Perspektywy integracyjne kandydatów do członkostwa w UE w świetle raportów instytucji międzynarodowych

Mieczysław Poborski, Anna Dybała

Perspektywy integracyjne

kandydatów do członkostwa w UE w

świetle raportów instytucji

międzynarodowych

Acta Scientifica Academiae Ostroviensis nr 2, 59-79

1999

Mi e c z y s ł a w Po b o r s k i An n a Dy b a ł a

Pe r s p e k t y w y i n t e g r a c y j n e k a n d y d a t ó w d o

C Z Ł O N K O S T W A W U E W ŚW IET L E R A PO R T Ó W INSTYTU CJI M IĘ D Z Y N A R O D O W Y C H

1. Pa r t n e r s t w o n a r z e c z c z ł o n k o s t w a - Ag e n d a 2 0 0 0

Od zm ian w Europie Środkowej i W schodniej , które rozpoczęły się w roku 1989, zarów no U nia Europejska ja k i kraje kandydujące do człon­ kostw a przygotow ują się do nowej sytuacji- je j rozszerzenia. Kraje naszej części Starego K ontynentu zgłosiły wnioski o członkostw o, jednakże je d y ­ nie pięć z nich( Estonia, Słow enia, R epublika Czeska, W ęgry i Polska, do grupy tej należy rów nież C ypr) je st gotow ych do rozpoczęcia pełnych negocjacji. W dalszej perspektyw ie Unia m a przyjąć kolejne państwa Li­ tw ę, Łotw ę, Słow ację, B ułgarię, Rum unię. D nia 17 lutego 1999 Komisja E uropejska zaleciła R adzie UE rozpoczęcie negocjacji członkow skich z M altą z końcem bieżącego roku. R ekom endacja dla M alty zw iększa szan­ se Litwy, Ł otw y i Słow acji na uzyskanie od Rady zgody na rozpoczęcie negocjacji członkow skich rów nież pod koniec roku 1999. N ie jest to per­ spektyw a bardzo zachęcająca dla Unii zw ażyw szy na fakt, że zawsze z w ielką starannością podchodziła ona do procesów rozszerzenia. Unia Eu­ ropejska spodziew a się, że w nioskodaw cy w pełni przyjm ą „acquis com ­ m unautaire”- zbiór praw unijnych, który rozrósł się od m omentu jej utwo­ rzenia, aż do 12000 aktów praw nych.A by zapew nić w yw iązyw anie się z obow iązków i efektyw ne w prow adzanie w życie postanow ień „acquis”. U nia E uropejska staw ia w obec krajów aspirujących wysokie wym agania. O czekuje się od nich w zm ocnienia zdolności adm inistracyjnych jeszcze przed pełn ą integracją, aby zapew nić państw om członkow skim , że te nowe kraje b ęd ą zdolne do efektyw nego działania jako pełnoprawni członkow ie U E .1

16 lipca 1997 roku K om isja Europejska opublikow ała zestaw doku­ m entów zatytułow any „A genda 2000” . O kreślono w nich działania, które

1 C h risto p h er P resto „ P o lsk a a integracja z U n ią E u ro p e jsk ą ” , N ow e Ż ycie G ospodarcze 1999, n r 1, s 24. Z ob. E uropean C om m ision R ep o rt on the A ctivities o f the European U nion, B ru x elles- L u x em b u rg 1998.

6 0 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s

U nia powinna podjąć do końca obecnego w ieku i na początku przyszłego (w latich 2000-2006) w kontekście stojących przed n ią wyzw ań, w tym zw łaszcza kolejnego rozszerzenia. „A genda 200 0” przew iduje m. in. zm o­ dyfikow anie finansow ania w spólnej polityki rolnej i strukturalnej a wraz z n ią również całego budżet, które um ożliw ią Unii przyjęcie nowych człon­ ków i w łączenie ich do w spólnych polityk. Zaw iera ona także syntetyczną ocenę przygotow ania krajów kandydujących do spełnienia warunków członkostw a we W spólnocie oraz zapow iada ram y i zasady negocjacji akcesyjnych.

Jakkolw iek „A genda 2000” nie zaw iera w iążących decyzji a jed y n ie pro- pozyc e, to z całą pew nością je s t w ażnym dokum entem . Staje się bowiem podstaw ą dyskusji o m ożliw ych kierunkach oraz zakresie zm ian finanso­ w o-budżetow ych i m ożna spodziew ać się, że wiele z jej sugestii zostanie przyjętych przez państw a członkow skie.

Kluczowym elem entem „A gendy 2 0 0 0 ” są ,,O pinie”(A vis) Komisji na temat przystosow ania krajów kandydujących do przyszłego pełnego członkostw a. Poziom przystosow ania tych krajów był oceniany według kryteriów ustalonych na R adzie Europejskiej w Kopenhadze w czerwcu 1993 roku.

Dokum ent ten stanowi, że aby kraje kandydujące mogły stać się pełno- praw rym i członkam i UE, m uszą spełnić następujące warunki:

- przystosow ania instytucji gw arantujących dem okrację,

- istrienia funkcjonującej gospodarki rynkow ej, jak rów nież zdolności do w spółpracy w obec nacisków ze strony konkurencji w Unii Europejskiej, - zdolności do spełniania obow iązków w ynikających z członkostw a.'

W drożenie w szystkich tych kryteriów w krajach kandydujących zależy od sprawności system ów adm inistracyjnych i zdolności do w prow adzenia w życie w ym agań „acquis” . K om isja stw ierdza, że Polska spełnia warunki dem okracji w raz z je j stabilnym i instytucjam i, ma funkcjonującą gospo­ darkę rynkow ą i zdolność do spełniania obow iązków wynikających z członkostwa, ale musi intensyfikow ać prace legislacyjne, szczególnie do­ tyczące rynku europejskiego.

W celu w ykazania słabości, K om isja ja k i kraje kandydujące sfor­ mułowały dokum ent- „A ccession Partnership”-„Partnerstw o na rzecz członkostw a”, w którym określiły krótko- i średnioterm inow e zadania dla rozw iązania tych problem ów , ja k i środki finansow e niezbędne do ich realizacji. Dokum ent ten, podpisany w m arcu 1998, określa priorytety dostosow aw cze tj. zobow iązania państw a kandydującego dotyczące

demo-2 Por. K om entarz do U kładu E u ro p ejsk ieg o , B ib lio tek a E uropejska , W arszaw a 1994, s 8. Z .M . D oliwa- K lepacki, E n cy k lo p ed ia O rg an izacji M ięd zy n aro d o w y ch . W arszaw a 1997.

kratyzacji życia publicznego, stabilizacji m akroekonom icznej oraz w dra­ żanie system u praw nego. C ele te osiągane m ają być poprzez wzm ocnienia zdolności adm inistracyjnych w takich dziedzinach jak m. in. dostosowanie instytucji i procedur m onitorow ania pom ocy publicznej do standardów U nii, popraw a pracy służb celnych, popraw a ściągalności podatków. Cele średnioterm inow e, które pow inny być osiągnięte w ciągu 4-5 lat, określają ponadto dalsze priorytety dotyczące sądow nictw a i nadzoru systemu ryn­ kow ego. By m ogły one zostać spełnione , U nia Europejska zw iększyła środki finansow e dostępne dla krajów kandydujących z program u PHARE dla, ja k to sform ułow ano, „budow ania instytucji” .

