Smołka, Leonard
"Seweryn Pieniężny 1890-1940.
Redaktor i wydawca spod znaku
Rodła", Jan Chłosta, Olsztyn 1980 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 591-594
R
E
C
E
N
Z
J
E
i
O
M
Ó
W
I
E
N
I
A
J a n C h ł o s ta , S e w e r y n P i e n i ę ż n y 1890—1940. R e d a k t o r i w y d a w c a s p o d z n a k u R o d ł a . O l s z ty n 1980, ss, 171, t a b l. i. K s i ą ż k a j e s t s z ó s t ą p o z y c j ą s e r i i „ B i o g r a f i e ” „ P o j e z i e r z a ” . W y d a n a z o s t a ł a w s t o s u n k o w o d u ż y m n a k ł a d z i e (4 t y s . e g z.) i s t a r a n n i e : d o b r y p a p i e r t r z e c ie j k l a s y , p ł ó c i e n n a o p r a w a , 21 i l u s t r a c j i . P o z a s p i s e m t r e ś c i i i l u s t r a c j i , b i b l i o g r a fią , i n d e k s e m o s ó b i m i e j s c o w o ś c i o r a z n i e m i e c k i m s t r e s z c z e n i e m s k ł a d a się z p r z e d m o w y i z a k o ń c z e n i a , a n e k s ó w w p o s t a c i w y b o r u a r t y k u ł ó w (2), f e l i e t o n ó w g w a r o w y c h (5) i j e d n e g o l i s t u b o h a t e r a k s i ą ż k i (ss. 133— 154), p r z y p i s ó w (ss. 123— 131), t a b l i c y g e n e a l o g i c z n e j o r a z k i l k u r o z d z i a l i k ó w (ss. 9— 117). D o k u m e n t a c j ę k s i ą ż k i s t a n o w i l i t e r a t u r a h i s t o r y c z n a , w s p o m n i e n i a i r e l a c j e d z i a ł a c z y , p r a s a i a r c h i w a l i a . W s z y s t k o to p o k r y w a s i ę p r a w i e c a ł k o w i c i e z b a z ą m a t e r i a ł o w ą w c z e ś n i e j s z e j k s i ą ż k i J a n a C h ł o s t y h O s t a t n i a p o w s t a ł a b o w i e m w z w i ą z k u z o p u b l i k o w a n y m i w 1977 r. w y n i k a m i b a d a ń n a d w y d a w n i c t w e m „ G a z e t y O l s z t y ń s k i e j ” , k t ó r y m w l a t a c h m i ę d z y w o j e n n y c h k i e r o w a ł w ł a ś n i e S e w e r y n P i e n i ę ż n y — j u n io r . W z w i ą z k u z t y m r o d z i się p y t a n i e o r e l a c j e m i ę d z y w c z e ś n i e j s z ą m o n o g r a f i ą w y d a w n i c t w a a p ó ź n i e j s z ą b i o g r a f i ą j e g o k i e r o w n i k a , c h o c i a ż z d r u g i e j s t r o n y o b y d w i e k s i ą ż k i b y ł y a d r e s o w a n e — b y ć m o ż e — d o r ó ż n y c h c z y t e l n i k ó w ; d r u g a d o s z e r s z e g o k r ę g u o d b i o r c ó w . M i m o t o p o w y ż s z e p y t a n i e p o z o s t a j e j e d n a k a k t u a l n e , t y m b a r d z ie j ż e c e l e m k s i ą ż k i b io g r a f i c z n e j b y ł a „ p r ó b a p r z e d s t a w i e n i a ż y c i a i p r a c y w y d a w c y , r e d a k t o r a i d z i a ł a c z a Z w i ą z k u P o l a k ó w w N i e m c z e c h ” (s. 7) i ż e w u p r o s z c z o n y m n i e w ą t p l i w i e o d b i o r z e s p o ł e c z n y m r o d z i n ę P i e n i ę ż n y c h u t o ż s a m i a s ię z w y d a w n i c t w e m . B i o g r a f i a j e d n e g o z P i e n i ę ż n y c h m o g ł a t e n o b r a z p o s z e r z y ć , a l e j u ż p o d t y t u