A C T A U N I V 2 R S I T A T I 3 L O D Z I E N S I S ______________ __ FOLIA OECONOMICA 36, 1984 ____________
W ojciech M ikołajew icz*
CASEWORK A ORGANI ZOWANI2 SP0ŁECZN03CI LOKALNEJ W C5I2DLU MIESZKANIOWYM
i \ ' I
N in ie js z y sz k ic te o re ty c z n y poświęcony j e s t problemom związków i z a le ż n o ś c i w ystępujących pomiędzy p ojęciam i zawartymi w j e -go t y t u l e , a więc ta k im i Jak metoda p racy z indywidualnym p rzy -padkiem (casew orlO , metoda org anizow ania s p o łe c z n o śc i lo k a ln e j
(comraon work) o ra z o s ie d l e mieszkaniowe rozumiane Jako s p e c y fic z -na sp o łeczn o ść lo k a ln a obok innych, wymienianych w l i t e r a t u r z e p rzed m io tu . Jak sp o łeczn o ść w ie jsk a czy sp ołeczność małego mia-s t a .
P o ję c ia t e , a p rzed e wszystkim ic h wzajemne uwarunkowania wy-znaczane p rzez p rak ty k ę d z ia ła ln o ś c i społeczno-wychowawczej s t a -now ią n a d a l ź ró d ło w ielu w ątp liw o ści zarówno wśród pracowników s o c ja ln y c h , d z ia ła c z y społecznych i innych animatorów ż y c ia spo-łe c z n e g o , Jak l teo rety k ó w pracy s o c j a l n e j . '
P o d ję ta p o n iż e j próba w skazania ty c h z a le ż n o ś c i, wraz z je d noczesnym ukazaniem n ie k tó r y c h m ożliw ości ic h w y k o rzy stan ia w o r -ganizow aniu sp o łe c z n o śc i lo k a ln e j o s ie d l a mieszkaniow ego, j e s t możliwa d z ię k i p r z y ję c iu te z y , że szeroko rozumiana t e o r i a pracy s o c ja l n e j J e s t in t e g r a ln ą c z ę ś c ią te re n u p e n e t r a c ji badawczej dy-s c y p lin pedagogicznych, a w s z c z e g ó ln o ś c i p ed ag o g ik i s p o łe c z n e j. Poglądom takim daw ała wyraz Już H, R a d liń s k a , k tó r a tw orząc te o -re ty c z n e podstaw'/ t e j d y scy p lin y w łą c z y ła do n ic h rozw ażania nad problemami metody p racy z indywidualnym przypadkiem J r 'o metodą
p racy społeczno-wychowawczej1 , a t a k i e A. K am iński, k tó ry uwa-ż a ł , że taki® p o ję c ia Jak casew ork, p ra c a grupowa czy p ra c a ś r o -dowiskowa są to p o ję c ia , "bez k tó ry ch n ie może o b e jść s ię peda-gogika so o łe c z n a " 2. Ponieważ pedagogika sp o łeczn a w wyższym sto p -n iu -n iż i-n-n e d y scy p li-n y pedagogicz-ne zajm uje s ię problem atyką p racy s o c ja ln e j i O D i e k u ń c z o -w y c h o w a w c z e J , a w tym procesem od-działyw ań wychowawczych na lu d z i w sz y stk ic h k a te g o r ii wiekowych, s tw a rz a to s p r z y ja ją c e warunki d la p o łą c z e n ia na j e j ter®ni® do-św iadczeń w z a k re s ie tr z e c h wymienionych metod p racy s o c ja ln e j w
zastosow aniu do sp ecy fic zn y ch s y tu a c j i wychowawczych, między in -nymi i ty c h , k tó re w y stęp u ją w środow isku społecznym o s ie d la mieszkaniow ego. Na tę możliwość z w ró c ił uwagę A. Kamiński p is z ą c : "Gdy p o lsk a pedagogika sp o łecz n a ro z s z e rz y ła z ak re s swych z a i n te -resowań ( . . . ] z a j ę ła s i ę p ra k ty k ą i t e o r i ą p racy socJaln® J s tw ie r - dzono z n ie ja k im zaskoczeniem , iż fundam entalne dyrektywy pedago-g ik i sp o łecz n e&pedago-gt; [ . . . ] stanow ić mopedago-gą podłoże z e s p a la ją c e tr z y meto-dy w tr ó jje d y n y system te o re ty c z n y " ^ .
Jak Już s tw ie r d z iliś m y , n a jw c z e śn ie j zaadaptowane na g ru n t p ed ag o g ik i sp o łe c z n e j było p o ję c ie casew orku. Mimo t o , n ie z o s ta -ło ono, Jak d o tą d , d o s ta te c z n ie w yraźnie zd efin io w an e. Aby d e f i -n i c j ę ta k ą wypracować -n a le ż a ło b y sięg -n ąć do. b o g a te j "twórczości teo re ty k ó w Drący s o c j a l n e j , d z ia ła ją c y c h co prawda p o za pedago-g ik ą s p o łe c z n ą , le c z pop rzez o k re ślo n y punkt w id zen ia z b l i ż a j ą -cych s ię d o ,n ie j.