W odpow iedzi na cele określone w „A ccession Partnership”, wszyst­ kie kraje kandydujące stw orzyły narodow e program y przygotow ujące do członkostw a, w których w yszczególniają przedsięw zięcia, które muszą być podjęte w każdym sektorze gospodarki. „N arodow y Program Przy­ gotow ania do C złonkostw a w U E”( przyjęty przez rząd polski w marcu

1998 roku) je s t kluczow ym program em , na podstaw ie którego Kom isja E uropejska ocenia postępy kandydata w zakresie spełnienia kryteriów kopenhaskich. M a on zapew nić lepsze w ykorzystanie funduszy pom oco­ wych oraz skuteczniejsze przygotow anie kandydatów do przyszłego członkostw a.

Roczny raport opublikow any przez K om isję Europejską w listopa­ dzie 1998, dosyć jednozn aczn ie określa postęp, jaki dokonał się w krajach kandydujących od raportu opublikow anego w lipcu 1997.

P odobnie ja k w ubiegłym roku na szczycie rankingu znajdują się W ęgry realizując każde z kopenhaskich kryteriów -polityczne, ekonom icz­ ne i w dostosow yw aniu praw unijnych (acquis). Postawa tego państwa nie pozostaw ia w ątpliw ości co do jeg o m ożliw ości przystąpienia do Unii. Nie­ stety podobnej opinii nie m ożna wydać o R epublice Czeskiej i Słowenii, które są w ciąż potępiane za ograniczanie adaptacji prawa unijnego oraz za ignorow anie priorytetów w yznaczonych w „A ccession Partnership” . Dla Słow enii opinia tak negatyw na je s t z całą pew nością dużym zaskoczeniem , jak o że je st ona najbogatszym krajem Europy C entralnej- PKB per capita stanow i 68% średniej UE i je st tylko jed en punkt procentowy za Grecją. R aport w skazuje, że w przypadku Słow enii porażka w całorocznych przy­ gotow aniach je s t za spraw ą słabego rządu- składającego się z trójpartyjnej koalicji, a sytuacja w parlam encie rów nież nie ułatw ia podejm ow ania re­ form zarów no ekonom icznych ja k i w dziedzinie prawa. Czeska porażka je st rów nież w ynikiem słabości sceny politycznej, która niesie ze sobą

6 2 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o v i e n s i s

Raport ostrzega, że w przypadku Republiki C zeskiej ja k i Słow enii- po­ m im o, że są czołow ym i kandydatam i- dalsze opóźnianie w im plem entacji praw unijnych m oże zagrażać perspektyw om członkostw a.

Drugim w ielkim rozczarow aniem je s t Rum unia. Co praw da w ubie­ głorocznym rankingu rów nież zajm ow ała ostatnie m iejsca, ale była „św iatełkiem nadziei”'1 w porów naniu z w strząsan ą kryzysam i Bułgarią. W tym roku ocena w ystaw iona przez EU je s t lakoniczna „R um unia nie doko­ nała dalszego postępu...i jej sytuacja ekonom iczna daje pow ody do niepo­ koju”4. W skazać należy na kilka z podstaw ow ych w skaźników - inflacja w ynosi powyżej 50%, i tak ju ż niska produkcja w ciąż spada, co z kolei m oże zaow ocow ać w zrostem deficytu budżetow ego, który osiągnął 8% PKB w 1998.

B ułgaria, z drugiej strony dostaje duże poparcie, za podejm ow ane próby reform ow ania, lecz w yjście z tak ciężkiej sytuacji gospodarczej, w jakiej znajduje się ten kraj- inflacja w roku 1997 powyżej 1000%, spadek produkcji przem ysłow ej zarów no w roku 1997 ja k i 1998 o 7%- nie jest zadaniem łatwym . W zw iązku z tym w ciąż nie m a odpow iedzi dotyczącej członkostw a Bułgarii w przew idyw alnej przyszłości.

N ajw iększym n iesp o d zia n k ąjest Łotw a. R aport w skazuje na zaaw an­ sow anie we w szystkich dziedzinach postanow ień kopenhaskich, stanowi rów nież, że do końca 1999, Ł otw a będzie zaproszona do otwartych nego­ cjacji ,je ż e li zm iany b ędą kontynuow ane” w adm inistracji publicznej i popraw ieniu konkurencyjności przem ysłu. Jacques Santer, w swojej pre­ zentacji na forum Parlam entu Europejskiego, poszedł naw et dalej, m ówiąc, że Ł otw a m oże spełnić kryteria ekonom iczne jeszc ze przed berlińskim szczytem w czerw cu bieżącego roku. N iew ątpliw ie znaczenie w tej decyzji m iało uregulow anie praw rosyjskiej m niejszości narodow ej( której liczba w ynosi 650,000 spośród 2,5min Ł otyszy), która- w zw iązku z istniejącym praw em - w w iększości nie m iała przyznanego obyw atelstw a łotew skiego. Te fakty staw iają Łotw ę wśród najlepiej przygotow anych państw Europy Środkow o-W schodniej w yprzedzając, naw et bardziej zaaw ansow aną w reform ach gospodarczych, Słow ację. Przypadek Słowacji w skazuje jak istotna je s t stabilność polityczna dla kontynuacji przem ian gospodarczych ( 1997 roku została w yłączona z grupy liderów przem ian w naszej części Europy). Po odsunięciu od w ładzy prem iera V ladim ira M eciara i przejęciu jej przez koalicję czterech partii opozycyjnych zdeterm inow anych działa­

niem na rzecz reform, prezydent Kom isji Europejskiej w yraził opinię, że

3 D elia M eth- C ohn „ T he new b o g e y m en ” B u sin ess C entral E uropę 1 2 .1 9 9 8 /0 1 .1999, s 46. Por. W. M olle .E konom ika integracji e u ro p ejsk iej, G dańsk 1995.

Słow acja m oże być w łączona do „pierwszej fali rozszerzenia”, w raz z Litw ą, ale nie wcześniej niż za rok.

Tabela 1. O cena stanu przygotow ań państw aspirujących do członkostw a w Unii Europejskiej P o stę p w a d a p ta c ji a c q u is c o m ­ m u n a u ta ir e K o n k u r e n ­ c y jn o ś ć w śr e d n im o k r e sie F u n k c jo n o ­ w a n ie G o s p o d a r k i ry n k o w ej S ta n z g o d n ie z k r y te r ia m i k o p e n h a sk im i 1. W ęgry D osk on ały-

niezbędny je s t rozwój struktur re­ gion aln ych , uregu low an ie praw autor­ sk ich , p o m o ­ c y państwa, publiczne nabyw anie. G ospodarka b ęd zie kon­ kurencyjna ale potrzebna je s t kontynu­ acja pro­ gramu re­ strukturyzacji i integracji handlu. Potrzeba lep­ szej regulacji w zakresie funk­ cjonow ania m onopoli i sektora finan­ so w eg o . Polityczny: 1 Ekonom iczny: 1 Prawny: 1

2 .Polska N iep ełn y - potrzeba regulacji standardów, p o m o cy pań­ stw a, środ o­ w iska, rol­ nictw a, za­ kresu kom ­ petencji or­ gan ów w y k o ­ n aw czych Potrzeba kontynuacji restruktury­ zacji przem y­ słu sta lo w e­ g o , w ę g lo w e ­ g o a przede w szystk im rolnictw a. K on ieczn y je s t w ięk szy dostęp do rynku finan­ so w e g o . Potrzeba przy­ sp ieszen ia pryw atyzacji. Polityczny: 2 Ekonom iczny: 1 Prawny: 2 3 .S ło w en ia (w ostatnim raporcie:4) N ied ok on a- ny-potrzeba regulacji d otyczących p o m o cy pań­ stw a, u staw o­ daw stw a w B ardzo m o ż­ liw a je ż e li w krótkim okre­ sie nastąpi p rzy sp iesze­ nie realizacji planow anych Potrzeba uzu­ pełnienia luk prawne, w zm ocn ien ia m ech an izm ów rynkow ych i pryw atyzacji. P olityczny:2 E konom iczny:2 Prawny:2

