Zarządzanie dziedzictwem kulturowym: zastosowanie geoportalu do wdrażania Konwencji Karpackiej

ZARZ¥DZANIE DZIEDZICTWEM KULTUROWYM:

ZASTOSOWANIE GEOPORTALU

DO WDRA¯ANIA KONWENCJI KARPACKIEJ

CULTURAL HERITAGE MANAGEMENT:

USING GEOPORTAL TECHNOLOGY

TO IMPLEMENT CARPATHIAN CONVENTION

Maciej Borsa1_{, Leszek Litwin}2 1_{Szko³a G³ówna Handlowa}

2_{Instytut Systemów Przestrzennych i Katastralnych, Gliwice}

S³owa kluczowe: dziedzictwo kulturowe, polityka rozwoju terytorialnego, Konwencja Karpac-ka, geoportal, INSPIRE

Keywords: culural heritage, territorial development policy, Carpathian Convention, geoportal, INSPIRE

Rola dziedzictwa kulturowego w procesach rozwoju

Sk³adniki dziedzictwa kulturowego nabieraj¹ obecnie nowego znaczenia w procesach rozwoju. Materialna i niematerialna spuœcizna poprzednich pokoleñ zawsze by³a wa¿nym czynnikiem procesów spo³ecznych – podstaw¹ kszta³towania œwiadomoœci spo³ecznej, po-czucia to¿samoœci i tworzenia wiêzi spo³ecznych a przede wszystkim identyfikacji z miej-scem zamieszkania. Lecz w wymiarze ekonomicznym by³a raczej biern¹ sk³adow¹ proce-sów wzrostu, a nawet traktowana by³a jako obci¹¿enie, które gospodarka musia³a ponieœæ dla realizacji pewnej misji spo³ecznej.

Dziœ rola czynników kulturowych dla procesów i perspektyw rozwoju w aspekcie eko-nomicznym i spo³ecznym ulega znacz¹cym przemianom – dziedzictwo kulturowe w dobie globalizacji staje siê jednym z podstawowych lokalnych (regionalnych) czynników wzrostu. Jest g³ównym czynnikiem atrakcyjnoœci obszaru, sk³adaj¹c siê w znacz¹cym stopniu na jego potencja³ rozwojowy. Ewolucja sposobu podejœcia do poszczególnych sk³adników dziedzic-twa kulturowego jest szczególnie widoczna na szczeblu regionalnym i lokalnym w sposobie postrzegania swoich szans w globalnej konkurencji i w wynikaj¹cej st¹d polityce rozwoju terytorialnego (OECD, 2005). Jakoœæ ochrony i stopieñ wykorzystania czynników kulturo-wych, zw³aszcza w wymiarze lokalnym b¹dŸ regionalnym, przek³adaj¹ siê wprost na mo¿li-woœci wzrostu i poziom ¿ycia obywateli (rys. 1).

Z jednej strony, przy uniformizacji ¿ycia w skali globalnej, elementy dziedzictwa kulturowe-go stanowi¹ wiod¹cy wyró¿nik to¿samoœci obszaru, co ma ogromne znaczenie dla procesów spo³ecznych i jakoœci ¿ycia mieszkañców. Jakoœæ ¿ycia jest podstawowym wyró¿nikiem i subiektywnym miernikiem dla wewnêtrznej oceny obszaru przez jego mieszkañców, st¹d jej poprawa bywa na ogó³ podstawowym celem polityki rozwoju. Z drugiej strony elementy dzie-dzictwa kulturowego stanowi¹ podstawowy czynnik budowy zewnêtrznego wizerunku obsza-ru, w zasadzie jedyny jego wyró¿nik na neutralnym tle „zglobalizowanego” œwiata.