ł k s i ą ż k i z a w ę z i ł s f o r m u ł o w a n y s z e r z e j w p r z e d m o w i e j e j c e l i s a m ą b i o g r a f i ę d o s p r a w w y d a w n i c z y c h . Z a w i e r a o n a w p r a w d z ie i n f o r m a c j e o p o z a w y d a w n i c z y c h e l e m e n t a c h ż y c i o r y s u P i e n i ę ż n e g o , a le n i e j e s t i c h z b y t w i e l e . R ó w n o c z e ś n i e w ś r ó d m a t e r i a ł ó w w y k o r z y s t a n y c h p r z y p i s a n i u k s i ą ż k i b r a k j e s t p a p i e r ó w je j b o h a t e r a i j e g o r o d z i n y . K s i ą ż k a j e s t e f e k t e m u b o c z n y m w c z e ś n i e j s z e j m o n o g r a f i i w y d a w n i c t w a . P o s z c z e g ó l n e e l e m e n t y b i o g r a f i i P i e n i ę ż n e g o , c h o ć a d r e s o w a n e j m o ż e d o s z e r s z e g o k r ę g u c z y t e l n i k ó w n iż m o n o g r a f i a w y d a w n i c t w a , p r z e p l a t a j ą s i ę z r ó ż n y m i w y w o d a m i o c h a r a k t e r z e d r u g o r z ę d n y m i t r z e c i o r z ę d n y m d l a s a m e j b i o g r a f ii. Z a j m u j ą o n e d u ż o m i e j s c a i w w i ę k s z o ś c i s ą o d p o w i e d n i m i f r a g m e n t a m i p i e r w s z e j k s i ą ż k i A u t o r a , c z a s e m d o s ł o w n y m i , c z a s e m t r o c h ę z m i e n i o n y m i s t y l i s t y c z n i e , a n i e k i e d y s ą s t r e s z c z e n i e m . R e z y g n u j ą c w t y m m i e j s c u ze s z c z e g ó ł o w e j a n a l i z y p o r ó w n a w c z e j p i e r w s z e j i d r u g i e j k s i ą ż k i C h ł o s t y , t r z e b a j e d n a k t y t u ł e m p r z y k ł a d u w s k a z a ć n a t e r e d a k c y j n e n i e p r a w i d ł o w o ś c i . R ó w n o c z e ś n i e n i e o z n a c z a t o p o s t u l a t u w y i z o l o w a n i a b i o g r a f i i P i e n i ę ż n e g o od s p r a w w y d a w n i c t w a , r e g i o n u i e p o k i , w k t ó r e j ż y ł i p r a c o w a ł . I d e n t y c z n i e w o b y d w u k s i ą ż k a c h C h ł o s t y b r z m ią n p . f r a g m e n t y o p o w s t a n i u „ G a z e t y O l s z t y ń s k i e j ” i o c e n i e w n i e j p l e b i s c y t o w y c h m o ż l i w o ś c i o r a z s z a n s P o l a k ó w 2. A u t o r o d w o ł u j ą c s i ę c z ę s t o do t y c h s a m y c h c y t a t ó w , p o d a w a ł w p r z y p i s a c h o b y d w u k s i ą ż e k n i e k i e d y r o z b i e ż n e d a n e 3. U z a s a d n i a j ą c c z a s e m t e s a m e t e z y 1 J , C h ł o s ta , W y d a w n i c t w o „ G a z e t y O l s z t y ń s k i e j ” w l a t a c h 1918— 1939, O l s z t y n 1977. 2 P o r . ss. 14 i 36 w p i e r w s z e ! k s ią ż c e J . C h ł o s t y z e ss. 9 i 43 w d r u g i e j . 3 P o r . s. 29 p r z y p . 91 w p i e r w s z e j k s ią ż c e J . C h ł o s t y z e s. 40, p r z y p . 11 w d r u g i e j . K o m u n ik a ty M a z u r s k o - W a r m i ń s k i « , 1 У5 0 , n r 4 (150)592
