A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 125, 1992
Krystyna Piotrowska-Marczak*
S PECYFIKA RACHUNKU EK O N O M I C Z N E G O
W SFERZE USŁUG S P O Ł E C Z N Y C H
Rozpatrując zasadę racjo naln eg o gospodarowania trzeb a u s t a l i ć czy ma ona walor powszechności, a zatem, czy można j ą zastosować do w szystkich d zied zin gospodarki. W l i t e r a t u r z e spotyka s i ę p og lą dy o og ranicze niu omawianej zasady. Stw ie rd za s i ę m ianow icie, że "Ocena r a c jo n a ln o ś c i ekonomicznej wymaga porównania ponoszonych na kładów z uzyskanymi wynikami. Aby otrzymać obraz porównywalny za równo c e l e , jak i środki muszą być sprowadzone do wspólnego mia nownika - p i e n i ą d z a " 1. To kategoryczne s tw ie r d z e n ie s t r a c i ł o już moc obowiązującą powszechnie. Klasyczna zasada r a c jo n a l n o ś c i gos podarowania, k tó rą obejmowało s i ę t y l k o to co po s t r o n i e celów i środków można u ją ć w k a te g o ria c h wymiernych, musi zostać poddana w e r y f i k a c j i . Potrzebna j e s t tu znajomość faktów, głównie ty c h , k t ó re są i s t o t n e d la za le ż no ści przyczynowo-skutkowych, mających zna czenie d la procesu zmian. W konsekwencji "występowanie p r z e s ł a nek niewymiernych l pozaekonomicznych powoduje jednak, że n ie ma jednego jednorodnego systemu rachunku ekonomicznego r a c jo n a l n o ś c i
o
og ó lno sp ołeczn ej" , a "Ograniczoność r a c j o n a l n o ś c i mikroekonomicz
P r o f . , d r. h ab ., kierownik Zakładu Finansów Lokalnych K a te dry Finansów i Bankowości UL.
B. K a m i ń s k i , M. O k ó l s k i , Ra cjo na ln ość s y s t e mów sppłeczno-ekonomicznych w ś w i e t l e prawa e n t r o p i i , [w :] R a c jo nalność gospodarowania w s o c j a l i z m i e , PWE, Warszawa ,1980, s. 325.
2
J . P a j e s t k a , Świadome k s z t a łt o w a n i e procesów s p o łe czno-gospodarczych w gospodarce s o c j a l i s t y c z n e j , [w :] R a c j o n a l ność g o s p o d aro w a n ia ..., s. 299.
nej może być rozumiana Jako pewna cena j e j p ra k ty c z n e j s i ł y i sku te c z n o ś c i "* .
S tąd. chociaż zasada r a c jo n a ln o ś c i gospodarowania powstała na g runcie d z i a ł a l n o ś c i gospodarczej, to j e j zastosowanie n ie o g r a n i cza s ię w yłączn ie do s fe r y m a t e r i a l n e j , a le rozszerza s i ę na s f e rę n i e m a t e r ia ln ą , przede wszystkim s f e r ę usług społecznych.
Takie u j ę c i e nie t y lk o pozwala na zastosowanie racjonalności- gospodarowania w 3ferze usług społecznych, a le wymaga s tw ie r d z e n ia , Ze zasada ta n ie sprowadza s i ę w yłącznie do rachunkowej za- le Z n o śc i między nakładami i efektam i. "R a c jo n aln e d ecyzje gospo darcze mu5?ą uwzględnić trudności w z n a le z ie n iu n ie k tó ry c h e f e k tów ponoszonych nakładów oraz w ie lo ra k o ść celów i środków ich r e a l i z a c j i ' ' 4. J e ż e l i przyjmie s i ę , że s fe r a usług społecznych j e s t systemem, to jednym z podstawowych warunków sprawnego j e j fu n k c jo nowania j e s t r a c jo n a ln e gospodarowanie, co odnosi s i ę w szcz eg ó l ności do gospodarki finansowej i dotyczy przede wszystkim form f i - nansonania, źródeł finansowania i rachunku kosztów. Przy czym punktem w y jś c ia musi być rachunek kosztów.
