Wybrane programy przeciwdziałania bezrobociu w województwie podkarpackim

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 693. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Halina Guzik Katedra Gospodarki Regionalnej. Aneta Ciesielska Katedraoooooooooooooo. Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu w województwie podkarpackim 1. Wst´p Bezrobocie stanowi obecnie jeden z najtrudniejszych problemów spo∏ecznych i gospodarczych Polski. Transformacja systemowa rozpocz´ta w koƒcu lat 80. w szczególny sposób wp∏yn´∏a na rynek pracy. Zaistnienie systemu rynkowego, którego elementem jest wzajemne oddzia∏ywanie popytu i poda˝y, spowodowa∏o koniecznoÊç dostosowania poziomu zatrudnienia do rzeczywistych potrzeb, czego nast´pstwem by∏ gwa∏towny wzrost poziomu bezrobocia. Bezrobocie pociàga za sobà dalekosi´˝ne skutki zarówno w sferze ekonomicznej, jak i psychologicznej. Negatywne nast´pstwa bezrobocia odczuwalne sà nie tylko przez osoby pozbawione pracy, ale równie˝ przez ca∏e spo∏eczeƒstwa. Oddzia∏uje ono na poziom ˝ycia i rozwój gospodarczy w kraju, ale implikuje tak˝e nastroje spo∏eczne, przez co mo˝e mieç wp∏yw nawet na stabilizacj´ politycznà paƒstwa. Wa˝ne jest zatem tworzenie systemów majàcych na celu ograniczanie bezrobocia i ∏agodzenie jego negatywnych skutków. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie aktywnych form dzia∏alnoÊci Wojewódzkiego Urz´du Pracy w Rzeszowie w zakresie przeciwdzia∏ania bezrobociu w województwie podkarpackim, ze szczególnym uwzgl´dnieniem programów aktywizacji obszarów wiejskich, promocji przedsi´biorczoÊci i rozwoju sektora ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Zilustrowano równie˝ skal´ bezrobocia w badanym regionie, struktur´ zjawiska oraz czynniki je implikujàce. èród∏em danych statystycznych wykorzystanych w niniejszym opracowaniu sà informacje Wojewódzkiego Urz´du Pracy w Rzeszowie oraz Urz´du Statystycznego w Rzeszowie..

(2) 96. Halina Guzik, Aneta Ciesielska. 2. Uwarunkowania podkarpackiego rynku pracy Województwo podkarpackie ma charakter rolniczo-przemys∏owy. Struktura zak∏adów przemys∏owych jest wynikiem realizacji planów utworzenia na terenie Podkarpacia Centralnego Okr´gu Przemys∏owego i powstawania w regionie podkarpackim zak∏adów lotniczych, zbrojeniowych i chemicznych. Obecna struktura podmiotowa gospodarki województwa podkarpackiego uwarunkowana jest skutkami dokonujàcej si´ transformacji systemowej w Polsce. Mo˝na zaobserwowaç zdecydowany wzrost znaczenia sektora prywatnego. W województwie podkarpackim zarejestrowanych jest ok. 140 tys. podmiotów gospodarczych, z czego 96% przypada na sektor prywatny. W przedsi´biorstwach prywatnych zatrudnionych jest 78% ogó∏u pracujàcych, co w porównaniu z 1993 r. oznacza wzrost o prawie 40 punktów procentowych. W regionie podkarpackim zdecydowanie dominujà ma∏e przedsi´biorstwa, zatrudniajàce do 49 osób. Stanowià one 99% wszystkich zarejestrowanych podmiotów, z czego 94,9% to tzw. mikroprzedsi´biorstwa zatrudniajàce do 9 osób. Ârednie podmioty gospodarcze, zatrudniajàce od 50 do 250 osób stanowià 0,8% wszystkich przedsi´biorstw, natomiast du˝e, w których zatrudnienie przewy˝sza 250 osób – 0,2%. Obserwujàc struktur´ zatrudnienia mieszkaƒców regionu podkarpackiego mo˝na zauwa˝yç spadek zatrudnienia w przemyÊle. Tylko w ostatnich latach udzia∏ osób pracujàcych w tym sektorze zmniejszy∏ si´ z poziomu 22,5% w 1998 r. do poziomu 19,2% w 2002 r. Struktura zatrudnienia w województwie podkarpackim jest charakterystyczna dla regionów s∏abo rozwini´tych. Spadkowi zatrudnienia w przemyÊle towarzyszy wzrost liczby pracujàcych w rolnictwie. 48,3% wszystkich zatrudnionych w regionie podkarpackim pracuje w∏aÊnie w tym sektorze gospodarki, podczas gdy w kraju wskaênik ten wynosi 29,3%. Bioràc pod uwag´, ˝e od 1998 r. odsetek ten wzrós∏ o prawie trzy punkty procentowe, mo˝na stwierdziç, ˝e rolnictwo stanowi pewnego rodzaju amortyzator przekszta∏ceƒ systemowych w gospodarce. Na tle kraju Podkarpacie przedstawia si´ równie˝ jako region o s∏abo rozwini´tej infrastrukturze us∏ugowej. Odsetek zatrudnionych w sektorze us∏ug wynosi w województwie podkarpackim 32,4%, natomiast w kraju 45,5%. Zmniejszenie zatrudnienia w przemyÊle wynika g∏ównie ze z∏ej sytuacji zak∏adów COP oraz innych zak∏adów przemys∏u zbrojeniowego nastawionych na rynek wschodni oraz niektóre kraje arabskie. Utrata rynków wschodnich na poczàtku lat 90. oraz restrykcje ONZ w stosunku do rynków krajów spowodowa∏y kryzys w tej bran˝y. Przedsi´biorstwom tym niezwykle trudno by∏o przestawiç si´ na inny rodzaj produkcji, nie sprzyja∏a temu równie˝ fiskalna polityka restrukturyzacyjna kolejnych rzàdów. W wyniku tego wystàpi∏a koniecznoÊç redukcji zatrudnienia w cz´Êci przedsi´biorstw, niejednokrotnie przeprowadzona bardzo gwa∏townie, jak np. w mieleckiej WSK, gdzie w ciàgu dwóch lat zwolniono po∏ow´ za∏ogi..

(3) Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu.... 97. Województwo podkarpackie charakteryzuje si´ te˝ niekorzystnà strukturà rolnictwa, zarówno pod wzgl´dem powierzchni gospodarstw, jak i istniejàcych na tych terenach zasobów si∏y roboczej w rolnictwie indywidualnym. Podkarpacie wyró˝nia si´ du˝à liczbà gospodarstw rolnych z wyraênà dominacjà gospodarstw drobnych. Charakterystyczne jest równie˝ wysokie zaludnienie terenów wiejskich. Gospodarstwa drobne o powierzchni do 3 ha skupiajà ok. 58% ludnoÊci rolniczej, co przy ich niskich dochodach skutkuje z∏ymi warunkami ˝ycia. Szacunkowe dane wskazujà, ˝e wy∏àcznie z rolnictwa utrzymuje si´ w regionie ok. 20% ludnoÊci wiejskiej, z pracy poza swoim gospodarstwem ponad 30%, natomiast a˝ 50% swoje utrzymanie opiera na êród∏ach niezarobkowych. Sà to g∏ównie renty i emerytury. Trudna sytuacja podkarpackiego rolnictwa jest nast´pstwem rozpocz´tej pod koniec lat 80. transformacji systemowej. Funkcjonujàce w tym regionie gospodarstwa majà k∏opoty z dostosowaniem si´ do nowych warunków spowodowanych wprowadzeniem mechanizmów rynkowych, wszelkie zmiany zachodzà w nich bardzo wolno, co sprawia, ˝e transformacja struktur rolnictwa jest w województwie podkarpackim procesem skomplikowanym i d∏ugotrwa∏ym. Podstawowà kategorià rynku pracy jest kszta∏towanie si´ poda˝y si∏y roboczej, czyli wszystkich osób, które wykonujà lub chcà wykonywaç prac´ zarobkowà, bàdê przynoszàcà dochód i sà zdolne do podjćia pracy. Na tle Polski województwo podkarpackie jest jednym z najs∏abiej zaludnionych regionów. Pod koniec 2002 r. Podkarpacie zamieszkiwa∏o 2,1 mln mieszkaƒców. G´stoÊç zaludnienia w województwie podkarpackim wynosi∏a 117 osób na kilometr kwadratowy. Pod wzgl´dem ogólnego potencja∏u ludnoÊciowego kraju województwo podkarpackie lokuje si´ na 9 miejscu wÊród wszystkich województw. Obszar Podkarpacia charakteryzuje si´ najni˝szym stopniem urbanizacji w kraju, co wskazuje wyraênie na jego rolniczy charakter. W 2002 r. w miastach zamieszkiwa∏o 40,5% ludnoÊci. Jest to wielkoÊç zdecydowanie ni˝sza ni˝ w kraju, gdzie wskaênik ten wynosi 62%. Tak wysoki odsetek ludnoÊci zamieszkujàcej poza miastami ma wp∏yw na niskà wartoÊç udzia∏u przemys∏u w tworzeniu produktu krajowego brutto oraz na wielkoÊç bezrobocia ze wzgl´du na ukryte bezrobocie na terenach wiejskich. Z dotychczasowych doÊwiadczeƒ wynika, ˝e obszary, które ju˝ w minionym okresie funkcjonowania gospodarki scentralizowanej by∏y dobrze rozwini´te gospodarczo i charakteryzowa∏y si´ wysokim stopniem zurbanizowania, zdecydowanie ∏atwiej i szybciej dostosowujà si´ do nowych warunków zaistnia∏ych w wyniku przemian gospodarczych zapoczàtkowanych po 1989 r. Odwrotna sytuacja ma miejsce na terenach, które w faz´ transformacji wkroczy∏y z gospodarkà s∏abo rozwini´tà, niezdolnà do szybkiej adaptacji umo˝liwiajàcej funkcjonowanie w warunkach gospodarki rynkowej. Do takich regionów zalicza si´ województwo podkarpackie. Cechà charakterystycznà województwa podkarpackiego jest wysoki wskaênik przyrostu naturalnego. Jest on znacznie wy˝szy ni˝ w ca∏ej Polsce, chocia˝ w ostatnich latach systematycznie maleje. W 1995 r. odnotowywano przewag´ urodzeƒ ˝ywych nad zgonami wynoszàcà 3,4 na 1000 mieszkaƒców. W 2002 r..

