Osady interglacja³u eemskiego w Dobrem na WysoczyŸnie Ka³uszyñskiej
Krzysztof Micha³ Krupiñski
*, Magdalena Kucharska*
RzeŸba Wysoczyzny Ka³uszyñskiej zosta³a ukszta³towana z osadów pozostawionych przez l¹dolód zlodowacenia warty. Stwierdzone w stanowisku Dobre, osady biogeniczne o charakterze torfu, s¹ przykryte piaskami o nieznacznej mi¹¿szoœci. W œwietle badañ palinologicznych pochodzenie tych osadów nale¿y wi¹zaæ z interglacja³em eemskim. Liczne na tym obszarze stanowiska osadów jeziornych tego interglacja³u wskazuj¹, ¿e w czasie interglacja³u eemskiego wystêpowa³o tu du¿o, stosunkowo ma³ych lub ma³ych zbiorników jeziornych.
S³owa kluczowe: Wysoczyzna Ka³uszyñska, interglacja³ eemski, analiza py³kowa, palinostratygrafia
Krzysztof Micha³ Krupiñski & Magdalena Kucharska — Eemian Interglacial deposits at Dobre on the Ka³uszyn Plateau (eastern Poland). Prz. Geol., 49: 616–620.
S u m m a r y . The landscape of the Ka³uszyn Plateau was formed by an ice sheet of the Warta Glaciation. Biogenic deposits (peats) described at site Dobre are covered by a thin sand layer. Based on the palaeobotanic analysis, these sediments are dated at the Eemian Interglacial. Numerous sites of lake sediments indicate, the preesence of small water reservoirs during that time.
Key words: Ka³uszyn Plateau, Pleistocene, Eemian Interglacial, pollen analysis, palynostratigraphy
Podczas wykonywania zdjêcia geologicznego na arku-szu Miñsk Mazowiecki SMGP w skali 1 : 50 000, natrafio-no na osady organatrafio-nogeniczne przykryte utworami holoceñskimi, a byæ mo¿e równie¿ vistuliañskimi. Próbki do badañ palinologicznych pobrano z dwóch otworów po³o¿onych na pó³nocny wschód od miasta Dobre (ryc. 1). Wyniki badañ palinologicznych pozwalaj¹ wi¹zaæ pocho-dzenie tych osadów z interglacja³em eemskim.
Sytuacja geomorfologiczna i geologiczna Omawiane stanowisko znajduje siê w obrêbie Wyso-czyzny Ka³uszyñskiej wchodz¹cej w sk³ad Nizin Œrodko-wych i Wschodnich (Kondracki, 1994).
Wysoczyzna Ka³uszyñska jest wysoczyzn¹ morenow¹ zlodowaceñ œrodkowopolskich i znajduje siê poza maksy-malnym zasiêgiem l¹dolodu zlodowacenia wis³y. Pokry-waj¹ j¹ g³ównie osady zwi¹zane ze zlodowaceniem warty; gliny zwa³owe oraz piaski i ¿wiry (g³azy) lodowcowe, a tak¿e moreny czo³owe zbudowane z piasków, ¿wirów i g³azów (Piotrowska & Kamiñski, 1999).
W obni¿eniach terenowych oraz w dolinach rzecznych i zag³êbieniach bezodp³ywowych, powy¿ej osadów plej-stoceñskich wystêpuj¹ utwory holoceñskie. Ponadto wystêpuj¹ tu pokrywy piasków eolicznych utworzone w póŸnym plejstocenie i holocenie (ryc. 1). Mi¹¿szoœæ osa-dów czwartorzêdu na omawianym obszarze dochodzi do ok. 120 m (w miejscach wypiêtrzeñ trzeciorzêdu czwarto-rzêd jest zredukowany do kilku metrów, b¹dŸ do zera) (Nowak, 1971). W wykonanym na potrzeby arkusza Miñsk Mazowiecki SMGP otworze wiertniczym Dobre-1 (ryc. 1), przebijaj¹cym osady czwartorzêdowe, stwierdzono 4 poziomy glin zwa³owych, zwi¹zanych kolejno ze zlodo-waceniami: najstarszym, po³udniowopolskim, odry i warty (Piotrowska & Kamiñski, 1999). W okolicy Dobrego, mo¿na spotkaæ na powierzchni lub pod cienkim przykry-ciem glin lub piasków, ¿wirów i g³azów lodowcowych, i³y pliocenu (ryc. 1). W wielu miejscach s¹ one zaburzone gla-citektonicznie. Zaburzenia te przejawiaj¹ siê w postaci
spiêtrzeñ, wyciœniêæ i kier w obrêbie osadów m³odszych (Nowak, 1964). Pojawienie siê i³ów pliocenu w okolicy Dobrego by³o spowodowane spiêtrzaniem utworów
trze-*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa WARSZAWA 0 100km Wis³a Wis³a Bug Odr a Warta 0 1 km Dobre Rudzienko Rudno A B DB.1/98 DB.2/98 DB.3/00 Dobre-1