M. Richmond, tw órczyn i pierw szego te o re ty c z n e g o opracow ania metody p racy z indywidualnym przypadkiem , s tw ie rd z a , że " p ra c a z indywidualnym przypadkiem sk ła d a s i ę z procesów , k tó r e prowadzą do rozw oju osobowości w wyniku wpływu J e d n o s tk i na Jed n o stk ę po-p rz e z świadome po-przy sto so w an ie człow ieka do Jego śro d o w isk a po- spo-łe c z n e g o " ^ , przy czym środow isko sp o łeczn e J e s t p rz e z n ią
rozu-1 H. R a d l i ń s k a , P edagogika so o łe c z n a , Wrocław 1961, s . UU, 69, J09, 326.
2
A. K a m i ń s k i , Z akres i podstawowe p o ję c ia pedagogi-k i H, R a d liń s pedagogi-k ie j, [w:j R a d l i ń s k a , oo. c i t . , s . XL.
^ A. K a m i ń s k i , T e o r i a p r a c y s o c ja ln e j a pedagogika so o łe cz n a , B i u l e t y n TWWP "Człowiek w p r a c y i w o s ie d lu " 199Ó, n r 2/ 3. s . 106.
M, R i c h m o n d , Wtfet i s S o c i a l Case Work?, New York 1921, 3. 98.
miane j a k o lu d z ie , k t ó r z y pop rze z i c h z w ią zk i z jednostką mają wpływ n a Jej emocjonalne, umysłowe i duchowe ż y c i e , a podstawowe e le m e n ty p r o c e s u p r a c y z człow iekiem t o wgląd ( i n s i g h t ) w in d y -w i d u a l n ą , o s o b i s t ą c h a r a k t e r y s t y k ę , w ź r ó d ł a n i e b e z p i e c z e ń s t w a i wpływy ś ro d o w is k a s p o łe c z n e g o o r a z czyn ( a c t ) , b e z p o ś r e d n i i po-ś r e d n i , c z y l i o d d z ia ł y w a n ie umysłu na um ysł, osobow ości n a oso-bowość, a ta k ż e o d d z ia ły w a n ie n a J e d n o s t k ę p o p rz e z n a j b l i ż s z e j e j ś ro d o w is k o s p o ł e c z n e '’ . H. II. P e r lm a n , d e f i n i u j ą c metodę p r a c y z indywidualnym przyoadkiem Jako " p r o c e s wykorzystywany p r z e z wy-s p e c j a l i z o w a n e I n wy-s t y t u c j e d l a pomocy jednowy-stkom w e fe k ty w n ie jwy-s z y m p r z e z w y c i ę ż a n i u problemów społe c z nych" , zwraca uwagę n a in n y a s p e k t c a sew orku, n m ianow icie na k o n ie c z n o ś ć { i o f e sj o n a l i z a c j i Jego wykonawstwa w c e l u p o d n i e s i e n i a e f e k ty w n o ś c i d z i a ł a ń . R. E, S m a lley c h a r a k t e r y z u j e casew/ork jako "metodę a n g a ż u j ą c ą k l i e n t a , p o p r z e z o r o c e s i n t e r a k c j i s p o łe c z n y c h , głównie tw a rz ą w tw a rz , w l e p s z e n i ż d o t y c h c z a s w y k o r z y s ta n ie p r z e z n ie g o i n s t y t u c j i spo-ł e c z n y c h " ^ . P rz y n o m in a ją c h i s t o r i ę t e o r i i i p r a k t y k i t e j metody, a u t9r k a t a zwraca ró w n ież uwagę n a f a k t i s t n i e n i a dwóch kierunków w r o z u m ie n iu p r o c e s u p r a c y z indywidualnym p rzy p a d k iem , k t ó r y c h p r z e d s t a w i c i e l i o k r e ś l a s i ę mianem diagnostyków 1 f u n k c j o n a l i -• ft Htów" . P r z e d s t a w i c i e l e k i e r u n k u d ia g n o s ty c z n e g o u j m u j ą omawiany p r o c e s w ł a ś c i w i e n i e Jako p r o c e s , a r a c z e j Jako r e p r e t u a r d z i a ł a ń I n te r w e n c y jn y c h podejmowanych w wyniku p rz e p ro w a d z o n ej d ia g n o z y . W ta k im u j ę c i u o r a c a z indywidualnym przynadklem u p o d a b n ia s i ę do d z i a ł a n i a l e k a r z a , k t ó r y r o z n o z n a je c h o ro b ę , a n a s t ę p n i e a p l i -k u j e p a c je n to w i odpow iedni z e sta w leków . Inny p o g lą d r e p r e z e n t u -j ą f u n k c j o n a ł i ś c i . 0 i l e d l a p r z e d s t a w i c i e l i d ia g n o s t y c z n e g o P unktu w i d z e n ia o śro d k ie m z a i n t e r e s o w a n i a j e s t pracow nik s o c j a l -ny» Jego wiedza i u m i e j ę t n o ś c i , t o d l a f u n k c j o n a l i s t ó w ośrodkiem p r o c e s u j e s t p o d o p ie c z n y , a sam o r o c e s o o s t r z e g a s i ę j a k o p r o -c e s pomo-cy p o l e g a j ą -c y n a i n i c j o w a n i u o k r e ś l o n e j a k ty w n o ś c i j e d n o -s t k i , a w dal-szym e t a p i e n a j e j podtrzymywra n i u , aż do momentu o s i ą g n i ę c i a p e ł n e j , ż y c io w ej s a m o d z i e l n o ś c i . Tak rozum iana meto-da o p i e r a s i ę n a k o n c e p c j i w z ro stu i rozwoju c z ło w ie k a w ciągu c a
-5 Tamże, s . 101-102.