Specyfika dziedzictwa kulturowego tworzy podstawow¹ charakterystykê obszaru dla obserwatorów i decyduje o tym, jak postrzegany jest ten obszar z zewn¹trz. Inne czynniki sk³adaj¹ce siê na pozytywny wizerunek, a tym samym na atrakcyjnoœæ obszaru, jak zasoby spo³eczne i gospodarcze, s¹ oczywiœcie wa¿ne, lecz nie stanowi¹ ju¿ dziœ tak istotnego wyró¿nika. Procesy globalizacji, a zw³aszcza integracja europejska doprowadzi³y bowiem do wzglêdnego wyrównania poziomu i mo¿liwoœci rozwoju w krajach bogatych (zaliczaæ do nich nale¿y m.in. wszystkie kraje cz³onkowskie Unii Europejskiej). Technologie, umiejêtno-œci, dostêpnoœæ œrodków finansowych s¹ wzglêdnie wyrównane, nie stanowi¹ wiêc dziœ na ogó³ o wyj¹tkowoœci obszaru. Niektóre z nich zreszt¹ wzajemnie siê kompensuj¹, np. nieco ni¿szy poziom umiejêtnoœci ludzkich kompensowany jest ni¿sz¹ cen¹ pracy, przy czym w grupie omawianych krajów wystêpuj¹ce na niektórych obszarach braki umiejêtnoœci ludz-kich nie s¹ tak drastyczne, by nie mo¿na by³o ich skutecznie kompensowaæ równie¿ techno-logi¹, organizacj¹ pracy lub szkoleniem.

Rola elementów dziedzictwa kulturowego jako wiod¹cego wyró¿nika to¿samoœci obsza-ru przewy¿sza te¿ dziœ rolê czynników dziedzictwa przyrodniczego. Niekiedy tylko elementy dziedzictwa przyrodniczego mog¹ silniej wyznaczaæ to¿samoœæ obszaru, pod warunkiem, ¿e faktycznie s¹ unikatowe w skali globalnej, co zdarza siê niezmiernie rzadko. Inny przypadek unikalnej to¿samoœci przyrodniczej ma miejsce, gdy czynniki te wystêpuj¹ w nadzwyczajnej koncentracji. W aspekcie przyrodniczym, zw³aszcza na obszarach zurbanizowanych, wy-ró¿nikiem obszaru bywa raczej wysoki poziom ochrony przyrody, a nie sama wyj¹tkowoœæ elementów natury. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego bardzo czêsto wywo³uje jednak konflikty z celami polityki wzrostu gospodarczego. W przeciwieñstwie do elementów przy-rodniczych, dziedzictwo kulturowe i jego ochrona nie stoj¹ w sprzecznoœci z innymi celami rozwoju. Dlatego, jeœli chodzi o konkurencyjnoœæ obszaru – do dziedzictwa kulturowego przywi¹zuje siê dziœ coraz wiêksze znaczenie.

St¹d te¿ sprawne zarz¹dzanie zasobami dziedzictwa kulturowego staje siê wa¿nym ele-mentem skutecznej polityki gospodarczej i spo³ecznej na wszystkich szczeblach w³adzy – narodowej, regionalnej i lokalnej. Mo¿na mówiæ w szczególnoœci o kluczowej roli

nia w rozwoju terytorialnym, na wszystkich wy¿ej wymienionych szczeblach, choæ na ka¿-dym w nieco innej formie. W dzisiejszych czasach skutecznoœæ sposobów zarz¹dzania sta-nowi o mo¿liwoœci realizacji celów politycznych. W odniesieniu do zasobów dziedzictwa kulturowego, oprócz kosztów ochrony, dziêki sprawnemu zarz¹dzaniu mo¿na tak¿e czerpaæ wysok¹ rentê z jego wykorzystania. W takich okolicznoœciach ³atwiej jest osi¹gn¹æ cele polityczne. Programowanie rozwoju i planowanie, w tym planowanie strategiczne i planowa-nie przestrzenne – wspomagaj¹ procesy zarz¹dzania terytorialnego. Te instrumenty nale¿y wiêc w dzisiejszych czasach stosowaæ tak¿e wobec dziedzictwa kulturowego. Jako przy-k³ad u¿ycia tych zasobów w rozwoju spo³ecznym i gospodarczym nale¿y wspomnieæ o sferze tzw. cultural industries, która przy postêpie technologicznym rozwija siê coraz dyna-miczniej, bêd¹c w niektórych rejonach g³ównym Ÿród³em tworzenia nowych miejsc pracy.

