eroz ja wód subg lacj alnych oraz gla cit ekto nika (Pikies, 2000).
RzeŸba podczwartorzêdowa w rejon
ie £êczyc
kszta³towa³a siê od plio cenu a¿ do zlo dow ace nia wis³y.
Ostat
eczny zarys rzeŸby powsta³ w cza
sie zlo
dowaceñ,
któ
rych osady le¿¹ bezp
oœrednio na powierzchni
trzeciorzê dowej.
Obni¿enia stro
pu powierzchni podczwarto
rzêdowej,
siêgaj¹ce osadów eocenu–olig
oce
nu zosta³y ostat
ecznie
ukszta³towane w wyniku eroz ji wod nol odo wcow ej w okres ie
zlodo waceñ po³udniow opo lski ch. Elew acje pod³o¿a czwa rto
-rzêdu zbu
dow
ane z osad ów
mio cenu,
ostat ecznie
ukszta³towa³a egzar acja lodowc owa i eroz ja wod nol odo
-wcowa w cza sie zlo dowaceñ œro dkowopolskich.
Powierzchn ia stro pu osad ów podc zwartorzêdowych w
Pra dol inie
Redy–£eby,
pomij aj¹c
jej
mak sym alne
przeg³êbienia, ostat ecznie uform owa³a siê w okres ie zlo dow
-ace nia wis³y.
Ostan
iec eroz
yjny osad
ów plio
cenu w £êczy
cach, w
koñc owej fazie, powsta³ w okres ie zlo dow ace nia wis³y oraz
w cza sie ostatn iej deglac jacji obszaru. Praw dop odo bnie w
tym cza
sie zosta³a ods³oniêta w zbo
czu wychodn
ia tych
osadów. Zosta³a ona znacz nie zre duk owa na i prze kszta³cona
przez miej scow¹ ludn oœæ w wyniku eks ploa tacji pia sku.
Osa dy paleogenu i neogenu w £êczy cach k. Lêbor ka — impli ka cje
pale oge ogra ficz ne dla base nu paleogenu i neogenu pó³noc no-za chod niej Euro py
Jacek Robert Kasiñ ski*, Regi na Kra mar ska**, Mar cin Piwoc ki*
Cechy sedy men ta cyj ne i inwen tarz pali no morf osa dów
pale oge nu i neo ge nu w £êczy cach k. Lêbor ka pozwa laj¹
s¹dziæ, ¿e utwo ry te powsta wa ly w stre fie pery fe rycz nej
pale oge ñsko-neo ge ñskie go base nu pó³noc no-za chod niej
Euro py (base nu Morza Pó³noc ne go), na prze mian w œro do
-wi sku p³ytko mor sko-bra kicz nym (przy brze ¿a i lagun) oraz
l¹dowym (del
to
wym, rzecz
nym, jezior
nym). W zapi
sie
sedy men ta cyj nym w ca³ym pro fi lu odzwier cie dla siê wyra
Ÿnie wyso ka dyna mi ka œro do wi ska prze jœ cio we go pomiê
-dzy morzem a l¹dem (Cza pow ski & Kasiñ ski, 2004).
Pro fil pale oge nu i neo ge nu £êczyc pozwa la
na wyci¹gniê cie kil ku wnio sków pale oge ogra
-ficz
nych, w istot
ny spo
sób zmie
niaj¹cych
pogl¹d na mak sy mal ny zasiêg base nu Morza
Pó³noc ne go na wscho dzie w nie któ rych chro
-nach keno zo iku. W naj ni¿ szej czê œci pro fi lu
(oli go cen dol ny) s¹ reje stro wa ne facje p³ytko
mor skie, stop nio wo prze chodz¹ce w facje cha
-rak te ry stycz ne
dla
œro do wi ska
del to wo-je zior ne go. Taka suk ce sja œro do wisk
sedy men ta cji pozwa la s¹dziæ, ¿e wcze sno oli
go ce ñski basen Morza Pó³noc ne go móg³ zaj
-mo waæ w Pol sce pó³noc nej mniej szy obszar,
ni¿ s¹dzi siê powszech nie (Vin ken, 1988), a
jego pó³noc na gra ni ca prze bie ga³a przez obszar
pó³noc ne go Pomo rza. Brak utwo rów oli go ce nu
gór ne go nie pozwa la na wyci¹gnie cie wnio
-sków dotycz¹cych gra nic base nu w tym cza sie.