N ie z a le ż n ie od celów społecznych, p o l ity c z n y c h i innych, pono- szoii nakłady muszą być do czegoś odnoszone, a najlepszym o d n ie sieniem są w omawianej s ferze koszty.
Ponieważ związki między nakładami i efektami w s fe r z e usług społecznych nie są bezpośrednio kwantyfikowane, i s t n i e j e koniecz- ui;u wprowadzenia w tym obszarze ograniczonego rachunku ekonoini- cznego, opartego przede wszystkim пг. rachunku kosztów i dodatkowo ii r j eh uiiko efektów. Ootyczy to zarówno rachunków w s k a l i mikro- i:kľ,nH;ifiiczne j , ja k i makroekonomicznej. J e o t to przede wszystkim związane z trudnościami w y lic z e n ia pełnego kosztu usług s p o łe c z nych Podobnie jak s fe ra m a te ria ln a , tak i s f e r a usług s p o łe c z nych /używa dobra tr w a łe , m a te ria ln e środki obrotowe, u s łu g i n i e m a te rialne w p o s ta c i przepływów w s fe rz e usług oraz pracę żywą.
Zużycie dóbr trw ałych przez bardzo d łu g i okres n ie b yło w oma wiane, s fe rz e re je stro w a n e , a zatem n ie ob licza n o a m o r ty z a c ji. Współcześnie wzorem w ielu krajów odchodzi s i ę od t e j p r a k t y k i , n i e za le ż n ie od tego z j a k i c h źródeł s fe r a ta j e s t finansowana.
3 Tamże, s. 299. 4
Ь. 0 w s i a k, Metody budżetowania s f e r y n ie p ro d u k c y jn e j, ZN AE w Krakowie, 1903, nr 60, s. 13.
Następny element kosztu, jakim j e s t zużycie m a te ria ln y c h ś ro d ków obrotowych, także napotyka na w ie le t r u d n o á c i, szcz eg ó lnie j e s t to związane z ustaleniem ich r z e c z y w is ty c h rozmiarów. 3est to skorelowane głównie z problemami cen. Chodzi m ianowicie o r o z s t r z y g n i ę c i e , j a k i e ceny b rać za podstawę: zbytu, czy zb liżo ne cło obowiązujących na rynku. Są a u t o r z y 5, któ rz y w t e j k w e s t i i wypo w iad ają s i ę jednoznacznie, tw ie rd z ą c , że koszt powinien w tym p r z y padku być l ic z o n y tak jak w rachunku dochodu narodowego, c z y l i po cenach efe ktyw nie płaconych.
Osobną k w estię stanowi zakres lic z o n y c h kosztów rzeczowych. Wy d a j e s i ę , że najlepszym rozwiązaniem j e s t uwzględnienie wszyst-. k i c h kosztów. Wtedy n ie będzie np. dylematu, czy do kosztów s z p i t a l a z a l i c z y ć koszty wyżywienia pacjentów, czy n i e .
W o d n ie s ie n iu do kosztów usług n ie m a t e r ia ln y c h pależy s t w i e r d z i ć , że w t e j s fe rz e muszą być one traktowane jako element na kładów, gdyż Innego w y jś c ia ze względu na c h a r a k t e r wytwarzanych "produktów" n ie ma.
Ostatnim elementem omawianego rachunku j e s t koszt pracy ży w ej, na k t ó r y s k ła d a ją s i ę przede wszystkim p ła c e . Koszty te s t a nowią wartość dodaną usług n ie m a t e r ia ln y c h w p r z e c iw ie ń s t w ie do p o z o s ta łyc h , k tó r e są elementem pracy p r z e n i e s i o n e j. Wymaga to jednak zaakceptowania z a ło ż e n ia , że u s łu g i te tworzą w a rto ść, k t ó r e j c z ę ś c ią j e s t wartość dodatkowa. Zasadniczy problem w tym za k r e s i e sprowadza s i ę do u s t a l e n i a metod i sposobów j e j pomiaru.
