Z polono-lituaniców renesansowych

(1)

(2)

W sumie recenzowana książka jest cenna i godna uwagi. Zadowoli histo ryków nauki, geologów i etnografów. Ponadto powinna dotrzeć do bibliotek publicznych i szkolnych ponieważ prezentuje wzorcowy przykład patriotyzmu i poświęcenia dla dobra nauki.

Roman Karczmarczuk (Wrocław)

Z POLONO-LITUANICÓW RENESANSOW YCH

Śeśioliktojo amźiaus raśtija. Praca zbiorowa, red. S. Narbutas. Vilnius 2000 „Senaji Lietuvos Literatura“ T. 5, 523 s.

Spośród dość przypadkowo dochodzących do nas obecnie naukowych wyda wnictw historyczno-kulturalnych z Wilna wyróżnia się obszerna, nader staran nie wydana książka zbiorowa Śeśioliktojo amźiaus raśtija. (czyli Piśmiennictwo X V I w.), Praca zbiorowa Vilnius 2000 (Pradai), ogłoszona jako tom V urzędowej w tym zakresie serii „Senoji Lietuvos Literatura“ (tj. Stara Literatura Litewska), w 8-ce małej s. 523.

Ponieważ książka, zawierająca obok kilku studiów specjalistycznych z dzie dziny nieomal wyłącznie dawnych tylko powiązań kulturalnych l i t e w s k o - p o l s k i c h , pozbawiona jest całkowicie wszelkich w ogóle streszczeń ob cojęzycznych (a szkoda, że nie zamieszczono tam np. streszczeń łacińskich, ni kogo dziś chyba nie drażniących!), trudno jest nam wchodzić oceniająco w ich obiektywne naukowo znaczenie. Natomiast zwrócić musi stanowczo uwagę kil ka zamieszczonych tamże p r z e d r u k ó w ważnych historycznie dla nas tek stów językowo p o l s k i c h oraz ł a c i ń s k i c h , z wielkiej doby wspólnego przecież ideowo, zygmuntowsko-batoriańskiego renesansu. Epoki przy tym da lekiej tu od anachronicznie nacjonalistycznej dziś ciasnoty językowej, prowin cjonalnej, jeżeli wspomnieć twórczość Janicjusza, Dantyszka, Kopernika, Fry cza Modrzewskiego i wielu innych z Janem Kochanowskim na czele. Poetą, którego znakomite artystycznie psalmy (z Psałterza Dawidowego, Kraków 1579), n i e c a ł o ś c i o w o oczywiście, lecz w sześciu przynajmniej uch wytnych badawczo psalmach tłumaczonych na litewszczyznę ogłosił dwu języcznie pisarz ziemski wileński Malcher Pietkiewicz (Polski z Litewskim Ka techizm [...] z Modlitwami, Psalmami i Piosnkami. Wilno 1598)', czego tam nie wspomniano, mimo że były to p i e r w s z e w ogóle ich p r z e k ł a d y in- nojęzyczne. A później znowu „47 psalmów, czyli nieomal jedną trzecią Psałte rza [...], w innym jednak tłumaczeniu“ zamieścił jezuita Salomon Mozerka Sła- woczyński w obszernych Giesmes Tikieimuy Katholickam pridiarancias [...] (Vilnae 1646, drukiem Akademii)2, wreszcie zaś „blisko dwadzieścia, [...] razem

(3)

z pieśnią Czego chcesz od nas Panie ogłoszono w kalwińskiej, kompilacyjnej Kniga Nobaznistes Krikśćioniszkos, wyd. II w Kiejdanach 1653 (z dedykacją hetmanowi i wojewodzie Januszowi Radziwiłłowi), o czym kilkakrotnie u nas pisano w latach głównie międzywojennych i jeszcze powojennych.

Przechodząc wszelako do wznawianych w omawianym zbiorze tekstów polo nistycznych znajdujemy tam, najpierw, słynną polemicznie Rozmową Polaka z Lit winem [...] przeciw, [...] Stanisława Orzechowskiego pisaniu [...] z roku 1565, w prze kładzie oraz w oryginale p o l s k i m (transliterowanym ściśle ze staropolszczyz- ny!), a dalej - pomijając w tej chwili nieistotne dla nas przekłady - kilka tekstów Augustyna Rotundusa Mieleskiego. W tym, po łacinie: Epitomeprincipum Litua- niae a migratione Italorum P. Libone vel, ut Lituanica historia scribit, Palemone duce usque ad Jagellones z 1576 i początku czasów Batoriańskich; następnie jego list do biskupa wileńskiego Jerzego Radziwiłła (zmarłego po latach jako biskup krakowski i kardynał) pt. Epistoła Augustini Rotundi Mieleski J. U. Doctoris, Sec- retarii M[aiestatis] Regiae &c. ad Illustriss. & Reverendiss. Dominum D. Geor- gium Radivilum Ducem Olycen. &c. D. G. Episcopum Vilnen., qua cuidam Anoni- mo, haeresim eidem Reverendiss. persuadenti respondet (Vilnae 1581); a wreszcie De dignitate ordinis ecclesiastici Regni Poloniae authore Augustino Rotundo Mieliesio [...] iussu et mandato Illustrissimi ac Reverendissimi Domini D. Archie- piscopi Gnesnansis etc. (Cracoviae in ofFicina Lazari, 1582).