(4) 98. Halina Guzik, Aneta Ciesielska. liczba ta spad∏a do 1,6. Przeci´tny czas trwania dalszego ˝ycia od momentu urodzenia wynosi∏ w 2002 r. dla kobiet 79,8, zaÊ dla m´˝czyzn 71,6 lat. Struktura wiekowa mieszkaƒców województwa podkarpackiego charakteryzuje si´ wy˝szym ni˝ Êrednio w kraju udzia∏em ludnoÊci w wieku przedprodukcyjnym. W 2002 r. udzia∏ osób z tej grupy wiekowej w ogólnej liczbie ludnoÊci wyniós∏ 25,6% (z czego 60% to osoby zamieszkujàce tereny wiejskie). W kraju wskaênik ten kszta∏tuje si´ na poziomie 23,2%. LudnoÊç w wieku produkcyjnym stanowi 59,8% spo∏eczeƒstwa, z czego 39,85% to osoby w wieku mobilnym, czyli liczàce od 18 do 44 lat. Województwo podkarpackie jest najm∏odszym pod wzgl´dem ludnoÊci regionem w Polsce. Mediana wieku, czyli wiek Êrodkowy, wynosi 33,6 lat, w Polsce zaÊ 35,8 lat. Sytuacja taka bezpoÊrednio oddzia∏uje na rynek pracy. Cz´Êç ludnoÊci wchodzàcej w wiek produkcyjny b´dzie jeszcze przez kilka lat nale˝eç do grupy tzw. biernych zawodowo, g∏ównie z powodu kontynuowania nauki, jednak problemem dla rynku pracy b´dzie zagospodarowanie pozosta∏ych zasobów si∏y roboczej, szczególnie na terenach wiejskich. Jednym z czynników kszta∏tujàcych liczb´ ludnoÊci w województwie podkarpackim jest ruch migracyjny ludnoÊci. Liczba mieszkaƒców województwa zmniejsza si´ wskutek migracji. W 2002 r. w wyniku migracji liczba ludnoÊci zmniejszy∏a si´ o 3007 osób. Ujemna wartoÊç tego salda oraz jego systematycznie rosnàcy poziom spowodowane sà g∏ównie z∏à sytuacjà na rynku pracy. Nale˝y podkreÊliç, ˝e województwo podkarpackie opuszczajà g∏ównie osoby z Êrednim i wy˝szym wykszta∏ceniem, co dla regionu jest niekorzystne. Struktura wykszta∏cenia ludnoÊci w województwie podkarpackim jest zbli˝ona do struktury wykszta∏cenia w kraju. Najwi´kszà grup´ zarówno w regionie, jak i w kraju, stanowià osoby z wykszta∏ceniem Êrednim, jest to odpowiednio 51,3% i 51,6% ludnoÊci w wieku powy˝ej 13 lat. Drugà co do wielkoÊci grup´ stanowià osoby, które ukoƒczy∏y szko∏´ podstawowà. W województwie podkarpackim odsetek ludnoÊci posiadajàcej wykszta∏cenie wy˝sze wynosi 8,5% i jest on ni˝szy ni˝ w kraju, gdzie kszta∏tuje si´ na poziomie 9,9%. Wynika to g∏ównie z rozbie˝noÊci w poziomie wykszta∏cenia mieszkaƒców miast i wsi Podkarpacia. WÊród ludnoÊci miejskiej wykszta∏cenie wy˝sze posiada 14,8%, co jest wskaênikiem wy˝szym ni˝ w kraju, jednak na wsi wykszta∏cenie wy˝sze posiada ju˝ tylko 4,6% ludnoÊci. Wi´kszoÊç mieszkaƒców regionu podkarpackiego to ludnoÊç wiejska, a wić odsetek osób z wy˝szym wykszta∏ceniem dla ca∏ego województwa jest ni˝szy ni˝ w kraju. Porównanie struktury wykszta∏cenia w miastach i na wsi wskazuje, ˝e zdecydowanie mniej korzystna jest ona na terenach wiejskich. Wykszta∏cenie Êrednie i policealne posiada tam tylko 24,7% ludnoÊci, czyli prawie o po∏ow´ mniej ni˝ w miastach, natomiast najwi´kszà grup´ wÊród mieszkaƒców wsi stanowià osoby z wykszta∏ceniem podstawowym (37,1%). Sytuacja taka spowodowana jest g∏ównie du˝à dysproporcjà w dost´pie mieszkaƒców wsi i miast do kszta∏cenia na poziomie gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym. Sieç szkó∏ tego szczebla nie jest jeszcze w pe∏ni dostosowana do sieci osadniczej regionu podkarpackiego, a ich wypo-.

(5) Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu.... 99. sa˝enie jest bardzo zró˝nicowane na niekorzyÊç szkó∏ z terenów wiejskich. Stan taki przyczynia si´ do utrwalania niekorzystnej struktury wykszta∏cenia w województwie podkarpackim. Bioràc pod uwag´, ˝e zasób osób w wieku produkcyjnym zasilajà i zasilaç b´dà w 60% mieszkaƒcy terenów wiejskich, to zbyt niski poziom ich wykszta∏cenia mo˝e przyczyniaç si´ do pogorszenia sytuacji na podkarpackim rynku pracy. W grudniu 2003 r. w województwie podkarpackim zarejestrowanych by∏o 182 497 bezrobotnych. W porównaniu z grudniem 2002 r. liczba bezrobotnych zmniejszy∏a si´ o 5022 osoby. Tabela 1. Stopa bezrobocia w województwie podkarpackim w latach 1999–2003 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Wzrost/spadek w 2002 r. w stosunku do 2001 r.. Bieszczadzki Brzozowski D´bicki Jaros∏awski Jasielski Kolbuszowski KroÊnieƒski Leski Le˝ajski Lubaczowski ¸aƒcucki Mielecki Ni˝aƒski Przemyski Przeworski Ropczycko-S´dziszowski Rzeszowski Sanocki Stalowowolski Strzy˝owski Tarnobrzeski. 19,8 20,1 13,6 14,8 16,6 17,3 12,8 – 17,2 16,6 15,3 14,0 18,8 13,7 13,4 16,5 10,0 15,7 13,8 17,2 14,4. 21,7 21,6 15,8 16,4 18,7 17,9 17,9 – 18,4 17,7 16,6 14,2 20,8 15,3 15,2 17,2 14,6 17,7 15,2 18,7 16,2. 27,8 23,1 17,0 18,2 20,2 19,0 19,6 21,0 18,4 18,8 17,9 16,1 22,3 16,9 16,5 19,1 15,2 20,0 15,9 20,0 18,5. 27,7 22,5 17,7 17,5 19,2 17,2 18,1 20,9 17,2 18,1 18,4 15,5 20,3 17,1 15,2 18,2 15,2 19,4 15,6 19,8 17,3. 27,6 22,4 16,8 17,5 19,7 17,0 17,4 20,6 17,4 18,3 17,3 15,2 20,1 16,8 14,4 18,0 14,6 19,6 14,6 20,1 17,1. –0,1 –0,1 –0,9 0,0 0,5 –0,2 –0,7 –0,3 0,2 0,2 –1,1 –0,3 –0,2 –0,3 –0,8 –0,2 –0,6 –0,2 –1,0 0,3 0,2. Województwo podkarpackie. 14,5. 15,9. 17,4. 16,9. 16,7. –0,2. Powiaty. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych Wojewódzkiego Urz´du Pracy.. Badajàc rozmiary bezrobocia, oprócz jego wielkoÊci mierzonej w liczbach bezwzgl´dnych, nale˝y uwzgl´dniç równie˝ stop´ bezrobocia, która dok∏adniej obrazuje sytuacj´ na rynku pracy. Jak pokazujà dane zawarte w tabeli 1, w 2003 r. stopa bezrobocia w województwie podkarpackim wynios∏a 16,7% i by∏a o 0,2 pkt. ni˝sza ni˝ w roku poprzednim. Stopa bezrobocia w kraju wynios∏a odpowiednio 18,1% i 18%. Powiatami o najwy˝szej stopie bezrobocia.