P rz y s t ę p u ją c do przeprowadzenia rachunku kosztów trzeba zatem w pierwszym rz ę d z ie u s t a l i ć zasady stanowiące jego podstawę oraz stworzyć odpowiednie warunki s ta ty sty c z n o - e w id e n c y jn e u m o ż liw ia ją ce r e a l i z a c j ę t a k i e j o p e r a c j i .
A k tu a ln ie o g ra n ic z e n ie możliwości przeprowadzenia rachunku ko sztów w s fe rz e usług społecznych j e s t spowodowane następującym i przyczynam i:
1) brakiem możliwości ich o d n ie s i e n ia do efektów,
2) brakiem powiązania między zmianą w i e l k o ś c i kosztów a i l o ś c i ą i j a k o ś c i ą usłu g ,
3) niepełnym pomiarem w ą rto ś c i usłu g przez f a k t n ie uwzględnie nia produktu dodatkowego.
■*3. W i e r z b i c k i , Rachunek usług n ie m a t e r ia ln y c h w gospodarce narodowej, PWN, Warszawa 1973, s. 120.
Trudności te trzeba pokonać, j e d l i chce s ię ra c jo n a liz o w a ć me chanizmy planowania i finansow ania w s fe rz e usług sp ołecznych. Oro- gę w tym z a k re s ie powinny wyznaczać badania. Zanim jednak s ię do n ich p r z y s tą p i, należy n ajp ierw opracować m etodologiczne ic h pod staw y. Chcąc np. o cen ić d z ia ła ln o ś ć k o n k retn ej placów ki w omawia n ej s fe rz e , trzeba znaleźć odpowiednie sposoby j e j pomiaru. W ła ściw ą, a równocześnie re a ln ą , podstawą w tym z a k re s ie mogą sta n o wić koszty jednostkowe. Na pierwszym e ta p ie prac problem sprowa dza s ię n ie do konkretnych miar kosztów, d ajqc/ch w r e z u lt a c ie koszt jednostkowy, a le zasad Ic h o b lic z a n ia . Takie z a ło ż e n ie me
todologiczne j e s t niezbędne, ponieważ stanowi określon ą dyrektywą
d la gromadzenia danych na szczeblu jednostek podstawowych6 ,
, И tym m iejscu naleZy w yraźnie zaznaczyć, Ze rachunek kosztów, choclaZ niezbędny, n ie j e s t w y sta rc z a ją c ą podstawą do r a c j o n a l i z a c ji gospodarki fin a n so w ej, bowiem musi mu tow arzyszyć a n a liz a r e
zultatów uzyskanych przy danych kosztach. Wymaga to zastanow ienia
s ię nad problemami dotyczącymi efektyw n o ści usług społecznych. Na w stęp ie trzeba s tw ie r d z ić , Ze z pojęciem efek tyw n o ści eko nomicznej stosowanym w s fe rz e usług społecznych związanych je s t w ie le k o n tro w e rs ji.
N a jo g ó ln ie j przez efektywność ekonomiczną rozumie s ię r e z u l t a t d z ia ła ln o ś c i systemu, określony przez stosunek uzyskanego wy niku do poniesionego nakład u 7. Je s t to rozszerzone rozumienie e- fek tyw n o śc l, o z n acz ające j stosunek miedzy dwoma fak ta m i, z których jeden j e s t przyczyną, a drugi skutkiem .