Sk³adowe dziedzictwa kulturowego

W ostatnich latach coraz wiêcej elementów traktuje siê za sk³adowe dziedzictwa kulturo-wego. Generalnie podzieliæ je mo¿na na materialne i niematerialne. Obie te grupy zaczynaj¹ byæ postrzegane jednoczeœnie jako zasoby i jako cele polityki rozwoju. Rysunek 2 przedsta-wia po lewej stronie strukturê celów Europejskiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego (ESDP – European Spatial Development Perspective) z 1999 roku, przyjmowanej jako wy-tyczna polityki przestrzennej Unii Europejskiej (Komisja Europejska, 1999). Po prawej stro-nie widaæ schemat obrazuj¹cy kierunek ewolucji sposobu postrzegania sk³adowych polityki rozwoju. Dziedzictwo kulturowe, bêd¹ce elementem œrodowiska cz³owieka, a zarazem kszta³-tuj¹ce profil spo³eczny obszaru, wydaje siê wyodrêbniaæ w autonomiczn¹ grupê czynników rozwojowych.

Najistotniejsze dla procesów rozwoju materialne sk³adowe dziedzictwa kulturowego to przede wszystkim: zabytki architektoniczne (przy czym poszerza siê stale zakres tego, co uwa¿a siê za wartoœciowe), stanowiska archeologiczne, pomniki, cmentarze, miejsca wyda-rzeñ historycznych, martyrologii, kultu. Niematerialne sk³adniki to najogólniej tradycja i

miêæ, ale w przestrzeni mo¿na rozpatrywaæ je jako genius loci, odzwierciedlone w charakte-rystyce ka¿dego miejsca. Czynniki te przeplataj¹ siê wzajemnie, wp³ywaj¹c tak¿e na prze-miany materialnego kszta³tu przestrzeni, odzwierciedlonego w krajobrazie okolicy. Ochrona krajobrazu, w dzisiejszym rozumieniu, bardziej dotyczy zatem ochrony dziedzictwa kulturo-wego ni¿ przyrodniczego. Zagadnienie to jest obecnie jedn¹ z g³ównych kwestii zrównowa-¿onego rozwoju i kszta³towania przestrzeni (Council of Europe 2006). Doczeka³o siê bardzo szczegó³owych wytycznych na p³aszczyŸnie miêdzynarodowej, w tym Konwencji Krajobra-zowej, ratyfikowanej tak¿e przez Polskê (Oœwiadczenie Rz¹dowe, 2005).

Przyk³adem nowego podejœcia do doboru i okreœlania roli elementów dziedzictwa kultu-rowego w procesach rozwoju jest rz¹dowy program holenderski (Belvedere Memorandum, http://www.belvedere.nu). W jego ramach dokonano bardzo szczegó³owej inwentaryzacji i oceny zasobów dziedzictwa kulturowego kraju, stosuj¹c podejœcie subiektywne, przy wielo-œci uczestnicz¹cych podmiotów. W pierwszej fazie realizacji, obok opisowej charakterystyki poszczególnych obszarów kraju, wykonano podstawow¹ mapê wartoœci archeologicznych oraz bazow¹ mapê wartoœci historyczno-architektonicznych i urbanistycznych. Na tej pod-stawie odby³y siê szerokie konsultacje, w które zaanga¿owanych by³o wiele podmiotów i szczebli administracyjnych. W ich wyniku powsta³a lista obszarów o statusie ochrony oraz wytyczne polityki i plany dzia³ania. Podstaw¹ do realizacji tych ambitnych zamierzeñ by³ szeroki dostêp do informacji i stworzenie bazy danych, integruj¹cej ró¿ne Ÿród³a informacji.

Dziedzictwo kulturowe w polityce rozwoju Karpat

Jednym z obszarów, którego potencja³ rozwojowy tkwi w zasobach natury i kultury, s¹ Karpaty. Jest to obecnie najbardziej opóŸniony ekonomicznie obszar Unii Europejskiej (tyl-ko jego ukraiñska czêœæ le¿y poza terytorium Unii). Geograficznie jest to pasmo górskie o d³ugoœci 1300 kilometrów (Alpy maj¹ 1200 km), przecinaj¹ce terytorium siedmiu pañstw. Z punktu widzenia spo³eczno-gospodarczego jak i geopolitycznego jest to obecnie obszar gwa³townych przemian. Wystarczy przypomnieæ, ¿e kolejne cztery lub nawet piêæ etapów rozszerzania Unii Europejskiej przebiega³o lub bêdzie przebiegaæ w³aœnie w obszarze Karpat – Austria, Polska, Czechy, S³owacja, Wêgry, Rumunia, Ukraina i Serbia to kraje, które sukce-sywnie do³¹czaj¹ do grona cz³onków Unii. Stopieñ zacofania cywilizacyjnego tego obszaru niesie niebezpieczeñstwo, ¿e spontaniczne procesy wzrostu wprowadz¹ go na tak¹ œcie¿kê rozwoju, która zagrozi jego dzisiejszym podstawowym zasobom – nieska¿onej przyrodzie i bogatej spuœciŸnie kulturowej. Niebezpieczeñstwo jest tym wiêksze, ¿e procesy integracji europejskiej sprzyjaj¹ bardzo spontanicznemu i dynamicznemu wzrostowi. Dlatego kraje karpackie podpisa³y i ratyfikowa³y Konwencjê Karpack¹ (2003), której celem jest m.in. wdro-¿enie takiej polityki rozwoju tego obszaru, która wykorzystywa³aby a nie zaprzepaœci³a jego unikalny potencja³ w zakresie dziedzictwa naturalnego i kulturowego.