linia przekroju geologicznego
line of geological cross-section
drogi roads obszary miast areas city namu³y organic muds piaski drobno-i œredndrobno-iozdrobno-iarndrobno-iste; gliniaste z próchnic¹ fine- and medium-grained sands; clayley with humus
piaski eoliczne
eolian sands
piaski, ¿wiry i g³azy moren czo³owych
end morainic sands, gravels and boulders
piaski, ¿wiry /g³azy/ lodowcowe
glacial sands and gravels /boulders/
piaski, ¿wiry /g³azy/ lodowcowe na glinach zwa³owych
glacial sands and gravels on tills
gliny zwa³owe
tills
gliny zwa³owe na i³ach pstrych
tills on variegated clays
piaski, ¿wiry /g³azy/ lodowcowe na i³ach pstrych glacial sands and gravels on variegated clays i³y pstre variegated clays czwartorzêd /zlod. warty/ Quaternary /Warta Glaciation/ trzeciorzêd /pliocen/ Tertiary /Pliocene/
p³ytkie otwory wiertnicze
shallow boreholes czwartorzêd /holocen i vistulian/ Quaternary /Holocene and Vistulian/ czwartorzêd /nierozdzielony/ Quaternary /undivide/
otwory wiertnicze kartograficzne
cartographic boreholes
DB.2/98
A B Dobre-1
Ryc. 1. Szkic lokalizacyjno-geologiczny Fig. 1. Location and geological sketch
ciorzêdowych pod wp³ywem nastêpuj¹cego l¹dolodu. Spiêtrzenie to powstawa³o co najmniej w dwóch etapach; podczas zlodowacenia odry i zlodowacenia warty. Podczas spiêtrzania utworów trzeciorzêdowych, ich fragmenty by³y odrywane i akumulowane w obrêbie utworów glacjalnych w postaci kier, czêsto na powierzchni terenu, np. na pó³nocny wschód od Rudzienka (Kamiñski & Kucharska, 2000).W interglacjale eemskim na Wysoczyznie Ka³uszy-ñskiej zachodzi³a intensywna erozja. Doliny rzeczne zosta³y pog³êbione lub przemodelowane. W wielu zag³êbieniach terenowych dosz³o do akumulacji osadów organogenicz-nych, m.in. w badanym stanowisku. Pocz¹tek holocenu cha-rakteryzuje siê wzmo¿on¹ erozj¹, po której nast¹pi³a akumulacja piasków z substancj¹ organiczn¹ oraz namu³ów w zag³êbieniach terenowych i w dolinach rzecznych. Utwo-ry te przykUtwo-ry³y osady interglacja³u eemskiego (Utwo-ryc. 2). Jest bardzo prawdopodobne, ¿e zalegaj¹ce bezoœrednio na osa-dach biogenicznych tego interglacja³u piaski, piaski gliniaste i glina deluwialna pochodz¹ z wczesnego vistulianu. Próbki do badañ palinologicznych pobrano z dwóch otworów wiertniczych oddalonych od siebie o 140 m (ryc. 1). Pobra-no je œwidrem okienkowym, przy jedPobra-noczesnym zastosowa-niu rur os³onowych. Mi¹¿szoœci osadów biogenicznych w opróbowanych otworach wynosz¹: 1,05 m w otworze DB.1/98 i 2,50 m w otworze DB.2/98 (ryc. 2). S¹ to mu³ki z du¿¹ zawartoœci¹ substancji organicznej (otwór DB.1/98) oraz czarne mu³ki organiczne, torf oraz piaski z substancj¹ organiczn¹ (otwór DB.2/98). W pierwszym otworze utwo-ry biogeniczne s¹ przykutwo-ryte osadami o mi¹¿szoœci 1,4 m. S¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste; gliniaste z humu-sem i glina deluwialna oraz piaski drobnoziarniste z du¿¹ zawartoœci¹ zhumifikowanej substancji organicznej. W drugim otworze powy¿ej osadów biogenicznych wystê-puj¹ piaski œrednio- i drobnoziarniste; gliniaste z próchnic¹ o mi¹¿szoœci dochodz¹cej do 2 m. W otworze DB.3/00 wykonanym sond¹ mechaniczn¹ WH, poni¿ej osadów bio-genicznych, stwierdzono glinê zwa³ow¹, prawdopodobnie zlodowacenia warty.
Metodyka badañ palinologicznych
Materia³ do badañ palinologicznych zosta³ wydzielony
metod¹ flotacji w roztworze wodnym KJ+CdJ2o gêstoœci
2,26 g/cm3 i przygotowany do analizy py³kowej metod¹
acetolizy G. Erdtmana, wed³ug receptury stosowanej w Pracowni Paleobotaniki PIG.
