Nie tylko Mickiewicz : polskie epizody w życiu Aleksandra Puszkina

Artur Kijas

Nie tylko Mickiewicz : polskie

epizody w życiu Aleksandra Puszkina

Acta Polono-Ruthenica 3, 47-62

A r t u r K i j a s P o z n a ń

Nie tylko Mickiewicz.

Polskie epizody w życiu Aleksandra Puszkina

O s t a t e c z n e w y k r e ś l e n i e P o l s k i z m a p y E u r o p y w n a s t ę p s t w i e t r z e ­ c i e g o r o z b i o r u m i a ł o s w o j e k o n s e k w e n c j e n ie t y l k o p o l i t y c z n e . O s ł a b i o n e z o s t a ł y w a ż n e o ś r o d k i p o l s k i e g o ż y c i a k u l t u r a l n e g o . W y l u d n i ł a s i ę z a j ę t a p r z e z P r u s a k ó w w 1 7 9 5 r o k u W a r s z a w a , w o k r e s i e s t a n i s ł a w o w s k i m p r o ­ m i n e n t n y o ś r o d e k k u l t u r y w E u r o p i e Ś r o d k o w o w s c h o d n i e j . W i e l u l u d z i z w i ą z a n y c h z e S t a n i s ł a w e m A u g u s t e m z n a l a z ł o s i ę w W i l n i e lu b w G r o d ­ n i e , g d z i e c z a s o w o p r z e b y w a ł z d e t r o n i z o w a n y m o n a r c h a w r a z z e s w o i m d w o r e m . D o p i e r o c e s a r z P a w e ł P i o t r o w i c z p o ś m i e r c i s w o j e j m a t k i K a ­ t a r z y n y I I u m o ż l i w i ł m u p r z y b y c i e d o P e t e r s b u r g a . T a k ż e i i n n i z a c h ę c e n i m o ż l i w o ś c i a m i , j a k i e d a w a ł a s t o l i c a R o s j i , j a k o m i e j s c e d z i a ł a l n o ś c i w y ­ b i e r a l i P e t e r s b u r g . W i n t e r e s a c h b ą d ź z m y ś l ą z n a l e z i e n i a d o b r z e p ł a t n e j p o s a d y w k o ń c u X V I I I w i e k u o d w i e d z a ł o u l u b i o n e m i a s t o c a r a P i o t r a w i e l u p r z e d s t a w i c i e l i s z l a c h t y , p r z e d e w s z y s t k i m z a ś m ł o d e p o k o l e n i e p o l s k i e j a r y s t o k r a c j i . N i e k t ó r z y z n i c h m i e l i b r o n i ć z a g r o ż o n y c h k o n ­ f i s k a t ą p o s i a d ł o ś c i , i n n i l i c z y l i n a b ł y s k o t l i w ą k a r i e r ę d w o r s k ą . T a k b y ł o n a p r z y k ł a d z A d a m e m i K o n s t a n t y m C z a r t o r y s k i m i c z y t e ż z S e w e r y n e m P o t o c k i m . C i p i e r w s i p o j a w i l i s i ę w P e t e r s b u r g u j u ż w m a j u 1 7 9 5 r o k u . 1 W t y m c z a s i e z d e c y d o w a n ą w i ę k s z o ś ć w ś r ó d P o l a k ó w p r z e b y w a j ą c y c h z a r ó w n o w R o s j i , j a k i n a d N e w ą s t a n o w i l i m i e s z k a ń c y d a w n e g o W i e l ­ k i e g o K s i ę s t w a L i t e w s k i e g o . W ś r ó d n i c h n ie b r a k o w a ł o w o j s k o w y c h , a r ­ t y s t ó w , d u c h o w n y c h , a t a k ż e i p r z e d s t a w i c i e l i w a r s t w y u r z ę d n i c z e j d a w ­ n e j R z e c z y p o s p o l i t e j . I l u P o l a k ó w p r z e b y w a ł o w ó w c z a s w P e t e r s b u r g u , t r u d n o d o k ł a d n i e p o w i e d z i e ć . B y ł o i c h z p e w n o ś c i ą k i l k u s e t . P r z y n a j m n i e j k i l k u d z i e s i ę c i u z n i c h m i a ł o o k a z j ę s p o t k a ć A l e k s a n d r a P u s z k i n a . M i m o ż e k i l k u z n i c h p o z n a ł o r o s y j s k i e g o p o e t ę z a p o ś r e d n i c t w e m A d a m a

