Krajobrazowe uwarunkowania rozwoju turystyki w Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich

(1)

Anna Szydłowska, Krzysztof

Młynarczyk

Krajobrazowe uwarunkowania

rozwoju turystyki w Parku

Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich

Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 9/2, 139-146

(2)

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 9(2) 2010,139-146

KRAJOBRAZOW E UW ARUNKOW ANIA ROZWOJU

TURYSTYKI W PARKU KRAJOBRAZOW YM

W ZGÓRZ DYLEW SKICH

Anna Szydłowska, Krzysztof Mł ynarczyk

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Streszczenie. Przedmiotem opracowania jest obszar Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich wraz z otuliną, dla którego przeprowadzono badania dotyczące możliwo ści rozwoju turystyki w oparciu o istniejące walory krajobrazowe. Na tle Polski pół nocnej park wyróżnia się unikatową dynamiką rzeźby terenu, wielkością lokalnych deniwelacji oraz intensywnością form morfologicznych, czego przykładem jest Góra Dylewska o wysokości 312,2 m n.p.m. będąca jednocześnie najwyższym wzniesie niem na Pojezierzu Mazurskim. Dodatkowo czyste i mało przekształcone środowisko oraz krajobrazy o charakterze podgórskim i naturalno-rolniczym decydują o wysokim potencjale turystycznym tego terenu.

Słowa kluczowe: Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich, krajobraz, turystyka

W STĘP

O przydatności określonych obszarów do pełnienia funkcji turystycznych decy duje w iele różnych czynników. W najwyższym jednak stopniu decydują uwarunko wania naturalne, do których w pierwszym rzędzie zaliczane są walory krajobrazowe oraz wartości przyrodnicze [Dubel 2000, Żarska 2002, Meyer 2008]. Pojęcia te niosą z sobą nie tylko treść wizualną, którą można wartościować w kategoriach estetycz nych, ale także nie mniej ważną treść ekologiczną [Żarska 2002]. Krajobraz w izual ny postrzegany jest głównie poprzez sygnały wzrokowe, na bazie których powstaje obraz, a jego strukturę tworzą plany krajobrazowe i indywidualne obiekty. Charak ter krajobrazu jest tworzony przez takie elementy jak: formy ukształtowania terenu, szata roślinna oraz elementy pozaprzyrodnicze. N ie ulega wątpliwości, że wysoka różnorodność przyrodnicza wyrażająca się przez bogactwo oraz obecność rzadkich

Adres do korespondencji - Corresponding author: Anna Szydłowska, Katedra Architek tury Krajobrazu i Agroturystyki, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Prawo- cheńskiego 17, 10-720 Olsztyn, e-mail: xanka22@wp.pl

(3)

140 Anna Szydłowska, Krzysztof Młynarczyk

gatunków i biocenoz oraz duże zróżnicowanie i naturalność krajobrazu stanowią naj bardziej pożądany i poszukiwany czynnik rozwoju turystyki [Lijewski i in. 2002).

W ujęciu ogólnym atrakcyjność turystyczna jest rozumiana jako ogół czynników budzących zainteresowanie turystów i sprawiających, że wybierają pobyt w danym regionie. Jak zauważa Krzymowska-Kostrowicka [1997], turystyka i rekreacja ozna czają w szelkie formy zachowań nastawione w yłącznie lub częściow o na zaspokoje nie potrzeby wypoczynku, w których pierwszoplanową rolę odgrywa fakt znajdo wania się w środowisku odmiennym od codziennego. Warunki takie z pewnością spełniają parki krajobrazowe należące do najbardziej przyjaznych turystyce obsza rów chronionych. Jak podaje Marks i in. [2003], zadaniem parków krajobrazowych jest ochrona przyrody, krajobrazu z jednoczesnym udostępnieniem tych terenów ludności i um ożliwieniem pełnienia przez nie także innych, równie ważnych funkcji, w tym turystycznej, rekreacyjnej czy rolniczej.

C elem opracowania jest przedstawienie aktualnego stanu cech środowiska Parku Krajobrazowego Wzgórz D ylewskich, które decydują o krajobrazowej atrakcyjności turystycznej tego obszaru.