Z osadów zdecydowanej wiêkszoœci próbek, wydzielo-no znaczn¹ lub dostateczn¹ w celu opracowania spektrów py³kowych iloœæ, ró¿nie zachowanych, czasem wyraŸnie lub silnie zniszczonych sporomorf. W ka¿dej próbce liczo-no przynajmniej 500 ziarn AP i wszystkie stwierdzone wówczas sporomorfy innych grup roœlin.
Procentowy udzia³ wydzielonych taksonów okreœlono w stosunku do sumy py³ku drzew i krzewów (AP) oraz roœlin krzewinkowych i zielnych (NAP), z wy³¹czeniem ziarn py³ku roœlin szuwarowych i wodnych oraz spor roœlin zarodnikowych, itd. Wartoœci tych ostatnich lub pozo-sta³ych, okreœlono równie¿ w stosunku do tej sumy.
Wyniki analizy py³kowej i rekonstrukcja zbiorowisk roœlinnych
W palinostratygrafii osadów biogenicznych z otworu wiertniczego Dobre DB.2/98, wyró¿niono 9 zespo³ów lokalnych poziomów py³kowych (L PAZ–DB-2–),
cechuj¹cych eemsk¹ sukcesjê interglacjaln¹ (ryc. 3; Kru-piñski, 1998a).
Stosunkowo rzadkie opróbowanie tych osadów (prze-wa¿nie co 15 cm) wyraŸnie utrudni³o ich rozpoziomowanie na L PAZ i wyznaczenie granicy miêdzy wydzielonymi podstawowymi jednostkami palinostratygraficznymi.
L PAZ – DB-2–1 – Pinus-(Polypodiaceae) (próbki nr 1–2) cechuj¹ wysokie wartoœci Pinus sylvestris typ (57–59%), wyraŸnie mniejsze Betula (14–24%) i NAP (15–16%). Py³ek drzew mezo- i oligokratycznych nale¿y uznaæ za efekt zanieczyszczenia osadu.
Spektra tego poziomu odzwierciedlaj¹ wystêpowanie umiarkowanie zwartych lasoborów i borów sosnowych, z nieznacznym udzia³em drzewiastych gatunków brzóz oraz pierwszych mezokratycznych drzew liœciastych. Niezu-pe³nie zwarty charakter zbiorowisk leœnych zaznaczy³ siê obecnoœci¹ rokitnika, przêœli, a sporadycznie subarktycz-nej widliczki ostrozêbsubarktycz-nej (Selaginella selaginoides). Na siedliskach podmok³ych i okresowo podtapianych licznie wystêpowa³y wierzby i roœliny z rodziny Polypodiaceae, Equisetaceae. Panowa³ klimat borealny, z zanikaj¹cymi cechami subarktycznego i pojawiaj¹cymi siê pierwszymi przejawami klimatu umiarkowanego.
L PAZ – DB-2 – 2 – Quercus-Pinus-(Fraxinus-Ulmus) (próbki nr 3-5) cechuj¹ du¿e, najwiêksze w tym diagramie, wartoœci Quercus (22–25%) oraz znaczne Pinus sylvestris typ (42–52%), Betula (9%), Ulmus (2–3%), Fraxinus (2–3%), a w koñcowym – najm³odszym odcinku, równie¿ Corylus (7%). Stale obecny jest py³ek Humulus. WyraŸne-mu obni¿eniu uleg³y wartoœci Polypodiaceae i NAP. Spek-tra tych próbek odzwierciedlaj¹ wystêpowanie zwartych, dobrze uformowanych lasów mieszanych: dêbowych z sosn¹ lub dêbowo-sosnowych z brzoz¹, a na siedliskach bardziej wilgotnych równie¿ z wi¹zem i jesionem, zaœ w najm³odszej czêœci równie¿ z zyskuj¹c¹ szybko na znacze-niu leszczyn¹ i pojawiaj¹c¹ siê po raz pierwszy w sukcesji tego interglacja³u olsz¹. Ciep³y, wilgotny i ³agodny klimat zaznaczy³ siê obecnoœci¹ bluszczu, derenia œwidwy. Pano-wa³ klimat umiarkowany, z zanikaj¹cymi cechami klimatu borealnego.