Pro fil
osa dów
dol ne go
mio ce nu,
wykszta³conych podob
nie jak w pozo
sta³ej
czê œci
Ni¿u
Pol skie go
(for ma cje:
rawic
ka/gorzow ska i œci naw ska/kra je ñska) potwier
-dza ist
nie
nie na obsza
rze Pomo
rza
Wschod nie go warun ków l¹dowych. Jed nak w
mio ce nie œrod ko wym w otwo rze £êczy ce–Tr,
w osa dach sta no wi¹cych ekwi wa lent sedy men
-ta cyj ny for ma cji ada mow skiej, poja wia siê
plank
ton mor
ski œwiadcz¹cy o wyra
Ÿnych
wp³ywach mor skich (S³odkow ska, 2004). Mo¿na zatem
s¹dziæ, ¿e utwo ry te odpo wia daj¹ œro do wi sko wo i facjal nie
dol nej sekwen cji z Prit zier w Meklembur gii (tab. 1) i tam
mo¿na dopa
try
waæ siê po³¹cze
nia z base
nem Morza
Pó³noc ne go w mio ce nie œrod ko wym. Znacz na luka stra ty
gra ficz na powy ¿ej osa dów odpo wia daj¹cych for ma cji ada
-mow skiej nie pozwa la usto sun ko waæ siê do zagad nie nia
wp³ywów mor skich w wy¿ szej czê œci pro fi lu œrod ko we go
mio ce nu i ni¿ szej czê œci pro fi lu mio ce nu gór ne go. W osa
-dach najm³odsze go mio ce nu i plio ce nu wp³ywy mor skie
zazna
czaj¹ siê miej
sca
mi ponow
nie, na co wska
zuj¹
pomie rzo ne kie run ki trans por tu mate ria³u kla stycz ne go
(Cza
pow
ski & Kasiñ
ski, 2004). Kie
run
ki te wska
zuj¹
ponad to, ¿e basen, do któ re go by³ trans por to wa ny mate ria³,
znaj
do
wa³ siê na po³udnie od £êczyc. Rów
no
wie
ko
we
701
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 8/1, 2004
*Pañstwo wy Insty tut Geo lo gicz ny, ul. Rako wiec ka 4, 00-950 War sza wa
**Pañstwo wy Insty tut Geo lo gicz ny, Oddzia³ Geo lo gii Morza, ul. Koœcier ska 5, 80-328 Gda ñsk; regi na.kra mar ska@pgi.gov.pl
œrodowisko morskie œrodowisko brakiczne œrodowisko l¹dowe
FO R M A C JA Z £ ÊC ZY C ? WARSTWY Z LOOSEN WARSTWY Z QUAßEL WARSTWY Z GÖßLOW FORMACJA GOZDNICKA SEKWENCJA Z PRITZIER GÓRNA FO R M A C JA P O ZN A Ñ S K A OGNIWO I£ÓW SZARYCH FORMACJA PAW£OWICKA WARSTWY Z BOCKUP SEKWENCJA Z MALLIß FORMACJA ŒCINAWSKA FORMACJA KRAJEÑSKA WARSTWY Z LAUPIN SEKWENCJA Z PRITZIER DOLNA WARSTWY Z LÜBTHEEN FO R M A C JA P O Z N A Ñ S K A OGNIWO WIELKO-POLSKIE Fm. ADA-MOWSKA Fm. ADA-MOWSKA XIII REUVER RUM UN XIV BRUSSUM DAK SUSTER PONT GRAM PANNON SARMAT X LANGENFELD IX VIII VII VI BADEN V REINBEK KARPAT IV XII XI NI¯ POLSKI CZÊŒÆ SW CZÊŒÆ NE MEKLEMBURGIA/ POMORZE PRZEDNIE MORZE PÓ£NOCNE PARATETYDA VDANIELS i in., 1985 ZAGWIJN & HAGER,
1987
STEININGER & RÖGL
1985
PIWOCKI & Z IEM-BIÑSKA-TWORZYD£O
1997
MENNING
2002
PIWOCKI & ZIEMBIÑSKA-TWORZYD£O
1997
POZIOMY
SPOROWO-PY£KOWE CHRONOSTRATYGRAFIA
Tab. 1. Kore la cja lito stra ty gra ficz na osa dów m³odsze go neo ge nu na obsza rze pó³noc no-w schod nich Nie miec i pó³noc nej Pol ski
ogni wa wystê puj¹ce w Meklem bur gii, poza naj ni¿ ej
le¿¹cymi war stwa mi z Lüb theen (war stwy z Göß low, Qua
-ßel i Loosen), s¹ jed nak zde cy do wa nie l¹dowe (Men ning,
2002; von Bül ow & Gürs, 2002). Nasu wa siê wiêc pyta nie
o po³¹cze nie base nu na Pomo rzu Wschod nim (byæ mo¿e
czê œcio wo izo lo wa ne go) z base nem Morza Pó³noc ne go.
