Guska, Ewa
Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie
w latach 1945-1985
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 197-217
K
R
O
N
I
K
A
N
A
U
K
O
W
A
Ew a Guska
MUZEUM WARMII I MAZUR W OLSZTYNIE
W LATACH 1945— 1985
O p raco w an ie to jest p ró b ą sy n tety czn eg o p rz ed sta w ien ia działalności M u zeum W arm ii i M azu r w O lsztynie w okresie jego czterdziestolecia — nie żyw i p re te n s ji do b a rd ziej w n ik liw y c h analiz i ocen. D otyczy ro zw o ju s t r u k tu r y o rg a n iz ac y jn ej M uzeum , c h a r a k te r s ty k i g ro m ad zo n y ch zbiorów o raz dzia łalności w y s ta w ie n n ic ze j i ośw iatow o -w y d aw n iczej. W anek sie pomieszczono w y k az ekspozycji m u ze aln y c h odnoszących się do tego okresu. P o n iew aż d zi siejsza n a zw a M u zeum d a tu je się od 1976 r., pisząc o la ta c h w cześniejszych u ży w an o n a z w y „M uzeum M azu rsk ie w O lszty n ie” .
M u zeum zorganizow ało łącznie 191 w y s ta w , k tó re o bejrzało p onad dw a m ilio n y zw iedzających. P ra c o w n icy o p u b lik o w ali w iele specjalisty czn y ch o p raco w ań , w ty m c ztery p ra ce d o k to rsk ie (F ranciszek K lonow ski, Józef W ie- czerzak, H alin a K e ferste in , K a m ila W róblew ska). Za cało k sz ta łt działalności w 1979 r. M uzeum odznaczono K rzy żem K o m a n d o rsk im O rd e ru O drodzenia Polski.
Do o p raco w an ia w y k o rz y stan o d o k u m e n ty a rch iw a ln e z n ajd u jąc e się w W o jew ódzkim A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w O lsztynie, bieżące a k ta M uzeum o raz o d p o w iednie p u b lik a c je w y m ien io n e w p rzypisach.
R O Z W Ó J O R G A N IZ A C Y JN Y
Od p o w s ta n ia M u zeu m siedzibą jego b y ł zam ek. J e s t to b u d o w la w p rz e w ad ze gotycka, w zniesio n a ok. 1350 r. przez k a p itu łę w a rm iń s k ą d la ochrony jej p o łu d n io w y ch włości, sk u p io n y c h w ów czesnym k o m o rn ic tw ie olsztyńskim . O prócz celów m ilita rn y c h z am ek sp e łn ia ł w a żn ą fu n k c ję a d m in is tra c y jn ą jako siedziba a d m in is tra to ró w dó b r ziem skich k a p itu ły położonych w e w s p o m n ia n y m k o m o rn ictw ie o lszty ń sk im o ra z m elzackim (rejon dzisiejszego Pieniężna). Z ty c h też w zg lędów re zy d o w ał tu (1516— 1521) — ja k w iadom o — M i ko łaj K op ern ik , a d m in is tra to r k a p itu ły , p o zo staw iając po sobie c en n y zabytek w postaci ta b lic y astro n o m iczn ej w łasn o ręczn ie w y k o n a n e j na t y n k u śc ien n y m w k ru ż g an k u . O becnie z am ek sk ła d a się z dobrze z ac h o w an y ch p ie rw o t n y c h sk rz y d eł g o ty ck ich (północne i południow e) o raz dobud o w an eg o poprzecz nie w 1758 r. — a w ięc jeszcze w czasach polsk ich — sk rz y d ła barokow ego (wschodnie). N ad całością d o m in u je c h a ra k te ry s ty c z n a w ieża ok rąg ła, p rz y le g a ją ca do sk rz y d ła południow ego. Z częścią półn o cn ą w iąże ją m u r k u rty n o w y , k tó r y zam y k a całość budow li, tw o rz ąc z g ra b n y p la n czw o roboku *. Od 1920 r.