6 4 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s d zied zin ie rynku w e ­ w nętrznego. reform w zakresie re- strukturyzacj i p rzed się­ biorstw. 4.R upublika C zeska (w ostatnim raporcie:3) O graniczony- potrzeba regulacji d otyczących w ła sn o ści intelektual­ nej, ustaw o­ daw stw a antytrustow e­ go i pom ocy państw a oraz restruktury­ zacji przem y­ słu i zakresu kom petencji organów w y k o n a w ­ czych. M o żliw a , je ż e li nastąpi P rzy sp iesze­ nie restruktu­ ryzacji przed­ siębiorstw . Potrzeba p o­ praw y reform strukturalnych. P olityczny:2 E k o n o m iczn y :! Prawny:2 5. Estonia D obry-ale potrzeba regulacji w d zied zin ie w ła sn o ści intelektual­ nej, p om ocy państwa oraz zakresu kom ­ petencji or­ gan ów w y k o ­ naw czych. B ardzo m o ż­ liw a je ż e li rozszerzon e będą pod sta­ w y eksportu. Potrzeba pry- w atyzacj i gruntów oraz liberalizacja cen. Polityczny:3 E k onom iczny:3 Prawny:2 6. Łotw a (w ostatnim raporcie: 7) D osk on ały-potrzeba uzupełnienia luk w przepisach d otyczących adm inistracji, M ożliw a, je ż e li stabil­ ność ek o n o ­ m iczna i postęp w reform ach b ęd zie konty-Istnieje potrze­ ba u p roszcze­ nia regulacji prawnych d o ­ tyczących działania przedsiębiorstw P o lity c z n y :! E k on om iczn y:4 Prawny:3

rozw oju R egion aln ego i środow iska przyrodni­ c z e g o . nuow any. 7. S łow acja (w ostatnim raporcie:6) N ied osk on a- ły-potrzeba regulacji prawnych w d ziedzinach d otyczących rynku w e ­ w n ętrznego, ochrony śro­ dow iska, w ym iaru sp raw ied li­ w o śc i, w zm o cn ien ia kom petencji organów . K onkuren­ cy jn o ść w średnim okre­ sie je s t bar­ d zo praw do­ podobna je ż e li pro­ blem y m a­ kroekono­ m iczn e i strukturalne b ęd ą rozw ią­ zyw an e. Zbyt dużo p om ocy pań­ stw a. Stabil­ ność m akro­ ek on om iczn a je s t zagrożo­ na. P olityczny:4 E konom iczny:3 Prawny:3 8 .Litw a M ieszany- potrzeba d alszych regulacji rynku w e ­ w nętrznego. M o żliw e , że w średnim okresie g o ­ spodarka b ęd zie kon­ kurencyjna, k o n ieczn e je s t z a b ezp ie­

czen ie stab il­ n ości, uzu­ p ełnienie harm onogra­ mu reform sz c z e g ó ln ie w sektorach: fin an sow ym i energetyki. D ostrzegaln y postęp ale istnieje potrze­ ba uzupełnienia programu re­ form i w pro­ w ad zen ie pra­ w a upadło­ śc io w e g o . P olityczny:3 E konom iczny:4 Prawny:3 9 .Bułgaria (w ostatni raporcie: 10) D obry- lecz w ięcej regu­ lacji je s t potrzebnych K onkuren­ c y jn o ść w średnim okre­ sie jest D ok on yw an y je s t postęp, ale w dalszym ciągu nie

funk-P olityczny:3 E konom iczny:5 Prawny:4

6 6 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s w d zied zin ie p o m o cy pań­ stw a, pań­ stw o w eg o nabyw ania oraz standar­ dów . M ało praw- dopobna. R eform y są w niew ielk im stopniu za­ aw an sow an e, konieczna je s t podsta­ w o w a re­ strukturyza­ cja. cjonuje g o sp o ­ darka rynkow a. Próby reform m u szą być kontynuow ane. 10.R um unia ( w ostatnim raporcie:9) M ieszany- potrzeba regulacji w d zied zin ie rozw oju re­ gion aln ego, rynku w e ­ w nętrznego, spraw iedli­ w o śc i, spraw w ew n ętrz­ nych i środow iska przyrodni­ czeg o . K onkuren­ cy jn o ść w średnim okre­ sie je s t nie­ m ożliw a p on iew aż restruktury­ zacja utknęła w martwym punkcie. Brak d yscyp lin y finansow ej w sektorze publicznym i niestabilna gospodarka zatrzym ała rozw ój firm. G ospodarka rynkow a nie funkcjonuje. Instytucje ryn­ k ow e są słabe, nie ma stabil­ ności m akro­ ek on om iczn ej oraz k on sen su ­ su co do dal­ szych reform. P olityczny:3 E konom iczny:5 Prawny:4

Źródło: Business Central Europę, na podstaw ie raportu Komisji Europej­ skiej 12. 1998/01. 1999, s 46-47

Por. O fficial Journal o f the European C om m unities, 1997/98.

Na uw agę zasługuje fakt, że tak niew iele uw ag w raporcie dotyczy rolnictw a, a z ca łą pew nością je s t to tem at niezw ykle aktualny szczególnie w św ietle ostatnich w ystąpień zarów no rolników polskich, jak i unijnych. R ozpoczynające się dnia 22 lutego 1999 rozm ow y m inistrów rolnictw a Unii m ają rozstrzygnąć o podziale rozłożonego na lata 2000-2006 budżetu unijnego (przeszło 600m ld euro), a także ustalić bardziej spraw iedliw y system finansow ania w spólnotow ej kasy. W ynik negocjacji określi kształt

polskiego rolnictw a po przystąpieniu do U E i czy nasz kraj będzie mógł liczyć na blisko 25m ld euro dotacji z B rukseli, ja k to obiecała w lipcu 1997 roku K om isja Europejska. N ego cjacje dotyczące w arunków rozsze­ rzenia Unii w dziedzinie rolnictw a, w zw iązku z niebyw ałą trudnością tem atu, praw dopodobnie b ę d ą je d n y m z ostatnich poruszanych obszarów. R ozdrobnione( we wschodnich regionach Polski na 100 ha pracuje 72 oso­ by), niedokapitalizow ane polskie rolnictw o oczekuje pom ocy w procesie adaptacji do norm i zasad funkcjonow ania w Unii Europejskiej, gdyż samo nie byłoby w stanie sprostać tak ogrom nem u zadaniu. O kresy przejściow e 0 które będą się starać negocjatorzy po obu stronach, stanow ią tylko chw ilow e w yjście z dylem atu; faktem pozostaje, iż po przystąpienie do Piętnastki polscy czy w ęgierscy rolnicy staną się rywalam i dla gospo­ darstw innych państw członkow skich w w alce nie tylko o rynki zbytu, ale przede w szystkim - o pieniądze.