1

L. Bazylow,

Polacy

w

Petersburgu,

Wrocław 1984, s. 57. Seweryn Potocki do

Petersburga przybył o rok później; patrz: E. Rostworowski,

Potocki Seweryn h. Pilawa,

48

Artur Kijas

М ы н е д а в н о от

п е ч а л и

-2 M. Toporowski,

Geniusz i caryzm. Rzecz o Puszkinie,

Warszawa 1971, s. 11.

3 И. И. Пущин,

Записки о Пушкине,

Москва 1956, s. 52, 203; Я. К. Грот,

Пуш­

кинский лицей (1811-1817). Бумаги 1-го курса, собранные Я. К. Гротом,

Санкт-

-Петербург 1911, s. 84, 235. Patrz także:

А.С. Пушкин в воспоминаниях

современников,

t. 1, Москва 1974, s. 81.

4 А. С. Пушкин,

Полное собрание сочинений,

t. 1, Москва-Ленинград 1937,

s. 303. Utwór dotyczył wydarzeń w liceum z 5 września 1814 r., kiedy to Iwan Pusz-

czyn, Aleksander Puszkin i Iwan Malinowski otrzymali od Łysakowskiego rum, jajka

i cukier, a następnie zrobili nieco mocniejszy' kogel-mogel. Wiadomość o głośnej ucz­

cie dotarła do dyrektora liceum, który o incydencie powiadomił ministra oświaty Alek-

sieja Razumowskiego. Sprawcy zajścia zostali ukarani. Łysakowskiego zwolniono z li­

ceum. Krótka improwizacja Puszkina, parodiująca poetę Iwana Dmitrijewa, rozwinięta

została później w wierszu

Wspomnienie (Воспоминание),

który dedykowany byl Pusz-

czynowi. Patrz także: И. И. Пущин,

Записки о Пушкине,

s. 58.