L PAZ – DB-2–3 – Corylus-(Quercus-Fraxinus) (prób-ka nr 6) cechuj¹ wysokie wartoœci Corylus (14%) i Quercus (21%) oraz wyraŸnie mniejsze Fraxinus (4%), Pinus (11%), Tilia (7%) i Alnus (3%). Ma³e wartoœci NAP (5%) wskazuj¹ na dobre zwarcie, dobrze uformowanych zbioro-wisk lasów liœciastych, utworzonych przez d¹b z lesz-czyn¹, jesionem, lip¹, na siedliskach suchych i ubogich troficznie z sosn¹, zaœ na podmok³ych z olsz¹. Niskie, prawdopodobnie niedoszacowane w trakcie analizy warto-œci py³ku Taxus, pozwalaj¹ siê spodziewaæ, ¿e sk³adnikiem tych zbiorowisk by³ równie¿ cis. Ciep³y, ³agodny i wilgot-ny klimat o cechach klimatu umiarkowanego, przejawi³ siê obecnoœci¹: bluszczu, jemio³y. Konary i ga³êzie drzew, g³ównie stanowisk ³êgowych, oplata³ nitrofilny chmiel.
L PAZ – DB-2–4 – Corylus-Tilia-(Carpinus) (próbka nr 7) cechuj¹ wysokie wartoœci Corylus (42%) i Tilia cor-data typ (13%), znaczne Alnus (14%), Carpinus (9%), Quercus (5%) oraz wyraŸnie mniejsze Ulmus (3%), Fraxi-nus (3%), Taxus (1%) i Acer. Nieznaczny udzia³ NAP wskazuje na dobre zwarcie, dobrze uformowanych miesza-nych lasów liœciastych, utworzomiesza-nych g³ównie przez lesz-czynê, d¹b i lipê, ze wzrastaj¹cym udzia³em grabu. Na
siedliskach ³êgowych dominowa³y zbiorowiska
wi¹zowo-jesionowe z leszczyn¹, cisem i oplataj¹cym konary drzew chmielem. Na siedliskach podmok³ych i
okresowo podtapianych zaczê³y siê formowaæ pierwsze zbiorowiska olszowe. Klimat by³ podobny do panuj¹cego uprzednio (L PAZ – DB-2–3) lub nieznacznie cieplejszy i wilgotniejszy.
L PAZ – DB-2–5 – Tilia-Corylus-Carpinus-Alnus (próbka nr 8) charakteryzuj¹ znaczne wartoœci: Tilia corda-ta typ (19%), Alnus (26%), Corylus (18%), Carpinus (19%) oraz wyraŸnie mniejsze Quercus (5%), Fraxinus, Ulmus i Taxus. Poziom ten odzwierciedla wystêpowanie zwartych, dobrze uformowanych zbiorowisk lasów mie-szanych: Tilio-Carpinetum z licznie wystêpuj¹c¹ leszczyn¹ oraz dêbem. Na siedliskach ³êgowych wystêpowa³y lasy wi¹zowo-jesionowe z leszczyn¹. Na terenach podmok³ych i okresowo podtapianych zapanowa³y — po raz pierwszy w sukcesji tego interglacja³u — dobrze uformowane, zdomi-nowane przez olszê, zbiorowiska olszowe, byæ mo¿e z cisem. Panuj¹cy wówczas klimat umiarkowany wykazuje tendencje och³odzenia, zw³aszcza œredniej temperatury najcieplejszego miesi¹ca.
L PAZ – DB-2–6 – Carpinus-Alnus-Tilia (próbki nr 9 i 10) cechuj¹ du¿e, najwiêksze w diagramie, wartoœci Carpi-nus (29–32%) i AlCarpi-nus (23–26%) oraz znaczne Corylus (13–14%). Z nowych, wa¿nych klimatycznie taksonów stwierdzono obecnoœæ Ligustrum i œródziemnomorskiego Ilex (Krupiñski, 1995). WyraŸny wzrost wartoœci NAP do 14% (próbka nr 10) jest uwarunkowany g³ównie i prawie wy³¹cznie, wzrostem znaczenia py³ku roœlinnoœci lokalnej: Gramineae (do 6%) i Cyperaceae (do 7%). Zaznaczy³o siê to równie¿ we wzroœcie wartoœci Polypodiaceae — do 39%. Wystêpowa³y wielosk³adnikowe, zwarte i dobrze uformowane mieszane lasy liœciaste, utworzone g³ównie przez grab, ze znacznym udzia³em lipy i leszczyny oraz z dêbem i wi¹zem. Na siedliskach ³êgowych panowa³y zbio-rowiska wi¹zowo-jesionowe z leszczyn¹, a na podmok³ych – olszowe. W zbiorowiskach leœnych siedlisk wilgotnych o
mineralnym lub torfiastym pod³o¿u zaczê³y pojawiaæ siê œwierk i jod³a. Cechy przemian zbiorowisk leœnych wska-zuj¹ na wyraŸne och³odzenie panuj¹cego wczeœniej klima-tu. Górna granica tego poziomu, wyznacza w tym profilu koniec mezokratycznego stadium interglacja³u eemskiego.
