ACTA U N IV ER SITA TIS LO D ZIEN SIS
FO LIA B O T A N IC A 13 101-106 1998
(A cta U niv. L odz., Folia bot.)
Aurelia Urszula Warcholińska, Anna Gmerek
O S T O JE GINĄCYCH I ZA G R O ŻO N Y C H GA TUNKÓW FLO RY SEG ETA LN EJ NA TER EN IE KUTNA
REFUG ES O F EN DAN GERED AND TH R EA TEN ED S P E C IE S O F T H E SEG ETA L FLO RA IN T H E AREA O F KUTNO
A BSTR A C T: In this paper a preliminary list and characterization o f endangered and threatened species o f the segetal flora found in the area o f K u tn o in 1992-1995, have been presented. T he research was carried out using a cartogram m eth od. The list o f 47 weed species considered threatened in the investigated area was compiled basing on criteria applied by International U nion for Nature C onservation.
T r e ś ć
1. W stęp 2. Teren badań
3. M ateriał i uwagi m etodyczne 4. W yniki badań
5. Podsum ow anie 6. Piśm iennictwo 7- Sumary
1. W ST Ę P
Flora segetalna miast środkowej Polski, w tym także K utna, należy obecnie do najbardziej zagrożonych. Podlega ona bowiem gwałtownym przem ianom pod wpływem wzmożonej ingerencji człowieka w środowisko polne. M im o znanego od wielu lat zjawiska zanikania chwastów (zob. K o r n a ś 1987; W a r c h o l i ń s k a 1994a), dopiero niedawno zostały opublikowane „czerwone listy” flor segetalnych ( W a r c h o l i ń s k a 1986-1987, 1994b).
Prezentowana praca jest pierwszą próbą zestawienia zagrożonych gatunków roślin segetalnych K u tn a i określenia statusu ich zagrożenia. Zaw arte w niniejszym opracowaniu informacje stanowić będą podstawę do prowadzenia szczegółowych badań nad tymi gatunkam i w przyszłości.
2. TER E N BA D A Ń
K utno założone zostało w 1466 r. ( S z y m a n e k 1984). Leży na skraju Równiny Kutnowskiej, nad rzeką Ochnią ( D y l i k o w a 1984a), w obrębie woj. płockiego, przy międzynarodowym szlaku drogowym E8 ( S z y m a n e k 1984).
N a terenie K u tn a występują m. in. następujące typy gleb: m ady rzecz ne, czarne i szare ziemie oraz gleby płowe, brunatne wyługowane i pseu- dogleje. Są to gleby wytworzone z piasków gliniastych i słabogliniastych oraz glin zwałowych ( D y l i k o w a 1984b). K lim at K u tn a odznacza się dużą zmiennością stanów pogodowych, zwłaszcza wiosną ( K o ż u c h o w - s k i 1984).
A ktualny obraz szaty roślinnej K u tna ukształtował się pod wpływem wieloletniej działalności ludzkiej. Tereny zajmowane obecnie przez miasto pierwotnie pokryte były lasami, głównie łęgowymi i grądowymi ( O l a c z e k 1984). Obecnie w obrębie m iasta znajdują się niewielkie resztki dawnych lasów (N y c e k 1977). W dzisiejszym krajobrazie K u tn a dom inuje roślinność synantropijna, w tym także segetalna.
3. M A TER IA Ł I U W A G I M E T O D Y C Z N E
Podstawę opracow ania wstępnej listy ginących i zagrożonych gatunków roślin segetalnych K u tn a stanowiły m ateriały badań własnych oraz dane z literatury (np. D r y m m e r 1885; E j s m o n d 1887; K u c h a r s k i 1984; M o w s z o w i c z 1960, 1978; O l a c z e k 1963, 1974).
K ierując się zasadą jednolitości kryteriów oceny stopnia zagrożenia dla wszystkich grup roślin, przyjęto kategorie M iędzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Zasobów N aturalnych ( L u c a s , S y n g e 1978; O l a c z e k 1985; Z a r z y c k i , K a ź m i e r c z a k o w a 1993; Z a r z y c k i , W o j e w o d a , H e i n r i c h 1992; W a r c h o l i ń s k a 1986-1987, 1994). Ich symbole i ob jaśnienia zamieszczono w wykazie taksonów.
W pracy zastosowano nazwy gatunkowe roślin zaproponow ane przez M i r k a i in. (1995).