c i s z k a O ż a r o w s k i e g o b y ł a R o s j a n k a E l ż b i e t a I w a n o w n a M u r a w i o w - A p o s - t o ł. J e d e n z p i e r w s z y c h b i o g r a f ó w P u s z k i n a , J a k u b G r o t , p i s z e , ż e l i ­ c e a l i ś c i p i e r w s z e g o r o k u d o ś ć c z ę s t o o d w i e d z a l i d o m O ż a r o w s k i c h . N i e w y k l u c z o n e w i ę c , ż e u O ż a r o w s k i c h b y w a ł r ó w n i e ż i P u s z k i n . 6 7 P o d r ó ż e p o R o s j i , z w ł a s z c z a n a p o ł u d n i e , p r z y n i o s ł y P u s z k i n o w i n o w e w r a ż e n i a i z n a j o m o ś c i . W ś r ó d l i c z n e j g a l e r i i p o s t a c i , k t ó r e p o z n a ł w s w y c h p o d r ó ż a c h , z n a j d o w a l i s i ę w ł a ś c i c i e l e z i e m s c y , p r z e d s t a w i c i e l e c a r s k i e j a d m i n i s t r a c j i , o f i c e r o w i e , a r t y ś c i . P r z e b y w a j ą c w K i j o w i e w p o ­ ł o w i e m a j a 1 8 2 0 r o k u w d o m u m i e j s c o w e g o g u b e r n a t o r a I w a n a B u c h a - r in a , s p o t k a ł W a c ł a w a H a ń s k i e g o , n i e g d y ś m a r s z a ł k a s z l a c h t y w o ł y ń s k i e j , o d 1 8 1 9 r o k u m ę ż a b l i s k o 1 8 l a t m ł o d s z e j o d n i e g o E w e l i n y K o n s t a n c j i z d o m u R z e w u s k i e j , s i o s t r y K a r o l i n y S o b a ń s k i e j , p ó ź n i e j z a ś ż o n y H o n o - r i u s z a B a l z a k a . Z H a ń s k i m i P u s z k i n s p o t y k a ł s i ę j e s z c z e d w u k r o t n i e w K i j o w i e n a p r z e ł o m i e s t y c z n i a i l u t e g o 1 8 2 1 r o k u o r a z w O d e s s i e w r o k u 1 8 2 3 . W l i ś c i e z p a ź d z i e r n i k a 1 8 2 3 r o k u w s p o m i n a ł m a ł ż e ń s t w o H a ń s k i c h , s p ę d z a j ą c e w s p ó l n i e z n i m c z a s w O d e s s i e . 8 N i e o m a l w t y m s a m y m c z a s i e c o H a ń s k i c h p o z n a ł h r . A l e k s a n d r a C h o d k i e w i c z a , m a s o n a , g e n e r a ł a b r y g a d y , l i t e r a t a i c h e m i k a . W i e r a A n n i e n k o w a , c ó r k a I w a n a B u c h a r i n a , w s w y c h w s p o m n i e n i a c h i n f o r m u j e , ż e P u s z k i n i C h o d k i e w i c z w i a t a c h 1 8 2 0 - 1 8 2 2 b y l i s t a ł y m i b y w a l c a m i w g u b e r n a t o r s k i m d o m u j e j o j c a , z n a j d u j ą c y m s i ę p r z y u l. L i p o w e j . 9 P o l a k i e m , k t ó r e g o p o e t a p o z n a ł n a p o c z ą t k u la t d w u d z i e s t y c h X I X w i e k u w O d e s s i e , b y ł t a k ż e A l e k s a n ­ d e r S o b a ń s k i ( b r a t H i e r o n i m a ) , c z ł o n e k o d e s k i e j D u m y M i e j s k i e j , z n a j o ­ m y M i c k i e w i c z a . 10 S o b a ń s k i p r z e z j a k i ś c z a s b y ł r y w a l e m P u s z k i n a w c z a ­ s i e j e g o s t a r a ń o w z g l ę d y A m a l i i R i z n i c z . N a z w i s k o S o b a ń s k i w y k o r z y s t a ł P u s z k i n w t r a g e d i i

B o r y s G odu n ow .

K ra k ó w . D o m W iśn iow

iec-6

M. А. Цявловский,

Летопись жизни и творчества А.С. Пушкина, X.

1,

Москва 1951, s. 96 і п.; Я. Грот,

Пушкин, его лицейские товарищи и наставники.

Статьи и материалы,

Санкт-Петербург 1899, s. 34, 240. Patrz także: : Я. К. Грот,

Пушкинский лицей (1811-1817),

s. 203-204.

7 И. Андроников,

Лермонтов. Исследования и находки,

Москва 1967, s. 162,

163.

8 М. А. Цявловский,

Летопись жизни и творчества А.С. Пушкина,

s. 394.

Patrz także: „Литературное наследство”, t. 31-32, s. 170-198, 316-317; А. С. Пуш­

кин,

Полное собрание сочинений,

t. 13, s. 71.

9 И. Андроников,

Лермонтов,

s. 161-162, 164 i п.; „Русская старина”, 1893,

nr 3, s. 599-604; patrz także:

Декабристы. Биографический справочник,

Москва

1988, s. 333.

50

Artur Kijas

k ie g o

11 А. С. Пушкин,

Сочинения в трех томах,

t. 2:

Поэмы. Драматические про­

изведения,

Москва 1978, s. 300.

12 М. А. Цявловский,

Летопись жизни и творчества А.С. Пушкина,

s. 304;

И. П. Липранди,

Из дневника и воспоминаний,

„Русский архив”, 1866, nr 8-9,

s. 1258. Patrz także:

А.С. Пушкин в воспоминаниях современников,

t. 1, s. 302.