L PAZ – DB-2–7 – Picea-Abies-Pinus (próbki nr 11, 12 i 13) charakteryzuj¹ najwiêksze w tym diagramie, wartoœci Picea (18-21%) i Abies (1–2%) oraz znaczne Pinus (25–33%), Carpinus (5–15%), Alnus (5–9%) i NAP (21–31%). Na znaczne wartoœci NAP sk³ada siê g³ównie, a nawet prawie wy³¹cznie py³ek Gramineae (9–14%) i Cype-raceae (11–14%), w zdecydowanie mniejszym stopniu Artemisia (0,9–2,5%) i innych ró¿norakich roœlin zielnych. WyraŸny wzrost wartoœci Sphagnum dowodzi, i¿ dosz³o do powstania i funkcjonowania torfowiska, ze znacznym udzia³em mchów sfagnowych. Spektra osadów tego pozio-mu odzwierciedlaj¹ procesy przekszta³cania i wypierania mieszanych lasów liœciastych przez lasobory i bory, utwo-rzone g³ównie przez œwierk i sosnê, z nieznacznym udzia³em grabu, jod³y, leszczyny oraz licznymi trawami i turzycowatymi w runie. Cechy przemian zbiorowisk roœlinnych maj¹ charakter egzoklimatogeniczny. Odzwier-ciedlaj¹ one wyraŸnie och³odzenie klimatu, a zw³aszcza obni¿enie œredniej temperatury najch³odniejszego mie-si¹ca i skrócenie okresu wegetacyjnego. Wymagania kli-matyczne œwierka pozwalaj¹ okreœliæ tê temperaturê
przynajmniej na od –3 do –4oC (Tomanek, 1966; Firbas,
1949). Panuj¹cy klimat by³ podobny lub zbli¿ony do panuj¹cego wspó³czeœnie na obszarze pó³nocno-wschod-niej Polski w zasiêgu œwierka (Krupiñski, 1992).
L PAZ – DB-2 – 8 – Betula-NAP-Artemisia lub –Betu-la-NAP-Picea (próbki nr 14 i 15) cechuj¹ du¿e wartoœci Betula (27–40%) i NAP (26–39%) oraz wyraŸnie mniejsze Pinus (26–15%), Picea (11–4%) i Carpinus. Znaczne war-toœci Artemisia (5–7%), Sparganium/Typha angustifolia (ok. 2,5%), kolonii glonów z rodzaju Pediastrum (do 49%) i du¿a ró¿norodnoœæ taksonomiczna NAP, pozwalaj¹ spo-dziewaæ siê, i¿ odzwierciedlaj¹ one wyraŸny proces rozrze-dzenia lub zaniku zwartych zbiorowisk leœnych i zast¹pienie ich przez luŸne lub p³atowo wystêpuj¹ce niezu-pe³nie lub s³abo zwarte i widne lasy brzozowe z sosn¹, a pocz¹tkowo równie¿ ze œwierkiem oraz licznymi trawami, turzycowatymi, bylicami i innymi ró¿norakimi roœlinami zielnymi w runie. Ró¿norakie roœliny zielne mog³y rów-nie¿ wystêpowaæ i tworzyæ samodzielne zbiorowiska na obrze¿eniach przetrwa³ych p³atów zbiorowisk leœnych lub na powierzchniach nie opanowanych przez te zbiorowiska. Wysokie w spektrach wartoœci Artemisia (do 7%) pozwa-laj¹ spodziewaæ siê, ¿e proces zaniku zbiorowisk leœnych przebiega³ raczej p³atowo, ani¿eli przez stopniowe rozlu-Ÿnienie drzewostanów. Cechy wystêpuj¹cych zbiorowisk roœlinnych wskazuj¹ na panowanie klimatu borealno-sub-arktycznego lub borealnego z wyraŸnie zazanaczonymi cechami klimatu subarktycznego.