4. W YNIKI B A D A Ń
N a liście ginących i zagrożonych roślin segetalnych K u tn a znalazło się 47 taksonów (por. W a r c h o l i ń s k a 1986-1987, 1994). Stanowi to około 15% wszystkich taksonów (312) stwierdzonych dotąd na siedliskach segetal nych tego m iasta. Do poszczególnych kategorii zagrożenia zaliczono ( W a r c h o l i ń s k a 1986-1987, 1994):
Ex - gatunki wymarłe i przypuszczalnie wymarłe (2): Bromus arvensis, Bupleurum rotumdifolium\
E - gatunki wymierajace (9): Avena strigosa, Bromus secalinus, Cerinthe minor, Kickxia elatine, Linaria arvensis, Nigella arvensis, Ranunculus arvensis, Stachys annua, Valerianella rimosaa\
V - gatunki narażone (10): Agrostemma git hago, Anchusa arvensis, Asperugo procumbens, Camelina microcarpa, Euphorbia exigua, Galium spurium, Hypericum humifusum, Melandrium noctiflorum, Neslia paniculata,
Valerianella dentata\
R - gatunki rzadkie (12): Alopecurus myosuroides, Aphanes microcarpa, Chaenorhinum minus, Digitaria sanguinalis, Falcaría vulgaris, Gagea pratensis, Geranium molle, Gnaphalium luteo-album, Lathyrus tuberosus, M yosotis discolor, Setaria verticillata, Silene dichotoma\
I - gatunki o nieokreślonym zagrożeniu (14): Aethusa cynapium ssp. agrestis, Alyssum alyssoides, Campanula rapunculoides, Centaurea cyanus, Chenopodium polyspermum, Consolida regalis, Fumaria officinalis, Hemiaria glabra, M edicago falcata, Odontites verna, Papaver dubium, P. rhoeas, Sinapis arvensis, Veronica polita.
N a liście zamieszczono rośliny rodzime (apofity) i rośliny obcego p o chodzenia (antropofity), głównie archeofity. Znaczna liczba taksonów zamiesz czonych na liście występuje na pojedynczych rozproszonych stanow iskach i reprezentowana jest przez nieliczne populacje, np. Aphanes microcarpa, Avena strigosa, Bromus arvensis, B. secalinus, Bupleurum rotundifolium, Cerinthe minor, Euphorbia exigua, Hypericum humifusum, Kickxia elatine, Linaria arvensis, Nigella arvensis, Ranunculus arvensis, Silene dichotoma, Stachys annua.
G atunki o nieokreślonym zagrożeniu (14 gatunków ) wymagają dalszej obserwacji, celem określenia ich statusu.
Do najważniejszych czynników zagrażających zamieszczonym na liście gatunkom zaliczyć można: zmiany stosunków wodnych, urbanizację i roz wój kom unikacji, intensywne rolnictwo i ogrodnictwo oraz zmiany bio- klimatu.
5. P O D S U M O W A N IE
N a liście gatunków roślin segetalnych zagrożonych na terenie K utn a znalazło się 47 taksonów. Stanowi to około 15% wszystkich gatunków roślin segetalnych stwierdzonych dotąd na terenie tego m iasta. D o ka tegorii wymarłych i przypuszczalnie wymarłych (Ex) zaliczono dwa ga tunki, wymierających (E) dziewięć gatunków , narażonych (V) 10 gatun ków, rzadkich (R) 12 gatunków , a o nieokreślonym zagrożeniu (I) 14 gatunków.
G atunki o nieokreślonym zagrożeniu (14) wymagają obserwacji celem określenia ich statusu.
6. P IŚM IE N N IC T W O
D r y m m e r , K. 1885. Spis roślin zebranych w pow iecie kutnowskim w okolicach Żychlina, Kutna, Krośniewic i Oporowa. Pam . F izjo g r, 5: 39-66.
D y l i k o w a , A . 1984a. Położenie geograficzne. [W:] D y l i k o w a , A. (red.). W ojew ództw o płockie. W yd. U niw . Łódzkiego, Łódź: 11-16.
D y l i k o w a , A . 1984b. Gleby. [W:] D y l i k o w a , A . (red.). W ojew ództw o płockie. W yd. U niw . Ł ódzkiego, Łódź: 63-67.
