Czêsto wyró¿niaj¹ siê wœród innych minera³ów doœæ znacz-nymi rozmiarami, s¹ lekko obtoczone, najczêœciej nieregu-larne, czasem spêkane a powierzchnie ziarn s¹ czêsto skorodowane i niekiedy zanieczyszczone”, itd., itd.
Literatura
CHLEBOWSKI R., GOZIK P. & LINDNER L. 2000 — Wstêpna cha-rakterystyka porównawcza lessów m³odszych górnych Wy¿yny Ma³opolskiej (Polska) i dorzecza œrodkowego Dniepru (Ukraina) na podstawie badañ mineralogicznych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 393: 1–19.
CHLEBOWSKI R., GOZIK P. & LINDNER L. 2002a — Graficzna prezentacja sk³adu minera³ów ciê¿kich lessów na wybranych przyk³adach z obszaru Polski i Ukrainy. Prz. Geol., 50: 526–531. CHLEBOWSKI R. & LINDNER L. 1975 — Wp³yw pod³o¿a na sk³ad minera³ów ciê¿kich g³ównych wysp lessowych NW czêœci Wy¿yny Ma³opolskiej. Acta Geol. Pol., 25: 163–178.
CHLEBOWSKI R. & LINDNER L. 1976 — Próba zastosowania anali-zy minera³ów ciê¿kich w problematyce badawczej lessów na
przyk³adzie lessów m³odszych zachodniej czêœci regionu œwiêtokrzy-skiego. Biul. Inst. Geol., 18: 293–301.
CHLEBOWSKI R. & LINDNER L. 1992 — ród³a materia³u i warun-ki akumulacji lessów m³odszych wy¿yny Ma³opolswarun-kiej. Biul. Geol. UW, 32: 13–50.
CHLEBOWSKI R. & LINDNER L. 1999 — Peryglacjalne procesy wietrzeniowe i warunki akumulacji lessów m³odszych na Wy¿ynie Ma³opolskiej. Acta Geograph. Lodz., 76: 25–35.
CHLEBOWSKI R. & LINDNER L., BARCZUK A., BOGUCKI A., GOZIK P., £AÑCZONT M. & WOJTANOWICZ J. 2002b — Warunki akumulacji lessów m³odszych górnych Wy¿yny Lubelskiej (Polska) i Wy¿yny Wo³yñskiej (Ukraina) na podstawie badañ geologicznych i mineralogicznych. [In:] Mat. II Œwiêtokrz. Spotk. Geol.-Geomorf. nt Peryglacja³ plejstoceñski w osadach i rzeŸbie obszaru Polski. Jod³owy Dwór, 9–11.05.2002.
KOSMOWSKA-CERANOWICZ B. & BUHMANN D. 1982 — Translucent heavy minerals and clay minerals in Tertiary sediments of Go³êbin Stary and Kuleszewo (Poland). Pr. Muz. Ziemi, 35: 89–109. ZAWIDZKA K. 1998a — O przydatnoœci badañ petrograficzno-litolo-gicznych osadów czwartorzêdowych dla Szczegó³owej mapy geologicz-nej Polski w skali 1 : 50 000 do rozpoznania stratygrafii, paleoœrodowisk i paleogeografii czwartorzêdu. Prz. Geol., 46: 245–248.
ZAWIDZKA K. 1998b — O przydatnoœci badañ petrograficzno-litolo-gicznych osadów czwartorzêdowych dla Szczegó³owej mapy geolo-gicznej Polski w skali 1: 50 000 — replika Prz. Geol., 46: 1285–1287.
Rezultaty badañ minera³ów ciê¿kich w lessach — badañ wykonanych
przez warszawski oœrodek uniwersytecki — replika
Roman Chlebowski*, Leszek Lindner*
K. Zawidzka, ju¿ w tytule, daje wyraz swojej niechêci do „warszawskiego oœrodka uniwersyteckiego”, eliminuj¹c ze swej krytyki jednego ze wspó³autorów naszego artyku³u — prof. P. Gozika z Narodowej Akademii Nauk Ukrainy.
K. Zawidzka by³a kiedyœ zatrudniona na Wydziale Geo-logii UW w charakterze nauczyciela akademickiego. Spe-cjalizowa³a siê w badaniach triasu (doktorat na temat
Stratygrafia i mikrofauna wapienia muszlowego monokliny œl¹sko-krakowskiej i przedsudeckiej), a po zmianie miejsca
pracy przenios³a swoje zainteresowania zawodowe na grunt analizy petrograficzno-litologicznej osadów czwartorzêdo-wych, poddaj¹c j¹ krytycznej ocenie (Zawidzka, 1998). Ocena ta nie znalaz³a jednak pe³nego uznania w opinii kom-petentnych specjalistów w tym zakresie (Zabielski i in., 1998). Obecnie K. Zawidzka postanowi³a przedstawiæ swo-je stanowisko w sprawie prowadzonych przez nas badañ nad sk³adem minera³ów ciê¿kich w lessach, nie maj¹c ku temu najmniejszych podstaw, gdy¿ sama nie prowadzi³a badañ lessów w tym zakresie.