Konsekwencją takiego p o d e jścia j e s t rozpatryw anie efektyw no ści
ekonomicznej w sferze uatug społecznych w trz ech p łaszczyznach:
makroekonomicznej, mikroekonomicznej l In d y w id u a ln e j. W pierwszym
przypadku chodzi o wpływ poszczególnych d zied z in 3fery niem ate
r i a l n e j na procesy wzrostu gospodarczego. W drugim j e s t to zw ią zane z efektam i p ra c y, a więc zarówno j e j w yd a jn o ścią , jak l j a k o ś c ią . I w reszcie na t r z e c i e j p ła sz cz yź n ie b ie rz e s ię pod uwagę związek ja k i w ystępuje między Indywidualnym i nakładami na s fe rę
usług Społecznych a poziomem dochodów.
6 K. P i o t r o w s k a . Z ało ż en ia m etodologiczne badania ko
sztów w s fe rz e n ie m a te r ia ln e j, "Wiadomości S ta ty s ty c z n e " 1978, nr 8.
7 M. N i e d u s z y r t s k l , A n a liz a nakładów na u s łu g i so cjalne- w k ra ja c h RWPG, Warszawa 1975, s. 87.
Na kw estię e fektyw ności należy także s p o jrz e ć od s tro n y tak całego społeczeństwa, jak i jego poszczególnych członków. A n a liz u j ą c problem z tego punktu widzenia należy wyróżnić efektywność ekonomiczną bezpośrednią 1 p ośred n ią. Ola s f e r y usług społecznych c h a r a k te ry s ty c z n a j e s t przewaga efektów p o śred n ich . Na p rzy k ła d d z i ę k i dobrej j a k o ś c i usług w d z i e d z in i e ochrony zdrowia uzysku j e s i ę p olepszenie stanu zdrowia l u d n o ś c i, co z k o l e i wpływając na wyższą wydajność p ra c y , prowadzi do zw iększenia dochodu narodowe go. Zatem nakłady na społeczną służbę zdrowia p ośred n ią drogą do prowadzą do e fe k tu ekonomicznego w p o s ta c i wzrostu rozmiarów do chodu narodowego.
W p rak tyce podstawowe tru d no ści związane z u sta len ie m e f e k tyw n o ści, sprowadzają s i ę do k w e s t i i k w a n t y f i k a c j i efektów z j e d n ej stron y i u s t a l e n i a współczynnika, za pomocą którego można o- k r e ś l i ć oddziaływ anie zwrotne efektów na nakłady z d r u g i e j s t r o ny8 .
Na tym gruncie zarysowuje s i ę konieczność rozważenia różnych metod a n a l i z y e fe k ty w n o ś c i, w łaściwych d la s f e r y usłu g s p o łe c z nych .
Prezentowane w l i t e r a t u r z e zarówno p o l s k i e j , ja k i o b c e j 9 metody są wyrazem b a r d z i e j poszukiwań, n iż rozwiązań nadających s i ę do p e ł n e j a k c e p t a c j i . Wynika to przede wszystkim z tego, że są to a p l i k a c j e p rz e n ie s io n e ze s f e r y m a t e r i a l n e j , wymagające za łożeń u p ra s zc z ają c y c h . Przykładem może być w y k o rz ys ta n ie f u n k c j i p r o d u k c ji do badań efektyw ności s z p i t a l i * ® .
Różnorodność metod i brak szerokiego zastosowania świadczy o tym, ^że są to poszukiwania, a n ie gotowe wzorce. Pewną próbą kom promisu w omawianej d z i e d z in i e j e s t n ie t y l e poszukiwanie metod
8 _
Tamże, s. 80. 9
V. K y z l i n k , M. 3 u r č e k a, J . P e k o v b , F i - naneni hospodárení rozpočtových a p ŕisp é vk o vych o r g a n i z a c i . SNTL Praha 1906; С. А. В
1
a d e s , A. 3. C u 1 y e r , A. w' а 1-' k e r , H ealth S e v lc e E f f i c i e n c y : A p p ra is in g the A p p ra is e rs - A C r i t i c a l Re vie v of Economic A p p ra is a l in P r a c t i c e , " S o c i a l S c ien c e and M e d icin e " 1987 , 2 5 ( 5 ) ; A. L. S o r o k i n, F i nancing H ealth Oevolopment P r o j e c t s Same Macroeconomic C o n s id e r a t i o n , " S o c i a l , S c ie n c e and M e d icin e " 1986, 2 2 (3 ).10
M. N i e d u s z y ń s k i , A n a liz a efektyw no ści l e c z e n i a w s z p i t a l a c h , ' S t u d i a Finansowe" 1974, nr 18.