N apięcia w tej dziedzinie potęguje niepew ność co do przyszłego kształtu unijnej polityki w tej dziedzinie. W spólna Polityka Rolna( CAP- C om m on A gricultural P o lic y )5 Unii została uchw alona jeszcze 1958 roku, w czasie gdy w yżyw ienie Europy było priorytetem . O siągnąw szy ten cel. C A P przetrw ała bez większych zm ian do 1992 roku, kiedy to w kontekście negocjacji Rundy Urugw ajskiej G A T T irlandzki kom isarz M acSharry przeforsow ał pierw sze reform y. Przew idyw ały one stopniow e odstąpienie od subw encjonow ania produkcji rolnej na rzecz bezpośredniego subsy­ diow ania dochodów rolnych w postaci płatności kom pensacyjnych oraz tzw. środków tow arzyszących(m . in. w spieranie środow iska przyrodnicze­ go). Ta zm iana kierunku oznacza dla w ielu rolników trudną do zaakcepto­ w ania „dyw ersyfikację”- np. prow adzenie hotelu obok, a w krótce może naw et zam iast, gospodarstw a rolnego.

W bieżącym roku rozpocznie się kolejna runda negocjacji w ramach Św iatow ej O rganizacji Handlu. Potęgi rolne takie ja k Stany Zjednoczone, A rgentyna czy N ow a Zelandia będą dom agać się dalszych redukcji lub w ręcz zniesienia subwencji i innych pom ocy, które ich zdaniem sta­ n o w ią zaprzeczenie w olnego handlu

1 konkurencyjnego rolnictw a( udział procentow y dotacji w cenie produk­ tów rolnych np. w N ow ej Zelandii to zaledw ie 5% , w Stanach Zjednoczo­ nych ok. 18%, w Unii Europejskiej 43% , a w Polsce ok. 23% ). W e­ w nętrzna presja rolniczego lobby, które w państwach takich ja k F rancja czy H iszpania( która rokrocznie otrzym uje z budżetu 6m ld euro

5 Por. Plan M u n h o lta- autora pierw szego p ro g ram u C A P . W iochy przew idyw ały potrzebę ro k o w an ia zm ian stru k tu raln y ch w roln ictw ie, w: A. M arszałek, Integracja europejska. Ł ó d ź 1997.

6 8 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s

więcej niż do niego w płaca) stanow i praw dziw ą potęgę, z pew nością utrudni Unii opracow anie jednolitego stanow iska w rokow aniach z WTO . Podobne trudności pojaw ią się podczas negocjacji akcesyjnych z krajami z „pierw szej fali” rozszerzenia.

W odniesieniu do polskiego rolnictw a i wsi, „A genda 2000” zwraca uw agę na cztery najw ażniejsze zagadnienia:

- konieczność stw orzenia spójnej polityki strukturalnej i polityki rozwoju obszarów w iejskich,

- wdrażanie przepisów dotyczących kontroli weterynaryjnej i fito­ sanitarnej,

- w zm acnianie struktur administracyjnych niezbędnych do realiza­ cji wspólnej polityki rolnej,

- kontynuowanie restrukturyzacji sektora rolno-spożyw czego w celu zw iększania jeg o zdolności konkurencyjnych.6

W łączenie Polski i innych krajów kandydujących do reform y CAP w św ietle „A gendy 2000” budzi jed n ak w iele kontrow ersji. N ajw iększa z nich dotyczy tego, że propozycje Kom isji nie przew idują w łączenia no­ wych członków do system u płatności kom pensacyjnych z tytułu obniżki cen gw arantow anych. O znaczałoby to, że warunki konkurencji nie są je d ­ nakow e, w sparcie otrzym yw aliby bow iem jed y n ie rolnicy z unijni (naru­ szałoby to zasadę jednolitych w arunków konkurencji).7

K om isja uzasadniła w yłączenie krajów Europy Środkowej i W schod­ niej z m echanizm u płatności kom pensacyjnych tym, że w m om encie akce­ sji ceny na artykuły rolne b ęd ą w państw ach stow arzyszonych niższe niż w Unii i tym sam ym nie zaistnieje potrzeba kom pensow ania ich obniżki. Drugi argum ent - choć ten w ydaje się być istotniejszy -je s t groźba w zro­ stu nadw yżek produktów rolnych. Sytuację polskiego rolnictw a pogarsza fakt zatrudnienia w tym sektorze 25,7% siły roboczej. W w iększości kra­ jó w Unii udział w strukturze społeczno-zaw odow ej nie przekracza 5,5%. Ponad o w ą norm ę odbiegają państw a z południow ej części kontynentu, dolny pułap w yznacza W ielka B rytania z dw uprocentow ym udziałem rol­ ników . Owe 25% rolników w ytw arza około 6% PKB(w EU wytwarza 1,8% PKB). Sytuacja Polskiego rolnictw a je s t szczególnie dram atyczna, naw et w porów naniu do innych państw Europy Środkow o-W schodniej.

6 Jerzy W ilkin „R o ln ictw o polskie w persp ek ty w ie integracji e u ro p ejsk iej’-, G ospodarka N aro d o w a- num er spe cjaln y 1998, s 88.

7 E lżb ieta K a w eck a -W y rzk o w sk a „ C zło n k o stw o P olski w Unii E uropejskiej w św ietle A g en d y 2 0 0 0 ” , G o sp o d ark a N aro d o w a- N u m e r S p ecjaln y 1998, s 44.

P or . E. K aw ecka- W yrzkow ska, S to w arzy sze n ie P olski ze W spólnotam i E uropejskim i, W arsza w a 1993.

W ykres 1. Procentow y udział rolnictwa w PKB i zatrudnieniu

□ % PKB

□ % zatrudnionych

Źródło: B usiness Central Europę, 02.1999, s 52

Z ostatnich danych wynika, że m inistrow ie 15 państw członkow skich Unii Europejskiej osiągnęli nieform alny kom prom is w spraw ie Wspólnej Polityki Rolnej. Reform a polegałaby na obniżeniu cen gw arantow anych, na rzecz dotacji bezpośrednich adresow anych podm iotow o. Zm iany w poziom ie dotacji m iałby na celu obniżenie podaży niektórych produktów- głów nie zbóż, m ięsa w ołow ego(o 25% ) i produktów m lecznych (o 15%). W drażanie reform y rozpoczęto by dopiero za trzy lata, bowiem ju ż na szczycie w lutym 1999 r. rozliczono, że fundusze na finansow anie CAP na lata 2000-2006 przekroczone zostałby o 7mld euro , co przy budżecie przekraczającym 300m ld euro nie je st czym ś zasadniczo zagrażającym ogólnej rów now adze, ale problem tkwi w tym ja k zastanie rozdyspono­ w ana ta kwota.

N iew ątpliw ym beneficjantem dotychczasow ego układu jest Portugalia i H iszpania, które oprotestują w szelkie zm iany, ale zastrzeżenia zgłasza też Francja, H olandia, W ielka B rytania w edług których reform a nie gw aran­ tuje m echanizm ów stopniow eg zm niejszania środków pom ocowych. N ie m ożna tych zastrzeżeń dem onizow ać, ale niew ykluczone, iż wywarły one pew ien w pływ na system atyczne w ydłużanie perspektywy integracji z Unią, która w wiarygodnych źródłach przesuw a się ju ż naw et na rok 2006.

Pozostając przy analizie raportów dotyczących postępu w reformach gospodarczych, w arto przyjrzeć się raportow i za 1998 Europejskiego B an­ ku O dbudow y i R ozw oju(EB R D ).

7 0 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s

T ab ela 2. Postęp w zm ianach gospodarczych w Europie Środkowo- W schodniej, 4+ gospodarka zaaw ansow ana.