W krytycznej analizie naszego dorobku K. Zawidzka zastosowa³a metodê cytowania fragmentów zdañ wyrwa-nych z kontekstu i dowolnego manipulowania nimi. Trud-no dyskutowaæ z tak powsta³ymi twierdzeniami, które K. Zawidzka nam przypisa³a, jednak¿e odniesiemy siê do naj-istotniejszych zarzutów.
Wyra¿one na pocz¹tku zdziwienie autorki poziomem merytorycznym artyku³u, zupe³nie nie dziwi jego autorów, gdy¿ widaæ tu kompletne niezrozumienie naszych intencji obejmuj¹cych w pierwszym rzêdzie:
uœwiadomienie wszystkim badaczom zajmuj¹cym siê minera³ami ciê¿kimi, ¿e czêœæ tych minera³ów mo¿e wystêpowaæ we frakcji lekkiej;
podkreœlenie, ¿e predyspozycje poszczególnych minera³ów lub grup mineralnych, wynikaj¹ce z ich cech fizycznych (³upliwoœæ, pokrój, gêstoœæ) nie zawsze s¹ nale-¿ycie dostrzegane i interpretowane, co prowadziæ mo¿e
czasem do b³êdnych wniosków i reperkusji
wykraczaj¹cych poza problematykê analizy minera³ów ciê¿kich;
uœwiadomienie, ¿e mikroskamienia³oœci (a nie ska-mienia³oœci w ogóle, jak pisze K. Zawidzka) wystêpuj¹ce na wtórnym z³o¿u mog¹ mieæ bardzo wa¿ne znaczenie interpretacyjne w problematyce lessowej, czego — jak dotychczas — nikt (poza autorami) nie dostrzega³ (profe-sjonalne opracowanie wspó³autorskie przy udziale specja-listy mikropaleontologa, dotycz¹ce mikroskamienia³oœci i ich szcz¹tków na wtórnym z³o¿u w lessach i ich znaczenie interpretacyjne znajduje siê w przygotowaniu do druku).
W kolejnych s³owach swej krytyki K. Zawidzka fa³szy-wie przypisuje nam adresatów artyku³u, który wprawdzie jest wydrukowany na ³amach Przegl¹du Geologicznego, ale skoro publikuj¹ tu swoje przemyœlenia równie¿ nie geo-lodzy, to i do nich w du¿ej mierze jest on skierowany. Dobrze by by³o zauwa¿yæ (ze smutkiem), ¿e problematykê minera³ów ciê¿kich podejmuje niezbyt wielu geologów, natomiast doceniaj¹c rangê tej grupy mineralnej, coraz czêœciej zajmuj¹ siê nimi badacze dziedzin pokrewnych, których metody badawcze i interpretacje niekiedy sk³aniaj¹ nas do zabrania g³osu, niezale¿nie od naszych preferencji badawczych.
Odnoœnie profilu Wjazowok przedmiotem naszych badañ by³ less bugski osi¹gaj¹cy do 2,7 m mi¹¿szoœci (Chlebowski i in., 2000, str. 104). Jego opróbowanie odby³o siê zgodnie z przyjêtymi przez nas zasadami.
Uwagi do str. 528 krytykowanego artyku³u (Chlebow-ski i in., 2002a), odnosz¹ce siê do minera³ów nieprzezro-czystych mo¿emy skwitowaæ w sposób nastêpuj¹cy:
autorzy informuj¹, ¿e sami wyliczyli te wartoœci pro-centowe, zamieszczaj¹c je w tabelce na str. 529, czego K. Zawidzka nie zechcia³a zauwa¿yæ, krytykuj¹c ich brak,
nie kwestia wyliczenia udzialu procentowego grupy minera³ów nieprzezroczystych wymaga udzia³u specjali-stów — jak pisze K. Zawidzka, ale ich identyfikacja „wyma-ga zastosowania specjalistycznych metod badawczych” (Chlebowski i in., 2002a; str. 529), a dla wyjaœnienia: cho-dzi o mikrosondê, badania w œwietle odbitym i inne metody.