Przyk³adem znaczenia badañ historyczno-kulturowych dla programowania przysz³ego rozwoju mo¿e byæ kwestia rozmieszczenia ludnoœci. Analiza historycznych punktów kon-centracji osadnictwa i ich rozmieszczenia na obszarze Karpat wskazuje na istnienie silnych uwarunkowañ kulturowych w okreœlonych pasmach osadnictwa, których istnienie uleg³o w procesie rozwoju pewnemu zatarciu (rys. 3). Uk³ad ten posiada prawdopodobnie istotny potencja³ do kszta³towania specyficznych terytorialnie œcie¿ek rozwoju. Wstêpne analizy pozwalaj¹ na okreœlenie przes³anek do dalszych, bardziej szczegó³owych badañ.

Polityka rozwoju wymaga odpowiedniego oprzyrz¹dowania. W ramach programu Unii Europejskiej Interreg III B realizowany jest Projekt Karpacki (EU Community Initiative, http:/ /www.Carpatianproject.eu), który ma wypracowaæ podstawow¹ strategiê rozwoju prze-strzennego regionu karpackiego, czêœæ strategii sektorowych oraz wdro¿yæ szereg dzia³añ pilota¿owych. W realizacjê projektu zaanga¿owanych jest osiemnastu partnerów z dziesiêciu krajów: szeœciu krajów karpackich (bez Serbii) oraz Austrii, W³och, Grecji i Niemiec. Rol¹ partnerów spoza Karpat jest transfer doœwiadczeñ w zakresie polityki rozwoju z innych obszarów górskich – Alp, Apeninów i Rodopów. Niektóre górskie obszary w tych krajach charakteryzowa³y siê w nieodleg³ej przesz³oœci podobnym zacofaniem i zbli¿onymi proble-mami. Projektem kieruje Sta³y Sekretariat Konwencji Karpackiej, ulokowany przy Programie Œrodowiskowym Narodów Zjednoczonych w Wiedniu (UNEP – United National Environ-ment Programme). Pracami merytorycznymi zarz¹dza firma doradcza RTI Polska, a jednym z kluczowych partnerów jest Instytut Systemów Przestrzennych i Katastralnych z Gliwic.

W ramach projektu prowadzonych jest 56 szczegó³owych dzia³añ, zgrupowanych w szeœciu „pakietach roboczych”. Czêœæ tych dzia³añ dotyczy ochrony, gospodarowania i za-rz¹dzania dziedzictwem kulturowym. Odbiorc¹ prac projektu s¹ grupy robocze Konwencji Karpackiej. Funkcjonuje szeœæ takich grup, ka¿da zajmuje siê innymi zagadnieniami. W sk³ad grup roboczych wchodz¹ przedstawiciele rz¹dów krajów, które ratyfikowa³y Konwencjê Karpack¹. Jest to wiêc struktura polityczna, która weryfikuje i wdra¿a prace wykonane w ramach projektu. G³ównymi dzia³aniami, podejmuj¹cymi problematykê grupy roboczej ds. dziedzictwa kulturowego jest opracowanie i wdro¿enie metodologii inwentaryzacji zasobów dziedzictwa kulturowego CHST (Cultural, Historic and Social Topography) oraz geoportal, jako narzêdzie gromadzenia, integracji i udostêpniania informacji przestrzennej o zasobach kulturowych.