L PAZ – DB-2–9 – Pinus-NAP (próbka nr 16) cechuj¹ wysokie wartoœci Pinus (59%) i NAP (30%) oraz znaczne Betula (9%). Ziarn py³ku roœlin heliofilnych nie odnotowa-no, natomiast stwierdzono dosyæ du¿¹ ró¿norodnoœæ takso-nomiczn¹ roœlin zielnych. Znaczne wartoœci osi¹ga Equisetum i Sphagnum. WyraŸne za³amanie siê lub prze-giêcie krzywych wartoœci niemal¿e wszystkich taksonów wystêpuj¹cych w spektrum tej tworz¹cej strop zachowa-nych w tym profilu osadów biogeniczzachowa-nych próbki, pozwala spodziewaæ siê, ¿e znaczny wp³yw na sk³ad spektrum osa-dów tego odcinka profilu, mog³y wywrzeæ inne zjawiska, piaski ró¿noziarniste
vari-grained sands
gliny zwa³owe
tills
piaski drobnoziarniste z substancj¹ organiczn¹
fine-grained sands with organic matter
mu³ki z du¿¹ iloœci¹ materia³u organicznego
silts enriched with organic matter
torfy z pojedynczymi ziarnami kwarcu
peats with single quartz grains
piaski drobnoziarniste
fine-grained sands
gliny deluwialne zapiaszczone
flow sandy tills
gleba
soil
piaski drobno- i œrednioziarniste; gliniaste z próchnic¹
fine- and medium-grained sands; clayley with humus
0 25 50 75 100 m 156 155 154 153 152 151 150 149 148 156 155 154 153 152 151 150 149 148 m n.p.m. m n.p.m. A B DB.3/00 DB.2/98 DB.1/98 NW SE holocen i vistulian
Holocene and Vistulian
czwartorzêd /nierozdzielony/
Quaternary /undivided/
czwartorzêd /interglacja³ eemski/
Quaternary /Eemian Interglacial/
czwartorzêd /zlodowacenie warty/
Quaternary /Warta Glaciation/
odcinek profilu badany palinologicznie
interval of profile with paleobotanic examination
Ryc. 2. Przekrój geologiczny przez stanowisko osadów bioge-nicznych w Dobrem
Fig. 2. Geological cross-section through the site of biogenic sedi-ments at Dobre
w tym zwi¹zane z procesami zaburzeñ i przemieszczenia osadów w obrêbie tego zag³êbienia. Nie ma na to jednoznacz-nych dowodów. Inny charakter litolo-giczny osadu tej próbki, ani¿eli utworów ni¿ej wystêpuj¹cych, równie¿ przemawia za tak¹ ewentualnoœci¹ i dopuszcza mo¿li-woœæ przyjêcia takiej interpretacji.
Korelacje palinostratygraficzne i wnioski biostratygraficzne Elementy florystyczne i cechy sukcesji zawarte w diagramie py³kowym osadów biogenicznych pochodz¹cych z otworu wiertniczego Dobre DB. 2/98, pozwalaj¹ wi¹zaæ akumulacjê tych osadów z intergla-cja³em eemskim. Nie mo¿na wykluczyæ, ¿e osady górnego odcinka badanego profilu pochodz¹ z wczesnego vistulianu.
Korelacja palinostratygraficzna
wyró¿nionych w osadach profilu Dobre DB.2/98 podstawowych jednostek bio-stratygraficznych ze schematem charak-teryzuj¹cym na obszarze Polski eemsk¹ sukcesjê interglacjaln¹, opracowanym przez Mamakow¹ (1989), przedstawia siê nastêpuj¹co: spektra py³kowe próbek:
nr 1–2 (L PAZ – DB-2–1 –
Pinus-(Polypodiaceae)) nale¿y korelo-waæ ze spektrami charakteryzuj¹cymi poziom E 2 (Pinus-Betula-Ulmus), próbek nr 3–5 (L PAZ – DB-2–2 – Quercus-Pinus-(Fraxinus-Ulmus)) z poziomem E 3 (Quercus-Fraxinus-Ul-mus), próbki nr 6 (L PAZ – DB-2–3 – Corylus-(Quercus-Fraxinus)) i próbki nr 7 (L PAZ – DB-2–4 – Corylus-Tilia-(Car-pinus)) z poziomem E 4 (Corylus-Quer-cus-Tilia), próbki nr 8 (L PAZ – DB-2–5 – Tilia-Corylus-Carpinus-Alnus) i próbek nr 9 i 10 (LPAZ – DB-2– 4 – Carpinus-Alnus-Tilia) z poziomem E 5 (Carpinus-Corylus-Al-nus),
¬
Ryc. 3. Dobre DB 1/98. Digram py³kowy. + — odnotowanie jednej sporomorfy w czasie dodatkowego przegl¹dania materia³u py³kowe-go, x — odnotowanie dwu lub wiêcej sporo-morf w czasie dodatkowego przegl¹dania materia³u py³kowego; objaœnienia jak do ryc. 2. Opracowa³ K. M. Krupiñski
Fig. 3. Dobre DB 1/98. Pollen diagram; + — single sporomorphs out of total pollen spectrum are indicated on the palynologic dia-gram, x — two or more sporomorphs out of total pollen spectrum are indicated on the palynologic diagram; for explanations see Fig. 2. Prepared by K. M. Krupiñski
próbek nr 11–13 (L PAZ – DB-2–7 –
Picea-Abies-Pi-nus) z poziomem E 6 (Picea-Abies-AlPicea-Abies-Pi-nus), zaœ
próbek nr 14 i 15 (L PAZ – DB-2–8 –
Betu-la-NAP-Artemisia lub –Betula-NAP-Picea) oraz próbki nr 16 (L PAZ – DB-2–9 – Pinus-NAP) ze schy³kiem intergla-cja³u eemskiego. Nie ma jednoznacznych dowodów, ale nie mo¿na wykluczyæ, ¿e ich akumulacja mia³a miejsce ju¿ we wczesnym vistulianie.