1071 Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 11, 2002
*Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury, 93, 02-089 Warszawa; romanch@geo.uw.edu.pl; lind-ner@geo.uw.edu.pl
Dywagacje K. Zawidzkiej dotycz¹ce granatów s¹ zupe³nie nie na miejscu, gdy¿ autorzy zaledwie w dwóch zdaniach na str. 528 i 529 (Chlebowski i in., 2002a )wspo-mnieli o problemie granatów, przypominaj¹c znane ju¿ od dawna prawdy, natomiast ewentualnym „uchybieniem” autorów wed³ug K. Zawidzkiej jest nie powo³anie siê w tym miejscu na referat wyg³oszony przez ni¹ na konferen-cji „Diageneza 2001”, którego treœæ nie zosta³a nigdzie opublikowana, co autorka referatu dopiero zapowiada, ¿e uka¿e siê w niedalekiej przysz³oœci.
Zupe³nym nieporozumieniem jest uwaga K. Zawidz-kiej (znowu odnosz¹ca siê tylko do autorów wywodz¹cych siê z Wydzia³u Geologii z pominiêciem trzeciego wspó³autora), dotycz¹ca „problemu diagenetycznego
zani-kania rozmaitych minera³ów....”, który to problem wed³ug
niej jest nam nieznany. Mo¿emy tylko tyle powiedzieæ, ¿e: nie jest nam nieznany,
studenci Wydzia³u Geologii dowiaduj¹ siê o tym na wyk³adach corocznie;
nie by³ to problem naszego artyku³u, który dotyczy³ graficznej formy prezentacji zawartoœci minera³ów ciê-¿kich w badanych lessach, tym bardziej wiêc wspominanie tu o „diagenetycznej alteracji minera³ów ilastych,
skale-ni...” jest kolejnym nieporozumieniem i przejawem braku
wiadomoœci z zakresu problematyki lessowej i roli mine-ra³ów ciê¿kich jak¹ one odgrywaj¹ w interpretacjach gene-tycznych lessów.
Kolejna uwaga to zarzut: dlaczego autorzy (R. Chlebow-ski i L. Lindner) nie napisali w roku 1975 i 1992 tego co napisali w 2002 r.? — nie wymaga ¿adnej naszej reakcji.
W niektórych jednak sytuacjach, zw³aszcza gdy kolejne nasze prace by³y publikowane na przemian w czasopismach geologicznych lub geograficznych, obowi¹zkiem autorów by³o powtórzenie, a tym samym przybli¿enie czytelnikowi za³o¿eñ metodycznych wykonywanej analizy sk³adu mine-ralnego lessów.
Dalej K. Zawidzka posi³kuje siê ³acin¹ (tertium non
datur), cytuj¹c przedtem wyrwane z kontekstu po³ówki
zdañ, dowolnie nimi manipuluj¹c. A mo¿e jednak tertium
quid dla autorki, polegaj¹ce na przeczytaniu ca³ego zdania
do koñca, a potem siêgniêciu po wskazane w nawiasie pozycje w spisie literatury. Mog³o by wtedy okazaæ siê, ¿e ani nie nast¹pi³o pominiêcie dorobku pokoleñ, ani autorka nie musia³aby wykazaæ swojej niewiedzy, gdy¿ chodzi³o tu o autentyczne przemyœlenia nie geologów opublikowane niezbyt dawno na ³amach Przegl¹du Geologicznego.
Zarówno nasz artyku³, jak i powo³anie siê na pracê Kosmowskiej-Ceranowicz i Buhmanna (1982) w kwestii relacji materia organiczna — granaty, K. Zawidzka traktuje jako pretekst do opublikowania swoich dywagacji, które nie wynikaj¹ z jakichkolwiek jej badañ, z ominiêciem recenzji merytorycznej. Ze swej strony dodamy tylko, ¿e nasz artyku³ nie by³ poœwiêcony granatom lecz innym zagadnieniom i odczuwamy zupe³ny dyskomfort z faktu wymieniania naszych nazwisk w kontekœcie wywodów K. Zawidzkiej, powtarzanych ju¿ wielokrotnie i tym razem czyni to jeszcze raz. Czy jej pogl¹dy zyskaj¹ uznanie recenzentów i czytelników bêdziemy mogli dowiedzieæ siê dopiero po ich opublikowaniu. Odnoœnie do uwagi K. Zawidzkiej w sprawie stylu naszej pracy to cytuj¹c frag-menty wybranych zdañ z kolejnych publikacji, wypacza ich sens jako niekompetentny dyskutant w tym zakresie.
Wracaj¹c natomiast do dokonanego przez K. Zawidzk¹ przegl¹du prac R. Chlebowskiego i L. Lindnera
poœwiêco-nych problematyce lessowej, to trzeba z zadowoleniem powiedzieæ, ¿e zauwa¿a ona pewne prawid³owoœci, wyni-kaj¹ce z wieloletnich naszych badañ. Mo¿emy powiedzieæ nawet wiêcej, ¿e w dalszych naszych pracach te¿ bêdziemy nawi¹zywaæ do wyników wczeœniejszych badañ, które utwierdzaj¹ nas w prawid³owym podejœciu do problematyki studiów nad genez¹ lessów. Uzyskane dotychczas wyniki znajduj¹ potwierdzenie nie tylko w incydentalnych przypad-kach, ale ju¿ w o wiele szerszym wymiarze, co K. Zawidzka równie¿ dostrzega, nazywaj¹c „poligonem badawczym” na Ukrainie, najwiêkszy lessowy p³at w œrodkowowchodniej Europie, który badamy w rozszerzonym, miêdzynarodo-wym sk³adzie autorskim.