13 R. W. Wołoszyński pisze, że do Petersburga Mickiewicz przybył w końcu paź­

dziernika 1824 r.; patrz: R. W. Wołoszyński,

Polacy w Rosji 1801-1830,

Warszawa

1984, s. 206, wedle L. Bazylowa 9 XI 1824 r.; patrz: L. Bazylow,

Polacy w Petersbur­

gu,

s. 106. Kazimierz Wyka, autor obszernego biogramu Mickiewicza, przypuszcza, że

pojawił się tam 11 lub 12 XI 1824 r.; patrz: K. Wyka,

Mickiewicz Adam Bernard,

PSB,

t. 20, 1975, z. 4, s. 695.

Kronika życia i twórczości Mickiewicza,

t. 1 :

Lata 1798-1824,

opr. M. Dernalowicz, K. Kostenicz, Z. Makowiecka, Warszawa 1957 uwzględnia wy­

darzenia do czasu przekroczenia przez Mickiewicza granicy Wielkiego Księstwa Li­

tewskiego, natomiast dalszych faktów odnoszących się do 1824 r. nie obejmuje.

14 L. Bazylow,

Polacy w Petersburgu,

s. 106. Ludwik Janowski jako datę śmierci

Sobolewskiego podaje 1829 r. Patrz: L. Janowski,

Słownik biobibliograficzny dawnego

Uniwersytetu Wileńskiego,

wyd. pod kier. R. Mienickiego, Wilno 1939, s. 404.

M e t r y k i L i t e w s k i e j i o t r z y m a ł t y t u ł t a j n e g o r a d c y . 15 W 1 8 3 0 r o k u w r a z z M i k o ł a j e m M a l i n o w s k i m z a ł o ż y ł n a d N e w ą p o l s k ą g a z e t ę „ T y g o d n i k P e t e r s b u r s k i ” , k t ó r ą , n ie m a j ą c c z a s u p ó ź n i e j r e d a g o w a ć , p o w i e r z y ł J ó ­ z e f o w i P r z e c ł a w s k i e m u . 16 M i e s z k a j ą c y p r z e z k i l k a la t w P e t e r s b u r g u S t a n i s ł a w M o r a w s k i w s p o m i n a o o b i e d z i e w y d a n y m p r z e z P u s z k i n a d l a j e g o m o s k i e w s k i c h p r z y j a c i ó ł : P i o t r a W i a z i e m s k i e g o , A n t o n a D e l w i g a , A l e k s a n d r a M u c h a n o w a i M i k o ł a j a P o l e w o j a w V a u x h a l l u w J e k a t e r i n - h o f i e , w k t ó r y m z P o l a k ó w u c z e s t n i c z y ł t y l k o o n i F r a n c i s z e k M a l e w s k i . 17 M o r a w s k i j a k o p i e r w s z y z P o l a k ó w n i e c o w i ę c e j w i a d o m o ś c i p r z e k a z a ł i o s a m y m P u s z k i n i e , j e g o w y g l ą d z i e , w r a ż e n i u , j a k i e w y w i e r a ł p o d c z a s s p o t k a n i a . „ A b n e g a c j a j e g o u b i o r u - p i s z e p a m i ę t n i k a r z - r o z c z o c h r a n e , a b y ł n i e c o ł y s a w y , w ł o s y i b a k e n b a r d y , w y k r z y w i o n e w p r z e c i w n e s t r o n y n a j z u p e ł n i e j w o b c a s a c h i t y ł k a c h b u t y , o k a z y w a ł y w i ę c e j t r o c h ę n i ż z a n i e d b a n i e ” . 18 A u t o r w s p o m n i e ń z a t y t u ł o w a n y c h

W P e terb u rk u

15 „Tygodnik Petersburski”, 1834, nr 48; Z. Makowiecka,

Malewski Franciszek

Hieronim,

PSB, t. 19, 1974, z. 2, s. 314; R. W. Woloszyński,

Polacy w Rosji,

s. 116;

H. H. Улащик,

Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии

феодального периода,

Москва 1973, s. 60. Mścislaw Ciawlowski pisze o Malewskim,

że byl jednym z bliskich współpracowników Michaiła Speranskiego. Patrz: „Литера­

турное наследство”, Москва 1952, t. 58, s. 264.