D u ża p r y w a ­ ty z a c ja M a ła p r y w a ­ ty z a c ja R e s tr u k ­ tu r y z a ­ cja L ib e r a ­ liz a c ja cen S tr a te ­ gia k o n k u ­ r e n c y j­ n ości R e fo r ­ my sy stem u b a n k o ­ w e g o G o sp o -d a rk a fin a n ­ so w a W ęgry 4 4 + 3 + 3 + 3 4 3+ P olsk a 3 + 4 + 3 3 + 3 3+ 3+ C zech y 4 4 + 3 3 3 3 3 E stonia 4 4 + 3 3 3- 3+ 3 S łow acja 4 4 + 3- 3 -i 3- 2+ S ło w en ia 3 + 4 + 3- 3 2 3 3 Ł otw a 3 4 3- 3 3- 3- 2+ Litw a 3 4 3- 3 2+ 3 2+ Bułgaria 3 3 2+ 3 2 3- 2 Rum unia 3- 3+ 2 3 2 2+ 2

Źródło: B usiness Central E uropę na podstaw ie raportu EBRD za 1998 rok, 12.1998/01.1999, s 63.

A naliza koncentruje się przede w szystkim na ocenie reform w sekto­ rach: finansów i praw nym . W ęgry ja k zw ykle w ychodzą na czoło rankin­ gu, pom im o konieczności dokonyw ania pracy w dziedzinie polityki kon­ kurencji, restrukturyzacji, liberalizacji cen oraz przepisów finansow ych. R ozpatrując„m ałą” pryw atyzację w szyscy kandydaci z pierwszej „fali ro zszerzen ia” do zjednoczenia z UE w y pełniają standardy zaaw ansow a­ nych krajów uprzem ysłow ionych. Ale niestety m ożem y wciąż odnaleźć sygnały niekorzystne naw et w grupie najbardziej zaaw ansow anych w re­ form ach państw . Przykładem m ogą być oceny Polski i Słowenii za prze­ prow adzenie pryw atyzacji dużych przedsiębiorstw . R ów nież Czechy uzy­

skują słabe noty za opóźnienia w dziedzinie przepisów finansow ych, a przede w szystkim za pow olną restrukturyzację system u bankow ego i za­ bezpieczenia papierów w artościow ych. W ydaje się, że największym błę­ dem skutkującym dziś w postaci słabego przygotow ania sektora bankow e­ go, je st źle przeprow adzony program pryw atyzacji. Duża część udziałów pryw atyzow anych przedsiębiorstw znalazła się w bankow ych funduszach inw estycyjnych. Powstał więc konflikt interesów : jak o właściciele banki pow inny były restrukturyzow ać zacofane gałęzie gospodarki; jako po­ życzkodaw cy w olały raczej ukrywać sw oje księgi kredytow e. W rezultacie zam iast żądać spłaty starych pożyczek, udzielały nowych. Sytuacja zo­ stała pogorszona dodatkow o przez rządy nakłaniające duże banki pań­ stwowe do finansow ania niekorzystnych transakcji pryw atyzacyjnych. Czeski bank centralny szacuje, że 28% nie uregulow anych do końca w rze­ śnia 1998 kredytów było zagrożonych, a połow a z nich nieściągalna. O becnie spraw a w yciągnięcia banków z katastrofalnej sytuacji je st trakto­ w ana przez rząd priorytetow o. W obec zagrożenia sektora finansow ego decydenci przestali się upierać, że banki pow inny pozostaw ać w państw o­ w ych rękach.

A nalizując pow yższe dane stw ierdzić m ożna, że jed y n ie W ęgrom udało się uzyskać ocenę satysfakcjonującą z zakresu reform bankow ych, a to przede w szystkim z powodu podjętych na początku lat dziew ięćdzie­ siątych dobrych decyzji. Po pierw sze — praw odaw stw u zm uszającem u banki do staw ienia czoła nie spłaconym kredytom , po drugie zaś- sprzedaży banków inw estorom zagranicznym , co przyciągnęło nie tylko kapitał, ale i fachow ą kadrę. N iem alże 62% banków znajduje się w rękach zagranicznych, a ilość nie spłaconych w term inie kredytów spadła z 18% w 1994 do zaledw ie 4% w 1997.8

Polska przyjęła inny kierunek- w zam ian za obligacje restrukturyza­ cyjne rząd zobow iązał banki do w ydzielenia departam entów odpow ie­ dzialnych za ściąganie nie spłaconych kredytów . Z kolei banki pom agały dłużnikom zrestrukturyzow ać się, ale nie były zm uszane do przejm ow ania udziałów w ich m ajątku. Ponadto konkurencja zagraniczna podnosiła stan­ dardy krajow e. Jedna dziesiąta w szystkich kredytów je st niepew na, ale w iększość z nich je st ubezpieczona od ryzyka.

Słow enia natom iast dokonała dużo m niejszego postępu niż pozostałe pań­ stw a z czołow ej piątki w dziedzinach takich ja k restrukturyzacja, polityka konkurencyjności oraz ustaw odaw stw a w dziedzinie finansów.

7 2 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o v i e n s i s

2 .P E R S P E K T Y W A CZŁONKOSTWA A NAPŁYW ZAGRANICZNYCH INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH

Stow arzyszenie z U nią i perspektyw a członkostw a są głównym i m a­ gnesam i przyciągającym i do Polski i innych państw Europy Środkowo- W schodniej inw estorów zagranicznych, a bez tych inwestycji znaczący w zrost konkurencyjności naszych w yrobów je s t praktycznie nierealny. A nie chodzi przecież o ten w sum ie dość abstrakcyjny param etr, jakim jest konkurencyjność, ale o w zrost stopy życiow ej, w zrost liczby m iejsc pracy, budow ę nowych m ieszkań i inne dobra, m ierzone wzrostem PKB. Jeśli ktoś uważa, że kilkuprocentow y w zrost PK B je s t m ożliwy bez zagranicz­ nego kapitału i inwestycji bezpośrednich - to głęboko się myli. Zarówno w ocenie praktyków gospodarczych ja k i teoretyków , zagraniczne inwestycje bezpośrednie(FD I - foreign direct investm ent), są niezw ykle korzystne dla krajów kontynuujących proces transform acji system owej.

Kraje te napotykają w iele barier rozw oju a szczególnie brak kapitału, co pow oduje tym sam ym brak m ożliw ości inw estow ania. W takiej sytuacji znajduje się obecnie Polska. Z agraniczne inw estycje bezpośrednie będąc źródłem zew nętrznego finansow ania gospodarki ułatw iają pokonyw anie tych barier nie pow odując jed n o cześn ie narastania zadłużenia zagranicz­ nego.

FD1 nie m ożna traktow ać jak o jed y n ie źródła kapitału, gdyż wraz z nim napływ ają do kraju „goszczącego” także: w iedza technologiczna, m ene­ dżerska. W łaściw e ich w ykorzystanie zw iększa szansę konkurencyjności zarów no wśród krajow ych ja k i zagranicznych podm iotów gospodarczych, w pływ a na w zrost w ydajności pracy, zw iększenie eksportu, w zrost efek­ tyw ności w ykorzystania zasobów . W szystkie efekty FDI są czynnikam i um ożliw iającym i osiągnięcie i kontynuację w zrostu g o sp o d arcze g o .9

W edług danych opublikow anych przez K onferencję N arodów Zjed­ noczonych do spraw Handlu i R ozw oju(U N C T A D ) w W orld Investm ent Report( 1998), kraje Europy Środkow ej i W schodniej w roku 1997 przy­ ciągnęły więcej niż 19mld USD (w roku 1996-12,2m ld USD, co stanowiło spadek o prawie 15% w porów naniu z rokiem 1995, kiedy to osiągnęło poziom 14,3mld USD). Zgodnie ze w spom nianą publikacją, nasza część Europy je s t w ciąż opóźniona w przyciąganiu FDI w porów naniu z innymi regionam i świata. Pomim o, że tę część Europy zam ieszkuje 6% całej po­ pulacji świata, to FDI stanow ią nadal tylko 1,5%. Ta liczba staw ia Europę

9 K ry sty n a P rzybylska „C zynniki d e te rm in u jąc e przy p ły w y zagranicznych inw estycji bez­ p o śred n ich do P olski” , E konom ista 1998, nr2 , s 330.