(6) 100. Halina Guzik, Aneta Ciesielska. by∏y powiaty bieszczadzki – 27,6%, brzozowski – 22,4%, leski – 20,1% oraz ni˝aƒski i strzy˝owski – 20,1%. Najni˝szà stop´ bezrobocia zanotowano w powiatach: przeworskim – 14,4% oraz rzeszowskim i stalowowolskim – 14,6%. Rozpi´toÊç mi´dzy najwy˝szà a najni˝szà stopà bezrobocia wynios∏a w 2003 r. 18,2 pkt. Stop´ bezrobocia wy˝szà ni˝ Êrednia w województwie zanotowano w 19 powiatach. Sytuacj´ na rynku pracy charakteryzuje nie tylko poziom, ale równie˝ struktura bezrobocia. W 2003 r. w województwie podkarpackim nastàpi∏ spadek poziomu i stopy bezrobocia, jednak nadal utrzymywa∏y si´ niekorzystne relacje mi´dzy poszczególnymi grupami bezrobotnych. Szczególnie niepokojàcy jest wysoki udzia∏ w ogólnej liczbie pozostajàcych bez zatrudnienia osób w wieku najwi´kszej aktywnoÊci zawodowej, tj. od 25 do 34 lat, wynoszàcy 32,1% oraz osób w wieku od 18 do 24 lat – 28%. Nadal osobami dominujàcymi w ewidencji urz´dów pracy sà bezrobotni z niskim poziomem wykszta∏cenia: zasadniczym zawodowym 38,2% oraz gimnazjalnym i ni˝szym – 26,8% ogó∏u zarejestrowanych. Niekorzystnie kszta∏tuje si´ struktura bezrobotnych wed∏ug czasu pozostawania bez pracy. Wi´kszoÊç zarejestrowanych (55,5%) to osoby d∏ugotrwale bezrobotne, czyli nieposiadajàce zatrudnienia od ponad roku, z czego 38,5% to bezrobotni od ponad 24 miesićy. Niepokojàcy jest równie˝ znaczny udzia∏ osób bez sta˝u pracy, 28% ogó∏u bezrobotnych do momentu zg∏oszenia si´ do ewidencji urz´dów pracy nigdzie nie pracowa∏o. Nastàpi∏ równie˝ wzrost liczby bezrobotnych absolwentów, a tak˝e wzrós∏ wÊród nich udzia∏ osób posiadajàcych wy˝sze wykszta∏cenie z 22,1% w 2002 r. do 23% w 2003 r. Zjawiska te kszta∏tujà i utrwalajà niekorzystnà sytuacj´ na podkarpackim rynku pracy, dlatego niezwykle wa˝ne sà wszelkie dzia∏ania podejmowane w celu ograniczania bezrobocia i niwelowania jego negatywnych skutków. Szczególnà rol´ odgrywajà tutaj wspó∏finansowane z bud˝etu paƒstwa, Banku Âwiatowego i Unii Europejskiej programy s∏u˝àce przeciwdzia∏aniu bezrobociu, aktywizowaniu obszarów wiejskich i wspieraniu ma∏ej i Êredniej przedsi´biorczoÊci.. 3. Aktywne formy przeciwdzia∏ania bezrobociu Dzia∏alnoÊç Wojewódzkiego Urz´du Pracy w Rzeszowie w zakresie polityki rynku pracy skoncentrowana jest g∏ównie w obszarach zwiàzanych z realizacjà programów przeciwdzia∏ania bezrobociu i prowadzeniem poradnictwa zawodowego poprzez funkcjonowanie centrów informacji i planowania kariery zawodowej. Istotnym elementem, wspierajàcym podstawowà dzia∏alnoÊç urz´du jest prowadzenie systematycznych analiz oraz sporzàdzanie prognoz sytuacji na regionalnym rynku pracy, jak równie˝ przygotowywanie informacji o efektywnoÊci dotychczas podejmowanych dzia∏aƒ. Jednym z projektów realizowanych przez Wojewódzki Urzàd Pracy jest program „Wyrównanie szans 2001–2003”. Adresatami tego programu sà osoby.

(7) Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu.... 101. z terenów wiejskich, wiejsko-miejskich oraz miast do 15 tys. mieszkaƒców. W projekcie zaplanowano realizacj´ dzia∏aƒ, majàcych przyczyniç si´ do ograniczenia bezrobocia i rozwoju przedsi´biorczoÊci na terenach wiejskich. Program ma na celu przygotowanie ludnoÊci wiejskiej do podejmowania zatrudnienia w sektorze pozarolniczym poprzez dokszta∏canie, zmian´ lub podnoszenie kwalifikacji. Zadaniem programu jest te˝ stworzenie warunków do rozwoju ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw oraz powstawania takich form aktywnoÊci, które mog∏yby stanowiç dodatkowe êród∏a dochodów dla mieszkaƒców obszarów wiejskich. Przewidziana jest równie˝ pomoc dla samorzàdów powiatowych i gminnych w przygotowywaniu i realizacji lokalnych programów majàcych s∏u˝yç przeciwdzia∏aniu bezrobociu i wspieraniu rozwoju przedsi´biorczoÊci. W Êwiadczenie us∏ug, jakie przewidziano w ramach programu, zaanga˝owane zostanà organizacje pozarzàdowe i instytucje wspierajàce rozwój obszarów wiejskich, co ma s∏u˝yç wzmacnianiu ich pozycji. Program wojewódzki „Wyrównanie szans 2001–2003” jest finansowany w 51% z rezerwy celowej bud˝etu paƒstwa, a w 49% ze Êrodków Banku Âwiatowego. Województwo podkarpackie otrzyma∏o na realizacj´ programu ∏àcznà kwot´ 24 220 545 z∏, która ma zostaç wykorzystana w ciàgu trzech lat. Wdra˝anie programu rozpocz´to w IV kwartale 2001 r. SpoÊród us∏ug zrealizowanych w ramach programu przeprowadzono szkolenia z zakresu przekwalifikowania oraz nauki umiej´tnoÊci poszukiwania i uzyskiwania zatrudnienia, a tak˝e szkolenia i doradztwo w zakresie prowadzenia pozarolniczej dzia∏alnoÊci gospodarczej. Dla niwelowania rozbie˝noÊci pomi´dzy kwalifikacjami zawodowymi osób bezrobotnych, a wymaganiami pracodawców i potrzebami zmieniajàcego si´ rynku pracy, konieczna jest aktywizacja zawodowa i podnoszenie kwalifikacji oraz przekwalifikowania do zawodów, na które wyst´puje bàdê wystàpi zapotrzebowanie na rynku pracy. Przy realizacji us∏ug szkoleniowych zwracano szczególnà uwag´ na zgodnoÊç programów kszta∏cenia z wymaganiami stawianymi przez pracodawców. Instytucje szkoleniowe organizujà szkolenia dla potrzeb konkretnych pracodawców i do ich wymagaƒ dostosowujà swojà ofert´. Dzia∏ania takie pozwalajà osiàgnàç wysokà efektywnoÊç zatrudnieniowà. Dodatkowo ka˝de przeprowadzone szkolenie zawodowe zosta∏o wzbogacone o nauk´ umiej´tnoÊci poszukiwania i uzyskiwania zatrudnienia. Realizowano us∏ugi szkoleniowe m.in. w zakresie obs∏ugi komputera, prowadzenia ksi´gowoÊci z wykorzystaniem komputera, nowoczesnych technik sprzeda˝y i obs∏ugi kas fiskalnych. W zwiàzku z rozpoczćiem w województwie inwestycji drogowych w ramach m.in. programu PHARE du˝à liczb´ uczestników odnotowano na szkoleniach w zawodach budowlanych, szczególnie z zakresu obs∏ugi ci´˝kich maszyn budowlanych. Osoby bezrobotne mog∏y równie˝ wziàç udzia∏ w kursach zawodowych z zakresu gastronomii, hotelarstwa oraz prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego, r´kodzie∏a artystycznego i wikliniarstwa. Dzi´ki dostosowaniu programów szkoleniowych do wymagaƒ pracodawców, osoby koƒczàce kursy majà du˝e szanse na znalezienie zatrudnie-.