Użyteczna badawczo jest przy tym szczegółowa bibliografia zarówno tekstów Rotundusa, jak zwłaszcza studiów o nim (na s. 383-403), a następnie (i znów oprócz przekładu) całościowo przedrukowana polemiczna Censura albo Zdanie i uważenie Prokopa Bałtromiejowicza [może Bartłomiejowicza?] o niminacyjej biskupa wileńskiego przez Jego M. Ks. Podkanclerzego Koronnego uczynionej i Przestroga do [...] Panów obywatelow W. Ks. Lith[ewskiego] z strony urazu praw i, napotym, niebezpieczeństwa ich (z roku 1598). I jeszcze, pod koniec tomu, współczesnego dziś u nas badacza dziejów kultury prof. Wacława Urbana źródło wa rozprawka pt. Litwini w Krakowie od końca X IV wieku do r. 1579 (tj. do zało żenia Akademii jezuickiej w Wilnie), ogłoszona i po polsku co nieco wcześniej w Krakowie3, a następnie dwie mniejsze też rzeczy o M. Mażwidzie, plus jedna recenzja oraz kilka kronikarsko-sprawozdawczych omówień.

Natomiast zaskakuje przy tym nazwisko urzędowego redaktora omawianego wydawnictwa, Sigitasa N a r b u t a s a . Osobistości znanej nam, raczej dość niechlubnie, jako tłumacz (czego nie mogę oceniać), lecz zwłaszcza jako wydaw ca ogłoszonego przed trzema laty, zewnętrznie starannego reprintu łacińskiej Ra- diviliady wierszem, pióra Jana Radwana (druk wileński, z roku 1592?), w którym ś w i a d o m i e p o m i n i ę t o - w rzekomej reprodukcji (!) - wszystko, co było środowiskowo niewygodne pod względem ... nacjonalistyczno-litewskim, ciasnawo prowincjonalnym4. Nie chcąc być tutaj gołosłownym załączam niniej szym zdjęcia pominiętych tam nielojalnie stronic, według t e g o s a m e g o

(4)

w praktyce egzemplarza krakowskiego (wskazanego bibliograficznie w dziele K. Estreichera), kilka lat wcześniej fotografowanego u nas życzliwie - na uży tek właśnie S. Narbutasa. (Aneks 1.) - Wstyd! I gdzież właściwie jesteśmy, w Europie czy, mówiąc językiem pana Zagłoby, w Mysikiszkach? Eheu...

P.S. A swoją drogą, osobliwe to dziś „latynistycznie“ wprowadzanie się do Unii Europejskiej. Wniosek na przyszłość, że trzeba jednak czasem uważać i na reprinty. Bo wszystko można sfałszować.

Przypisy

1 T. U 1 e w i c z : Oddziaływanie europejskie Jana Kochanowskiego, od renesansu do romantyzmu. Wyd. II. Warszawa-Wrocław 1976 PAN, Oddział w Krakowie s. 18-19.

2 K. E s t r e i c h e r : Bibliografia polska. T. 28 Kraków 1930 PAU s. 228.

3 W specjalistycznym Wydawnictwie „Teki Krakowskie“ t. X Kraków 1999 s. 131— 152. - Ponadto zob. zwłaszcza M. K o s m a n : Orzeł i Pogoń. Z dziejów polsko-litew- skich XIV-XX w. Warszawa 1992 passim.

4 A szkoda, że nie zajrzano m.in. do B. P a p r o c k i e g o Herbów rycerstwa pol skiego. Kraków 1584 (wznowienie 1858, reprint 1988), gdzie o Radwanach się mówi już od XI wieku.

Tadeusz Ulewicz (Kraków)

(5)

Aneks 1.

Strony pominięte w reprincie Radiviliady

•t: ►j I l-w V)

w

Cu tn O

s

V s ś •E_o c s V ! " S a .■* ° ‘2 _{c .2 . 5» *c}u c u c cu e o 2 « 2 - S s « fi S e • ^ ~_{c-s « Ł -S = >} o J* «f « m £ g. . w ^ 5; ■ g-• *TJ O *g-• ^ 2 * ’ g-•g-• ** Jm» 3 5 s l " g-S .1 O s •5 1_{P £} - i * c v l i ¿¿'B.2‘2 8 SU t?