CHST jest metod¹ tworzenia topografii kulturowej, historycznej i spo³ecznej obszaru. Ma ona zastosowanie w skali subregionów, lecz dziêki szerszemu stosowaniu i mo¿liwoœci inte-gracji wyników ró¿nych prac wdro¿eniowych, mo¿e pomóc w identyfikacji cech dziedzic-twa kulturowego na szerszym obszarze – np. ca³ych Karpat. Metoda CHST, tworzona i wdra¿ana przez s³owackich partnerów projektu (REC – Slovakia, Regional Environmental Cen-ter for Central and EasCen-tern Europe, Bratislava) sk³adaæ siê bêdzie z opracowania podstaw meto-dologicznych, gdzie nast¹pi dobór cech charakteryzuj¹cych obszar, a nastêpnie z badañ potencja³u miast i regionów z punktu widzenia wystêpowania tych cech. Wydany te¿ bêdzie podrêcznik i przeprowadzone szkolenia, maj¹ce na celu upowszechnienie metody. Jako case study wybrano obszar Bia³ych Karpat, z pogranicza s³owacko-czeskiego.

Jak widaæ ju¿ sama metoda tego zamierzenia wymagaæ bêdzie docelowo koordynowania i scalania wyników rozproszonych terenowo badañ. Jeœli dodaæ do tego korelacje z pozosta-³ymi dzia³aniami w ramach projektu, wykonywanymi jednoczeœnie w kilku krajach, koniecz-ne staje siê u¿ycie odpowiednich narzêdzi komunikacji oraz gromadzenia i prezentacji infor-macji. Temu m.in. s³u¿yæ ma Geoportal Karpacki, bêd¹cy zarówno jednym z narzêdzi reali-zacji projektu, jak i jednym z bardziej istotnych produktów koñcowych projektu. S³u¿yæ ma zarówno jako instrument pomocniczy w kszta³towaniu polityki rozwoju jak i w budowaniu œwiadomoœci spo³ecznej mieszkañców Karpat – nazwijmy j¹ roboczo œwiadomoœci¹ kar-pack¹. Chodzi tu o poczucie wspólnoty celów przez szersz¹ spo³ecznoœæ, co u³atwiæ ma realizacjê celów politycznych Konwencji Karpackiej (2004). Tak wiêc rola Geoportalu Kar-packiego jest znacznie szersza ni¿ czysto techniczna pomoc w obiegu informacji.

Geoportal Karpacki

Sprawne zarz¹dzanie zasobami informacji na temat dziedzictwa kulturowego regionu Karpat wymaga zgromadzenia, przetwarzania i analizy du¿ej liczby danych, miêdzy innymi prze-strzennych i opisowych, które s¹ mocno zró¿nicowane pod wzglêdem tematycznym. Zgro-madzone dane oraz wyniki ich opracowania musz¹ ponadto zostaæ szeroko udostêpnione zarówno w celu wsparcia realizacji postanowieñ Konwencji Karpackiej jak i s³u¿yæ efektyw-nej realizacji innych celów polityki regionalefektyw-nej, z uwzglêdnieniem treœci edukacyjnych.

Do realizacji powy¿szych postulatów zastosowano wspó³czesne technologie informa-tyczne i internetowe, zintegrowane w postaci portalu (serwisu) internetowego pod nazw¹ Geoportal Karpacki. Geoportal nale¿y rozumieæ jako platformê integruj¹c¹ niespójne dane przestrzenne, statystyczne i opisowe (tekstowe) oraz wyniki ich analiz, umo¿liwiaj¹c¹ ich udostêpnianie w spójnej formie map lub zestawieñ za poœrednictwem Internetu. Z poziomu geoportalu dostêpne s¹ ró¿norakie narzêdzia, np. nawigacyjne, analityczne oraz pozwalaj¹ce na komponowanie uk³adów map, widoków, zestawieñ, itd., oraz zestaw dodatkowych funk-cji (np. wydruk zdefiniowanej kompozyfunk-cji mapy).

G³ównym celem realizowanym przez Geoportal Karpacki jest wspomaganie implementa-cji polityk rozwoju poprzez u³atwienie szerokiego dostêpu do informaimplementa-cji zwi¹zanej z prze-strzeni¹ Karpat i tym samym dostarczenie narzêdzi do umacniania poczucia spo³ecznej to¿sa-moœci mieszkañców tego regionu (rys. 4 i 5).