16 Mieczysław Inglot jako redaktorów „Tygodnika” wymienia Malinowskiego

i Przeclawskiego, pomijając Malewskiego. Patrz: M. Inglot, „

Tygodnik Petersburski.

Gazeta Urzędowa Królestwa Polskiego” 1830-1858,

[w:]

Zwierciadło prasy. Czaso­

pisma polskie XIX wieku o literaturze rosyjskiej,

pod red. B. Galstera, J. Kamionki-

-Straszakowej, K. Sierockiej, Wrocław 1978, s. 35.

17 S. Morawski,

W Peterburku 1827-1838. Wspomnienia pustelnika i Koszałki

Kobiałki,

wyd. A. Czartkowski i H. Mościcki, Poznań [1928], s. 10.

18 Ibidem, s. 11.

19 Ibidem.

20 Ibidem, s. 12.

52

Artur Kijas

21 Ladislas Mickiewicz,

Adam Mickiewicz, sa vie et son oeuvre,

Paris 1888, s. 81.

Przedruk w pracy: В. Вересаев,

Пушкин в жизни. Систематический свод подлин­

ных свидетельств современников с иллюстрациями на отдельных листах,

t. 1, Москва 1936, s. 325.

22 „Литературное наследство”, t. 58, s. 266; ibidem, t. 60, ks. 1-2, Москва 1956

(według indeksu).

23 E. Ацаркина,

Александр Осипович Орловский 1777-1832,

Москва 1971,

s. 48. Patrz także: В. Mucha,

Artyści polscy w nowożytnej Rosji,

Łódź 1994, s. 81.

24 S. Morawski,

WPeterburku,

s. 53, 57.

25 I. Swirida,

Polsko-rosyjskie związki artystyczne w końcu XVIII i pierwszym

trzydziestoleciu XIX wieku,

[w:]

Kultura polska XVIII i XIX wieku i je j związki z kul­

turą Rosji,

Wrocław 1984, s. 74.

P a w i a I S t a n i s ł a w o w i A u g u s t o w i P o n i a t o w s k i e m u . 26 P u s z k i n , z a n i m j e s z c z e o s o b i ś c i e p o z n a ł O r ł o w s k i e g o , w d r u g i m r o z d z i a l e

R u sła n a i L u d ­

m iły

-26 M. Żywirska,

Ostatnie lata życia króla Stanisława Augusta,

Warszawa 1978,

s. 180 i n.; S. Morawski,

W Peterburku,

s. 51-52. Patrz także:

Мраморный дворец

{Polonica Petersburskie),

[w:]

Polacy w Petersburgu,

апрель 1996, s. 3-4.

27 W przekładzie Jana Brzechwy fragment ten brzmi: „Orłowski bierz ołówek

swój / I prędko maluj noc i bój”; patrz: A. Puszkin,

Dzieła wybrane,

t. 2:

Poematy

i baśnie,

Warszawa 1954, s. 39. W języku rosyjskim natomiast: „Бери свой быстрый

карандаш” .

28 „Литературное наследство”, t. 58, s. 74, przyp. 4;

Петербургские встречи

Пушкина,

сост. Л. Е. Кошевая, Ленинград 1987, s. 434.

29 Ibidem, s. 74. Patrz także: И. Карасиньская,

Дневник Е. Шимановской,

[w:]

Русско-польские музыкальные связи. Статьи и материалы,

под. ред. И. Бэлзы,

Москва 1963, s. 111.

30 Według S. Morawskiego Orłowski był dwukrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną

była Francuzka, z którą się rozwiódł i poślubił wdowę Elżbietę Denebeck, z domu

Buloff. „Była to - pisze pamiętnikarz - dobra, prosta, ale brzydka z twarzy' i wielce nie­

okrzesana kobieta”. Patrz: S. Morawski,

W Peterburku,

s. 63, 64.

54

Artur Kijas

D zie n n ik a

32 И. Карасиньская,

Дневник Елены Шимановской,

s. 111. Patrz także: В. Mu­

cha.

Artyści polscy w nowożytnej Rosji,

s. 35.

