Drapie¿ne je¿owce a ewolucja liliowców
czyli preludium mezozoicznej rewolucji morskiej
Przemys³aw Gorzelak
1, Mariusz A. Salamon
2 W marcowymnume-rze presti¿owego, multi-dyscyplinarnego perio-dyka naukowego Procee-dings of the National Academy of Sciences of the USA (PNAS) ukaza³ siê artyku³ amerykañsko-polskiego zespo³u bada-wczego pt. Post-Paleo-zoic crinoid radiation in response to benthic predation preceded the Mesozoic mari-ne revolution (Baumiller i in., 2010). Wyniki badañ opubli-kowane na ³amach PNAS sugeruj¹, ¿e drapie¿ne je¿owce regularne (cidaroidy) wywar³y istotny wp³yw na ewolucjê post-paleozoicznych liliowców.
Hipoteza mezozoicznej rewolucji morskiej po raz pierw-szy zosta³a zaproponowana przez G.J. Vermeija (1977). Badacz ten nazwa³ tak proces przyspieszonej ewolucji morfo-logicznej i behawioralnej bentonicznych organizmów za-mieszkuj¹cych p³ytkomorskie ekosystemy na skutek rozwoju drapie¿ników w œrodkowym i póŸnym mezozoiku. Dotych-czas s¹dzono, ¿e kluczowe zmiany ewolucyjne generowane nasileniem drapie¿nictwa rozpoczê³y siê w okresie jury i by³y spowodowane zró¿nicowaniem drapie¿nych ryb. Jednak wyniki aktualnych badañ dowiod³y, ¿e dzisiejsze je¿owce regularne z silnie rozwiniêtym aparatem szczêkowym (tzw. latarni¹ Arystotelesa) potrafi¹ ¿erowaæ na liliowcach (ryc. 1). Mechanizm ataku i konsumpcji ³odyg lub ramion liliow-ców przez je¿owce przypomina spo¿ywanie makaronu spaghetti (ryc 2). W trakcie tego procesu powstaj¹
charakte-rystyczne œlady ugryzieñ. Podobne œlady uda³o siê zidentyfi-kowaæ na okazach ze œrodkowego triasu Gór Œwiêto-krzyskich i Œl¹ska (w okresie kiedy pojawiaj¹ siê je¿owce regularne – cidaroidy).
Triasowe znaleziska z Gór Œwiêtokrzyskich i Œl¹ska maj¹ bardzo du¿e znaczenie dla poznania ewolucji post-paleo-zoicznych liliowców. Autorzy artyku³u sugeruj¹, ¿e wp³yw rozwoju bentonicznych drapie¿ników (a nie nektonicznych, jak wczeœniej uwa¿ano) by³ g³ównym stymulatorem radiacji liliowców. Co wiêcej, kluczowe przemiany ewolucyjne u tej grupy szkar³upni dokona³y siê znacznie wczeœniej w porów-naniu do pozosta³ych grup zwierz¹t, tj. w œrodkowym triasie (oko³o 240 mln temu). W tym czasie liliowce wykszta³ci³y wiele przystosowañ umo¿liwiaj¹cych bytowanie w œrodowi-skach z bentonicznymi drapie¿nikami. Wœród najwa¿niej-szych nale¿y wymieniæ: zdolnoœæ do autotomii (odrzu-cania) ³odyg i ramion, zdolnoœæ do aktywnego przemiesz-czania siê za pomoc¹ ramion, przejœcie do pseudo/plankto-nicznego trybu ¿ycia oraz utrata ³odygi.
Literatura
BAUMILLER T.K., SALAMON M.A., GORZELAK P., MOOI R., MESSING CH.G. & GAHN F.J. 2010 – Post-Paleozoic crinoid radiation in response to benthic predation preceded the Mesozoic marine revolution. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 107: 5893–5896.
VERMEIJ G.J. 1977 – The Mesozoic marine revolution: Evidence from snails, predatorsand grazers. Paleobiology, 3: 245–258.
557
Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 7, 2010
1
Instytut Paleobiologii, Polska Akademia Nauk, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa; pgorzelak@twarda.pan.pl
2
Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; paleo.crinoids@poczta.fm
Ryc. 1. Dzisiejszy liliowiec Neocrinus decorus, u którego
zaobserwowano zdolnoœæ ucieczki (za pomoc¹ ramion) przed atakuj¹cymi go je¿owcami regularnymi; wybrze¿a wysp Bahama, g³êbokoœæ >400 m. Fot. Ch.G. Messing
Ryc. 2. Je¿owiec regularny Eucidaris sp. po³ykaj¹cy fragment
ramienia liliowca za pomoc¹ latarni Arystotelesa; akwarium morskie, Uniwersytet Brigham. Fot. F.J. Gahn