Po³¹cze nie obu base nów ist nia³o byæ mo¿e wzd³u¿ osi dzi
-siej sze go Morza Ba³tyc kie go.
Osady górn ego mio cenu i plio cenu (?), ³udz¹co przy
-pom inaj¹ce pod wzgl êdem litol ogi cznym osady for mac ji z
£êcz yc, wys têp uj¹ rów nie¿ w innych punk tach Pomor za,
w rejon ie Nowej Wsi Lêborskiej oraz na po³udniow ym
wybrze ¿u jeziora Sarb sko (Moraws ki, 1999), a tak¿e w
najwy¿ szej czêœci pro filu neo genu w kli fach Ch³apowa i
Or³owa; takie same osady wyst êpuj¹ ponadto ponad osad
-ami paleo
genu w kli
fach Sam
bii (okol
ice Jan
tarn
ego i
przyl¹dek Taran). S¹ to z regu³y osady in situ, a nie kry
czwa rtorzêdowe (por. Marzec & WoŸny, 1972; Moraws ki,
1999; Kra
mars
ka i in., 2003; Zaleszk
iewi
cz, 2004). W
po³¹cze niu z nie znaczn ymi wp³ywami mor skimi, notow
any mi w osad ach for mac ji poz nañ skiej w rejon ie koniñ
-skim (Paruch-Kul
czycka & Giel, 2002; Kas
iñski i in.,
2002) mog³oby to wsk
azywaæ, ¿e peryf
ery
czne par
tie
basenu Morza Pó³noc nego, zapewne o cha rakt erze bra
kiczn ym, obejm owa³y w wy¿sz ym neo gen ie obszar roz
-ci¹gaj¹cy siê znacz nie dalej ku wscho dowi ni¿ s¹dzo no
dotychc zas.
Lite ra tu ra
BÜLOW K. von & GÜRS K. 2002 — Southwest Mec klen burg, Southe ast Hol sa tia. 8th Bian nu al Joint Meeting Nor thern Neo ge -ne/Nor thern Pale oge ne Stra ti gra phy — field guide. 7–16, Lan de samt für Natur und Umwelt des Lan des Schle zwig–Hol ste in, Flint bek. CHARIN G. S. & LUKAŠINA N. P. 2002 — Uslovi ja obra zova ni ja i kor re laci ja jan ta re no snoj prus skoj svi ty (verch nij eocen Kali nin grad -skoj Obla sti), Stra ti gr., Geol. Korr., 2002, 10: 93–99, S. Peters burg. CZA POW SKI G. & KASIÑ SKI J.R. 2004 — Lito fa cje, œro do wi ska i histo ria depo zy cji utwo rów trze cio rzê du w £êczy cach ko³o Lêbor ka. Prz. Geol., 52: 697.
DANIELS C.H. von CICHA I. & SPIE GLER D. 1985 — Cor re la tion of Neo ge ne regio nal sta ges betwe en the bore al Ter tia ry of NW Ger ma -ny and the Para tet hys using Uvi ger i na (forams). 8th
Con gress RCMNS, Symp. Euro pe an Late Ceno zo ic Mine ral Reso ur ces: 131–169, Buda pest.
GRABOWSKA I. 1987 — Cha rak te ry sty ka pali no flo ry stycz na i mikro -plank to no wa osa dów trze cio rzê do wych pó³noc nej Pol ski na tle pro fi li otwo rów wiert ni czych Ch³apo wo I i Ch³apo wo III. Biul. Inst. Geol., 356: 65–87.
GRABOWSKA I. & WA¯YÑSKA H. 1997 — Bada nia pali no lo gicz ne i fito plank to no we osa dów trze cio rzê do wych z Pobrze ¿a Gda ñskie go i z Ba³tyku. Biul. Pañst. Inst. Geol., 375: 5–26.
GRIGELIS A. 1996 — Litho stra ti gra phic sub divi sion of the Cre ta ce -ous and Pala e oge ne in Lithu ania. Geo lo gi ja, 20: 45–55.