badawczych możliwych do zastosowania w kwestiach e fe k ty w n o śc i, a le miar t e j efe k tyw no ści.
Jednak w tym przypadku należy wyraźnie zaznaczyć, że w szyst k ie propozycje w tym z a k re s ie mają da le ce konwencjonalny ch ara k t e r . A k tu a ln ie umowność ta j e s t k o n ie c z n o śc ią . Dodatkowa trudność polega na p o trze b ie wyodrębnienia obok wskaźników ilo ś c io w y c h , t a k że i jakościow ych. W tym przypadku napotyka s i ę szczególne t r u d ności metodologiczne. D zieje s i ę tak d la te g o , że k rzyżują s i ę tu dwa rodzaje e fe k ty w n o śc i: ekonomiczna i społeczna.
Efektywność ekonomiczna może być wyrażona w głównej mierze za pomocą wskaźników ilo ś c io w y c h , natomiast wskaźniki jakościowe są zarówno eleirtentem efektywności ekonomicznej, np. t e , k tó re są zwią zane z j a k o ś c ią p rac y, jak i efektyw ności s p o łe c zn e j - związane np. ze wzbogaceniem osobowości człow iek a.
Mimo lic z n y c h zastrzeżeń, w p o l s k i e j l i t e r a t u r z e proponuje s ię róZne rozw iąz ania, k tó re n a j c z ę ś c i e j odnosi s i ę do konkretnego d z i a ł u s f e r y usług społecznych. Ma p rzykład w stosunku do s z p i t a l i proponuje s i ę mierzyć efektywność ekonomiczną i l o ś c i ą l e c z o nych przypadków odniesionych do nakładów, a za społeczną e fe k t y w ność d z i a ł a l n o ś c i l e c z n i c z e j uznaje s i ę tę d z ia ła ln o ś ć , k tó ra zmie rza do s ta łe g o podnoszenia zdrowia w społeczeństw ie
Z k o l e i autorzy zajmujący s i ę problematyką oświatową proponu j ą wprowadzenie wskaźników, które mają charakteryzować badane z j a wiska w s k a l i mikroekonomicznej. Na przykład ma tu zastosowanie wskaźnik p rz e c ię tn y c h ekonomicznych efektów wydatkowania je d n e j złotówki na k s z t a ł c e n i e na określonym poziomie. Inny wskaźnik to czas zwrotu nakładów. Występuje on w p o s ta c i ilo r a z u glo balnych nakładów na k s z t a ł c e n i e przez roczny e f e k t , j a k i przynoszą
kwa-12 l i f i k a c j e w szystkich pracowników
13
Z k o l e i w l i t e r a t u r z e zachodniej ro z w ija s i ę koncepcję r o z g r a n ic z a ją c ą dwa u kłady: koszt-korzyść i k o s z t- e fe k t.
11 M. N i e d u s z у ń s к i , A n a liza sp ołe czn e j i ekonomicz n ej efektyw ności usług zdrowia, " S t u d i a Finansowe" 1972, nr 13.
12 M. W ą s o w i c z , E f e k y w n c ś ć k s z t a ł c e n i a , pióba u s t a l e n i a metody szacunku, PWE, Wars. сна 19'6, s- 120.
13 F. B r y e r s, V. M. H a w t h o r n e, Screening for
M i l d H yp erten sion ; Costs and B e n e f i t s , " J o u r n a l of Epidemiology
and Community H e a lth " 1976, No 32} V. F u c h 3, The H e a lth Eco nomy, Harvard U n i v e r s i t y P r e s s , Cambridge ( M a s s .) 1986.