33 S. Morawski,

WPeterburku,

s. 9.

34 „Искусство”, 1954, nr l,s. 54.

35 S. Morawski,

W Peterburku,

s. 7; W. Smokowski,

Walenty Wańkowicz,

„Athe-

neum”, t. 5, Wilno 1845, z. 6, s. 121-170.

36

Dziennik Mikołaja Malinowskiego,

z rękopisu Biblioteki Ordynacji Krasiń­

skich wydal z oryginału łacińskiego, przełożył, wstępem i objaśnieniami opatrzył

M. Kridl, Wilno 1914, s. 77.

N a r o d ó w . S t u d i u j ą c w S z k o l e G ł ó w n e j W i e l k i e g o K s i ę s t w a L i t e w s k i e g o w W i l n i e , t r a f i ł d o p r a c o w n i F r a n c i s z k a S m u g l e w i c z a , p ó ź n i e j s w o j e u m i e j ę t n o ś c i d o s k o n a l i ł w D r e ź n i e i w P a r y ż u w p r a c o w n i a c h u c z n i ó w D a v i d a . 37 38 W P e t e r s b u r g u b y ł m a l a r z e m n i e z w y k l e p o p u l a r n y m . Z a s ł y n ą ł s z c z e g ó l n i e j a k o p o r t r e c i s t a . „ W s z y s t k i e p r a w i e j e g o p o r t r e t y - z a u w a ż a M o r a w s k i - n i g d y i n a c z e j j a k n a t u r a l n e j w i e l k o ś c i n ie p r z e d s i ę b r a n e , b y ł y w y g ł a d z o n e , w y c a c k a n e . B y ł y , ż e t a k p o w i e m , d u ż e m i n i a t u r y , m a l o w a n e o l e j n o . Ś w i e ż o ś ć k o l o r ó w , ś w i e ż o ś ć r u m i e ń c a - b i ł y w o c z y ! ” . L u d w i k B a z y l o w p i s z e , ż e „ L u b i ł g o t e ż i c e n i ł d w ó r , z w ł a s z c z a g d y w 1 8 1 3 r o k u u k o ń c z y ł o b r a z p o d w y m o w n y m t y t u ł e m

S a m a ryta ń sk a tro s k liw o ś ć

i o p ie k a c e s a r z o w e j M a r ii F io d o ro w n y

n a d b ied n ym i

J e ź d źc a m ie d z ia n e g o

37 A. Ryszkiewicz,

Oleszkiewicz Józef,

PSB, t. 23, 1978, z. 4, s. 756-758.

38 S. Morawski,

WPeterburku,

s. 144-145.

39 L. Bazylow,

Polacy w Petersburgu,

s. 108. Według Andrzeja Ryszkiewicza ob­

raz ten namalował Oleszkiewicz rok wcześniej; patrz: A. Ryszkiewicz,

Oleszkiewicz

Józef,

s. 757.

40 „Литература славянских народов”, 1962, s. 188.

41

Рукою Пушкина. Несобранные и неопубликованные тексты,

s. 535-540,

544-547.

42 J. Przecławski,

Józef Oleszkiewicz (Ze wspomnień Petersburga),

z autografu

wyd. A. Drogoszewski, [w:]

Prace Komisji do Badań nad Historią Literatury i Oświa­

ty

, t. 1, Warszawa 1914, s. 91. Nekrolog napisany przez F. Malewskiego ukazał się

w „Tygodniku Petersburskim”, 1830, nr 41, z. 15, s. 341-342.

56

Artur Kijas

D zien n ik u

S ło w a o w y p r a w ie I g o r a .4*

44 И. Карасиньская,

Дневник E. Шимановской,

s. 111.

45 „Литература славянсних народов”, 1962, s. 188.

46 А. С. Пушкин,

Полное собрание сочинений,

t. 16, s. 140-141; „Русский

архив”, 1882, nr 6, s. 162.

47 R. W. Woloszyński,

Polsko-rosyjskie związki w naukach społecznych 1801-

-1830,

Warszawa 1974, s. 203-204; J. Róziewicz,

Polsko-rosyjskie powiązania nauko­

we (1725-1918),

Wrocław 1984, s. 78.