Ś rodkow o-W schodnią na rów ni z A m ery k ą Ł acińską z początku lat dziew ięćdziesiątych.

Spadek strum ienia FDI zanotow ały W ęgry(z ponad 4,5m ld USD w 1995 do l,9m ld USD w 1996). Przyczyny tego zjaw iska należy upatrywać w znaczny spow olnieniu procesów pryw atyzacyjnych. O ile w 1995 roku udział zagranicznych inw estorów w pryw atyzacji wynosił 3mld USD, o tyle rok później zaledw ie 0,6m ld USD.

Poważny spadek napływ u FDI zanotow ała rów nież R epublika Cze­ ska- z 2,6m ld U SD w 1995 do l,2 m ld w 1996, a więc o prawie 54%. Przyczyny należy doszukiw ać się przede w szystkim w kryzysie finanso­ wym . Także w innych krajach Europy Środkow o-W schodniej, w Rosji, Estonii, Słowacji w 1996 roku zm niejszył się napływ FDI, przede w szyst­ kim na skutek braku stabilizacji polityczno-ekonom icznej.

W edług w spom nianego raportu, w 1997 Polska była największym o dbiorcą FDI w naszym regionie E uropy- osiągając łączną kwotę 16,5mld USD (pod koniec roku 1998 kw ota ta w zrosła do 26,5m ld -B usiness C en­ tral Europę 12.1998). N astępnym państw em były W ęgry przyciągając łącznie inw estycje o w artości 15,9mld $.

W ykres 2. Z agraniczne Inw estycje B ezpośrednie, 1997, w mld USD

Źródło: UNC I A D W orld Investm ent R eport, 1998

Próbując w yjaśnić przyczyny takiego rozkładu napływu FDI do kra­ jó w Europy Środkow o-W schodniej należy zauw ażyć że jednym z naj­ istotniejszych czynników je s t w ielkość rynku i perspektyw y jeg o rozwoju. Biorąc pod uw agę w ielkość rynku m ierzoną liczbą ludności kraju gosz­

7 4 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s c z ą c e g o , w id a ć w y r a ź n ą p r z e w a g ę li c z e b n ą P o ls k i n ad in n y m i p a ń s tw a m i E u r o p y Ś r o d k o w o - W s c h o d n ie j . P o ls k a li c z y p o n a d 3 9 m ln p o te n c ja ln y c h k lie n t ó w i w p o r ó w n a n iu z n p . W ę g r a m i( 10 ,2 m l n ) c z y C z e c h a m i ( 1 0 ,3 m l n ) s t a n o w i o lb r z y m i r y n e k z b y tu p r o d u k tó w p r z e d s ię b io r s t w z a ­ g r a n ic z n y c h . M o ż n a z a te m p r z y p u s z c z a ć , ż e E D I w P o ls c e s ą z o r ie n t o w a ­ n e p o p y t o w o . P o tw ie r d z a tę t e z ę stru k tu ra b r a n ż o w a ty c h in w e s t y c j i, k tóre w p r z e w a ż a ją c e j c z ę ś c i lo k o w a n e s ą w p r z e m y ś le s p o ż y w c z y m . T a b ela 3 . Z a g r a n ic z n e in w e s t y c j e b e z p o ś r e d n ie , 1 9 9 7 , % o d łą c z n y c h in ­ w e s t y c j i. R e p u b lik a C z e sk a Po l s k a Wę g r y Se k t o r p i e r w s z y 2 2 P rzem ysł w y d o b y w c z y - 2 1

R oln ictw o i leśn ictw o - - 1

Se k t o r p r z e t w ó r c z y

38 61 39

Przem yśl s p o ż y w c z y 16 21 9

P rzem ysł m a szy n o w y 14 16 12

P rzem ysł ch em iczn y 8 5 8

P rzem ysł p apierniczy i drzew ny

- 5 3

P rzem ysł m etalurgiczny - 1 2

P rzem ysł cem en to w y - 6 3

P rzem ysł tek styln y i sp o ­ ż y w c z y

- 3 2

Inne sektory przem ysłu p rzetw órczego - 3 -Se k t o r u s ł u g 45 38 59 Transport, łą czn o ść, sk ła d o ­ w anie 18 5 8 Sektor fin a n so w y 9 21 9 Handel 9 6 12 E lek tryczność 4 - 14

N ieru ch o m o ści 3 - 8 B u d ow n ictw o 1 5 4 T urystyka - - 2 A dm inistracja publiczna, zdrow ie - - 2 N ie w y sp e c y fik o w a n e 17 - -Ź ró d ło : U N C T A D W o rld In v e s tm e n t R a p o rt, 1998 W y b ó r s e k t o r ó w p r z e z in w e s t o r ó w z a g r a n ic z n y c h w E u r o p ie Ś r o d ­ k o w e j m ó w i b a r d z o w ie le o p o li t y c e p r y w a ty z a c y jn e j p o s z c z e g ó ln y c h k r a jó w . N a p r z y k ła d z ie R e p u b lik i C z e s k ie j , tr a d y c y j n ie d o b r z e r o z w in ię t y p r z e m y s ł m a s z y n o w y n ie p r z y c ią g n ą ł n a j w ię k s z y c h in w e s t y c j i, a p o w o ­ d e m j e s t to , ż e z n a c z n a c z ę ś ć t e g o s e k to r a p o z o s t a j e n ie s p r y w a ty z o w a n a . Z a m ia s t w te n se k to r in w e s t o r z y s k ie r o w a li s tr u m ie ń s w o ic h p ie n ię d z y w p r z e m y s ł s a m o c h o d o w y , s p o ż y w c z y i ł ą c z n o ś ć . P r o g r a m y p r y w a ty z a c y jn e ś w i a d c z ą o z a a n g a ż o w a n iu w ła d z y w tr a n s fo r m a c ję w ła s n o ś c i. R ó ż n ic e w fo r m a c h i te r m in a c h ich w y k o n a n ia w y j a ś n i a j ą r ó ż n ic e w p o z io m ie n a p ły w u F D I . N a W ę g r z e c h p r e fe r o w a n a j e s t b e z p o ś r e d n ia s p r z e d a ż m a ją tk u p a ń s t w o w e g o p r z e z o r g a n iz o w a n ie p rz e ta r g u lu b s k ła d a n ie o fert; s ą to p o d s t a w o w e ź r ó d ła d o c h o d u rządu. W o g r a n ic z o n y m z a k r e s ie s t o s o w a n o b o n y p r y w a t y z a c y j n e , k tó ry m i o b ję te z a l e d w i e 10% p o p u la c j i. W w y n ik u t a k i e g o p r o g r a m u p r y w a ty z a c y jn e g o r e la t y w n ie d u ż a c z ę ś ć w ę g ie r s k i e g o m a ją tk u p a ń s t w o w e g o p r z e s z ła w p o s ia d a n ie z a g r a n ic z n y c h in w e s t o r ó w . O b e c n ie o k o ło 7 5 % g o sp o d a r k i z n a jd u je s i ę w r ę k a c h p r y w a tn y c h , w 1 9 9 9 rząd p la n u je s p r z e d a ć udziały' w p a ń s t w o w e j fir m ie te le k o m u n ik a c y j n e j M a ta v , o r a z j e d n o z n a jw ię k ­ s z y c h p r z e d s ię b io r s t w c h e m ic z n y c h B o r s o d c h e m . L e c z k ry je s ię tu ta k ż e n i e b e z p i e c z e ń s t w o , z p o w o d u z b li ż a j ą c e g o s i ę z a k o ń c z e n ia p r o c e s ó w p r y w a t y z a c y j n y c h i b e z p o ś r e d n io z ty m z w ią z a n y m o g r a n ic z e n ie m n a p ły ­ w u F D I . W ę g ie r s k i p r z e m y s ł p r z y c ią g n ą ł n a j z n a c z n ie j s z e F D I w in fra ­ stru k tu rę t a k ą j a k e le k t r y c z n o ś ć i s e k to r w o d n y z p r o s t e g o p o w o d u s z y b ­ s z e j i b a r d z ie j z a a w a n s o w a n e j p r y w a ty z a c ji. W ę g r z y b ę d ą m u s ie li z a te m o p r z e ć s w ó j w z r o s t g o s p o d a r c z y n a m n i e j s z y c h , lo k a ln y c h p r z e d s ię b io r ­ s t w a c h . W C z e c h a c h z a s t o s o w a n o p ro g ra m b o n ó w p r y w a ty z a c y jn y c h - k u p o ­ n ó w , k tó r e d a w a ły o b y w a t e lo m t e g o kraju p r a w o d o z a m ia n y na a k c je p r z e d s ię b io r s t w . P ro g ra m p o w s z e c h n e j p r y w a t y z a c j i r o z p o c z ą ł s ię j e s z c z e w C z e c h o s ło w a c j i w 1991 rok u . W a r to ś ć p o n a d 1 5 0 0 p r z e d s ię b io r s t w w y ­