•11 ^ « « . S 3

«o ^5 V o g S _{• «• » V v w, J* ł *}\ N? 1 fc Ź £ 5 « S e> > Z .

a

V # a

iu *-QW’ 0 g N oiH 04« 0 2 ^ ŁUO« _ a

o

IS 5o ¿£? « O > o 2 « j g - o - : S > U s O z J 7 S 5 * 1 : : o ° 0 2 - i Ox- h£ «<£ O ••* n 0 > < Di g s o e . f c H H U ci U! X U H < OS u) p-S ^ O lL > f—< u* I--* UJ J Q ^ £

_{< H}

i <

H o

C/D *"■ tri - o t • w> u" u ** -* _{u. t- a.} > i- > o £;*> < J wwn _{o > °} »—• o*

flo“

s 3 3 w u-Ł < w~ u ( - i- f .s c£ a ;u w < > O i W a - c C / •— . OT s S 5 ^ o

S 5 ° ^ g 2 S t p 2

_Z _{O Z Z < O z £ KN}

(6)

;® 8 £• Ii S S '—s s * 8 5 % + S N f ł o ¡o & V. « i | < ~ v >> 3 i •%.» « f < > i ł £ '§ I ż - “ .. l i • § ! « S | .i : | | | ? f i d ? ? 1 ' i i i i I ! U f s « a 5^ u § 4 ; s ""-y 5 C:S o . S “ » 5 '£)•»:-3*— &«j S t? § •» .^ 5 ■ § 3 ^ g a | g g | » a s . 8 f * f e g ^ S l S e & O. a Z2 Ź %2 ~ ° 2 S.J5 - s - « S •<* = a 2 » o S 2 « o -S , J s ] b | l i g Ł | ^ l | ! | # g ! -■§ - f l i l f t l i l f 2 1 fc 2 s | ł ? . 5 »■ * ! 1 s ź •« e 2 1 = ^ .2 ? £ £ £ a ? “ ^ S r •=.«•! s f *<£8 § & »£*■ § S l l t « 8 § * £ 1 1 I ’S i s * - » :>£ '2 t: ~ E £ : a * « d £.§* S £»* a f s S £ p e*£S * *52 o *6 - p tr.o O. r > ,§ g ^ ~ « <* fi xu *j~ p f* £. v ju «. 2 S +* ^ >•/> 5 S ii 5 S*5 ^ 5 o 2 S “ B ® i s 3 S 4 } A ? 8 f i o_{¿> "<0 .ii}_{3 m 2 J? *8'w ;? ml B) o & w O 2? *1 8 '**■• v*> .JS *v (** w tu, *« **•■{» S} s j2 j5 '- 2 C £-1l xS fc-n ^ «5 «%<*?• «u ju £* o p c /> X 5 2 o ^ s j s ^ a l

*-s5 <* 2 « 2 ~ o *> ^ o ^ 5fc«if!fc’2 3 >. w J5i ^ ‘S -S o ^ - S - o i £ ^45>

^ JlN .fiL \ ę* ’T' w a ¡u -t* ~ i» O O ,2 t— “ q*m y» m >•»> S. o iu O O Q 5 P «a T>

§ * £ * s ^ « ^ B a | 8 2 ; S ® e g *

(7)

< Z O > c p , « S * ul .. ■<o W ~ UJ O rt «S _{• *- */»}- . is! 3 ° r° </» 3 3 -w

> ‘EL

r j

-TH S

> J o 72 . *c O * j z «5 .

^ 2 E

- fc*Łc w c « 3 >o; E j O'? «i « S C ii- - — rt C.*-* u ■c Sr'o_o o UJ Z — 1 Q . w > § -T3 _{n l} O O? r« Q. 3 w — w u O E t H = £ .¿“ją tT opPQ 3 M _ .2 ’O ? S s Ł §DJD 2 tT o

-o

_w o i/j -5 s2 -o i i « " g .¡2 ■+- O l r* _ .2 ^5* s E a u > “ 3 -o n r£ « y u '£?• o. 2 Q r* rt .5 .£ c j= > 3 <3 tS cr^ e P-oS ¡5 K «¿j§ e

53 s? *

nł n fTJ i i : - t ó g 3

U

et w O w-O U U w •*£* w #* lŁ: g-o ^ C w-O >

o *- :rs s

u 52 •—• ® «/> > < 0 . 2 g o i £ 3 » t i w « 3 u £ i r . s * O 3 4= n ¡ s u ¿ ¡ « 5 4

w S

<f • «-«

6

CS 3 E #5

_o

cL w 5“ *> ^ w o. U) lu _jo 3O H Q rt •_W*4 S J W « O Ł ^ o» > W * O • *-«

s

S c „ - o

-S5 M w

E ® g w> s U2 i; c •s y 3 1 '5 3, i S • I • «** ó 3 ; u < •« &

(D

(8)

2U 0r yś » fi c p o m ie |5 <i ł3 e tfr nj ta by fir a n? $t j« / 3? fc u je go C au ru ja p rj y p ra n u ł o jjto& i. 2t cj m m « ic fi » o » y g o ść w tw ym ¡¿ aj tc y m b o m ie / <D ću s& fś y