(8) 102. Halina Guzik, Aneta Ciesielska. nia, a pracodawcy otrzymujà wykwalifikowanych pracowników. Osiàgana w ten sposób wysoka efektywnoÊç zatrudnieniowa przyczynia si´ równie˝ do wzrostu znaczenia samych instytucji szkoleniowych. W ramach programu „Wyrównanie szans 2001–2003” realizowano równie˝ szkolenia w zakresie prowadzenia pozarolniczej dzia∏alnoÊci gospodarczej. Program szkoleƒ koncentrowa∏ si´ przede wszystkim na celach i motywach podejmowania dzia∏alnoÊci gospodarczej, êród∏ach jej finansowania, analizie finansowej przedsi´wzićia i aspektach prawnych prowadzenia dzia∏alnoÊci. Obejmowa∏ te˝ zagadnienia zwiàzane z marketingiem, zarzàdzaniem i ksi´gowoÊcià. Uczestnicy kursów mogli zapoznaç si´ równie˝ z dokumentacjà koniecznà do prowadzenia w∏asnej firmy, metodami analizy rynku i dokonaç oceny mocnych i s∏abych stron w∏asnego przedsi´wzićia. Szkolenie zosta∏o zakoƒczone sporzàdzeniem przez ka˝dego uczestnika projektu zawierajàcego biznesplan jego przedsi´wzićia. Procedura konkursowa na realizacj´ us∏ug szkoleniowych jest procedurà otwartà, oznacza to, ˝e oferty mogà wp∏ywaç w sposób ciàg∏y, a rozpatrywane sà co miesiàc. W 2003 r. podpisano 45 umów dotyczàcych us∏ug szkoleniowych dla 1233 osób na kwot´ 3 139 104 z∏. W wyniku Êwiadczenia us∏ugi osiàgni´to najwy˝szy wÊród województw realizujàcych program wskaênik efektywnoÊci wynoszàcy 65,44%. Elementem programu by∏o te˝ Êwiadczenie us∏ug szkoleniowo-doradczych jednostkom samorzàdu terytorialnego w zakresie przygotowania i realizacji przez te jednostki programów majàcych na celu ograniczenie bezrobocia i rozwój przedsi´biorczoÊci. Oferta skierowana by∏a do samorzàdów powiatowych oraz gminnych i zrealizowano jà na terenie 20 powiatów województwa podkarpackiego. Program szkoleƒ obejmowa∏ konferencje informacyjne, zajćia warsztatowo-szkoleniowe i seminaria, na których przedstawiono sposoby opracowywania i wdra˝ania przez samorzàdy programów wspierania rozwoju przedsi´biorczoÊci, ze szczególnym uwzgl´dnieniem inkubatorów przedsi´biorczoÊci. Przekazano wiedz´ na temat form i rodzajów pomocy oferowanej w ramach programów pomocowych, takich jak: PHARE, SAPARD, ISPA, w celu przygotowania samorzàdów do ich absorpcji pod kàtem realizacji lokalnych planów rozwoju. Program „Wyrównanie szans 2001–2003” przewiduje równie˝ Êwiadczenie us∏ug w zakresie okresowego zatrudnienia. Celem tej us∏ugi jest aktywizacja zawodowa mieszkaƒców obszarów wiejskich poprzez mo˝liwoÊç uzyskania zatrudnienia. Realizacj´ programu rozpocz´to w IV kwartale 2001 r. i dotàd uruchomiono szeÊç edycji tej us∏ugi. Oferta skierowana jest do bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urz´dach pracy. Osoby te uzyskujà zatrudnienie g∏ównie przy pracach zwiàzanych z odbudowà i rozbudowà infrastruktury publicznej, np. przy umacnianiu wa∏ów przeciwpowodziowych, remontach szkó∏, przedszkoli i przebudowie dróg, a tak˝e w placówkach socjalnych, takich jak: Êwietlice socjoterapeutyczne oraz w instytucjach charytatywnych prowadzàcych noclegownie dla bezdomnych i schroniska dla osób pochodzàcych z rodzin pa-.

(9) Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu.... 103. tologicznych. Jednà umowà w ramach okresowego zatrudnienia obejmowanych jest od kilku do nawet kilkudziesićiu osób. Realizacja us∏ugi oprócz aktywizacji zawodowej poprzez prac´ na rzecz lokalnych spo∏ecznoÊci daje cz´sto jedyne êród∏o dochodu zatrudnionym osobom. W 2003 r. w ramach realizacji dwóch kolejnych edycji programu podpisano 76 umów na ∏àcznà kwot´ 3 894 030 z∏. Na podstawie tych umów zatrudniono 679 osób na okres od 3 do 6 miesićy. Dzi´ki programowi realizowana jest tak˝e us∏uga majàca na celu przygotowanie absolwentów do wejÊcia na rynek pracy, a osoby d∏ugo pozostajàce bez zatrudnienia do powrotu na ten rynek. Osoby te zostanà obj´te poradnictwem zawodowym i psychologicznym, otrzymajà wiedz´ na temat rynku pracy i przygotowania si´ do wejÊcia na ten rynek. Dokonana b´dzie ocena ich umiej´tnoÊci, predyspozycji zawodowych i zainteresowaƒ. Realizacja us∏ugi rozpocz´∏a si´ I kwartale 2003 r. ¸àcznie podpisano 15 umów z us∏ugodawcami na kwot´ 957 067 z∏, dzi´ki czemu tà formà aktywizacji obj´tych zosta∏o 1445 osób. Jednà z form ograniczania bezrobocia na terenach wiejskich jest rozwój pozarolniczej dzia∏alnoÊci gospodarczej. Aby u∏atwiç powstawanie i dzia∏alnoÊç ma∏ych i Êrednich firm, konieczne jest stworzenie przedsi´biorcom mo˝liwoÊci dost´pu do pe∏nego zakresu us∏ug wspomagajàcych rozwój firm w poczàtkowym okresie ich funkcjonowania. Cel ten powinien byç realizowany poprzez tworzenie silnych instytucji Êwiadczàcych us∏ugi doradcze w zakresie prowadzenia pozarolniczej dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz organizacji wspierajàcych rozwój lokalnej przedsi´biorczoÊci. Program „Wyrównanie szans 2001–2003” przewiduje Êwiadczenie us∏ug w ramach tworzenia i prowadzenia inkubatorów przedsi´biorczoÊci i centrów wspierania przedsi´biorczoÊci, dzi´ki którym mo˝liwa b´dzie realizacja wy˝ej wymienionych celów. Inkubatory przedsi´biorczoÊci umo˝liwiajà tworzenie korzystnych warunków sprzyjajàcych rozwojowi firm poprzez obni˝anie kosztów prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej. Do zadaƒ inkubatorów nale˝y w szczególnoÊci dostarczanie firmom odpowiedniej do potrzeb powierzchni na dzia∏alnoÊç, zapewnienie obs∏ugi administracyjno-biurowej, Êwiadczenie us∏ug z zakresu doradztwa ekonomicznego, finansowego, prawnego, organizacyjnego i technicznego, zapewnienie dost´pu do êróde∏ finansowania. Poza tym inkubator jako instytucja mo˝e zapewniç firmom, które si´ w nim znajdà wspólnà promocj´, udzia∏ w targach i pomoc w nawiàzywaniu kontaktów handlowych. W województwie podkarpackim utworzono dotychczas dwa inkubatory przedsi´biorczoÊci w Kolbuszowej i S´dziszowie Ma∏opolskim. Dzi´ki ich dzia∏alnoÊci stworzone zosta∏y warunki do powstania i funkcjonowania 30 ma∏ych firm za∏o˝onych przez osoby bezrobotne. Docelowo program przewiduje utworzenie inkubatora przedsi´biorczoÊci w ka˝dym powiecie regionu podkarpackiego. W 2003 r. dzia∏alnoÊç prowadzi∏o 18 centrów wspierania przedsi´biorczoÊci, których zadaniem jest pomoc w rozwoju aktywnoÊci gospodarczej na terenach wiejskich. Cel ten jest realizowany g∏ównie poprzez Êwiadczenie us∏ug szkoleniowych w zakresie prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej, doradztwo.