KASIÑ SKI J.R., CZA POW SKI G. & G¹SIE WICZ A. 2002 — Mari ne-in flu en ced and con ti nen tal set tings of the Poznañ For ma tion (Upper Neo ge ne, Cen tral and SW Poland). [In:] K. Gürs (ed.): Nor -thern Euro pe an Ceno zo ic Stra ti gra phy, Pro ce ed. 8th Bian nu al Meeting RPCSS/RNCSS, 162–184, Lan de samt für Natur und Umwelt des Lan des Schle zwi g-Hol ste in, Flint bek.
KONDRACKI J. 1998 — Geo gra fia fizycz na Pol ski. PWN, War sza wa. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B. 1979 — Zmien noœæ lito lo gicz na i pocho dze nie okru cho wych osa dów trze cio rzê do wych wybra nych rejo -nów pó³noc nej i œrod ko wej Pol ski. Pr. Muz. Zie mi, 30: 3–73. KOSMOWSKACERANOWICZ B. 1987 — Cha rak te ry sty ka mine ra -lo gicz no-pe tro gra ficz na bursz ty no no œnych osa dów eoce nu w oko li cach Ch³apo wa oraz osa dów pale oge nu pó³noc nej Pol ski. Biul. Inst. Geol., 356: 29–50.
KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., HANCZKE T. &
KOCISZEWSKAMUSIA£ G. 1974 — Osa dy trze cio rzê do we z wier -ceñ oko lic Gda ñska. Pr. Muz. Zie mi, 22: 95–136.
KRA MAR SKA R., PIWOC KI M., S£ODKOW SKA B., CZA POW SKI G., KASIÑ SKI J.R. & ZALESZ KIE WICZ L. 2003 — Pozy cja geo lo
-gicz na osa dów mio ce ñsko-plio ce ñskich w £êczy cach ko³o Lêbor ka. CAG Pañstw. Inst. Geol., filia w Gdañsku, nr arch. 608.
KWIATKOWSKI S. 1996 — Dia ge ne za nie de try tycz nych osa dów krze mion ko wych. Prz. Geol., 52: 612–618.
LOEBLICH A.R. & TAPPAN H. 1988 — Fora mi ni fe ral Gene ra and The ir Clas si fi ca tion, tom I, II, Van Nostrand Rein hold, New York. MACHNAÈ A. S., GARECKI P. G. & MATVEJEVA A. V. (ed.) 2001 — Geo lo gi ja Bela ru si: 1–815, Minsk.
MARZEC M. & WOŸNY E. 1972 — Lito lo gia i stra ty gra fia utwo rów trze cio rzê du oko lic Jastrzê biej Góry ko³o Puc ka. Prz. Geol., 20: 562–570.
MENNING M. 2002 — Deu t sche Stra ti gra phi sche Kom mis sion (2002): Eine geo lo gi sche Zeit ska la 2002, DSK (Hrsg.), Stra ti gra phi -sche Tabel le von Deu t schland, Potsdam.
MORAWSKI W. 1990 — Obja œnie nia do Szcze gó³owej mapy geo lo -gicz nej Pol ski w ska li 1 : 50 000 ark. Lêbork. Wyd. Geol.
MORAW SKI W. 1999 — Rema ins of Ter tia ry depo sits on the Lêbork Pla te au. Qutern. Stu d. Pol., Sp. Iss.: 269–274.
PARUCH–KUL CZYC KA J. 2004 — Wp³yw czyn ni ków post se dy men ta cjy nych na stan zacho wa nia mikro fau ny w pro fi lu wier ce nia £êczy -ce–Tr. Prz. Geol., 52: 700.
PARUCH–KUL CZYC KA J. & GIEL M.D. 2002 — Mikro ska mie -nia³oœci w utwo rach for ma cji pozna ñskiej na Ni¿u Pol skim. Prz. Geol., 50: 259–260.
PIKIES R. 2000 — Pod³o¿e czwar to rzê du w rejo nie Poje zie rza Kaszub skie go. [In:] Sz. Uœci no wicz., J. Zacho wicz (ed.), Mate ria³y VII Kon fe ren cji „Stra ty gra fia plej sto ce nu Pol ski” p.t. „Stra ty gra fia czwar -to rzê du i zanik l¹dolo du na Poje zie rzu Kaszub skim”, £¹czy no 4–8 wrze œnia 2000 r., Gda ñsk: 65–69.
PIWOCKI M. 2001 — Nowe pogl¹dy na lito stra ty gra fiê pale oge nu w Pol sce Pó³noc nej. Pol. Tow. Geol. Oddz. w Pozna niu, UAM Inst. Geol., Stresz cze nia Refe ra tów wyg³. w 2000 r., 10: 50–60, Poznañ. Wyd. UAM, Poznañ.