Cechy spektrów i sukcesji zawarte w diagramie py³kowym biogenicznych osadów jeziornych z Dobrego, s¹ podobne do charakteryzuj¹cych eemsk¹ sukcesjê intergla-cjaln¹ na obszarze Warszawy (Krupiñski, 1988; Krupiñski & Morawski, 1993), Obni¿enia Wêgrowskiego (Krupiñski, 1998b–d; Bruj & Krupiñski, 2000), Wysoczyzny Siedleckiej (Pidek & Terpi³owski, 1993), Wysoczyzny Bielskiej (Kru-piñski, 1995; Mycielska-Dowgia³³o i in., 1995), Miêdzyrze-cza £om¿yñskiego (Krupiñski, 1992; Niklewski & Krupiñski, 1992), Wysoczyzny Kolneñskiej (Ba³uk & Kru-piñski, 2000), Wysoczyzny P³oñskiej (Niklewski, 1968, Kotarbiñski & Krupiñski, 1995) lub Równiny Urszulew-skiej (Kotarbiñski & Krupiñski, 2000).
Wnioski paleogeograficzne
Wyniki szczegó³owych badañ geologicznych i pale-obotanicznych na arkuszu Miñsk Mazowiecki i s¹siednich SMGP, pozwoli³y udokumentowaæ liczne stanowiska bioge-nicznych osadów jeziornych interglacja³u eemskiego. Oprócz wczeœniej podanych w tekœcie, nale¿y wymieniæ nowe, liczne na obszarze pó³nocno-wschodniej czêœci Rów-niny Wo³omiñskiej (Krupiñski, 2000a–d). Fakty te dowodz¹ obecnoœci na obszarze Wysoczyzny Ka³uszyñskiej, pó³noc-no-wschodniej czêœci Równiny Wo³omiñskiej i Obni¿eniu Wêgrowskim bardzo licznych, stosunkowo p³ytkich ma³ych zbiorników jeziornych. Wskazuj¹ one, ¿e podczas intergla-cja³u eemskiego istnia³o tu wielkie pojezierze.
W stanowiskach tych powy¿ej biogenicznych osadów jeziornych interglacja³u eemskiego nie stwierdzono obec-noœci utworów glacjalnych. Przykryte s¹ one przewa¿nie pia-skami i piapia-skami z mu³kami o nieznacznej mi¹¿szoœci. Osady interglacjalne nie osi¹gaj¹ znacznych mi¹¿szoœci. Przewa¿nie s¹ reprezentowane przez wapienne osady jeziorne, stopniowo przechodz¹ce poprzez gytiê drobno- i grubodetrytyczn¹ w torfy, powy¿ej których zalegaj¹ szare lub ciemnoszare osady biogeniczne, ze znacznym i zró¿nicowanym udzia³em mu³ków i piasków. Górna granica osadów biogenicznych jest ostra i wyraŸna. Cechy te wskazuj¹ na jej erozyjny charakter z wszystkimi tego konsekwencjami, m.in. nie przetrwania osa-dów pochodz¹cych z wczesnego vistulianu.
Literatura
BA£UK A. & KRUPIÑSKI K. M. 2000 — Osady interglacja³u eem-skiego w Rakowie Nowym k. Kolna. Prz. Geol., 48: 789–795. BRUJ M. & KRUPIÑSKI K. M. 2000 — Jeziorny charakter obni¿enia Wêgrowskiego w interglacjale eemskim. Prz. Geol., 48: 77–83.
KAMIÑSKI M. & KUCHARSKA M. 2000 — Glacitektonika w rejo-nie Dobrego. Mat. VII Konfer. pt. Stratygrafia plejstocenu Polski. Pañstw. Inst. Geol.
KONDRACKI J. 1994 — Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN.
KOTARBIÑSKI J. & KRUPIÑSKI K. M. 1995 — Osady interglacja³u eemskiego w Studzieñcu i Babcu Piasecznym k. Sierpca. Prz. Geol., 43: 565–571.
KOTARBIÑSKI J. & KRUPIÑSKI K. M. 2000 — Pierwsze stanowi-ska osadów biogenicznych interglacja³u eemskiego na Równinie Urszulewskiej. Prz. Geol., 48: 596–600.