M ETODY BADAŃ

W trakcie opracowania posłużono się metodą badań monograficznych, która ob jęła analizę pozyskanych dla obszaru Parku Krajobrazowego Wzgórz D ylew skich materiałów źródłowych, kartograficznych, dokumentów planistycznych oraz opra cowań naukowych. Przeanalizowano operaty szczegółow e, sporządzone w ramach planu ochrony Parku Krajobrazowego Wzgórz D ylewskich, obejmujące „Studium turystyki” [Polisiakiewicz 1996] oraz „Trasy narciarskie w Parku Krajobrazowym Wzgórz D ylew skich” [Albert 1996]. Dokumentacja pozyskana od jednostek admini stracji samorządowej obejmowała teksty studium uwarunkowań i kierunków zago spodarowania przestrzennego sporządzone dla gmin: Ostróda, Lubawa, Dąbrówno, Grunwald wraz z załącznikami kartograficznymi i mapami specjalistycznymi. M a teriałem bazowym analiz zróżnicowania szaty roślinnej była mapa roślinności rze czywistej Parku Krajobrazowego Wzgórz D ylew skich w skali 1: 30 000, wykonana w Katedrze Botaniki i Ochrony Przyrody UWM w Olsztynie [Jutrzenka-Trzebiatowski i in. 2000]. Stanowiła ona najważniejszą informację o jakościow ych i ilościow ych zależnościach między poszczególnym i ekosystemami. Podczas prac kameralnych wykorzystano również informacje i materiały promocyjne udostępnione przez D y  rekcję Zespołu Parków Krajobrazowych w Jerzwałdzie. Jako uzupełnienie analiz przeprowadzono weryfikację terenową pozyskanych materiałów dokumentacyjnych, podczas której sporządzono dokumentację fotograficzną, zapoznano się z fizjonom ią terenu oraz rozm ieszczeniem kom pleksów leśnych i użytków rolnych w krajobrazie.

(4)

OBSZAR BADAŃ

141

Park Krajobrazowy Wzgórz D ylew skich utworzono 4 stycznia 1994 r. w celu zachowania wartości przyrodniczych, historycznych, kulturowych, walorów krajo brazowych i widokowych, a także naukowo-poznawczych i dydaktycznych tego ob szaru. Park (7151 ha) i jego otulina (14 883 ha) położone są w całości w południo wo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na terenie czterech gmin: Ostróda, Lubawa, Grunwald i Dąbrówno. Według fizyczno-geograficznego podziału Polski [Kondracki 2002] obszar parku położony jest w makroregionie Poje zierza Chełm ińsko-Dobrzyńskiego, w m ezoregionie Garbu Lubawskiego, obejmuje jego najwyższą - zachodnią część.

Park Krajobrazowy Wzgórz D ylew skichjestjedynym w w ojewództw ie warmińsko -mazurskim obszarem o tak silnie urozmaiconej rzeźbie terenu. Unikatowy w skali Polski północnej młodoglacjalny charakter urzeźbienia jest najważniejszym w alo rem tego terenu. Podstawowymi formami geom orfologicznym i są pagórki i w zgó rza morenowe, które mają na ogół płaskie lub faliste powierzchnie, oraz strome roz- członowane zbocza (rys. 1). Obszar parku usytuowany jest w ysoko, powyżej rzędnej 165 m n.p.m., a najwyższe jego w zniesienie - Góra D ylew ska 312,2 m n.p.m. jest jednocześnie najwyższym w zniesieniem polskich pojezierzy. Wyjątkowo silna dyna

mika rzeźby wyraża się w ielkością lokalnych deniwelacji, które w ynoszą 4 0 -6 0 m, a nierzadko dochodzą do 80 m. Ma ona charakter górski i podgórski, z licznymi krajobrazami naturalno-rolniczymi, rozległym i łąkami, otwarciami krajobrazowymi i powiązaniami widokowym i (rys. 2).

Rys. 1. Ukształtowanie terenu w okolicy Wysokiej Wsi Fig. 1. Terrain shape near Wysoka Wieś

(5)

Rys. 2. Panorama z wieży obserwacyjnej na Górze Dylewskiej w kierunku południowo- zachodnim