48 А. С. Пушкин,

Полное собрание сочинений,

t. 10, s. 458;

Петербургские

встречи Пушкина,

s. 336.

49

Звенья. Сборники материалов и документов по истории литературы,

искусства и общественной мысли XIX века «Academia»,

t. 9, Москва 1951, s. 435;

В. А. Соллогуб,

Воспоминания,

Москва - Ленинград 1931, s. 418-419.

A l e k s a n d r a I w s t o p n i u g e n e r a ł a b r y g a d y , p ó ź n i e j z a ś m a r s z a ł e k w a r s z a w ­ s k i e g o d w o r u c e s a r z a n a l e ż a ł F r e d r o d o l u d z i w p ł y w o w y c h K r ó l e s t w a . Z a r z u c o n o m u j e d n a k z b y t d u ż ą u l e g ł o ś ć w o b e c w i e l k i e g o k s i ę c i a K o n ­ s t a n t e g o . J u ż p o w y b u c h u p o w s t a n i a l i s t o p a d o w e g o w r a z z m i n i s t r e m K s a w e r y m D r u c k i m - L u b e c k i m z d e c y d o w a ł s i ę o p u ś c i ć W a r s z a w ę i p r z e ­ n i e ś ć d o P e t e r s b u r g a . W s t o l i c y R o s j i m i e s z k a ł p r z e z k i l k a l a t , p o c z y m n a s t a ł e o s i a d ł w P a r y ż u , g d z i e z m a r ł . B y ł a u t o r e m t r a g e d i i

H a r o ld

W a lg ie rza U d a łe g o

D y d o n a i W anda.

-50 M. Manteufflowa i A. Skałkowski,

Fredro Jan Maksymilian,

PSB, t. 7, Kraków

1948 - 1959, s. 121-123. Patrz także: Z. Lewinówna,

Fredro (Jan) Maksymilian,

[vv:j

Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny,

t. 1, Warszawa 1984, s. 278.

51 А. С. Пушкин,

Полное собрание сочинений,

t. 17 (według indeksu);

Рукою

Пушкина. Несобранные и неопубликованные тексты,

s. 769-772.

52 Д. Корсаков,

Сенковский Осип Иванович,

[w:]

Русский биографический

словарь,

t. 18, Санкт-Петербург 1904, s. 315. Patrz także:

Сенковский

(Барон Брам-

беус) Осип Иванович,

[w:]

Биобиблиографический словарь отечественных тюр­

кологов. Дооктябрьский период,

под ред. и с введением А. Н. Кононова. Москва

1974, s. 258-260. Sękowski prace swoje publikował pod wieloma pseudonimami. Naj­

bardziej znany był jednak jako Baron Brambeus. Patrz: И. Ф. Масанов,

Словарь

псевдонимов русских писателей, ученых и общественных деятелей,

t. 4, Москва

1960, s. 429.

53 R. W. Wołoszyński,

Sękowski Józef Julian,

PSB, t. 36, Warszawa - Kraków

1995, z. 3, s. 422.

58

Artur Kijas

W iteź b u ła n e g o k on ia,

54 S. Morawski,

WPeterburku,

s. 27. Według Wołoszyńskiego wyjazd umożliwiła

mu zbiórka pieniędzy zorganizowana przez Kazimierza Kontryma oraz zasiłek Towa­

rzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie; patrz: R. W. Wołoszyński,

Polsko-rosyjskie

związki,

s. 269; D. Beauvois,

Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803 -

1832,

t. 1:

Uniwersytet Wileński,

Rzym - Lublin 1991, s. 263.

55 J. Róziewicz,

Polsko-rosyjskie powiązania naukowe,

s. 94-95.

56 S. Morawski,

W Peterburku,

s. 32.

57 А. В. Никитенко,

Моя повесть о самом себе и о том, „ чему свидетелем

в жизни был’’. Записки и дневник (1826-1877),

t. 1, Санкт-Петербург 1893, s. 222.

