów szkolnictwa, które musi skupić się bardziej na rozwijaniu umiejętności zarządzania. Nie przewiduje się w projekcie bezpośredniego przejęcia przez państwo odpowiedzialności finansowej, natomiast preferuje się inne formy wspierania przemian i rozwoju pracowników. Proponuje się tworzenie funduszy celowych przydzielanych na drodze konkursu w dziedzinie nowych inicjatyw oraz innowacji. Zaleca się stosowanie ulg podatkowych i pożyczek dla inwestujących w szkolenia, konkursów nagradzających dobre działania, wsparcie dla cennych publikacji, funduszu krajowego na specjalne plany. Obok państwa główną rolę do odegrania w dziedzinie inwestowania w kapitał mają przedsiębiorcy. W programie EFf przewiduje się tworzenie porozumień z rządem, organizacjami szkoleniowymi, reprezentantami pracowników, aby dać możliwość udziału w szkoleniach pracownikom nawet najmniejszych firm. Punktem wyjścia do takich działań jest zmiana świadomości całego społeczeństwa, polegająca na porzuceniu myśli o traktowaniu szkolenia jako kosztownego zbytku, a uznaniu kształcenia za warunek sukcesu w biznesie. Począ tek tego procesu powinien być zlokalizowany w przedszkolu i szkole podstawowej, a nie na uczelniach wyższych. Umiejętności zarządzania firmą należy uczyć nie tylko szczebel kierowniczy, ale wszystkich pracowników. Podobnie powinno się zadbać o wszechstronny rozwój, który zapewni pracę na wielu stanowiskach i nie ograniczy mobilności zawodowej. W dobie coraz szybszych zmian każdy pracownik powinien być do nich przygotowany. Doskonalone umiejętności przystosowawcze pozwalają na uczestnictwo w zmianach bez poczucia zagubienia i bezradności. Pierwsze symptomy dostosowania do programu EFf możemy już dostrzec w naszym kraju. Należ,! do nich: początek reformy oświaty, propozycje łiceów.

(18) AnI/a Frall cik ,. Kosa/a. zawodowych, reforma programów edukacyjnyc h z wprowadzeniem obowiąz kowego nauczania pr zeds iębiorc zośc i. Iqczone z egzaminem wstępnym matury, akredytacja ucze lni wyższych, wyższe szkolnictwo zawodowe itp,. 10.. Zakońcxenle. W ekonomii panuje dość powszechne przekonanie, że kapital ludzki to jeden z najbardziej istotn yc h czynników pozwalaj'lcych na osiąganie przewagi konkurencyjnej na rynku, Posiadanie wyk sz tałconego, kompete ntnego o licznych umiejętnościach, bądż o wysokiej specjalizacji personelu otwiera firmom d ostęp do wiedzy i pozwala na optymalne jej wykorzystanie, Personel taki tworzy również wlaściwy grunt dla innowacyjnośc i przedsiębiorstw i umożliwia konkurowanie na rynbch między narodowyc h , Sama informacja nie wystarcza, Trzeba wiedzieć, jak ją wykorzystać , a inwestuj'lc w zasoby lud zkie, możemy li czyć na naszych pracowników, Staj'l s ię oni cennym zasobem przed siębiorstw i kraju, Literatura Becker G.S .. Illlmllf! Caf/iwl. New York 1964 . CO",,,,llllity Charter oj tiU! Fu"dawellla/ Socia/ Higlll.\' ol Worku.\', Europca n Cornrnunit y, Luxembourg 1990 .. [)owgiallo Z., Słownik ekollomlt:lly fJr~ed.\'ifbi()rfy, Wydawnictwo "Znicz", Szczecin 2000. Francik A., Pocztowski A .. Wybralll' problemy ::.atrud"iellia i rynk" pracy, AE w Krakowie, Kraków 1993.. J.lworek M" OS2ocowlInie kor:. .v.ś(·i, "Gazeta Prawna" 2001, nr 86. Kiedy lirmy s:.:kolą, "Gazeta Wyborcza" 200 I . nr 60. Marody M. , SWIl.\'(' i IUl/uu/a prz.emi{/f1 Jl'oh'c:.:n)'ch Iw:] Pr2ystqpiellit.' czy integracja? Pol.~ka droga do UII;i Ellrol'l'Jkit'j, Fundacja Enrich<l Brosta przy Fu nda cj i Friedricha Eberta, Warszawa t 99K . Muj że l J ., Kapitał IlId:.ki . Stall i pCnpt> klywy, R<lda Strate gii Spoleczno·Gospodarczej przy Radzic Mini strów, Raport nr 27, Warszawa 1998 . Munk D., Lipsmeiser A., Ohj/.'cri\lf.\'. Rl'a[i.wl;o" wuj Org(/Ilisatioll oIColllill/ling Vocational Educatioll (/nd Troi,lillg, CEDEOP, Thessaloniki 1997. Pendel Z., Po/ska zawodowa, "Gazeta Wyborcza", z 2 lu lego 2001.. Praca dla ahsolwenta, "Gazela Wyborcza" , z ~O listopada 2000. Raport pl . f'oliryka szkolenioll'll 1"..:.:('d.~ifhior.HIt·. Data Grou p i Polskie Stowarzyszenie Z" rz;,u'I"'lIlia Kadrami , Wa rsz~l w" 2001 . Staru(" howkz W., Po I'iaw.\'zc - :.:ar:.:.C/tl:.:.allic " Rzcczpospolit,, " 2001 . nr 68 , n;, pou s lłl\\-' i c Ank ie ty Polskiej K onfcd cr ~u:ji Pr,ł cod<tw l'ów Pry wll tnyc h . Staśkicw i n T .. Rym~ k 1I.\"lIg s:.ko/t'll iOl\'ych, II cdYl'j;1 mportu, Instytut Zarz.\dzI.ITl i. l, W ar~ szawa 2000. Stone r lA.F., Freeman R.E .. Gi lbert D.R. Jr., Kiero\\,(lllit', PWI::, Warszaw;1 2001. SrI/d", GrollfJ 011 EduClIl;Oll al/d TroilIilIg .- Rl'jwrt - AfCOllll'lishilJg El/rop" Through Et/u· ('lI1iOfl. and 'hail/illg, Europea n Commissio!1 , Luxembourg 1997 ..

(19) Inwestowanie. IV. zasoby ludzkie jako podstawowy warunek .... Tessaring M., Traillillg Jor a Clwnging SOCit'fy. A Report Oli Currefll Vocatiol1a! Educatioll and Trainillg Research ill Europe 1998, CEDEFOP. Thessaloniki 199H. Ustawa z dnia 25 lipca 199H r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, Dz.U. 199X. nr l 17 /9H, pOl.. 759.. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz.U. 1991, nr 95/91 , poz. 425.. Investment;n Human Resources as a Fundamental Condition ol Enterprise Growth Human capital is one or the most crucial factors be,uing on the growth 01' t"irms and the achievement ot" competitive advantage. For this capital to grow, il is necessary to invest in human resources. Three main entilies are in\'olved in this investment: the stale. the firm and the employee. Firslly, the article discusses the range and distribution 01' responsibility, investments and rewards in relation to each of these lhree entities. A section of the article is devoted to a comparison between education in Poland and in Europe. Particu\ar attention is focused on education for business, rang ing from the post-high school level lo employee learning and education support program mes for SMEs. The articJe concludes with the results ot" rcsearch iuto the training market in Poland, and proposaIs for changes in training policy Hnked to the Europcan Union accession process..

(20)