Fig. 2. Panorama of the watch tower on Dylewska Hill in the north-west direction

Obszar PKWD charakteryzuje się znaczną różnorodnością szaty roślinnej i po krycia terenu. Wynika to ze zróżnicowania siedliskowego będącego następstwem b o  gatej rzeźby terenu. Ponad połowa powierzchni parku pokryta jest lasami (lesistość 52%). Ekosystemy leśne i zaroślowe należą do najważniejszych jego zbiorowisk. W krajobrazie dominują wzgórza porośnięte liściastym i lasami. N ależą do nich łęgi, olsy, grądy, buczyny [Jutrzenka-Trzebiatowski i in. 2000]. Największe powierzch nie zajmują grądy i buczyny (pomorska i kwaśna), które na tym terenie występu ją we wschodnich granicach swojego zasięgu (115-letnie buki buczyny pomorskiej chronione w rezerwacie „D ylew o”). Drzewostany zbudowane są najczęściej z buka, grabu oraz dębu szypułkowego, niekiedy z dom ieszką klonu zwyczajnego i brzozy brodawkowatej. Spośród lasów największe znaczenie dla turystyki mają kom plek sy pomiędzy Napromkiem i K lonowem oraz środkowy pas w kompleksie leśnym na wschód od Wysokiej Wsi. Na wyróżnienie zasługuje niezbyt częsty już w Polsce zespół zboczow ego lasu lipow o-klonow ego w okolicach Wygody.

Na charakter i jakość krajobrazu na terenie parku w pływ ma przede wszystkim użytkowanie rolnicze. Dominują krajobrazy wiejskie stanowiące mozaikę różnych form użytkowania ziemi. Z punktu widzenia ochrony przyrody i walorów w izual nych duże znaczenie ma zróżnicowanie struktury ekologicznej, w tym w ystępow a nie zadrzewień śródpolnych, kompleksów leśnych, obniżeń terenowych z oczkami wodnymi i roślinnością wodno-zaroślową, mozaiki pól uprawnych um iejscowionych na wzniesieniach i obniżeniach terenowych. Tak bogata struktura krajobrazu rolni czego ma istotne znaczenie dla ostatecznej oceny poziom u atrakcyjności turystycz nej obszaru.

(6)

143

KRAJOBRAZOW E UWARUNKOWANIA ROZW OJU TURYSTYKI

Teren Parku Krajobrazowego Wzgórz D ylew skich jest obszarem o w ybit nych walorach turystycznych, który w czterostopniowej skali atrakcyjności tury stycznej terenów woj. olsztyńskiego zaliczono do I kategorii, a jego otulinę do II [Polisiakiewicz 1996]. Charakteryzuje go, poza położeniem w regionie turystycz nym, w iele atrakcyjnych elementów środowiska naturalnego: wybitne urzeźbienie, zadrzewienie (kompleksy leśne, zadrzewienia śródpolne, aleje przydrożne, parki), bogactwo flory i fauny, w tym m.in. rezerwaty, pomniki przyrody, głazowiska oraz elementy środowiska kulturowego jak: układy urbanistyczne, założenia dworsko- -parkowe, zabytkowe obiekty architektoniczne, stanowiska archeologiczne [Polisia- kiew icz 1996]. Pomimo unikalnych na tle województwa walorów przyrodniczych, Park Krajobrazowy Wzgórz D ylew skich jest nadal najsłabiej wykorzystywanym turystycznie obszarem. Na stosunkowo niewielki stopień zainteresowania parkiem największy w pływ ma słabo rozwinięte zaplecze turystyczne, brak promocji regionu oraz w dużym stopniu konkurencyjność terenów sąsiednich, bogatszych w jeziora.

Analiza uwarunkowań przyrodniczo-krajobrazowych w Parku Krajobrazowym Wzgórz D ylew skich wykazała, że występują tam bardzo duże m ożliw ości dalszego rozwoju turystyki. Powinna ona, obok funkcji ochronnych, stanowić wiodącą funk cję gospodarczą obszaru oraz gmin związanych z tym terenem. Do głów nych poten cjałów turystycznych parku należy zaliczyć krajobraz wraz z towarzyszącą mu szatą roślinną. Wśród walorów turystycznych wym ienia się zespół cech niezbędnych, któ rych występowanie stanowi minimum warunków do wypoczynku oraz zespół cech korzystnych podnoszących atrakcyjność terenu. Krajobraz zaliczany jest zarówno do cech niezbędnych, jak i korzystnych [Meyer 2008, Mazur 2002]. W ystępowanie w a lorów estetycznych krajobrazu, obok czystego środowiska, ciszy, niskiego stopnia urbanizacji, w Parku Krajobrazowym Wzgórz D ylew skich daje perspektywy rozwoju w ielu formom turystyki, a w iększość tras i szlaków turystycznych skoncentrowana jest w okół walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Do głów nych form turystyki należy zaliczyć w ypoczynek pobytowy, turystykę pieszą, rowerową, konną, kw alifi kowaną, a także krajoznawczo-poznawczą (warsztaty specjalistyczne przyrodników, geologów , fotografików, archeologów). N iew ielkie ośrodki w iejskie, rozproszone zabudowania i występowanie zabudowy kolonijnej predestynują tereny parku, jak i otuliny, do rozwoju turystyki w oparciu o małe obiekty, pensjonaty, pokoje gościn ne, a towarzyszący im krajobraz stwarza w iele m ożliw ości do rozwoju funkcji agro turystycznych, szczególnie polecanych dla tego obszaru.