Recenzje i o m ó w /e n /а (i t o n i e w s t o s u n k u d o b o h a t e r a k s i ą ż k i , a l e j e g o o j c a o t y m s a m y m im i e n i u ) r o z s z e r z y ł t y l k o c y t a t y 4. G d z i e i n d z i e j 5 p o w t a r z a j ą c p r a w i e d o s ł o w n i e t e k s t z p i e r w s z e j k s i ą ż k i , W y d a w c a n i e u s t r z e g ł s ię b ł ę d ó w k o r e k t o r s k i c h , a A u t o r — o d m i e n n e j p i s o w n i p e w n y c h n i e m i e c k i c h d o d a t k ó w d o „ G a z e t y O l s z t y ń s k i e j ” i — co w a ż n i e j s z e — r ó w n i e ż o d m i e n n e j o c e n y r o li t y c h d o d a t k ó w w p o r ó w n a n i u z „ P o l n i s c h e N a c h r i c h t e n ” . W 1977 r o k u p i s a ł b o w i e m o r o li id e n t y c z n e j , a w t r z y l a t a p ó ź n ie j o r o li p o d o b n e j . J e ż e l i p i e r w s z a o c e n a , z 1977 r o k u , b y ł a p o m y ł k ą , n a l e ż a ł o to z a z n a c z y ć . W p i e r w s z e j k s i ą ż c e r u b r y k a „ G a z e t y O l s z t y ń s k i e j ” p o d n a z w ą „ W i a d o m o ś c i z b l i s k a i z d a l e k a ” z a w i e r a ł a w i a d o m o ś c i z M a z u r , n a t o m i a s t w d r u g i e j — z P r u s W s c h o d n i c h , z a ś p i s m o „ M a z u r ” u k a z a ł o s i ę p o r a z p i e r w s z y o d p o w i e d n i o 12 i 9 m a j a 1928 r o k u ". A u t o r o d w o ł u j ą c s ię d o t y c h s a m y c h f a k t ó w i p r z y t a c z a j ą c te s a m e a r t y k u ł y p r a s o w e , p o m i j a ł c z a s e m c z ę ś ć i c h t y t u ł ó w 7. G e n e r a l n i e : w t y c h i w i e l u i n n y c h s p r a w a c h tr z e b a p o s t a w i ć p y t a n i e o i c h z w i ą z e k z b i o g r a f i ą P i e n i ę ż n e g o — j u n io r a , c h o ć s a m a d ą ż n o ś ć A u t o r a d o u k a z a n i a P i e n i ę ż n e g o n a t l e w y d a w n i c t w a , r e g i o n u i e p o k i b y ł a s łu s z n a . T o, że p o s z c z e g ó l n e p r o b l e m y m i e ś c i ł y s ię n i e w ą t p l i w i e w t y t u l e m o n o g r a f i i o w y d a w n i c t w i e , n i e o z n a c z a b y n a j m n i e j , i ż m o g ą b y ć w y k o r z y s t a n e w t e j s a m e j p o s t a c i i w t y m s a m y m n i e m a l s t o p n i u w b i o g r a f i i j e g o k i e r o w n i k a . Z d r u g i e j s t r o n y w r e c e n z j i z p i e r w s z e j k s i ą ż k i J a n a C h ł o s t y 8 z w r ó c o n o u w a g ę n a s z e r e g p r o b l e m ó w b a d a w c z y c h , p r z y d a t n y c h m .in . d o e w e n t u a l n e j b i o g r a f i i P i e n i ę ż n e go — j u n io r a , a l e n i e u w z g l ę d n i o n y c h p r z e z A u t o r a p r z y je j p is a n i u , m i m o iż o p u b l i k o w a n o ją p r z e d p r z e k a z a n i e m d o s k ł a d a n i a m a s z y n o p i s u b io g r a f i i. W p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a l i k a c h k s i ą ż k i z n a j d u j ą s i ę r ó ż n o r a k i e t w i e r d z e n ia , k t ó r e z e w z g l ę d u n a s w ą o g ó l n i k o w o ś ć b u d z ą z n a k i z a p y t a n i a i w ą t p l i w o ś c i . W p r z e d m o w i e c h o d z i n p . o to, c z y o d z y s k a n i e n i e