® H. H. P e r l m a n , S o c ia l Casework, Chicago 1957, s . h. ^ R. S. S m a l l e y , Theory f o r S o c ia l Work ' racticr-, iew York 1 9 6 7 ,’ s. 29-30.
łeg o ż y c i a , k t ó r a to koncepcja s t o i u podstaw pedagogiki sp o łe c z -n e j H. R a d l i ń s k i e j ' 5, A. Karaińskiego10, R. W roczyńskiego11. FUnk- c j o n a l i ś c i n ie lekcew ażą ta k że d iagn ozy, k tó ra J e s t ważnym e l e -mentem p ro c e su , a le n ie ro z s trz y g a Jedn ozn acznie o "ch o ro b ie" czy "zdrow iu" podopiecznego. Je d n o cze śn ie w takim u ję c iu procesu s to su n e k wzajemnej z a le ż n o ś c i. Ja k i i s t n i e j e między pracownikiem a podopiecznym . J e s t stosunkiem w s p ó łd z ia ła n ia , co gw aran tu je za-chowanie dem okratycznych praw p rz e z ob ie stro n y 1 o p a r c ie p ro ce-su na podstaw ie wzajemnego szacunku 1 u zn an ia d la wspólnych o - s lą g n i ę ć .. W wyraźny sposób s y tu a c ja ta k a zaakcentow ana J e s t w p rz e d s ta w io n e j n rzez D. E. F. T llb u reg o a n a l iz i e p ro cesu pracy z
12
Indywidualnym przypadkiem . W p ro c e s ie tym w yróżnia c z te r y fa z y : - fazę o r i e n t a c j i , c z y l i wywiad, rozpoznanie problem u, u s ta -l e n i e m oż-liw ości Jego ro z w ią z a n ia , przedyskutow anie problemu z podooiecznym , u d z ie le n ie p ie rw sz e j pomocy z m ie rz a ją c e j do z ła -go d zen ia n a p ię c ia psychiczne-go podopieczne-go;
- fazę p ró b , c z y l i naw iązanie b liż s z e g o k o n tak tu psychicznego z podoniecznym o ra z z Jego otoczeniem , rozpoznanie s i ł tkw iących w środow isku podopiecznego, p ierw sze próby r e a l i z a c j i wspólnych u s t a l e ń ;
- fazę p racy nad rozwiązaniem problem u c z y li stopniow e wpro-w adzanie wpro-w ż y c ie programu d z ia ła ń , u sta lo n e g o w sp ó ln ie p rzez za-in tereso w a n y ch , stopniow e u sa m o d z ie ln ia n ie podopiecznego;
- fazę zak oń czenia, c z y l i ocenę wyników w spólnych d z ia ła ń , sp orad yczne s p o tk a n ia k o n tro ln e , u s ta n i e kontaktów pracow nika z podopiecznym.