PIWOCKI M., OLKOWICZ-PAPROCKA I.,
KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., GRABOWSKA I. &
ODRZYWOLSKABIEÑKOWA E. 1985 — Stra ty gra fia trze cio rzê do -wych osa dów bursz ty no no œnych oko lic Ch³apo wa ko³o Puc ka. Pr. Muz. Zie mi, 37: 61–77.
PIWOCKI M. & OLSZEWSKA B. 1996 — Kore la cja lito stra ty gra ficz -na pale oge nu Pol ski z kra ja mi s¹sied ni mi. Bud. Geol. Pol ski, 3, Atlas Skam. Przew. i Cha rakt., 3 a, Keno zo ik, Trze cio rzêd, Pale ogen: 37–44, War sza wa.
PIWOC KI M. & ZIEM BIÑ SKA-TWO RZYD³O M. 1997 — Neo ge ne of the Polish Low lands – litho stra ti gra phy and pol len-s po re zones. Geol. Quart., 41: 21–40.
PRUSSAK W. 2000 — Szcze gó³owa mapa geo lo gicz na Pol ski w ska li 1 : 50 000, ark. Sie ra ko wi ce wraz z obja œnie nia mi. CAG Pañstw. Inst. Geol., filia w Gdañsku, nr arch. 445.
PRUSSAK W. 2002 — Szcze gó³owa mapa geo lo gicz na Pol ski w ska li 1 : 50 000, ark. Wej he ro wo wraz z obja œnie nia mi. Pañstw. Inst. Geol. SKOMPSKI S. 1985 — Obja œnie nia do Szcze gó³owej mapy geo lo gicz -nej Pol ski w ska li 1 : 50 000, ark. Cho cze wo. Wyd. Geol.
S£ODKOWSKA B. 2000 — Pale oce ne in the Polish Paly no lo gi cal Rese arch. [W:] Abs tracts 10-th Inter. Paly no lo gi cal Con gr., June 24–30,2000 Nanj ing, Chi na, Wand W., Ouy ang S., Su X. jun., Yu G. (eds.): 153–154, Nanj ing.
S³ODKOW SKA B. 2004 — Pozy cja stra ty gra ficz na osa dów trze cio rzê -do wych w £êczy cach ko³o Lêbor ka w œwie tle badañ pali no lo gicz nych. Prz. Geol., 52: 698.
SPJELDNAES N. 1975 — Pale oge ogra phy and Facies Distri bu tion in the Ter tia ry of Den mark and Souro un ding Are as. Nor ges Geol. Und ersögelse, 316: 289–311.
STE ININ GER F. & RÖGL F. 1983 — Stra ti gra phic cor re la tion of the Tet hys–Para tet hys Neo ge ne. IGCP Pro ject 25, Sp. Issue: 65–68, Paris. WINTER H. 1997 — PóŸ no trze cio rzê do wa i wcze sno plej sto ce ñska flo ra pó³noc now schod niej i œrod ko wej Pol ski i jej zna cze nie dla pali -no stra ty gra fii. CAG Pañstw. Inst. Geol., nr arch., 1276/98.
VIN KEN R. (comp.) 1988 — The Nor thwest Euro pe an Ter tia ry Basin. Geol. Jah rb., A 100: 1–508.
ZAGWIJN W.H. & HAGER H. 1987 — Cor re la tion of con ti nen tal and mari ne Neo ge ne depo sits in the South-E a stern Net her lands and the Lower Rhi ne District. Meded. Werkgr. Tert., Kwart. Geol., 24: 59–78, Leiden.
ZALESZKIEWICZ L. 2000 — Szcze gó³owa mapa geo lo gicz na Pol ski w ska li 1 : 50 000 ark. £êczy ce wraz z obja œnie nia mi. CAG Pañstw. Inst. Geol. , filia w Gdañsku, nr arch. 446.
ZALESZ KIE WICZ L. 2004 — Rze Ÿba i gene za powierzch ni trze cio -rzê do wej w rejo nie £êczyc. Prz. Geol., 52: 700.
ZIEMBIÑSKATWORZYD£O M. 1998 — Cli ma tic pha ses and spo repo llen zones. [In:] H. Wa¿y ñska (ed.), Paly no logy and Pala e oge -ogra phy of the Neo ge ne in the Polish Low lands. Pr. Pañstw. Inst Geol., 160: 12–16.