76 Ac t a Sc i e n t i f i c a a c a d e m i a e Os t r o v i e n s i s

staw ionych na sprzedaż w ram ach „kuponow ki” w latach 1991-92 osza­ cow ano na niem alże 12mld USD. Do lutego 1992 w program ie wzięło udział wzięło około 8mln obyw ateli. W latach 1993-94 w drugiej fali po­ wszechnej pryw atyzacji, w której brali udział ju ż tylko sami Czesi, uczest­ niczyło ponad 6mln osób. Spryw atyzow ano w ów czas 861 o szacunkowej w artości 5,25m ln USD. „K uponow kę” zakończono w roku 1994. W ten sposób 62% własności państw ow ej przeszło do sektora prywatnego, a po­ została część została w sektorze państw ow ym . Zagraniczni inwestorzy mieli prawo odkupienia akcji od inw estorów krajow ych zarówno bezpo­ średnio, ja k i za pośrednictw em giełdy. Efektem tego sposobu pryw atyza­ cji je st znaczny udział spółek joint-venture. O publikow any w 1999 stu­ dium o w ynikach przedsiębiorstw nie daje jed n ak pow odów do zadow ole­ nia z osiąganych wyników. W edług studium przedsiębiorstw spryw atyzo­ w ane m etod ą kuponów pryw atyzacyjnych m ają zdecydow anie słabsze efekty od pozostałych niem alże pod każdym względem : rentow ności, efektyw ności, uzależnienia od kredytów . Po sześciu latach prywatyzacji sektor państw ow y ma nadal w yższą efektyw ność niż pozostałe. W yjątkiem są tu przedsiębiorstw a spryw atyzow ane z udziałem kapitału zagraniczne­

go-W ykres 3. go-W artość dodana na pracow nika w tys. koron według rodzaju pryw aty zacj i

□ spryw atyzo w ane innym i m etodam i □ spryw atyzow ane m eto d ą kuponow ą

□ spryw atyzo w ane z udziałem kapitału zagran iczn eg o □ przedsiębiorstw a

państw ow e

W Polsce program pryw atyzacji zakłada zarów no bezpośrednią jak i pośrednią form ę przekształcania własności państw ow ej w prywatną. Na początku 1990 roku stw orzono w Polsce instrum entarium prawne

niezbęd-n e d o p r z e p r o w a d z e niezbęd-n ia p r y w a ty z a c ji, c o z a o w o c o w a ł o p r z y s p ie s z e niezbęd-n ie m t e g o p r o c e s u w la ta c h 1 9 9 1 - 9 3 . W p ó ź n ie j s z y c h la ta ch p r y w a ty z a c ja z o ­ sta ła s p o w o ln io n a , sta ją c s ię n ie j e d n o k r o tn ie karta p r z e ta r g o w ą w n e g o c j a ­ c ja c h u g r u p o w a ń p o lit y c z n y c h . I n w e s to r z a g r a n ic z n y m o ż e u c z e s t n ic z y ć w p r y w a ty z a c ji p o ls k ic h p r z e d s ię b io r s t w p a ń s t w o w y c h , w y b ie r a ją c j e d n ą z w ie lu d r ó g . W p rzy p a d k u p r z e d s ię b io r s t w a z n a jd u j ą c e g o s ię w z łe j s y tu ­ a cji e k o n o m ic z n e j m o ż e b ą d ź z a k u p ić c a łe p r z e d s ię b io r s t w o lu b j e g o c z ę ś ć w w y n ik u p rzeta rg u lu b n e g o c j a c j i, b ą d ź z a ło ż y ć s p ó łk ę j o in t-v e n t u r e , w k tó rej m a ją te k p r y w a t y z o w a n e g o p r z e d s ię b io r s t w a s t a n o w i w k ła d Skarbu P a ń s tw a . I n w e s to r z a g r a n ic z n y m o ż e d o k o n y w a ć z a k u p u a k cji na g ie łd z ie p a p ie r ó w w a r t o ś c io w y c h , l e c z z a k u p p a k ie tu a k c ji p o w y ż e j 10% m u si b yć p o d a n y d o w ia d o m o ś c i p u b lic z n e j. Z a g r a n ic z n i in w e s t o r z y z d e c y d o w a n ie p r e fe r u ją d w a s e k to r y p o ls k ie j g o s p o d a r k i - p r z e m y s ł p r z e tw ó r c z y i u s łu g i f in a n s o w e , u m ie s z c z a ją c w n ic h a ż 8 2 % o g ó łu n a k ła d ó w in w e s t y c y j n y c h . W a r to ś ć F D I w p r z e m y ś le w o m a w ia n y m o k r e s ie w y n o s ił a p o n a d lO m ld U S D ( z c z e g o n a jw ię c e j w p r z e m y ś le s p o ż y w c z y m n ie m a lż e 3 ,5 m ld U S D ) , w s e k t o r z e fin a n s o w y m n ie m a lż e 3 ,5 m ld U S D . W e d łu g d a n y c h P a ń s t w o w e j A g e n c ji In w e s ty c ji Z a g r a n ic z n y c h w rok u 1 9 9 8 n a jw ię c e j fir m y z a g r a n ic z n e z a in w e s t o w a ły w p r z e m y s ł m o t o r y z a c y j n y - w e d łu g w s t ę p n y c h d a n y c h o k o ło 2 m ld U S D . W ś r ó d n a j w ię k s z y c h in w e s t o r ó w z n a la z ł s i ę ta k ż e r o s y js k i G a z p r o m z k w o t ą o k o ło 6 0 0 m ln U S D p r z e z n a c z o n y c h n a b u d o w ę g a z o c ią g u . P o w o ­ d z e n ie m c i e s z ą s ię ta k ż e s p e c j a ln e s tr e fy e k o n o m ic z n e ; o d 1 9 9 4 roku fir­ m y z a g r a n ic z n e z a in w e s t o w a ł y w n ic h w n ic h o k o ło 5 .5 m ld U S D .I s t o t n y p o d k r e ś le n ia j e s t fa k t, ż e p o ls k i p r z e m y s ł r o ln y i le ś n y p o z o s t a ją c y w c ią ż w r ę k a c h p a ń s tw a p r a k ty c z n ie n ie p r z y c ią g n ą ł ż a d n y c h in w e s t y c ji z a g r a ­ n ic z n y c h ( z a l e d w ie 1 5 m ln U S D ) . W ie l k o ś ć ryn k u i j e g o r o z w ó j , u w a r u n k o w a n y k o n ty n u a c ją w z r o stu g o s p o d a r c z e g o , j e s t c z y n n ik ie m w p ły w a j ą c y m na F D I w d łu g im o k r e s ie , n a to m ia s t z a a w a n s o w a n ie p r o c e s ó w p r y w a ty z a c y jn y c h m o ż n a z a lic z y ć d o d z ia ła j ą c e g o w k ró tk im c z a s i e , g d y ż z a n ik a o n o d m o m e n tu z a k o ń c z e ­ n ia p r y w a ty z a c ji. W P o ls c e , w p o r ó w n a n iu z W ę g r a m i c z y C z e c h a m i, s p r y w a t y z o w a n o m n ie j p a ń s t w o w e j w ła s n o ś c i, a w ię c z a g r a n ic z n i in w e ­ s t o r z y m a ja w ię k s z e s z a n s e u d z ia łu w d a ls z y c h p r o c e s a c h p r y w a ty z a c y j­ n y c h .