Odnoœnie do uwag dotycz¹cych udzia³u wiatrów dol-nych i górdol-nych warstw atmosfery w transporcie i akumula-cji materia³u lessotwórczego, to chcielibyœmy uœwiadomiæ Autorce polemiki, ¿e o ile trudno jest wykluczyæ udzia³ w procesie lessotwórczym tych drugich, to znacz¹c¹ rolê tych pierwszych uda³o siê nam dobrze udokumentowaæ. Uwa-¿amy to za swój sukces, mimo ¿e nie by³o to ca³kiem nowa-torskie odkrycie, gdy¿ wczeœniej sugestie takie czyni³ tak wielki badacz lessu na œwiecie jak S.Z. Ró¿ycki.
Uwagi dotycz¹ce wniosków zawartych w abstrakcie jednej z ostatnich naszych prac w rozszerzonym sk³adzie autorskim (Chlebowski i in., 2002b) s¹ po prostu przejawem niezrozumienia „recenzowanej” problematyki lessowej.
Natomiast kolejny przegl¹d prac R. Chlebowskiego i L. Lindnera ale tym razem tylko niektórych, jakiego dokonuje K. Zawidzka w dalszej czêœci swojej polemiki i wyjête z nich cytaty po raz kolejny potwierdzaj¹ kompletne niezrozu-mienie przez ni¹ omawianej problematyki, gdy¿ s¹ one bez zwi¹zku z wnioskami wczeœniej sformu³owanymi. Proble-matykê lessow¹ nale¿y bowiem widzieæ globalnie, ale poprzez szczegó³owe opracowania poszczególnych profili (jak te na Wy¿ynie Ma³opolskiej), potem p³atów lessowych w wykszta³ceniu regionalnym (jak ten polsko-ukraiñski), a potem w jeszcze wiêkszym wymiarze terytorialnym.
Literatura
CHLEBOWSKI R., GOZIK P.F. & LINDNER L. 2002a — Graficzna prezentacja sk³adu minera³ów ciê¿kich lessów na wybranych przyk³adach z obszaru Polski i Ukrainy. Prz. Geol., 50: 526–531. CHLEBOWSKI R., GO¯YK P.F. & LINDNER L. 2000 — Wstêpna charakterystyka porównawcza lessów m³odszych górnych Wy¿yny Ma³opolskiej (Polska) i dorzecza œrodkowego Dniepru (Ukraina) na pod-stawie badañ mineralogicznych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 393: 95–113. CHLEBOWSKI R. & LINDNER L. 1975 — Wp³yw pod³o¿a na sk³ad minera³ów ciê¿kich g³ównych wysp lessowych NW czêœci Wy¿yny Ma³opolskiej. Acta Geol. Pol., 25: 163–178.
CHLEBOWSKI R. & LINDNER L. 1992 — ród³a materia³u i warun-ki akumulacji lessów m³odszych Wy¿yny Ma³opolswarun-kiej. Biul. Geol. UW, 32: 13–50.
CHLEBOWSKI R., LINDNER L., BARCZUK A., BOGUCKI A., GOZIK P.F., £ANCZONT M. & WOJTANOWICZ J. 2002b — Warun-ki akumulacji lessów m³odszych górnych Wy¿yny LubelsWarun-kiej (Polska) i Wy¿yny Wo³yñskiej (Ukraina) na podstawie badañ geologicznych i mineralogicznych. Abstract. [In:] Mat. Konferencji II Œwiêtokrzyskie spotkania geologiczno-geomorfologiczne nt. Peryglacja³ plejstoceñski w osadach i rzeŸbie obszaru Polski. Jod³owy Dwór, 9–11.05.2002: 18–20. ZABIELSKI R., LISICKI S., KENIG K. & GRONKOWSKA-KRYSTEK B. 1998 — Istota badañ petrograficzno-litologicznych i ich rola w litostratygrafii — dyskusja. Prz. Geol., 46: 1282–1284. ZAWIDZKA K. 1998 — O przydatnoœci badañ petrograficzno-litolo-gicznych osadów czwartorzêdowych dla Szczegó³owej mapy geolo-gicznej Polski w skali 1 : 50 000 do rozpoznania stratygrafii, paleoœrodowisk i paleogeografii czwartorzêdu. Prz. Geol., 46: 245–248.
1072