W wyniku k ró tk ie g o naw et p rzeg ląd u d e f i n i c j i casew orku łatw o s ię z o rie n to w a ć , że metoda t a wymaga u d z ia łu osób z szerszeg o śro d o w isk a sp o łeczn eg o . Mogą to być krewni podopiecznego, czy te ż osoby o b ce, p rz e d s ta w ic ie li; i n s t y t u c j i społeczn ych. Pracow nik so-c j a ln y p ra so-c u ją so-c y metodą so-caseworku n ie d z i a ła w p ró ż n i sp o łe c z -n e j , le c z bada 1 w y k o rzy stu je środow isko społeczne do r e a l i z a c j i
^ P o r. R a d l i ń s k a , op. c i t . , s . 70-79. P o r. A. K a m i ń s k i , F u n k c je p e d a g o g ik i s p o ł e c z n e j , Warszawa 1990, s . 54-55. 11 P ) r . ft. W r o c z y ń s k i , P edagogika s p o ł e c z n a . War-szawa 1979, s . 11-19. D. F. T i l b u r y , Casework In C o n te x t, O xford 1977, s . 177-194.
sv/olch zadań. O czyw iste w ta k i e j s y t u a c j i j e s t s tw ie r d z e n ie , Jż lm l e p i e j j e s t to środow isko zorganizow ane, im b a rd ? .ie j świadome sw oich p o trz e b s o c ja ln y c h o raz m ożliw ości Ich z asp o k ajan ia," tym le p s z e e fe k ty o siąg ać b ę d z ie pracownik s o c ja ln y w p racy metodą indyw idualnego przypadku. I s t n i e j e te ż zależn o ść w kierunku ^przeciw nym , a m ianow icie ta k a , źe im le p s z a , e fe k ty w n ie js z a b
i-d z ie p ra c a z indywidualnym przypadkiem , tyra le p sz e e f e k ty d z ia -ła ln o ś c i uzyskiwać b ęd zie c a -ła sp ołeczn ość lo k a ln a , tz n . wyższy b ę d z ie it o n ie ń za sp o k o je n ia p o trz e b s p o łe c z n o ś c i, a odczuwane po-trz e b y będą wyższe jako ściow o.
P rzed staw io n a powyżej d ia le k ty c z n a zależn o ść w skakuje na ko-n ie c z ko-n o ść podejmowako-nia d z ia ła ń w ielotorow ych, skierow anych za-równo na przypadki ind yw id ualn e, Jak i na rozw iązyw anie problemów w s k a l i makro. Stanow ić również może podstawę d la p o łą c z e n ia me-to d p racy s o c j a l n e j , bo ty lk o w e f e k c ie Ic h łącznego stosow an ia można mieć n a d z ie ję n a r e a l i z a c j ę celów staw ianych p rz e d p racą s o c ja l n ą , w tym j e j c e lu n aczeln eg o , którym według R. E. Smalley J e s t "w yk orzy stani* lu d z k ie j s i ł y tk w ią c e j w je d n o stk a c h d la ic h o s o b is te g o , pełnego rozwoju 1 społecznego dobra l w yk orzy stan ie s i ł sp ołeczny ch d la tw o rzen ia tego ro d z a ju sp o łe c z e ń stw a , in s t y -t u c j i s o c ja ln y c h , p o l i t y k i s p o łe c z n e j, k tó re u c z y n ią b a rd z ie j realnym n ro ces s a m o r e a liz a c ji w sz y stk ich l u d z i" 1^.
W te n o to sposób, przechodząc od a n a liz y d e f i n i c j i procesu p ra c y z indywidualnym przypadkiem p o p rzez u s t a l e n i e związków tego p ro c e su z procesam i zachodzącymi w środow isku szerszym , Jakim J e s t sp o łeczn o ść lo k a ln a , możemy o k r e ś li ć i s t o t ę d ru g ieg o i n t e -re s u ją c e g o nas p o ję c ia , c z y li metody organizow ania sp o łe c z n o śc i lo k a ln e j.
A. Kamiński o k r e ś la metodę środowiskową Jako organizow anie s p o łe c z n o ś c i lo k a ln e j d la zadań s o c ja ln y c h , p o le g a ją c e na " u le p -s z a n iu -s y tu a c j i s p o łe c z n o śc i zjednoczonym i w ysiłkam i o r g a n iz a c ji P u b lic zn y ch i sn o łeczn y ch , m o b iliz u ją c y c h w szelk ie s i ł y sp o łeczn e do d z ia ła ń op arty ch na wspjlnym p la n i e , wypracowanym za pomecą badań kompleksowych"1^ . Dla u z u p e łn ie n ia t e j d e f i n i c j i w arto Je-szcze ra z zacytować R. E. S m alley, k tó r a o ls z ą c , źe " o rg a n iz o
-1 3 S m a l l e y , op. c i t . , s . 1.
w anie środow iska było definiow ane Jako p ro c e s , p o p rzez k tó ry lu -d z ie s p o łe c z n o ś c i, j e j in-dyw i-dualni obyw atele i re p re z e n ta n c i grup łą c z ą s i ę , aby o k r e ś li ć p o trzeb y o p ie k i sp o łe c z n e j i m o b iliz u ją swoje s i ł y d la ic h z a s p o k a ja n ia 1^ d o d a je , że metoda organizow a-n i a s p o łe c z a-n o śc i lo k a la-n e j p oleg a a-na ia-n ic jo w a a-n iu 1 wspomaganiu p ro c e s u , poprzez k tó r y sp ołeczność w y ko rzystuje program d z ia ła -n i a d la pla-now a-nia, koordynowania 1 rozwoju d o sk o n a lsz e j id e n ty -f i k a c j i p o trz e b spo łeczny ch o ra z k o o rd y n a c ji, m o b iliz a c ji lub mo-d y f i k a c j i s i ł mo-d la ic h z a s p o k a ja n ia 1^ .