W izualną atrakcyjność krajobrazu można udostępniać turystom poprzez orga nizowanie w terenie punktów widokowych, obserwacyjnych, sieci ścieżek spacero w ych i dydaktycznych ułatwiających obserwację, poznawanie i fotografowanie przy rody. Wykorzystując wyraźne w zniesienia terenowe, tworzące naturalne dominanty, w yznaczono w parku liczne punkty widokowe układające się w ciągi prowadzące w kierunku północnym od Góry Dylewskiej do w si Pobórze, na północny i połu dniowy wschód od w si Zakurzewo oraz do punktu we w si Jagodziny. Zapewniają one wizualną łączność między odległym i terenami, wyznaczając osie widokowe i ramy makrownętrz krajobrazowych. Poznawaniu walorów estetycznych krajobrazu

(7)

służą również liczne ciągi widokowe znajdujące się w rejonach w si Fiugajki, W ierz bica, Gutowo, Jagodziny, Omule, Zajączki, W iśniewo, Owczarnia, Pobórze, Glądy, Szczepankowo, Smykówko, W ysoka Wieś. Dodatkowo jako przykład istnienia war tości kulturowych w krajobrazie na wyróżnienie zasługują krajobrazy świadomie kształtowane w obrębie dawnych majątków. D otyczy to terenu dawnych w łości D y  lewa oraz terenów przyległych do założeń parkowych w Durągu, Bałcynach, Zającz kach, Klonowie i Tułodziadzie.

Podgórski charakter terenu oraz korzystne warunki klimatyczne (zim ą niż sze temperatury i dłużej utrzymująca się pokrywa śniegowa) umożliwiają szerokie wykorzystanie tego obszaru również w sezonie zim owym do uprawiania czynnego wypoczynku i pozwalają na urozmaicenie jego form. W iększość terenów parku jest bardzo atrakcyjna dla narciarstwa biegow ego, kuligów, wędrówek pieszych oraz j e ź  dziectwa. W związku z tym w parku wydzielono siedem tras narciarskich oraz pięć szlaków pieszych. Trasy piesze i rowerowe mogą być w okresie zim owym w ykorzy stane jako trasy narciarskie. Najbardziej znany szlak pieszy (W aplew o-G runwald- Samborowo), oznaczony jako niebieski, przebiega przez teren parku trasą: D y lew o - Jezioro Francuskie-Góra Dylew ska-Pietrzw ałd-N aprom do Samborowa. W iększa i dłużej utrzymująca się pokrywa śniegowa um ożliwia uprawianie narciarstwa b ie gow ego oraz mini alpejskiego. Tereny o długich zboczach, znacznych w ysokościach w zględnych i nachyleniach stoków przekraczających często 25%, przy korzyst nych warunkach atmosferycznych, mogą być zim ą wykorzystywane do uprawiania sportów zimowych. Dotychczas działa jeden w yciąg narciarski na Górze Czubatce w m iejscow ości Wygoda, natomiast za potencjalne tereny do uprawiania narciarstwa zjazdowego uznano również stoki znajdujące się w m iejscowościach Pietrzwałd (stok południowy o deniwelacji 50 m i długości 500m), K aczeniec (stok zachodni i północno-zachodni o deniwelacji 35 m i długości 250 m), W ysoka W ieś (stok połu dniowo-zachodni, deniwelacja 40 m, długość 250 m) [Polisiakiewicz 1996]. Stwarza ją one ogromne m ożliw ości dla rozwoju narciarstwa rekreacyjnego. W szystko to czy  ni W zgórza D ylew skie miejscem bardzo interesującym i atrakcyjnym pod względem krajobrazowym dla w ielu form turystyki. Obecnie można zauważyć coraz szersze zainteresowanie tym obszarem, które wyraża się nasileniem rozwoju agroturystyki oraz rosnącą liczbą pokoi do wynajęcia, zarówno na terenie parku, jak i otuliny. Powstanie luksusowego Hotelu SPA dr Ireny Eris w sąsiedztwie Góry Dylewskiej przyczyniło się niewątpliwie do rozpropagowania tego terenu w kraju. Nadal jednak istnieje potrzeba dalszej rozbudowy infrastruktury turystycznej w zakresie miejsc noclegowych, gastronomii, parkingów, w yciągów i tras narciarskich oraz ścieżek turystycznych, dzięki którym Park Krajobrazowy Wzgórz D ylew skich będzie mógł konkurować z innymi uznanymi obszarami turystycznymi. Obecnie ogromne walory przyrodniczo-kulturowe parku są w dużej mierze niewykorzystane turystycznie.