(10) 104. Halina Guzik, Aneta Ciesielska. prawne, finansowe i marketingowe oraz pomoc w kontaktach z administracjà i Êwiadczenie innych us∏ug konsultingowych dla osób zamierzajàcych podjàç dzia∏alnoÊç gospodarczà i ma∏ych przedsi´biorstw. Z us∏ug centrów skorzysta∏o w 2002 r. 4598 osób bezrobotnych i przedsi´biorców. WartoÊç umów zawartych na realizacj´ tej us∏ugi wynios∏a 2 307 552 z∏. Kolejnym programem, którego realizacjà zajmuje si´ Wojewódzki Urzàd Pracy w Rzeszowie jest „Podkarpacki program doskonalenia kadr” stanowiàcy komponent PHARE 2000 SpójnoÊç spo∏eczna i gospodarcza „Rozwój zasobów ludzkich”. W ramach programu realizowane sà trzy projekty: 1) szkolenie i poradnictwo biznesowe dla osób zagro˝onych bezrobociem. Celem projektu jest zachowanie ju˝ istniejàcych i tworzenie nowych miejsc pracy, zwi´kszanie zatrudnienia wÊród grup spo∏ecznych szczególnie zagro˝onych bezrobociem, zw∏aszcza z restrukturyzowanych ga∏´zi gospodarki oraz szkolnictwa i s∏u˝by zdrowia, a tak˝e osób d∏ugotrwale bezrobotnych. W projekcie po∏o˝ony jest równie˝ nacisk na wspieranie rozwoju przedsi´biorczoÊci wÊród osób bezrobotnych i zagro˝onych bezrobociem, w szczególnoÊci z terenów wiejskich; 2) szkolenia dla pracowników ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Realizacja projektu ma si´ przyczyniç do zwi´kszenia efektywnoÊci i konkurencyjnoÊci ma∏ych i Êrednich firm, poprzez dostarczanie ich pracownikom wiedzy i umiej´tnoÊci pozwalajàcych na elastyczne dostosowywanie si´ do warunków gospodarki rynkowej. Dzi´ki dzia∏aniom mo˝liwe b´dzie utrzymanie istniejàcych i tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw; 3) wspieranie rozwoju lokalnych paktów na rzecz zatrudnienia. Projekt ma zapewniç przedstawicielom samorzàdów lokalnych oraz ich partnerom zewn´trznym pozyskanie wiedzy i umiej´tnoÊci pomocnych w opracowywaniu i wdra˝aniu inicjatyw na rzecz zatrudnienia oraz przyczyniç si´ do ogólnego rozwoju wspó∏pracy samorzàdów z zewn´trznymi partnerami w zakresie tworzenia i realizacji efektywnej polityki zatrudnienia. „Podkarpacki program doskonalenia kadr” jest finansowany w 75% ze Êrodków PHARE, a w 25% ze Êrodków krajowych. Na realizacj´ programu województwo podkarpackie otrzyma∏o ∏àcznà kwot´ 5 333 333 euro. W 2003 r. wartoÊç kontraktów podpisanych na realizacj´ wy˝ej wymienionych us∏ug wynios∏a 5 214 918 euro. Dzia∏aniami podejmowanymi w ramach „Podkarpackiego programu doskonalenia kadr” obj´tych zosta∏o 8829 osób. BezpoÊrednià kontynuacjà „Podkarpackiego programu doskonalenia kadr” jest program „ Promocja zatrudnienia i rozwój zasobów ludzkich”, stanowiàcy regionalny komponent PHARE 2001. Ma on wspieraç te same rodzaje dzia∏aƒ, co projekt finansowany w ramach edycji PHARE 2000, czyli Êwiadczenie us∏ug dla osób bezrobotnych i zagro˝onych bezrobociem, ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw oraz wspieranie rozwoju lokalnej wspó∏pracy na rzecz zatrudnienia. W grudniu 2003 r. podpisany zosta∏ kontrakt na realizacj´ programu o wartoÊci 2 281 164 euro. Realizacja projektu zak∏ada cztery podstawowe kierunki dzia∏aƒ:.

(11) Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu.... 105. 1) aktywne dzia∏ania rynku pracy. Projekt ma na celu ∏agodzenie negatywnych skutków procesu restrukturyzacji, szczególnie w takich ga∏´ziach gospodarki, jak: przemys∏ lekki, obronny, kolejnictwo oraz w oÊwiacie i s∏u˝bie zdrowia, natomiast na terenach wiejskich dzia∏ania dotyczyç b´dà równie˝ efektów restrukturyzacji rolnictwa, w tym g∏ównie problemu ukrytego bezrobocia. W ramach projektu dla osób bezrobotnych oraz zagro˝onych bezrobociem Êwiadczone b´dà us∏ugi w zakresie poradnictwa zawodowego, przekwalifikowaƒ oraz poÊrednictwa pracy. Program skierowany jest przede wszystkim do osób, które posiadajà kwalifikacje niedostosowane do aktualnych wymagaƒ rynku pracy, co jest powodem ich trudnoÊci z wejÊciem lub powrotem na ten rynek. W ramach tego dzia∏ania planuje si´ przeszkoliç 500 osób bezrobotnych i zagro˝onych bezrobociem; 2) promocja przedsi´biorczoÊci. Projekt przewiduje ∏agodzenie negatywnych efektów restrukturyzacji poprzez dzia∏ania wspierajàce rozwój przedsi´biorczoÊci. W ramach projektu Êwiadczone b´dà us∏ugi szkoleniowe dla osób chcàcych rozpoczàç w∏asnà dzia∏alnoÊç gospodarczà oraz doradztwo indywidualne dla przedsi´biorców decydujàcych si´ na rejestracj´ firmy. Wed∏ug prognoz Wojewódzkiego Urz´du Pracy w wyniku tych dzia∏aƒ powinno zostaç utworzone co najmniej 14 nowych przedsi´biorstw, przy czym za∏o˝ycielami 8 z nich powinny byç kobiety; 3) promocja zdolnoÊci adaptacyjnych. Celem tych dzia∏aƒ jest utrzymanie zatrudnienia w sektorze ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw i zwi´kszenie ich konkurencyjnoÊci poprzez podnoszenie kwalifikacji pracowników. Szkoleniami mogà zostaç objći równie˝ kierownicy i w∏aÊciciele firm. Rodzaj oferowanych us∏ug b´dzie zale˝a∏ od zapotrzebowania zg∏aszanego przez przedsi´biorstwa, jednak ju˝ w planach dzia∏aƒ szczególny nacisk po∏o˝ono na szkolenia w zakresie promocji transferu nowych technologii oraz informatyki. Planuje si´, ˝e szkoleniem obj´tych zostanie 600 pracowników MÂP, w szczególnoÊci z sektorów zwiàzanych z turystykà i agroturystykà, przemys∏em drzewnym, metalowym, budowlanym oraz us∏ugami; 4) pomoc w rozwijaniu lokalnej wspó∏pracy partnerskiej w dziedzinie zatrudnienia. Zadaniem projektu jest promocja wspó∏pracy samorzàdów lokalnych, partnerów spo∏ecznych oraz innych zaanga˝owanych osób i instytucji w zakresie przygotowania i realizacji dzia∏aƒ w dziedzinie zatrudnienia, przedsi´biorczoÊci oraz lokalnych strategii rozwoju. Program zak∏ada organizacj´ szkoleƒ oraz pomoc technicznà dla partnerów. Szkoleniami obj´tych b´dzie 500 reprezentantów lokalnej administracji i innych partnerów lokalnych oraz 100 nauczycieli centrów kszta∏cenia praktycznego z 15 powiatów województwa. Dodatkowo w ramach powy˝szych dzia∏aƒ przewidziano Êrodki w wysokoÊci 678 666 euro na zakup sprz´tu dla placówek kszta∏càcych osoby doros∏e, które zmodernizujà swojà ofert´ szkoleniowà i dostosujà jà do potrzeb rynku pracy. Województwo podkarpackie charakteryzuje si´ du˝ym udzia∏em w ogólnej liczbie bezrobotnych osób m∏odych. Bezrobotni w wieku od 18 do 24 lat stanowià 28% ogó∏u pozostajàcych bez pracy. Ludzie m∏odzi, a przede wszystkim.

(12) 106. Halina Guzik, Aneta Ciesielska. absolwenci, napotykajà szczególne trudnoÊci w znalezieniu zatrudnienia, wynikajàce z braku praktyki zawodowej, ma∏ej znajomoÊç rynku pracy, nieumiej´tnoÊci poruszania si´ po nim i niedostatecznej wiedzy na temat metod aktywnego poszukiwania pracy. Aby przeciwdzia∏aç tym trudnoÊciom, konieczne jest tworzenie programów, które b´dà mia∏y na celu udzielanie pomocy m∏odym ludziom w ich pierwszym kontakcie z rynkiem pracy. Programem takim jest realizowany przez Wojewódzki Urzàd Pracy w Rzeszowie podkarpacki program aktywizacji zawodowej absolwentów „Pierwsza praca”. Ma on stworzyç absolwentom mo˝liwoÊç sprawdzenia teoretycznej wiedzy zdobytej w szkole w praktyce, zdobycie pierwszego doÊwiadczenia zawodowego i wyposa˝yç ich w wiedz´ i umiej´tnoÊci potrzebne do dalszego rozwoju kariery zawodowej. Program przewiduje Êwiadczenie nast´pujàcych us∏ug: sta˝e absolwenckie, refundacje dla pracodawców z tytu∏u zatrudniania absolwentów, po˝yczki na rozpoczćie dzia∏alnoÊci gospodarczej, po˝yczki na tworzenie dodatkowych miejsc pracy, prace interwencyjne, roboty publiczne, szkolenia. Program „Pierwsza praca” finansowany jest ze Êrodków pochodzàcych z Funduszu Pracy. W 2003 r. na realizacje programu w województwie podkarpackim wydano 31 740 800 z∏ i obj´to nim 11 620 osób, w tym 10 011 absolwentów i 1 609 osób w wieku 18–24 lata, które dotychczas nie pracowa∏y. WÊród absolwentów najwi´kszà popularnoÊcià cieszy∏y si´ sta˝e oraz umowy absolwenckie. Us∏ugami tymi równie˝ najwi´ksze zainteresowanie wykazywali pracodawcy. Okres sta˝u mo˝e wynosiç od trzech do dwunastu miesićy. Odbycie sta˝u umo˝liwia absolwentowi zdobycie praktyki zawodowej oraz zaprezentowanie swoich predyspozycji i umiej´tnoÊci pracodawcy. Absolwentowi podczas odbywania sta˝u wyp∏acane jest stypendium z powiatowego urz´du pracy, dlatego pracodawca otrzymuje Êwiadczenie pracy, nie ponoszàc ˝adnych kosztów zwiàzanych z wynagrodzeniem. Z tej formy aktywizacji skorzysta∏o 6 412 osób, z których prawie 30% podj´∏o zatrudnienie po zakoƒczeniu sta˝u. Ciàg∏e przeobra˝enia rynku pracy oraz jego sta∏y rozwój sprawiajà, ˝e konieczne staje si´ nabywanie umiej´tnoÊci pozwalajàcych na elastyczne dostosowywanie si´ do zachodzàcych zmian. Coraz cz´Êciej podkreÊla si´, ˝e prawa rzàdzàce gospodarkà rynkowà wymuszajà na uczestnikach rynku pracy zdobywanie wielu ró˝nych umiej´tnoÊci zawodowych oraz kwalifikacji, które mogà im zapewniç takà elastycznoÊç. Pracodawcy zg∏aszajà zapotrzebowanie na kadry wysoko wykwalifikowane. Poszukiwani sà pracownicy wszechstronnie wykszta∏ceni, pos∏ugujàcy si´ kilkoma j´zykami obcymi, otwarci na nowe rozwiàzania i ch´tni do podejmowania trudnych zadaƒ. Pracownik musi byç przygotowany do wykonywania wielu dzia∏aƒ w obr´bie jednego stanowiska pracy, do podejmowania szybkich skutecznych decyzji, powinien przejawiaç inicjatyw´ i konsekwencj´ w realizowaniu postawionych przed nim celów. Coraz wi´kszà uwag´ zwraca si´ równie˝ na ∏atwoÊç nawiàzywania kontaktów z otoczeniem zawodowym, umiej´tnoÊç pracy w zespole oraz zdolnoÊci organizacyjne..