W rozw oju metody środowiskow ej w yróżnić można k il k a k le ru n -17
ków , a m ianow icie:
- k ie ru n e k planow ania społecznego ( s o c i a l p la n n in g stream ) zw iązany z ideami i planam i nowych s p o łe c z n o śc i w s p e c ja ln ie two-rzonych o s ie d la c h , Jak np. Lanark, S a l t a i r e , B o u r v ille ;
- k ie ru n e k rozwoju środow iska (community developm ent) stream z m ie rz a ją c y do rozwoju społecznego p o p rzez intensyw ny rozwój e
-nom lczny, przem ysłowy, u rb an izacy jn y }
- k ie ru n e k organizow ania środow iska community o rg a n is in g stre a m ) rozumiany Jako rozwój i d e i i doświadczeń koordynowania w sz y stk ic h lo k a ln y ch , dobrowolnych s i ł w zapob ieg an iu występowa-n iu problemów s o c ja ln y c h ;
k ie ru n e k a k c ji środowiskow ej (community a c tio n s tre a m ) n a j -ł.szy d z isie jsz e m u o k r e ś le n iu metody p o le g a ją c e j n a skoordyno-wanej d z i a ła l n o ś c i m ożliw ie w sz y stk ich s i ł lo k a ln y c h , czy to w fo rm ie o r g a n iz a c ji sp ołeczn ych o c h a r a k te r z e charytatyw nym , czy i n s t y t u c j i państwowych, oświatowych, re k re a c y jn y c h , r e l i g i j n y c h i t p . , wspomagających rozw ój.
J a k w idać, org anizow an ie śro do w iska rozumiane b y ło r ó ż n ie , co b ez w ą tp ie n ia w ynikało z w ielu p rzy czy n , a m. i n . z te g o , że metodę tę stosować można do org anizow an ia różnych środo w isk spo-łe c z n y c h . N ależy s ą d z ić , że ta k Jak w m etodzie p ra c y z indyw
i-19
dualnym przypadkiem w yróżnia s ię k i l k a j e j odmian , w te n sam sp osób, mając na w zg lęd zie efektyw ność d z ia ła ń , n a le ż a ło b y p o s tę
-^ S m a l l e y , op. c i t . , s . 35. 16 Tanże, s. 42.
T i 1 b u r y , op. c i t . , s . 26-29. 10 Tamże, a. 209-27*4.
pować w o d n ie s ie n iu do metody środow iskow ej. Jako Jedno 2 k ry te -riów p o d z ia łu można p rz y ją ć sp ecy fik ę organizowanego środow iska, U zasad n ia jąc tym samym używanie o k r e ś le n ia "metoda organizow ania sp o łe c z n o śc i o s ie d la m ieszkaniow ego".
O s ie d le mieszkaniowe J e s t specyficznym środow iskiem s p o łe c z - ."nym, k tó r e zwykle p rz e c iw sta w ia s ię sp o łe c z n o śc i w i e j s k i e j 10. O k r e ś lić Je można Jako "Jed n o stk ę u rb a n is ty c z n ą o wyznaczonych g ra n ic a c h po łączoną wspólnymi zakładam i o b słu g i k u lt u r a ln e j 1 so-c ja ln o -b y to w e j, k tó r e j centrum przeznaczone j e s t n a o rg a n iz a c ję podstawowych u słu g 1 urządzeń zbiorowego ż y c ia d la w sz y stk ich gen e r a c j i o s ie d l a , a k tó r e o d d zielo gen e J e s t od igengenych o s i e d l i u l i -cami tranzytow ym i lu b innymi g ran ic am i, u ła tw ia ją c y m i lu d n o ści id e n ty f ik a c ję i w yodrębnianie się"~ . O czyw iście, Jak s łu s z n ie « tw ie rd z a A. Kamiński*11, ujmowanie o s ie d l a w yłącznie ja k o r e a l i -z a c j i u r b a n is ty c -z n e j n ie w ystarc-za d la celów wychowania, a może co najw yżej służyć za w łaściw ą podstawę d la podejmowanych d z ia ła ń wychowawczych, albowiem o tym Jak będą żyć lu d z ie t e j sp o łecz-n o ś c i decydują w g ru n c ie rzeczy oni sam i. Zaktywizować sp o łe c z -n ie mieszkańców o s ie d la mogą lu d z ie w ierzący w spraw ę, ożywie-ni p o trz e b ą wewnętrzną, gotow ością s łu ż e n ia innym. Pracow nik so-c j a ln y , a wydaje s i ę , że ta k ż e in n i anim atorzy ż y c ia społecznego pow inni rów nież p o siad ać elem entarną wiedzę w z a k r e s ie w sz y stk ich metod p racy s o c j a l n e j , albowiem - J a k ju ż wykazaliśmy - s łu ż ą one temu samemu celo w i, a końcowe e fe k ty każdego p ro cesu , czy to p ra cy z indywidualnym przypadkiem , czy organizow ania sp o łe c z n o śc i lo -k a l n e j , z a le ż ą od efektów d z ia ła ń w z a k r e s ie n o z o s ta ły c h metod,
realizo w any ch ró w n o leg le.