W bazie danych Geoportalu Karpackiego gromadzona jest du¿a iloœæ aktualnych informa-cji na temat regionu Karpat. Znaczna czêœæ danych powstaje w wyniku realizainforma-cji zadañ Projektu Karpackiego, co stanowi o ich du¿ej wartoœci poznawczej, analitycznej, porów-nawczej oraz naukowej. Dane zgromadzone w bazie opisane s¹ poprzez metadane, dziêki czemu u³atwiony jest dostêp do nich oraz ich wyszukiwanie. Zgodne z miêdzynarodowymi normami metadane stanowi¹ podstawê szerszego zaistnienia i udostêpnienia danych z obsza-ru Karpat, równie¿ w ramach infrastobsza-ruktur danych przestrzennych oraz mo¿liwoœci ich wykorzystania w innych – prowadzonych równolegle lub kolejnych – powi¹zanych obsza-rowo projektach. Jest to szczególnie istotne w warunkach obowi¹zuj¹cej od niedawna dy-rektywy Unii Europejskiej INSPIRE oraz s³u¿y zwiêkszeniu efektywnoœci rozpowszechnia-nia osi¹gniêæ projektów realizowanych na obszarze Karpat.

Geoportal Karpacki zosta³ zbudowany w oparciu o technologie internetowe oraz WebGIS. Podstaw¹ udostêpniania danych przestrzennych jest serwer mapowy (ISDP) wspó³-pracuj¹cy z baz¹ danych (Oracle) oraz aplikacje zintegrowane, za pomoc¹ których realizo-wana jest np. wizualizacja danych i inne funkcje. Strona www geoportalu zbudorealizo-wana zosta³a w oparciu o technologie internetowe (HTML, PHP, AJAX) i zarz¹dzania jest za poœrednic-twem CMSa – Content Management System – (WebEdit). Obs³uga metadanych realizowana jest przy wykorzystaniu aplikacji terraCatalog.

231

Rys. 4. Geoportal Karpacki – przyk³ad interfejsu u¿ytkownika: obraz satelitarny Landsat jako t³o do ukazywania problematyki dziedzictwa kulturowego na wybranym obszarze

Maciej Borsa, Leszek Litwin

Podsumowanie

Dziedzictwo kulturowe staje siê wa¿nym czynnikiem rozwoju. Renta, jak¹ czerpaæ mo¿-na z w³aœciwego wykorzystania tego zasobu mo¿e zmo¿-nacznie przewy¿szaæ koszty ochrony materialnej i niematerialnej spuœcizny poprzednich pokoleñ. Warunkiem jest tu skuteczna polityka rozwoju, w³aœciwie identyfikuj¹ca zarówno same zasoby kulturowe jak i najbardziej efektywne mo¿liwoœci ich wykorzystania. Narzêdziem tej polityki jest zarz¹dzanie i planowa-nie, operuj¹ce z³o¿onymi informacjami o ca³ej przestrzeni Karpat. Wobec z³o¿onoœci sfery zasobów kulturowych, w zarz¹dzanie nimi w³¹czonych powinno byæ wiele podmiotów. Ka¿dy z nich posiada pewien wycinkowy zasób informacji o tych zasobach oraz kieruje siê czêsto subiektywnymi ocenami ich wartoœci i mo¿liwoœci spo¿ytkowania na potrzeby rozwoju. Sprawne zarz¹dzanie zasobami informacji na temat dziedzictwa kulturowego s³u¿y koordy-nacji przep³ywu tych informacji, zwiêkszaj¹c potencja³ rozwoju obszaru, którego dotyczy. Podstaw¹ organizacji obiegu informacji w tym modelu jest mo¿liwoœæ integracji wielu roz-proszonych informacji oraz dostêp do nich wielu partnerów, gwarantuj¹cy ich partycypacjê w kszta³towaniu polityki rozwoju. Dziêki temu zasoby dziedzictwa kulturowego mog¹ przy-czyniaæ siê do poprawy jakoœci ¿ycia mieszkañców (oddzia³ywanie wewnêtrzne) oraz zwiêk-szaniu atrakcyjnoœci zewnêtrznej obszaru, co wp³ywa korzystnie na jego globaln¹ konkuren-cyjnoœæ.

Literatura

Council of Europe 2006: Landscape and Sustainable Development. Challenges of the European Landscape Convention.