(13) Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu.... 107. Przyczynà trudnoÊci w znalezieniu zatrudnienia sà cz´sto niew∏aÊciwe decyzje zawodowe, dlatego niezwykle wa˝ne jest jak najlepsze przygotowanie do wyboru zawodu i odpowiedniej drogi kszta∏cenia. Dokonujàcy si´ post´p technologiczny oraz rozwój nauki, sprawiajà, ˝e powstajà nowe dziedziny dzia∏alnoÊci, a co za tym idzie równie˝ nowe zawody, które coraz szybciej wypierajà tradycyjne profesje. TrafnoÊç wyboru zawodu decyduje zarówno o przysz∏ej efektywnoÊci wykonywanej pracy, jak i mo˝liwoÊciach realizacji w∏asnych planów zawodowych. Wszystkie te uwarunkowania sprawiajà, ˝e roÊnie zapotrzebowanie na profesjonalne us∏ugi w zakresie poradnictwa zawodowego. Poszukiwana jest wiedza konieczna do podejmowania decyzji zwiàzanych z wyborem zawodu, sposobów i kierunków kszta∏cenia i doskonaleniem zawodowym. Wojewódzki Urzàd Pracy realizuje zadania zwiàzane z poradnictwem zawodowym poprzez funkcjonowanie centrów informacji i planowania kariery zawodowej. Centra stanowià wyspecjalizowane jednostki organizacyjne wojewódzkich urz´dów pracy, a do ich zadaƒ nale˝y: 1) Êwiadczenie na rzecz bezrobotnych i innych osób poszukujàcych pracy wyspecjalizowanych us∏ug w zakresie planowania kariery zawodowej z wykorzystaniem m.in. metod psychologicznych, ró˝nych form zasobów informacji zawodowej uwzgl´dniajàcych tak˝e nowoczesne techniki przekazu informacji oparte na technologii komputerowej; 2) opracowywanie, aktualizacja i upowszechnianie informacji zawodowych o zasi´gu regionalnym; 3) prowadzenie poradnictwa zawodowego poprzez udzielanie: – indywidualnych porad zawodowych, – grupowych porad zawodowych, – indywidualnych informacji zawodowych, – grupowych informacji zawodowych; 4) prowadzenie zaj´ç majàcych na celu nabycie umiej´tnoÊci poszukiwania i uzyskania zatrudnienia. W strukturze organizacyjnej Wojewódzkiego Urz´du Pracy w Rzeszowie funkcjonuje pi´ç centrów informacji i planowania kariery zawodowej, znajdujà si´ one w KroÊnie, PrzemyÊlu, Rzeszowie, Stalowej Woli i Tarnobrzegu. Centra kierujà swojà ofert´ do wszystkich grup klientów bezrobotnych i poszukujàcych pracy. Jednak˝e szczególny nacisk w ostatnim roku po∏o˝ono na Êwiadczenie us∏ug dla osób m∏odych, a w szczególnoÊci dla absolwentów. W 2003 r. z us∏ug centrów skorzysta∏y 32 203 osoby. Najwi´kszà popularnoÊç zyska∏a informacja zawodowa, stanowiàca 78% wszystkich Êwiadczonych us∏ug. Wynika to g∏ównie z wzrastajàcej potrzeby posiadania wiarygodnej informacji o zawodach, miejscu pracy i wymaganiach kwalifikacyjnych ró˝nych stanowisk pracy. Tak du˝e zainteresowanie klientów tà us∏ugà Êwiadczy równie˝ o wysokim poziomie zbiorów informacji zgromadzonych przez CIiPKZ oraz ich atrakcyjnej i przyst´pnej formie. Klienci mogà skorzystaç z informatorów o kursach i instytucjach szkoleniowych, szko∏ach pomaturalnych, wy˝-.

(14) 108. Halina Guzik, Aneta Ciesielska. szych i podyplomowych. Bardzo du˝e znaczenie ma równie˝ stworzenie przez centra mo˝liwoÊci dost´pu do stron internetowych dotyczàcych ofert pracy i tematów zwiàzanych z zatrudnieniem. Zakres tematyczny poradnictwa indywidualnego prowadzonego przez centra jest bardzo szeroki. Doradcy zawodowi udzielali pomocy w opracowywaniu indywidualnych planów rozwoju zawodowego klientów, opierajàc si´ na ich predyspozycjach i kwalifikacjach, okreÊleniu obszarów zawodowych i poszukiwaniu potencjalnych pracodawców dla osób poszukujàcych pracy. Szczególny nacisk po∏o˝ono na wsparcie dla osób d∏ugotrwale bezrobotnych. Osoby te w zdecydowanej wi´kszoÊci posiadajà niewielkà wiedz´ na temat sytuacji i zjawisk zachodzàcych na rynku pracy i wymagajà szczególnych dzia∏aƒ w kierunku ich aktywizacji zawodowej i umo˝liwienia im powrotu na ten rynek. Us∏ugi zwiàzane z poradnictwem grupowym koncentrowa∏y si´ g∏ównie na tematyce zwiàzanej z aktywnym poszukiwaniem pracy oraz planowaniem w∏asnej kariery zawodowej. W 2003 r. realizowano program szkoleniowy dla osób bezrobotnych i poszukujàcych pracy „Warsztaty poszukiwania pracy”. Projekt umo˝liwia∏ uczestniczàcym w nim osobom nabycie umiej´tnoÊci samodzielnego rozwiàzywania problemów zatrudnieniowych poprzez okreÊlenie w∏asnych preferencji i predyspozycji zawodowych, zapoznanie si´ z nowoczesnymi technikami aktywnego poszukiwania pracy. Program warsztatów uwzgl´dnia∏ nauk´ sporzàdzania dokumentów niezb´dnych do poszukiwania pracy, przekazania wiedzy z zakresu wymagaƒ i oczekiwaƒ pracodawców oraz prowadzenia rozmów wst´pnych z pracodawcà. Uczestnicy szkoleƒ mogli równie˝ uzyskaç informacje na temat lokalnych rynków pracy i perspektyw ich rozwoju. Kolejnà us∏ugà realizowanà przez CIiPKZ by∏y warsztaty szkoleniowe „Pracowaç na swoim”. Program skierowany by∏ do osób bezrobotnych, poszukujàcych pracy oraz absolwentów chcàcych rozpoczàç w∏asnà dzia∏alnoÊç gospodarczà, ale udzia∏ w zajćiach mogli wziàç równie˝ drobni przedsi´biorcy zamierzajàcy rozwinàç swojà firm´ lub zmieniç jej profil. Warsztaty mia∏y umo˝liwiç uczestnikom poznanie zalet i wad samozatrudnienia, okreÊlenie swoich predyspozycji osobowoÊciowych do podejmowania i prowadzenia w∏asnego przedsi´biorstwa, zrozumienie problemów, jakie mogà pojawiç si´ z zwiàzku z uruchomieniem w∏asnej firmy. Program obejmowa∏ równie˝ wiedz´ z zakresu etapów zak∏adania w∏asnego przedsi´biorstwa, konstruowania biznesplanu i mo˝liwoÊci finansowania przedsi´wzićia. W 2003 r. szczególnà uwag´ zwrócono na pomoc doradczà dla absolwentów wszystkich typów szkó∏. Adresowano do nich program warsztatów informacyjno-szkoleniowych „SamodzielnoÊç w poszukiwaniu pierwszej pracy”. Program mia∏ na celu wytworzenie w m∏odym cz∏owieku pozytywnego nastawienia do pracy i procesu jej poszukiwania. Uczestnicy zaj´ç otrzymali te˝ wiedz´ na temat technik poszukiwania zatrudnienia, efektywnej autoprezentacji, wywierania pozytywnego wra˝enia, ∏atwego komunikowania si´, przygotowania dokumentów koniecznych w procesie poszukiwania pracy. Program warsztatów obejmowa∏ równie˝ zapoznanie m∏odych osób z us∏ugami Êwiad-.