58 А. С. Пушкин,

Полное собрание сочинений,

t. 17 (według indeksu). Sękow­

ski wymieniony został w liście A. Puszkina do A. Bestużewa z 8 II 1824 r.

s p o t k a ń P u s z k i n a z S ę k o w s k i m u T a d e u s z a B u ł h a r y n a . 59 C z t e r y l a t a p ó ź ­ n ie j s p o t k a l i s i ę p o n o w n i e n a o b i e d z i e u z n a n e g o p e t e r s b u r s k i e g o k s i ę ­ g a r z a i w y d a w c y , A l e k s a n d r a S m i r d i n a . 60 W 1 8 3 2 r o k u w i d z i e l i s i ę p r z y ­ n a j m n i e j j e s z c z e r a z n a w i e c z o r z e p o e t y c k i m u M i k o ł a j a G r i e c z a . 61 Z e w s p o m n i e ń p r z y j a c i ó ł P u s z k i n a m o ż n a w n o s i ć , ż e d o 1 8 3 5 r o k u P u s z k i n i S ę k o w s k i p r z y r ó ż n y c h o k a z j a c h s p o t y k a l i s i ę w i e l o k r o t n i e . O d 1 s t y c z n i a 1 8 3 4 r o k u S ę k o w s k i z a c z ą ł w y d a w a ć w P e t e r s b u r g u s w ó j s ł y n n y m i e s i ę c z n i k „ Б и б л и о т е к а д л я ч т е н и я ” , n a k t ó r e g o ł a m a c h r ó w n i e ż i s a m w i e l e p i s a ł. M i e s i ę c z n i k p o ś w i ę c o n y b y ł l i t e r a t u r z e r o s y j ­ s k i e j i o b c e j , n a u c e , s z t u c e , r ó ż n y m r o d z a j o m p r z e m y s ł u i r o l n i c t w u . 62 W a ż n e m i e j s c e w p e r i o d y k u z a j m o w a ł d z i a ł r e c e n z y j n y o r a z s i l v a r e ­ r u m . W l a t a c h 1 8 3 4 - 1 8 3 5 z o s t a ł y t a m w y d r u k o w a n e

D a m a p ik o w a

K ir d ż a li, P ie śn i za c h o d n ich S ło w ia n

T rzech B u d ry só w

W astoła,

H is to rii P u g a c zo w a

59 „Литературное наследство”, t. 58, s. 74, 256 i n. K. S. Serbinowicz zapisał

pod datą 21 XI 1827 r. : „Obiad u Bułharyna - byli Fon-Fok, Butkow, Grecz, Puszkin,

Sç-kovvski, SomQW, Pers. Tozi”, ibidem, s. 256.

60 „Северная пчела”, 1832, nr 45.

61 „Заря”, 1871, nr 4, s. 26; patrz także: H. И. Греч,

Записки о моей жизни,

Москва - Ленинград 1930, s. 592-623.

62 L. Bazylow,

Społeczeństwo rosyjskie w pierwszej połowie XIX wieku,

Wrocław

1973, s. 430-432.

63 M. Еремин,

Пушкин публицист,

Москва 1976, s. 378-379 i n.

64 А. С. Пушкин.

Полное собрание сочинений,

t. 17 (według indeksu);

Мате­

риалы для биографии А.С. Пушкина,

изд. П. В. Анненкова, t. 1, Санкт-Петербург

60

Artur Kijas

D zie n n ik a

65

Летописи Государственного Литературного Музея,

ks. 1 :

Пушкин,

Мос­

ква - Ленинград 1936, s. 330. Aleksander Raków (1885-1919), działacz rewolucyjny

i wojskowy. W czasie kontrrewolucyjnego buntu w końcu maja 1919 r. okrążony w po­

bliżu wsi Wyra. Nie chcąc wpaść w ręce przeciwnika, popełnił samobójstwo.

66

L. Bazylow,

Polacy w Petersburgu,

s. 143.

67 B. Mucha,

Artyści polscy

w

nowożytnej Rosji,

s. 34.

68 S. Morawski,

WPeterburku,

s. 176.