P ojaw ia s ię więc konieczność u s t a l e n i a z a le ż n o ś c i i związkiw pomiędzy poszczególnym i metodami p racy społeczno-wychowawczej.
Ja k wiadomo, metoda caseworku z o s ta ł a opracowana te o r e ty c z -n ie Jako p ie rw sza. Nieco p ó ź n ie j z a c z ę to u s ta la ć zasady prowa-d z e n ia p racy z g ru p ą, a n a s tę o n ie , co było bez w ą tp ie n ia wy-nik iem uśw iadam iania nowych p o trz e b snołecznyoh, ro zp o częto
two-po r . W r o c z y ń s k i , op. c i t . , s . 174-1;. •,
20 J . T u r o w s k i , O sie d le mieszkaniowe i >ko ' t . s tr u k tu r y o r g a n iz a c ji s p o łe c z n e j m ia s ta , ".Studia ..•oc.iojf.ri 1967, n r 7.
r ż e n ie te o re ty c z n y c h podstaw metody środow iskow ej. Wydaje s i ę , iż na obecnym e ta p ie rozwoju t e o r i i p racy s o c ja ln e j n ie J e3t możliw e w skazanie iń n e j Je sz c z e metody n iż tr z y wymienione. D la te -go te ż n a le ż a ło b y przebyć myślą drogę ic h rozwoju i pow racając choćby do caaeworku zastanow ić s ię nad u s ta le n ie m Jego m iejsca wśród p o z o sta ły c h metod z perspektyw y dorobku n auki o s t a t n i c h l a t . S z c z e g ó ln ie ważnym problemem s t a j e s i ę o k r e ś le n ie r o l i t e j me-tody w p ra k ty c e org anizow an ia s p o łe c z n o śc i lo k a ln e j. W z a k re s ie d z ia ła ń zm ierzający ch do o rganizow ania sp o łe c z n o śc i lo k a ln e j o - k re ślo n e g o ty p u , w tym sp o łe c z n o śc i lo k a ln e j o s ie d la m ieszkanio-wego, zad an ie to spoczywa w równej m ierze na te o re ty k a c h pracy s o c ja l n e j Jak 1 na pracow nikach s o c ja ln y c h , k tó rz y d o s trz e g a ją c u z a l e ż n i e n ia różnych p rz e c ie ż w i s t o c i e d z ia ła ń , s ta r a ć s ię po-w inni realizo w ać Je w ś c is ły m zw iązku, u s t a l a j ą c Jed n o cze śn ie g ra n ic e is tn i e ją c y c h z a le ż n o ś c i.
O rganizow anie s p o łe c z n o śc i lo k a ln e j j e s t problemem, k tó ry .ngażować powinien w sz y stk ie k a te g o r ie wiekowe lu d z i n a leżący c h do t e j sp o łe c z n o ś c i. J a k p is z e R. W roczyński, " o s ie d le m ieszka-niowe fu n k cjo n u je Jako system sp o łe c z n y , tw orzący podstawowe wię-z i sn o łecwię-z n e mieswię-zkańców i to w w ielorakim wię-z a k r e s ie " ‘ k tó ry mo-żna ujmować w k a te g o r ia c h w ięzi m iędzygeneracyjnych ( d z i e c i , mło-d z ie ż , mło-d o r o ś li) lub w k a te g o ria c h s o c jo -sp o łe c z n y c h , o k re śla n y c h
'zede w szystkim p rz e z u k ła d i n s t y t u c j i fu n k cjo n u jący ch w o s ie d lu , owyższe s tw ie rd z e n ie wymaga jednak u z u p e łn ie n ia . N ależy podkre-ś l i ć , że aby wlęzj. sp o łe c z n e mieszkańców o s ie d la o p ie r a ły s ię na pożądanych s p o łe c z n ie w a rto śc ia c h gw arantujących ic h trw a ło ś ć , o b ie wymienione k a te g o r ie powinny być rozpatryw ane z uw zględnie-niem ic h wzajemnych z a le ż n o ś c i. Chodzi o to , aby u k ła d i n s t y t u -c j i fu n k cjo n u jący ch w o s ie d lu s p r z y ja ł powstawaniu w ię z i międzyg en era cy jn y ch w o p a rc iu o u w zmiędzyględn ianie p o trz e b w sz y stk ic h k a te -g o r i i mieszkańców. Można s ą d z ić , że d ą ż e n ie do ta k ie g o stan u rzec zy j e s t w i s t o c i e głównym celem organizow ania sp o łe c z n o śc i l o k a l n e j .