(15) Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu.... 109. czonymi przez urz´dy pracy, nale˝nymi im prawami do korzystania z poÊrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego oraz programów fakultatywnych adresowanych wy∏àcznie do absolwentów, takich jak sta˝e, umowy absolwenckie, czy szkolenia, a tak˝e kierowanych do wszystkich bezrobotnych. Wielu absolwentów skorzysta∏o równie˝ z porad indywidualnych. Doradcy zawodowi przekazywali informacje dotyczàce m.in. programu „Pierwsza praca”. Pracownicy centrów udzielali pomocy przy sporzàdzaniu i kompletowaniu potrzebnych dokumentów, przygotowaniu si´ do rozmowy z potencjalnym pracodawcà, opracowywali wraz z absolwentami indywidualne plany dzia∏ania w procesie poszukiwania pracy. W ostatnim okresie funkcjonowania CIiPKZ mo˝na zauwa˝yç wzrost zainteresowania us∏ugami w zakresie badaƒ psychologicznych, predyspozycji zawodowych i mo˝liwoÊci percepcyjno-osobowoÊciowych osób bezrobotnych, poszukujàcych pracy oraz m∏odzie˝y uczàcej si´. Pomoc psychologiczna realizowana przez centra dotyczy∏a g∏ównie takich tematów, jak: – skuteczna komunikacja, asertywnoÊç, mowa cia∏a, celem spotkaƒ by∏o wzmocnienie poczucia w∏asnej wartoÊci i optymalne wykorzystywanie posiadanych umiej´tnoÊci w relacjach z innymi ludêmi, – umiej´tnoÊç nawiàzywania kontaktów interpersonalnych – poprzez odpowiednià prezentacj´ w∏asnej osoby i przezwyci´˝enie postaw blokujàcych prowadzenie rozmów, – radzenie sobie w sytuacjach stresogennych, spotkania mia∏y na celu rozpoznanie stresu oraz nauk´ metod minimalizowania napi´ç emocjonalnych, – badanie preferencji zawodowych i okreÊlanie potencja∏u zawodowego za pomocà dost´pnych narz´dzi badawczych. Wojewódzki Urzàd Pracy realizuje równie˝ zadania zwiàzane z zatrudnieniem obywateli polskich za granicà. Zatrudnienie to odbywa si´ w kilku formach: 1) zatrudnienie sezonowe. Praca sezonowa ma charakter krótkookresowy, z regu∏y nie przekraczajàcy trzech miesićy w roku. Zatrudnienie sezonowe mo˝e odbyç si´ na podstawie: – ofert imiennych, wyjazd do takiej pracy mo˝e odbyç si´ na podstawie wys∏anej przez pracodawc´ imiennie adresowanej do pracobiorcy. Z tej formy zatrudnienia w 2003 r. skorzysta∏o 21 200 osób, – ofert bezimiennych, anonimowych, osoba skierowana przez Wojewódzki Urzàd Pracy do skorzystania z takiej formy zatrudnienia musi byç osobà bezrobotnà poszukujàcà pracy. W ubieg∏ym roku z ofert tego typu skorzysta∏y 43 osoby; 2) zatrudnienie w charakterze pracownika – goÊcia. Ta forma zatrudnienia zwiàzana jest z wyjazdem do pracy w celu podniesienia kwalifikacji zawodowych i doskonalenia znajomoÊci j´zyka. Skorzystaç z niej mogà osoby w wieku od 18 do 40 lat, posiadajàce przynajmniej wykszta∏cenie zasadnicze zawodowe. Okres zatrudnienia wynosi w zasadzie 12 miesićy, ale w uzasadnionych wypadkach mo˝e byç przed∏u˝ony do 18 miesićy. W 2003 r. zatrudnienie w tej formie podj´∏o 38 osób..

(16) 110. Halina Guzik, Aneta Ciesielska. W ramach zatrudnienia za granicà mieszkaƒcy województwa podkarpackiego mogà wyjechaç do pracy w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, Norwegii, Hiszpanii i Szwajcarii. Bran˝e, w których podejmowana jest praca, zwiàzane sà g∏ównie z rolnictwem, hotelarstwem i gastronomià. Wojewódzki Urzàd Pracy prowadzi równie˝ systematyczny monitoring rynku pracy. Dzia∏ania te stanowià podstaw´ sporzàdzenia diagnozy tego rynku, niezb´dnej do opracowania skutecznych strategii przeciwdzia∏ania bezrobociu i ∏agodzenia jego skutków. Diagnozy te s∏u˝à równie˝ w∏adzom samorzàdowym i rzàdowym oraz innym organizacjom i instytucjom w realizacji ich zadaƒ zwiàzanych z rynkiem pracy. Wojewódzki Urzàd Pracy realizuje swoje dzia∏ania w zakresie monitoringu rynku pracy poprzez systematyczne sporzàdzanie okresowych analiz i informacji o sytuacji na podkarpackim rynku pracy, a tak˝e analiz problemowych wykorzystywanych w przygotowaniach aplikacji do funduszy pomocowych z Unii Europejskiej oraz Podkarpackiego programu aktywizacji zawodowej absolwentów „Pierwsza praca”. Analizy problemowe dotyczà przede wszystkim sytuacji bezrobotnych zaliczanych do grup zagro˝onych szczególnie wysokim bezrobociem, czyli mieszkaƒców wsi, absolwentów oraz kobiet. W 2000 r. Wojewódzki Urzàd Pracy rozpoczà∏ systematyczny monitoring zawodów zarejestrowanych bezrobotnych oraz ofert pracy zg∏aszanych przez pracodawców do powiatowych urz´dów pracy. W ramach tych dzia∏aƒ wydawane sà coroczne opracowania dotyczàce szans uzyskania oferty pracy za poÊrednictwem urz´dów pracy. Oferty pracy zawierajà informacje o warunkach, jakie muszà spe∏niaç przyszli pracownicy. Porównanie tych wymagaƒ z przygotowaniem zawodowym zarejestrowanych bezrobotnych umo˝liwia dokonanie oceny sytuacji na rynku pracy pod wzgl´dem kwalifikacyjno-zawodowym, stanowi równie˝ podstaw´ opracowania systemów przekwalifikowaƒ osób poszukujàcych pracy. Na bie˝àco dokonywane sà równie˝ analizy i sporzàdzane opracowania dotyczàce sytuacji na rynku pracy osób zagro˝onych utratà zatrudnienia z przyczyn dotyczàcych zak∏adów pracy. Do prowadzenia skutecznej i racjonalnej polityki przeciwdzia∏ania bezrobociu konieczna jest jak najlepsza znajomoÊç realiów rynku pracy zarówno bie˝àcej sytuacji, jak i kierunków przysz∏ych zmian. Potrzebnej w tym zakresie wiedzy dostarczajà informacje statystyczne i wyniki analiz, jednak˝e nie dajà one pe∏nego obrazu sytuacji na rynku pracy. Do pog∏´bienia tej wiedzy konieczne jest jej uzupe∏nienie o informacje uzyskane dzi´ki prowadzonym sonda˝om i badaniom socjologicznych w obszarach, które w znaczàcy sposób charakteryzujà zjawisko bezrobocia i rynek pracy, a ich poznanie w inny sposób jest utrudnione. Inicjowanie i prowadzenie badaƒ socjologicznych nale˝y do zadaƒ Wojewódzkiego Urz´du Pracy. WÊród projektów realizowanych przez urzàd na szczególnà uwag´ zas∏uguje rozpocz´ty w 2001 r. cykl badaƒ majàcy na celu analiz´ rynku pracy intelektualnej w województwie podkarpackim. Jednym z elementów tego projektu by∏o badanie opinii o regionalnym rynku pracy oraz.