p o d l e g ł o ś c i p r z e z P o l s k ę p o z w o l i ł o r z e c z y w i ś c i e n a „ z w i ę k s z e n i e l i c z b y w y d a w a n y c h g a z e t , d r u k ó w i k s i ą ż e k ” (s. 7)? N a w e t j e ś l i to p r a w d a , t o t y l k o c z ą s t k o w a , p o n i e w a ż t r u d n o ją o d n i e ś ć d o c a ł e g o o k r e s u m i ę d z y w o j e n n e g o . W P a t r i o t y c z n y m r o d o w o d z i e w ą t p l i w o ś c i b u d z i z t y c h s a m y c h p o w o d ó w s f o r m u ł o w a n i e , iż „ G a z e t a O l s z t y ń s k a ” p o w s t a ł a „ w a t m o s f e r z e z b l i ż e n i a W a r m i a k ó w d o w s z y s t k i e g o c o p o l s k i e ” (s. 9). N a t o m i a s t w P o c z ą t k a c h d z i a ł a l n o ś c i p u b l i c z n e j te z a o r e a l i s t y c z n e j o c e n i e m o ż l i w o ś c i i s z a n s P o l a k ó w w p l e b i s c y c i e (s. 43) j e s t p r z e s a d n a . W z w i ą z k u z p o t w i e r d z e n i e m p r z e z S e j m D z i e l n i c o w y w P o z n a n i u s t a n o w i s k a K o m i s a r i a t u N a c z e l n e j R a d y L u d o w e j w s p r a w i e o c z e k i w a n i a n a d e c y z j e k o n f e r e n c j i p o k o j o w e j i n i e p o d n i e s i e n i a n a n i m s p r a w y w a l k i z b r o j n e j g o ł o s ł o w n i e b r z m i t w i e r d z e n i e A u t o r a o ty m , j a k o b y s t a n o w i s k o to „ n i e p o k o i ł o S e w e r y n a P i e n i ę ż n e g o o r a z p o z o s t a ł y c h d e l e g a t ó w z W a r m i i i M a z u r ” (s. 46). O d n o t o w u j ą c z a a n g a ż o w a n i e P i e n i ę ż n e g o w p l e b i s c y c i e , A u t o r o - g r a n i c z y ł s ię do s t w i e r d z e n i a , ż e k o m i s j a , w k t ó r e j d z i a ł a ł , „ z d o ła ła j e s z c z e w 3 919 r o k u p o w o ł a ć d o ż y c i a k i l k a t o w a r z y s t w l u d o w y c h ” (s. 47), S z k o d a , i ż n i e p o d a ł j a k ic h i j a k a b y ł a r o la b o h a t e r a b i o g r a f i i w i c h p o w s t a n i u . A u t o r w z m i a n k o w a ł t e ż w i e l o z n a c z n i e i g o ł o s ł o w n i e o b u r z l i w e j n a r a d z i e 4 P o r . s. 19 p r z y p . 30 w p i e r w s z e j k s ią ż c e J . C h ł o s t y ze s. 16, p r z y p . 18 w d r u g i e j . 5 P o r . ss. 34 i 42—44 w p i e r w s z e j k s ią ż c e J . C h ł o s t y z e ss. 44— 46 w d r u g i e j . 6 P o r . ss. 123 i 127 w p i e r w s z e j k s ią ż c e J . C h ł o s ty z e rs. 62 i 64 w d r u g i e j . 7 J e ż e l i w p i e r w s z e j k s ią ż c e J . C h ł o s t y (ss. 130—131, p r z y p . 61) p o d a n o t y t u ł a r t y k u ł u w w e r s j i Z i a r n o , k t ó r e n ie p a d ł o n a s k a łę . M y śli u ś w i a d o m i o n e g o M a z u r a , t o w d r u g i e j (s. 66, p r z y p . 7) p o m i n i ę t o p i e r w s z e z d a n i e t y t u ł u . 8 Z o b . r e c . L. S m ó ł k i z p i e r w s z e j k s ią ż k i J . C h ł o s ty : K w a r t a l n i k H i s to r i i P r a s y P o l s k ie j, 1979, n r 1, SS. 101—110.R e ce n zj e i o m ó w i e n i a