J a k ie j e s t m ie jsc e caseworku w ta k rozumianym organizow aniu s p o łe c z n o ś c i lo k a ln e j o s ie d la ?
J e s t to trudne p y ta n ie i u d z ie le n ie p e łn e j odpow iedzi wymaga
o? ,
dokładnych studiów . Jedn ak nawet p obieżn a a n a liz a d e f i n i c j i i n t e -re s u ją c y c h nas p o jęć w skazuje, że p ra c a z indywidualnym „ p rzy-padkiem stan o w i, po śród innych czynników, o s u k c e s ie p rz e d s ię -wziąć w z a k re s ie org anizow an ia sp o łe c z n o śc i lo k a ln e j. J e ż e l i bo-wiem zd efin iu jem y casework jako metodę angażującą podopiecznego W p ro c e s i n t e r a k c j i sp o łeczn ych zm ierzający ch do p o d n ie s ie n ia J e -go u m ie ję tn o ś c i w w ykorzystaniu i n s t y t u c j i sp o łe c z n y c h ''5, to def i n i c j a t a z b liż a n as do o k re ś le n ia r o l i caseworku w o rg an iz o -waniu sp o łe c z n o śc i l o k a l n e j , k tó r a polegać b ędzie na z b liż a n iu do s i e b i e lu d z i p o trz e b u ją c y c h efektywnego u d z ia łu w ży ciu społecznym o ra z i n s t y t u c j i , k tó r e cho ciaż powinny p otrzeb y te z asp o k ajać, to Jed nak, Jak widać w p ra k ty c e , n ie zawsze zadaniu ternu chcą i p o t r a f i ą s p ro s ta ć .
Pracow nik s o c ja ln y , ta k Jak w id z i e li go n r z e d s ta w ic ie le k ie -runku d ia g n o sty czn eg o , J e s t osobą, k tó r a u d z ie la d o ra ź n e j pomo-cy, Nie można zgodzić s ię z takim stanow iskiem , u w zg lęd n iając cho ciażb y p ra k se o lo g ic z n y p o s tu la t zastępo w an ia t o r a p l i p r o f i l a -k ty -k ą . Zgodnie z tą zasadą prowadzący indyw idualny przypadek dążyć pow inien do w y k o rzy stan ia w sz y stk ich m ożliw ości, ^by n ie t y l -ko pomóc w tru d n e j s y t u a c j i , a le Jed n o cześn ie stw orzyć w arunki, k tó r e zap o b ieg ają powstawaniu nodobnych s y tu a c ji w p r z y s z ło ś c i. Drogą do tego c e lu J e s t "u m ie jętn e w yk orzy stan ie s i ł s p o łe c z -
**U
nych" , a więc rów nież s i ł tkw iących w in s ty tu c ja c h społecznych. Wydaje s ię truizmem , gdy uświadomimy s o b ie f a k t , że in s ty t u c je sp o łe c z n e to lu d z ie , k tó rz y Je r e p r e z e n tu ją , a le świadomość ta w skazuje nam, że casework prowadzić może do k s z ta łto w a n ia 1 u tr w a la n ia w ięzi m iędzyludzkich p o nrzez tw orzen ie warunkiw wza-jemnego zrozum ienia s ię lu d z i p o trz e b u ją c y c h i ty c h , k tó rzy te p o trz e b y mogą z asp o k o ić . Takie o k r e ś le n ie r o l i caseworku p rz e -c iw sta w ia s ię rozum ieniu go Jako d z ia ła ń u z u p e łn ia ją c y c h ta k ą d z ia ła ln o ś ć Jak k s z ta ł c e n i e , ochrona zdrow ia, m ieszkaln ictw o czy z a b e z p ie c z e n ie dochodów , sprow adzających s ię do u d z ie la n ia św iadczeń usługowych ty p u z a s iłk u p ie n ię ż n e g o , remont m ieszka-n ia i t p .
^ S m a 1 1 e y , op. c i t . , s . ?9-30. R i c h m o n d , op. c i t . , s . 50.
j . R o s n e r , T eo ria i p ra k ty k a p o l i t y k i , B iu le t ;/n "Człow iek w p racy 1 o s ie d lu ” 1977, n r 3.