W przypadku a n a l i z y o p a r t e j na schemacie ko szt- k o rzyść z a k ł a da s i ę , że można uzyskać różne k o r z y ś c i przy tych samych kosz tach albo sta w ia s i ę p y t a n ie : o i l e zwiększą s i ę koszty przy zw ięk szonych k o r z y ś c ia c h ? Warunkiem takict» a n a l i z j e s t zastosowanie tych samych jednostek miary zarówno d la kosztów, ja k i k o r z y ś c i . N a j c z ę ś c i e j wyraża s i ę j e wartościowo.
Przy zastosowaniu a n a l i z y k o s z t- e fe k t , porównuje s i ę dwie d ro gi o s ią g a n ia tego samego c e l u , k tó r e stanowią podstawę w a r i a n t o wych rozwiązań i przesłankę wyboru jednego z n ic h .
Z ainteresow anie tak rachunkiem kosztów, jak i rachunkiem e f e k tów z punktu widzenia ogólnospołecznego i ogólnogospodarczego, bez względu na tru d ności a p l i k a c j i do p r a k t y k i , przełam uje d o ty c h czasowe schematy m yślenia. Dotyczy to głównie rachunku g lobalnych nakładów ponoszonych na gospodarkę narodową, w którym n ie j e s t po m in ię ta s f e r a usług społecznych.
Pierw szy etap , związany z doskonaleniem m etod o log ii rachunku kosztów, j e s t b a r d z i e j zaawansowany i powinien stanow ić podstawę p ra c , k tórych celem będzie opracowanie schematów d la rachunku e f e k tyw n ości. Taka ko le jn o ś ć postępowania j e s t gw aran cją, że oba u k ł a dy będą spójne. Dodatkowy element związany j e s t z zastosowaniem rachunku kosztów do k o n s t r u k c j i systemu fin a n so w an ia . Dopiero po łą c z e n ie tych w szystk ich c z ę ś c i stworzy warunki do r a c j o n a l i z a c j i gospodarki finan so w ej w s fe rz e usług sp o łe c zn y c h 1^.
Po d ję ta w P o lsc e w 1902 r . reforma gospodarcza o b j ę ł a z pew nym opóźnieniem i s f e r ę usług społecznych. P r z e k s z t a ł c e n i a s y s t e mu ekonomicznego od strony finan so w ej d o t y c z y ły w głównej mierze dwóch zagadnień: form oraz źródeł finan so w an ia. Taka k o le jn o ś ć po stępowania ma określone konsekwencje d la m ożliwości wprowadzenia rachunku kosztów i efektów. Tam bowiem, gdzie mamy do c z y n ie n ia z formami finan so w an ia, ch ara kte ry sty cz n y m i d la gospodarki budże tow ej, szanse na pełne w ykorzystanie rachunku kosztów i efektów są ograniczone. Stąd warto p r z y j r z e ć s i ę a k t u a l n e j s y t u a c j i w P o l sce i na t e j podstawie wyprowadzić wnioski d la d a ls zy c h prac r e fo rm a to rsk ic h .
Obecnie, do końca l a t o s ie m d z ie s ią ty c h , obserwowało s i ę s i l n e tendencje do zachowania s ta r y c h form finansow ania w o á w ia c i e , gdzie
14
Por. s z e r z e j, K. P i o t r o w s k a-M a r с z a k, f i n a n se s í e r y n l é w a t e r i a l n é j , PWE, Warszawa 1987.
prawie n i e p o d z ie ln ie k r ó l u j e jednostka budżetowa. Nieco b a r d z i e j o- tw arty na zmiany form finansowani# j e s t system w ochronie zdrowia, gdzie modyfikuje s i ę jed n o s tk i budżetowe, a obok nich powołuje s i ę zakłady budżetowe oraz inne, nowe formy. Rzeczywista różnorodność form występuje w k u ltu r z e i sztuce . Tam wprowadzono nową formę f i nansowania - i n s t y t u c j e a r t y s t y c z n e , zachowując w n i e l i c z n y c h p r z y padkach zakłady budżetowe oraz je d n o s tk i budżetowe. Rozszerzono tak.- że zakres p rz e d s ię b io rs tw użyteczności p u b l ic z n e j.