EU Community Initiative INTERREG III B CADSES Neighbourhood Programme 2000–2006: Carpathian Project – protection and sustainable development of the Carpathians in a transnational framework, Project No. 5D094, Lead partner: United Nations Environment Programme, Vienna – Interim Secretariat of the Carpathian Convention, http://www.carpathianproject.eu.

Komisja Europejska, 1999: Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union, Potsdam.

OECD, 2005: International Symposium on Enhancing City Attractiveness for the Future, Nagoya, Japan, OECD Directorate for Public Governance and Territorial Development, http://www.oecd.org.

Oœwiadczenie Rz¹dowe z dnia 21 wrzeœnia 2005 r. w sprawie mocy obowi¹zuj¹cej Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, sporz¹dzonej we Florencji dnia 20 paŸdziernika 2000 r. Dz.U. 2006 nr 14 poz. 99. Ramowa Konwencja o ochronie i zrównowa¿onym rozwoju Karpat, sporz¹dzona w Kijowie dnia 22 maja

2003 r. Dz.U. 2007 nr 96 poz. 634.

The Belvedere Memorandum. A policy document examining the relationship between cultural history and spatial planning, http://www.belvedere.nu.

Summary

The role of the components of the cultural heritage in development processes is lately under significant transformation. The material and immaterial heritage of the preceding generations has always been an important factor of social processes – it formed the base of social consciousness, identity and creation of social ties, and first of all of the identity with the place of residence. But in the economic sense it was rather a passive component of the growth processes, if not the burden which the economy had to incur for certain social mission.

But this situation has dramatically changed – the cultural heritage in the globalization era becomes one of basic local (regional) factors of growth. It became the main component of the attractiveness of the area, contributing in significant degree to its development potential. This has a direct impact on growth possibilities and the life quality level of citizens.

On one hand, with „uniformization” of life on a global scale, elements of cultural heritage determine the leading distinguishing features of the identity of the area, what has a great importance for social processes and quality of life of inhabitants. On the other hand, cultural heritage determines the basic factor in creating external image of the area, in principle the only distinguishing feature (sometimes together with some elements of the natural heritage) against neutral background of the „globalized” world. Other factors constituting the affirmative image, and consequently the attractiveness of the area, are of course necessary, but do not determine the essential distinguishing feature of the area today.

So, efficient management of the cultural heritage resources becomes an important element of the effective economic and social policy on all levels of power – national, regional and local. With techno-logical progress there is more and more dynamic development of so-called „cultural industries”, becoming in some places the main source of new jobs.

Carpathians are one of such areas where development potential consists mainly of natural and cultural resources. At present, this is economically and socially the most neglected area of European Union (only its Ukrainian part lies outside the territory of the EU). The degree of the civilization backwardness of this area poses a danger that spontaneous growth processes will put it on the path of development threatening its basic resources today – untouched nature and rich cultural heritage. Because of these threats the Carpathian countries signed and ratified the Carpathian Convention focused among others on introduction of such development policy in this area which would use but not ruin its unique potential.

However, development policy requires proper tools. Within the framework of the European Union Interreg III B programme the Carpathian Project is carried out with the aim to prepare basic strategy for spatial development of the Carpathian region, a set of the sectoral strategies and to initiate some of pilot activities there.

Efficient management of cultural heritage resources of the Carpathian region demands usually collec-tion, conversion and analysis of a huge number of data strongly thematically diversified. In addicollec-tion, the mentioned aggregated data and other results of works should be widely made available both for the implementation of the Carpathian Convention decisions and for the realization of other goals of regional policy, including in the area of education.

Contemporary IT and internet technologies were used for the realization of the above postulates constituting the base for the realization of the majority of tasks of the Carpathian Project. In result of these activities, among others, the Carpathian Geoportal was created. Within the framework of Geo-portal diverse data (spatial, statistical, etc.) were integrated and the results of analyses were widely made available (in the Internet). The main objective realized by the Carpathian Geoportal is suppor-ting the implementation of development policies by facilisuppor-ting access to the information and delivering the tools to strengthen the sense of social identity.

dr in¿. arch. Maciej Borsa maciej.borsa@xl.wp.pl dr Leszek Litwin llitwin@ispik.pl tel.: (32) 301 10 73

235

Rys. 3. Historyczne pasmo koncentracji osadnictwa na obszarze Karpat (gêstoœæ zaludnienia w latach 30. XX wieku) – podstawa pog³êbionych analiz uwarunkowañ kulturowych przysz³ego rozwoju