E j s m o n d , A . 1887. Sprawozdanie z w ycieczki botanicznej tv płockim , rypińskim , sierpeckim i m ławskim powiecie, odbytej w lipcu 1885 i 1886 roku. Pam. F iz jo g r, 7: 94-134. K o r n a ś , J. 1987. Z m iany roślinności segetalnej w Gorcach w ostatnich 35 latach. Zesz. N auk.
U niw . Jagiellońskiego, Prace b o t , 15: 7-26.
K o ż u c h o w s k i , K. 1984. Klim at. [W:] D y l i k o w a , A . (red.). W ojew ództw o płockie. Wyd. Uniw . Łódzkiego, Łódź: 43-52.
K u c h a r s k i , L. 1984. C harakterystyka flo ry . [W:] D y l i k o w a , A . (red.). W ojew ództw o płockie. W yd. U niw . Łódzkiego, Łódź: 68-72.
L u c a s , G . , S y n g e , H. 1978. The IU C N plant red data book. IU C N , M orges. M i r e k , Z. i in. 1995. Vascular plants o f Poland a checklist. G uidebook series, 15: 1-303. M o w s z o w i c z , J. 1960. Conspectus florae lodziensis. Cz. 1. Rośliny naczyniowe. Pr. Wydz.
Mat.-Przyr. Łódź. T N , 69: 1-375.
M o w s z o w i c z , J. 1978. Conspectus flo ra e Poloniae M edianae (plantae vasculares). P rzegląd flo r y P olski środkow ej ( rośliny naczyniow e). Wyd. U n iw . Ł ódzkiego, Łódź: 1-395. N y c e k , J. 1977. Kutno i okolice. K A W , Warszawa: 1-50.
O l a c z e k , R. 1963. N iektóre rzadkie lub nowe gatunki roślin dla f lo r y w ojew ództw a łódzkiego. Zesz. N au k. U n iw . Łódzkiego, ser. II, 14: 73-79.
O l a c z e k , R. 1974. M ateriały do flo r y P olski środkowej. Zesz. N au k. U n iw . Ł ódzkiego, ser. II. 54: 27-39.
O l a c z e k , R. 1984. Zróżnicowanie roślinności. [W:] D y l i k o w a , A . (red.). W ojew ództw o płockie. Wyd. U niw . Łódzkiego, Łódź: 72-78.
O l a c z e k , R. 1985. K ategorie zagrożenia ginących gatunków roślin i zw ierząt. Chrońm y Przyr. O jcz , 41(6): 5-21.
S z y m c z a k , R. 1984. M iasta i osiedla »v Płockiem (m a p a ). [W:] D y l i k o w a , A. (red.). W ojewództwo płockie. Wyd. U niw . Ł ódzkiego, Łódź: 118.
W a r c h o l i ń s k a , A. U . 1986-1987. L ista zagrożonych gatunków roślin segetalnych środkow ej Polski. Fragm . Flor. G e o b o t, 31-32(1-2): 225-231.
W a r c h o l i ń s k a , A. U . 1984a. Zm iany roślinności segetalnej Równiny P iotrkow skiej w ostatnich 22 lalach. C z. 1-3. Acta A grobot., 41(7): 5-65.
W a r c h o l i ń s k a , A. U . 1994b. L ist o f threatened segetal plan t species in Poland. [W:] M o c h n a c k y , S., T e r p ó , A . (Eds). Anthropization and environment o f rural settlem ents. Flora and vegetation. Proceedings o f International Conference. Satoraljaujhely: 206-219. Z a r z y c k i , K. , K a ź m i e r c z a k o w a , R. (red.). 1993. P olska czerwona księga roślin. Inst.
Ochr. Przyr. P A N , Kraków: 9-310.
Z a r z y c k i , K. , W o j e w o d a , W. , H e i n r i c h , Z. (red.). 1992. L ista roślin zagrożonych w Polsce. Inst. Bot. P A N , Kraków: 3-98.
7. S U M M A R Y
In the present paper a preliminary list o f 47 endangered and threatened segetal plant species in the area o f K utno is given. M any o f them belong to rare species both in regions as well as in the w hole country. T he presented list has been prepared as an introduction to detailed investigation s on rare and endangered species o f segetal plan ts o f this tow n. M oreover, it will constitute a basis allow ing a com parison o f regularly conveyed evaluations o f the status o f the endangered and threatened segetal plant species show n in this list.
Prof. nadzw . dr hab. A . U rszula W archolińska W płynęło d o Redakcji
Mgr A n na Gm erek F olia botanica
Katedra Botaniki 29.07.1996
Uniw ersytet Łódzki