Z k o l e i w d z i a l e turystyka- i wypoczynek obserwuje s i ę tenden c j ę do d z i a ł a n i a różnego rodzaju p rz e d s ię b io rs tw na rozrachunku gospodarczym. Są to je d n o s tk i w przew ażającej mierze s k o m e r c j a l i zowane. Margines stanowią t a k i e formy, ja k zakłady budżetowe, w t e j formie są zorganizowane ośrodki in fo r m a c ji t u r y s t y c z n e j , czy j e d n o s tk i budżetowe, którymi są np. schroniska młodzieżowe p o d le g łe władzom oświatowym.
W k u lt u r z e f i z y c z n e j i sp o rc ie występuje w i e l e różnych form. Znaczna ic h część to zakłady budżetowe, np. ośrodki sportu i r e k r e a c j i . Je d yn ie PZPN J e s t i n s t y t u c j ą " z a r a b i a j ą c ą " na s i e b i e p rzynajm niej na poziomie pełnego p ok rycia kosztów.
W sumie zatem w cz te re ch podstawowych d z i a ł a c h usług s p o łe c z nych ( ł ą c z ą c tu r y s t y k ę i s p o r t) największa różnorodność form f i nansowania występuje w k u ltu rz e i sztuce. Największa jednorod ność - w o ś w ia c ie i t u r y s t y c e . Z tym, że o i l e oświata j e s t w p e ł nym tego słowa znaczeniu elementem s fe r y budżetowej, to tu r y s t y k a - p rz e c iw n ie , oparta j e s t na środkach własnych pochodzących ze s p rz e daży usług indywidualnym odbiorcom. Najmniej określone m iejsce pod omawianym względem ma k u lt u r a fizyczn a i sport z tego wzglę du, że często j e s t ona powiązana ze s f e r ą usług społecznych przez kluby albo ze s f e r ą m a te rialn ą przez p rz e d s ię b io rs tw a .
Przedstawione problemy t e o r i i i p r a k t y k i finansowania s fe r y n i e m a t e r i a l n e j w ytyczają drogę p r z e k s z t a łc a n ia systemu finansowa n ia s f e r y usłu g społecznych. Sprowadzić je można do k i lk u n a s tu za sad, w których i s t o t n ą r o l ę odgrywa rachunek kosztów i efektów.
W omawianym p ro c e s ie należy odejść od u n i f i k a c j i form f i n a n sowania. Oznacza to wprowadzenie obok dotychczas obow iązującej je d n o s tk i budżetowej innych form, w tym i t a k i c h , k tó r e gromadzą dochody własne, a d o ta c je podmiotowe przeznacza s i ę na p o k ry c ie niedoboru kosztów s t a ł y c h , natom iast d o ta c je przedmiotowe na po k r y c i e niedoboru kosztów zmiennych.
Wymaga to rozsz erze nia pozabudżetowych ź ró d eł z a s i l a n i a , w c a ł o ś c i gromadzonych przez je d n o s t k i podstawowe. Nie oznacza to j e d nak potrzeby tworzenia s c e n tra liz o w a n yc h funduszów celow ych, za rządzanie którymi ze względu na " o d l e g ł o ś ć " od bezpośrednich wy konawców usłu g powoduje brak rac jo n a ln eg o w y k o rz ysta n ia środków.
Konsekwencją wymienionych rozwiązań j e s t przechodzenie', tani gdzie to j e s t możliwe, do przedmiotowego systemu fin a n so w a n ia , w i ą żącego poziom środków p ienięż nych z i l o ś c i ą 1 j a k o ś c i ą usług.