KRUPIÑSKI K. M. 1988 — Stanowisko flory interglacja³u eemskiego w Warszawie, przy ul. Kasprzaka. Kwart. Geol., 32: 663–680. KRUPIÑSKI K. M. 1992 — Flora m³odoplejstoceñska z Kotliny £om¿ycy (Polska p³n. wsch.) Stud. Geol. Pol., 99: 61–91. KRUPIÑSKI K. M. 1995 — Analiza py³kowa osadów interglacja³u eemskiego z Promiewicz na Podlasiu. Prz. Geol., 43: 581–585. KRUPIÑSKI K. M. 1998a — Orzeczenie paleobotaniczne dotycz¹ce wybranych próbek osadów z otworu wiertniczego Dobre DB. 2/98, ark. Miñsk Mazowiecki. CAG Pañstw. Inst. Geol. Q.43.
KRUPIÑSKI K. M. 1998b — Orzeczenie paleobotaniczne dotycz¹ce wybranych próbek osadów z otworu wiertniczego £¹czka £k. 1/97 i £k. 2/97, ark. Latowicz. CAG Pañstw. Inst. Geol. Q. 36.
KRUPIÑSKI K. M. 1998c — Orzeczenie paleobotaniczne dotycz¹ce wybranych próbek osadów z otworu wiertniczego Porzewnica PR. 1/97, ark. Latowicz. CAG Pañstw. Inst. Geol. Q..38.
KRUPIÑSKI K. M. 1998d — Tabela i diagram py³kowy wybranych próbek osadów z otworu wiertniczego ¯eliszew, ark. Latowicz. Arch. Pracow. Paleobot. Pañstw. Inst. Geol.
KRUPIÑSKI K. M. 2000a — Opinia paleobotaniczna dotycz¹ca pró-bek osadów z otworu wiertniczego S 238, B³oniewo, ark. Sadowne. Arch. POLGEOL.
KRUPIÑSKI K. M. 2000b — Opinia paleobotaniczna dotycz¹ca pró-bek osadów z otworu wiertniczego S 12a, Twarogi, ark. Sadowne, Arch. POLGEOL.
KRUPIÑSKI K. M. 2000c — Opinia paleobotaniczna dotycz¹ca pró-bek osadów z otworu wiertniczego Gajówka Zachodnia II, ark. Sadowne. Arch. POLGEOL.
KRUPIÑSKI K. M. 2000d — Opinia paleobotaniczna dotycz¹ca pró-bek osadów z otworu wiertniczego S 11, Zembrzyniec, ark. Sadowne, Arch. POLGEOL.
KRUPIÑSKI K. M. & MORAWSKI W. 1993 — Geological position and pollen analysis of Eemian Interglacial sediments of Warsaw– Wawrzyszew. Acta Palaeobot., 36: 309–346.
MAMAKOWA K. 1989 — Late Middle Polish Glaciation, Eemian and Early Vistulian vegetation at Imbramowice near Wroc³aw and the pol-len stratigraphy of this part of the Pleistocene in Poland. Acta Palaeobot., 29: 11–176.
MYCIELSKA-DOWGIA££O E., KRUPIÑSKI K. M., PÊKALSKA A. & WORONKO B. 1995 — Stratigraphical position of kame deposits to the north of Bielsk Podlaski basen on14
C and TL datings and on paly-nological analysis. Bull. Pol. Acad. Earth Sc., 43: 73–78.
NIKLEWSKI J. 1968 — Interglacja³ eemski w G³ówczynie ko³o Wyszogrodu. Monogr. Botanicae, 27: 125–192.
NIKLEWSKI J. & KRUPIÑSKI K. M. 1992 — Osady interglacja³u eemskiego i vistulianu z Kotliny £om¿ycy (Polska p³n.-wsch.). Studia Geol. Pol., 99: 43–59.
NOWAK J. 1964 — O wystêpowaniu i³ów pliocenu w okolicach Dobrego miêdzy Miñskiem Mazowieckim a Wêgrowcem. Prz. Geol., 12: 487.
NOWAK J. 1969 — Mapa geologiczna Polski w skali 1 : 200 000, ark. Warszawa-Wschód. Wyd. B. Wyd. Geol
NOWAK J. 1971 — Objaœnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1 : 200 000, ark. Warszawa-Wschód. Wyd. Geol.
PIDEK I. A. & TERPI£OWSKI P. 1993 — Osady organogeniczne eemskie i wczesnovistuliañskie w Wiœniewie ko³o Siedlec. Ann. UMCS B 48: 229–238.
PIOTROWSKA K. & KAMIÑSKI M. 1999 — Objaœnienia do Szcze-gó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000, ark. Miñsk Mazowiecki. CAG Pañstw. Inst. Geol., 2324/99.
RUSZCZYÑSKA-SZENAJCH H. 1976 — Glacitektoniczne depresje i kry lodowcowe na tle budowy geologicznej p³d.-wsch. Mazowsza i p³d. Podlasia. Studia Geol. Pol., 50: 1–106.