(8)

W NIOSKI

145

1. Park Krajobrazowy Wzgórz D ylew skich ma ogromny potencjał przyrodniczy, krajobrazowy i kulturowy dający szerokie m ożliw ości rozwoju funkcji turystycz nych.

2. W szystkie składniki krajobrazu, wraz z tworzącą go przyrodą, stanowią pod stawowy czynnik zainteresowania turystów, a zróżnicowanie i naturalność środowi ska parku predestynują ten obszar do rozwoju turystyki, głów nie w oparciu o formy krajoznawcze, edukacyjne, specjalistyczne oraz agroturystykę.

3. Unikatowa rzeźba terenu stanowi najwyższy walor środowiska oraz szansę wydłużenia sezonu turystycznego również na okres zim owy, przez rozwój narciar stwa rekreacyjnego (zjazdowego i biegow ego).

4. W ysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe parku aktualnie pozostają bez bezpośredniego przełożenia na rozwój ruchu turystycznego oraz infrastruktury tury stycznej, która rozwinięta jest w słabym stopniu i charakteryzuje się znacznym roz proszeniem.

PIŚM IENNICTW O

Albert L., 1996. Trasy narciarskie w Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich. Opracowanie do planu ochrony. Biuro Planowania Przestrzennego, Olsztyn, 1-11.

Dubel K., 2000. Uwarunkowania przyrodnicze w planowaniu przestrzennym. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok.

Jutrzenka-Trzebiatowski A., Hołdyński C., Kuszewska K., 2000. Mapa roślinności rzeczywi stej Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich.

Kondracki J., 2002. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa, 1-440.

Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J., 2002. Geografia turystyki Polski. Polskie Wy dawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 1-378.

Krzymowska-Kostrowicka A., 1997. Geoekologia turystyki i wypoczynku. PWN, Warszawa, 1-239.

Marks E., Połucha I., Młynarczyk K., 2003. Ocena realizacji założeń funkcjonowania turystyki w planie ochrony Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich. Zeszyty Naukowe Wy działu Ekonomii i Zarządzania 10, 239-247.

Mazur E., 2002. Geografia turystyczna. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciń skiego, Szczecin, 1-302.

Meyer B., 2008. Krajobraz jako element atrakcyjności turystycznej obszaru. Studia krajobra zowe jako podstawa właściwego gospodarowania przestrzenią. Praca zbiorowa pod red. A. Zaręby, D. Chylińskiej. Wydawnictwo Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław,

119-126.

Polisiakiewicz M., 1996. Plan ochrony Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich. Studium Turystyki. Biuro Planowania Przestrzennego, Olsztyn.

(9)

LANDSC APE CO N D ITIO N A LITY OF TO URISM D EVELO PM ENT IN LANDSC APE PARC „W ZG Ó RZA D Y LEW SK IE”

Abstract. The subject of the work is an area of Landscape Parc “Wzgórza Dylewskie” with the logging of it. There were done researches which included possibilities of tourism development in the frame of landscape values. The parc distingmishes by unique dynamic of terrain shape and size of local denivelations as well as intensity of morphology forms in the comparison of the other areas in North Poland. The example of this is Dylewska Hill with 312.2 m above sea-level which is also the higest hill in Mazurian Lakeland. Additionaly the clean and less transformed environment and landscapes characterized as piedmont as well natural and rural decide of the high tourism potential of this area.

Key words: Landscape Parc “Wzgórza Dylewskie”, landscape, tourism

Zaakceptowano do druku - Accepted for print: 15.07.2009