N ie z a le ż n ie jednak od tego, ja k ą konkretną formą finansow ania posługują s i ę je d n o s tk i podstawowe, powinny one funkcjonować na za sadzie gospodarności, k t ó r e j podstawą powinien być rachunek kosz tów. Z k o l e i podstawą tego rachunku muszą być odpowiednio d la każ dego typu usług u sta lo n e n o ś n ik i kosztów. Stanowi to punkt w y j ś c i a d la możliwości wprowadzenia "c e n " czy o p ł a t za u s ł u g i .
Potrzeba przeprowadzenia rachunku kosztów wymaga zmian w k l a s y f i k a c j i budżetowej. Powinna ona być b a r d z i e j zagregowana, co do datkowo pozw oliłoby na b a r d z i e j e l a s t y c z n ą , a tym samym l e p i e j do stosowaną do potrzeb gospodarkę finansową.
Konsekwencją zmian w k l a s y f i k a c j i budżetowej powinny być zmia ny w e w id e n c ji 1 sprawozdawczości, w tym przypadku trzeb a zwrócić szczególną uwagę, aby w szystk ie te systemy b y ły ze sobą zsynchro nizowane, a n ie izolowane i wzajemnie n l o p r z e k ł a d a l n e .
Pow iązanie potrzeb 1 środków na Ic h r e a l i z a c j ę wymaga powią zania systemów planowania finansowego i rzeczowego ta k , aby b y ły one 3pójne. Pociąga to za sobą konioczność operowania podobnymi lub u z u p e ł n i a j ą c y m i ‘s i ę wskaźnikami planowania rzeczowego i f i n a n sowego .
I w r e s z c ie , aby poprawić ja k o ś ć 1 usłu g n ależy wprowadzić s y stem motywacyjny. Wymaga to p od ziału wynagrodzeń w s fe rz e usług społecznych na część podstawową, k t ó r a byłaby wynagrodzeniem za gotowość do pracy i część dodatkową, uzależnioną od i l o ś c i i j a k o śc i p rac y.
Przedstawione propozycjo zmian e x p l i c i t e wyznaczają w n ich w io dącą r o l ę rachunku kosztów i efektów, k tó r a ma dwa asp ek ty. P i e r wszy to stw orzenie szans na r z e t e ln ą ocenę jed n ostek d z i a ł a j ą c y c h w s fe rz e usług społecznych. O rugi, to stw o rz en ie możliwości l e p szego zaspokojenia potrzeb, opartego na r ea ln y c h podstawach.
nie-uzasadnionej f i l o z o f i i b ezp łatno ści usług, w ktdrym nie wiadomo, i l e f a k t y c z n ie ko sz tu ją one społeczeństwo.
K rystyna Piotrowska-Marczak
SP E C IF IC CHARACTER OF ECONOMIC CALCULUS IN THE SPHERE OF SOCIAL SERVICES
There i s posed a question in the a r t i c l e whether the p r i n c i p l e of r a t i o n a l i t y of economic management can f in d i t s a p p l i c a t i o n in r e l a t i o n to the sphere of s o c i a l s e r v i c e s .
P a r a l l e l l y , the authoress p resents a t h e s i s about a s p e c i f i c c h a r a c te r of t h i s sphere, which b o i l s down to a departure from the p r i n c i p l e of accounting r e l a t i o n s h i p between in puts and e f f e c t s . This i s follow ed by d e l i b e r a t i o n s on co s t accounting sup ported by e f f e c t s accounting.
The proposals of changes advanced here aim at c r e a t in g op p o rt u n i t i e s fo r r e l i a b l e e v a lu a t io n of e n t i t i e s o p e ra tin g in the sphere of s o c i a l s e r v i c e s and for b e t t e r s a t i s f a c t i o n of needs in response to r e a l needs.