U zupełnieniem powyższego o k r e ś le n ia r o l i caseworku w o rg a n i-zowaniu sp o łe c z n o śc i lo k a ln e j mogą być w nioski p ły n ą ce z p rz e g lą du elementów społecznego systemu o s ie d l a mieszkaniowego k s z t a ł t u -ją c y c h poziom i Jakość ż y c ia zbiorow ości o s ie d lo w e j, a k tó ry p rzed staw io n y z o s ta ł p rz e z zesp ó ł badawczy pod kierownictwem S. Zawadzkiego"t}. Do n a jw a ż n ie jsz y c h elementów społecznego systemu o s ie d l a mieszkaniowego z a lic z o n o :
- pomoc ro d z in ie i osobom samotnym w m iejscu zam ieszk an ia; - k sz ta łto w a n ie osiedlow ego śro d o w isk a wychowawczego przy u d z i a le samorządu mieszkańców i s z k o ły ;
- o rg a n iz a c ję czasu wolnego;
- p a r tn e r s k ą w spółpracę o s ie d l a mieszkaniowego z zakładem p ra c y ;
- efektywność w s p ó łd z ia ła n ia samorządu mieszkańców i adm ini-s t r a c j i o ini-sie d lo w e j;
- o s ie d le mieszkaniowe w sy stem ie m ia s ta sp o łeczn eg o .
.‘H e wdając s ię w k ry ty k ę ta k ie g o u j ę c i a , można s tw ie r d z ić , że w organizow aniu sp o łe c z n o śc i lo k a ln e j powinno s i ę uw zględniać w sz y stk ie wymienione elem enty. Je d n o c z e śn ie wydaje s i ę , że c a s e - work może być w tym p r o c e s ie w ykorzystany n ie ty lk o Jako sposób r e a l i z a c j i pomocy r o d z in ie i osobom samotnym, a le w myśl te g o , co s tw ie r d z iliś m y w c z e ś n ie j, może słu ży ć stw arzan iu warunków poro-zum ienia i ży c z liw o śc i między ludźmi re p re z e n tu ją c y m i różne in -s t y t u c j e a użytkownikami ty c h i n s t y t u c j i , co wydaje s ię celem realnym do o s ią g n ię c ia p rzy z a ło ż e n iu , że zro zum ieją to również c i , od k tó ry c h z a le ż y funkcjonow anie całeg o systemu o p ie k i, po-zw a la ją c chociażby w niew ielk im z a k r e s ie na odform alizow anie d z ia ła ń n a tu ra ln y c h i sp o n tan iczn y ch w swej i s t o c i e . Pomocą w uśw iadom ieniu tego f a k tu może być udowodnione tw ie rd z e n ie , że ksżda s p o łe c z n o ść , w tym również o s ie d l a m ieszkaniow ego, n ie J e s t stanem , k tó ry można zachować, a l e procesem tetopniowego p rz e -k s z t a ł c a n i a lu i n e j zbiorow ości o sie d lo w e j w o sied lo w ą s p o łe c z - H O«27.
W z a k o s z e n iu rozważań nad o k reślen iem r o l i caseworku w o r^ a
-P o r. Og-jlny pro/ r im eksperym entu społecznego, B iu le ty n TWU& "C z ł~ -'io'.: w p ric y i o s ie d lu " 1979, n r B, 3. 55.
nizow aniu s p o łe c z n o śc i lo k a ln e j o s ie d l a mieszkaniowego można wy-r a z ić n a d z ie ję , że mimo Ic h o g ó ln o ści mogą ono po^Sc z a in te r e s o -wanym problemami p o d n ie s ie n ia efek ty w n o ści d z ia ła ń s o c ja ln y c h w r e a l i z a c j i modelu o s ie d l a mieszkaniow ego, o którym T. Pudełko p i s a ł t "w yodrębnienia p rz e s trz e n n e o s ie d l a mieszkaniowego z mo-ż liw o ś c ią rozwoju poziomego układu w s p ó łd z ia ła n ia , zorganizow ane-go w o p a rc iu o s i ł y sp o łe c z n e , zane-godnie z ideam i 1 metodami pracy s p o łe c z n e j, może pozw olić na zbudowanie nowych stosunków między-lu d z k ic h , w k tó ry ch m ieszkańcy będą m ogli z a ła tw ia ć swoje sprawy d la celów własnych 1 z w łasnej in ic ja ty w y , s to s u ją c w łasne meto-dy, wraz z poczuciem w łasn ej o d p o w ied zialn o ści za r e a l i z a c j ę osiedlow ych c e liw i zadań ,
T. P u d e ł k o , Metoda p racy grupowej w rozw oju samo-rządu mieszkańców o ra z samosamo-rządu d z ie c i i m łodzieży, JU uletyn TWufP "Człowiek w p racy i o sie d lu " 1979, n r 8, s . 66,