D o ś w i a d c z e n ia p a ń s tw , k tó re w la ta ch p o p r z e d n ic h sta ra ły s ię o w e j ­ ś c i e d o U n ii E u r o p e jsk ie j i o b e c n ie s ą je j c z ło n k a m i, m o g ą sta ć s ię ź r ó ­ d łe m w ie lu c e n n y c h w y t y c z n y c h d la k r a jó w a sp ir u ją c y c h o b e c n ie d o c z ło n k o s t w a . W y n ik a z n ic h p o d s t a w o w y w n io s e k - kraj u b ie g a j ą c y s ię o c z ło n k o s t w o p o w in ie n o k r e ś lić w a r u n k i p r z y s t ą p ie n ia o r a z w s k a z a ć s p e ­

7 8 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s

cyficzne cechy rozw ojow e gospodarki(np. rolnictw o lub też uw arunkow a­ nia społeczne i kulturow e).

W zw iązku z pow yższym niezbędnym w ydaje się być fakt starania się o okresy przejściow e w najbardziej new ralgicznych dziedzinach, lecz poparte rzetelnym udokum entow aniem rzeczyw istych potrzeb oraz har­ m onogram em dostosow yw ania się owych dziedzin do standardów w spól­ notow ych. Pożytecznym w ydaje się także przedstaw ienie rachunku kosz­ tów i korzyści zarów no dla całej gospodarki, ja k i poszczególnych jej sektorów . W okresie negocjacji pow inno nastąpić przyspieszenie reform strukturalnych- restrukturyzacji, konsolidacji, pryw atyzacji- w celu zw ięk­ szenia zdolności konkurencyjnych gospodarki na w spólnotow ym rynku.

N iezw ykle istotne są działania służące pozyskaniu poparcia każdego z krajów unii. W ym aga to w ięc aktywnej roli dyplom acji na arenie m ię­ dzynarodow ej, szczególnie we w szystkich krajach członkow skich. Nie bez znaczenia je st poparcie społeczeństw a dla integracji.

Tabela 4. O pinie społeczeństw a polskiego o tem pie integracji z UE Kiedy Polska powinna zostać pełnoprawnym członkiem U E ? 0 6 .1 9 9 3 0 3 .1 9 9 4 0 6 .1 9 9 4 0 5 .1 9 9 5 0 5 .1 9 9 6 0 8 .1 9 9 7 J uż teraz 41 40 33 27 35 34 Za 5 lat 23 23 34 36 37 342 Za 10 lat 6 5 11 11 8 6 J eszcze później 3 3 3 5 3 3 N ig d y 3 4 2 4 3 2 Trudno p o w ie­ dzieć 24 25 16 17 14 20

Źródło: Jaanna K otow icz-Jaw orska „Z rozw agą” Europa nr 4, 1998 s 16. W celu utrzym ania w ysokiego poparcia społecznego dla integracji ze strukturam i unijnymi konieczne je st prow adzenie szerokiej akcji eduka­ cyjnej oraz inform ow anie opinii publicznej o efektach z prowadzonych negocjacji. Jest szczególnie ważne dotarcie do tych grup, które najbardziej obaw iają się zjednoczenia. Rządy pow inny prow adzić stały dialog ze spo­ łeczeństw em w ykorzystując w tym celu media.

Jednakże kluczow ym zadaniem je s t dobre przygotow anie do negocja­ cji zespołu głów nych negocjatorów , którego skład pow inien pozostaw ać

n ie z m ie n n y p r z e z c a ły o k r e s tr w a n ia n e g o c j a c j i, b e z w z g lę d u n a s y t u a c ję p o lit y c z n a kraju. P raca n e g o c j a t o r ó w p o w in n a b y ć w s p ie r a n a p r z e z g ru p y e k s p e r c k ie z r ó ż n y c h d z ie d z in b ę d ą c y c h p r z e d m io te m n e g o c ja c j i. W s k a ­ z a n e j e s t ta k ż e z a s i ę g a n ie o p in ii n e g o c j a t o r ó w z k r a jó w k tóre w c z e ś n ie j p r z y s t ą p iły d o U n ii. Z a d a n ie m z e s p o ł ó w n e g o c j a c y j n y c h p o w in n o b yć w s k a z a n ie p a rtn ero m z e W s p ó ln o t y , c o kraj a s p ir u ją c y m a d o z a o f e r o w a ­ n ia — a w ię c w y s t ę p o w a n ie n ie t y lk o w r o li b ie d n e g o p e te n ta , a le w s p ó ł ­ p artn era w b u d o w a n iu n o w e j E u r o p y . U n ia E u r o p e jsk a p o w s t a ła j a k o o r g a n iz m , w k tó ry m w r o g o ś ć u d a ło s ię z a s t ą p ić w s p ó łp r a c ą , a le ta k ż e j a k o o r g a n iz m , k tó r e g o su m a r y c z n y p o te n c j a ł i k o n k u r e n c y jn o ś ć m ia ły d o r ó w n a ć , z je d n e j stro n y S ta n o m Z j e d n o c z o n y m , a z d r u g ie j- d y n a m ic z n ie r o z w ija j ą c y m s ię - p a ń s t w o m a z ja t y c k im . I o c z y w i ś c i e p r o sta a lte r n a ty w a b rzm i: m ie ć u d z ia ł w ty m o r g a n iz m ie c z y p o z o s t a w a ć p o z a n im . J e ś li w y b r a lib y ś m y to d r u g ie r o z ­ w ią z a n ie , to n ie m i e li b y ś m y m o ż l iw o ś c i k o r z y s t a n ia z b a rd zo w ie lu u d o ­ g o d n ie ń , k tó re s ą u d z ia łe m c z ło n k ó w , n ie w ie l e w z a m ia n u z y s k u ją c . W y ­ n ik a z t e g o , ż e d la c z ło n k o s t w a n ie m a a lt e r n a ty w y , a p r o b le m e m p o z o ­ s t a ją j e d y n i e w a r u n k i i te r m in y a c z a s w tej p e r s p e k t y w ie j e s t d la n a s n a j­ is to tn ie js z y .