(17) Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu.... 111. postawach m∏odzie˝y koƒczàcej edukacj´ w szko∏ach wy˝szych województwa podkarpackiego. Do g∏ównych celów programu nale˝a∏o zebranie informacji na temat motywów wyboru rodzaju i kierunków studiów, planów edukacyjnych, aspiracji zawodowych, aktywnoÊci spo∏ecznej i zawodowej studentów w trakcie studiów. Badanie mia∏o dostarczyç tak˝e wiadomoÊci o poziomie wiedzy studentów na temat regionalnego rynku pracy, oceny w∏asnych szans i mo˝liwoÊci zdobycia zatrudnienia, zdolnoÊci do przystosowania si´ do zmieniajàcych si´ wymagaƒ rynku pracy, czyli sk∏onnoÊci do ewentualnej zmiany zawodu, umiej´tnoÊci poszukiwania pracy i akceptacji warunków pracy. Projekt mia∏ równie˝ pomóc w okreÊleniu poda˝y na podkarpackim rynku pracy w zawodach wymagajàcych przygotowania akademickiego. Badaniem zostali objći studenci czwartego roku studiów dziennych magisterskich oraz trzeciego roku studiów licencjackich uczelni województwa podkarpackiego. Wyniki badania wskazujà, ˝e m∏odzi ludzie oceniajà sytuacj´ na regionalnym rynku pracy jako trudnà, a szanse na realizacje swoich aspiracji zawodowych i znalezienie zatrudnienia jako niewielkie. Nast´pstwem takich opinii jest zg∏aszana przez ponad jednà trzecià ankietowanych ch´ç emigracji z regionu. Realizacja tych zamiarów spowodowa∏aby pog∏´bienie, ju˝ i tak du˝ego, zjawiska odp∏ywu z podkarpackiego rynku pracy m∏odych wykszta∏conych kadr. Do rozwiàzania tego problemu konieczne jest stworzenie kompleksowych systemów wspó∏dzia∏ania urz´dów pracy, urz´du wojewódzkiego oraz szkó∏ wy˝szych. Istotne jest równie˝ rozwijanie dzia∏alnoÊci organizacji, takich jak na przyk∏ad uczelniane biura karier. Instytucje te z pomocà uczelni wy˝szych powinny u∏atwiaç wejÊcie na rynek pracy, stwarzaç mo˝liwoÊci odbycia sta˝u w Polsce lub za granicà przy wykorzystaniu do tego celu mo˝liwoÊci, jakie stwarzajà programy europejskie, takie jak: „Sokrates”, czy „Leonardo da Vinci”. Wyniki badaƒ dowodzà równie˝ potrzeby wprowadzenia do szkó∏ Êrednich i wy˝szych przedmiotów z zakresu rynku pracy. Zajćia takie, dajàc wiedz´ i prawie pe∏ny obraz sytuacji na rynku pracy, pomaga∏yby absolwentom szkó∏ Êrednich w bardziej Êwiadomym wyborze kierunku studiów, a studentów przygotowywa∏yby do poszukiwania pracy i u∏atwia∏yby im dalsze planowanie kariery zawodowej po ukoƒczeniu studiów. Badanie wykaza∏o tak˝e pog∏´biajàce si´ ró˝nice w wykszta∏ceniu pomi´dzy mieszkaƒcami miast i wsi oraz koniecznoÊç stworzenia systemu, który pomóg∏by niwelowaç te ró˝nice. Realizacja przez Wojewódzki Urzàd Pracy powy˝szego projektu pomog∏a uzyskaç wiedz´ na temat posiadanego przez region zaplecza w postaci wysoko wykwalifikowanych kadr. Zdobyta wiedza stanowiç b´dzie równie˝ baz´ opracowania efektywnych programów przeciwdzia∏ania bezrobociu wÊród absolwentów oraz zahamowania ich migracji z regionu. Uzyskane informacje sà tak˝e przydatne uczelniom w kszta∏towaniu kierunków i programów studiów. Przeprowadzone badania stanowi∏y równie˝ doskona∏e potwierdzenie tez zawartych we wnioskach o przyznanie Êrodków z europejskich funduszy pomocowych i przedakcesyjnych..

(18) 112. Halina Guzik, Aneta Ciesielska. 4. Podsumowanie Aktualna sytuacja na rynku pracy województwa podkarpackiego jest pochodnà zarówno czynników o zasi´gu ogólnokrajowym, jak i czynników wynikajàcych ze specyficznych problemów regionu zwiàzanych ze strukturà gospodarczà, wynikajàcà z niej strukturà zatrudnienia i strukturà demograficznà. Do g∏ównych przyczyn makroekonomicznych rzutujàcych na s∏abà kondycj´ regionalnego rynku pracy mo˝na zaliczyç przyÊpieszenie procesu restrukturyzacji gospodarki, w wyniku którego zmniejszeniu uleg∏ wskaênik zatrudnienia, wchodzenie na rynek nowych roczników wy˝u demograficznego oraz spadek tempa przyrostu miejsc pracy, szczególnie w sektorze ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, a tak˝e wyst´pujàcà w nim du˝à fluktuacj´ zatrudnienia powodujàcà zwi´kszony nap∏yw pracowników na rynek pracy. Ostatni czynnik ma swoje êród∏o przede wszystkim w wysokich kosztach pracy i ma∏ej elastycznoÊci przepisów prawa pracy. WÊród endogennych uwarunkowaƒ podkarpackiego rynku pracy nale˝y wymieniç s∏abà pozycj´ gospodarczà regionu. Województwo podkarpackie znalaz∏o si´ w fazie przebudowy systemu ekonomicznego ze s∏abo rozwini´tà gospodarkà, niezdolnà do szybkiej adaptacji umo˝liwiajàcej funkcjonowanie w konkurencyjnych warunkach gospodarki wolnorynkowej. Region podkarpacki charakteryzuje niski poziom rozwoju przedsi´biorczoÊci, o czym Êwiadczà ma∏y udzia∏ spó∏ek z kapita∏em zagranicznym w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych oraz najni˝szy w Polsce wskaênik liczby przedsi´biorstw przypadajàcych na 1000 mieszkaƒców. Do niekorzystnych zjawisk nale˝y brak w województwie silnych przedsi´biorstw z bran˝ naukoch∏onnych, opartych na nowoczesnych technologiach, co powoduje emigracj´ wysoko wykwalifikowanych kadr. WÊród barier rozwojowych regionu mo˝na wymieniç te˝ niski poziom industrializacji i urbanizacji rzutujàcy na trudnoÊç nawiàzywania kontaktów handlowych i kooperacyjnych i zniechćajàcy inwestorów do tworzenia nowych firm. Na terenie Podkarpacia przewa˝ajà obszary s∏abo uprzemys∏owione bàdê o monokulturze przemys∏owej, na których rozwój ma∏ych firm prywatnych jest bardzo ograniczony, gdy˝ tereny te charakteryzujà si´ z regu∏y wysokim bezrobociem i co z tym zwiàzane niskà si∏à nabywczà ludnoÊci. Rynek pracy województwa podkarpackiego charakteryzuje si´ niekorzystnà strukturà zatrudnieniowà wynikajàcà z wysokiego udzia∏u zatrudnionych w rolnictwie oraz niskiego poziomu zatrudnienia w us∏ugach. W wyniku recesji rolnictwo wch∏on´∏o nadwy˝ki si∏y roboczej zwalnianej przez sektor pozarolniczy. Przy znacznym przeludnieniu wsi oraz ma∏ych, rozdrobnionych gospodarstwach o niskiej wydajnoÊci produkcji oznacza to bardzo trudnà sytuacj´ ludnoÊci zamieszkujàcej tereny wiejskie i skutkuje wyst´powaniem na tych obszarach bezrobocia ukrytego. Niewàtpliwy wp∏yw na sytuacj´ ekonomicznà Podkarpacia ma od lat wysoki przyrost demograficzny, efektem którego jest nap∏yw na lokalny rynek pracy ludnoÊci w wieku produkcyjnym, co przy ma∏ej liczbie ofert pracy i wyso-.

(19) Wybrane programy przeciwdzia∏ania bezrobociu.... 113. kich wymaganiach w zakresie doÊwiadczenia zawodowego skutkuje wzrostem poziomu bezrobocia, szczególnie wÊród m∏odzie˝y. Analiza powy˝szych zjawisk pozwala stwierdziç, ˝e ich dalsze utrzymywanie si´ pog∏´bia z∏à sytuacj´ podkarpackiego rynku pracy i przyczynia si´ do zahamowania rozwoju gospodarczego regionu. Stàd te˝ konieczna jest poprawa warunków funkcjonowania przedsi´biorstw, likwidacja barier rozwojowych oraz zmniejszenie dystansu wobec innych województw. Sposobem osiàgnićia tego celu mo˝e byç przede wszystkim przyciàgnićie do województwa podkarpackiego inwestorów z zewnàtrz, szczególnie z zagranicy. Jednak˝e aby tego dokonaç, niezwykle istotne jest podniesienie atrakcyjnoÊci inwestycyjnej regionu, a w szczególnoÊci poprawa poziomu us∏ug infrastrukturalnych. Wa˝ne jest równie˝ podejmowanie wszelkich mo˝liwych dzia∏aƒ przeciw negatywnym skutkom bezrobocia przez wszystkich partnerów dzia∏ajàcych na rynku pracy, czyli administracj´ rzàdowà, samorzàdy terytorialne, zwiàzki zawodowe, organizacje pracodawców i inne organizacje pozarzàdowe, gdy˝ dzia∏alnoÊç samych urz´dów pracy nie mo˝e zagwarantowaç poprawy sytuacji. Konieczne jest podejmowanie dzia∏aƒ w zakresie rozwoju programów przeciwdzia∏ania bezrobociu, wspierania ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, aktywizacji obszarów wiejskich i dofinansowania inwestycji infrastrukturalnych. Selected Programmes for Combating Unemployment in the Podkarpackie Voivodship The purpose of this article is to present activities undertaken by the Voivodship Labour Office in Rzeszów aimed at reducing unemployment in the Podkarpackie Voivodship. The authors provide a brief socio-economic description of the region. They illustrate the scope of unemployment, as well as its structure and conditions. The authors discuss programmes conducted by the Voivodship Labour Office, especially in regard to activating rural areas, promoting entrepreneurship, and supporting the small and medium-sized enterprise sector. The article also presents the Voivodship Labour Office’s activities in providing employment advice, getting jobs for Polish citizens abroad, and monitoring the labour market..

(20)