1 D o m a ń s k a H., F o r t y f i k a c j e p ó ż n o g o t y c k i e z a m k u o l s z t y ń s k i e g o , R o c z n i k O l s z ty ń s k i , 1970, t. 9, ss. 59—79; p o r . te ż , T , p r z y p k ę w s k i , A s t r o n o m i c z n e z a b y t k i O l s z t y n a , i b i d e m , 1959, t. 2, ss. 134—16Q,
Kronika naukow a
zam ek p ełn ił fu n k c ję m u ze u m regionalnego. O piekę na ów czesnym i z b io ra m i m u ze aln y m i sp ra w o w ało n iem ieck ie re g io n a ln e stow arzy szen ie V e rein ig u n g f ü r H e i m a tk u n d e 2. W sk rz y d le w sch o d n im z n ajd o w ało się m ieszk an ie n ie m ieckiego p re zy d e n ta re je n c ji olsztyńskiej. Po w o jn ie na cele w y s ta w o w e w y k o rz y sty w an o sk rzydło północne, o n a jb a rd z ie j ok azały ch w n ę trz a c h (tzw. „ S a le K o p e rn ik o w sk ie ” oraz p ie rw o tn ą kaplicę), a ta k ż e część s k rz y d ła w s ch o d niego; na im p re zy przeznaczono późniejszą kap licę w sk rz y d le p o łudniow ym , na zy w a n ą potocznie „S alą K ro m e ro w s k ą ” 3. O prócz sal w y sta w o w y ch , p ra c o w ni, biblioteki, pom ieszczeń a d m in is tra c y jn y c h i m ag azy n o w y ch , od 1947 r. zam ek o lsztyński s ta ł się tak ż e siedzibą W ojew ódzkiego A rc h iw u m P a ń s tw o wego, a w la ta c h 1956— 1973 część s k rz y d ła p o łu dniow ego zajm o w ało B iuro W y staw A rty sty c zn y c h l . Ta różnorodność u ż y tk o w n ik ó w nie słu ży ła ż a d n e m u z nich i b y ła też g łó w n y m pow odem niem ożliw ości p o d jęcia k a p ita ln e g o re m o n tu zam ku, m im o iż zam ierzen ia tak ie, tra k to w a n e jak o p iln e i b e z w zg lęd n ie konieczne, is tn ia ły już w 1964 r.
M uzeum M azu rsk ie w O lsztynie — p ierw o tn ie o te j w łaśn ie n azw ie p o w stało w io sn ą 1945 r. jako p ierw sza p lac ó w k a m u ze aln a n a ziem iach o d z y sk a nych. Za początek działalności M uzeum p rz y jm u je się b ow iem dzień 29 m arc a 1945 r., tj. d a tę p rz y b y cia do O lszty n a H ie ro n im a S k u rp sk ieg o ; zo stał on d e leg o w an y t u ta j „z ra m ie n ia R ządu T ym czasow ego R zeczypospolitej” do d y s p ozycji P e łn o m o c n ik a R ząd u na O k rę g M a z u rs k i i został przez niego z a tr u d n io n y „w c h a ra k te rz e k u stosza M uzeum w O lszty n ie” 5. J u ż 27 k w ie tn ia 1945 r. d okonano p ro to k o la rn eg o opisu d a w n y ch pom ieszczeń m u ze aln y c h w z am k u oraz ich w y posażenia; zatru d n io n o dw ie osoby — Cecylię V e tu la n i * i W ła d y sław a M argiew icza. O p ierw szy ch p ra c a c h o rg a n iz ac y jn y ch placów ki m u ze aln e j in fo rm u je sp ra w o z d an ie k ustosza z 1 czerw ca 1945 r., o b e jm u jąc e ok res od 29 m a rc a do 31 m a ja tegoż roku.
„Sporządzono k o m is y jn y p ro to k ó ł zastanego s ta n u i dostarczono go P e ł nom ocnikow i R ządu R P n a O k ręg M a z u r s k i7. D okonano n ajkonieczniejszego oczyszczenia całego w n ę trz a z am k u i sal m u zealnych. O becnie jest w to k u ostateczne uprzątn ięcie. Rozpoczęto in w e n ta ry za c ję i p o rz ąd k o w a n ie e k sp o n a tó w M uzeum . Z abezpieczano s ta r e d r u k i i k sięg i z ró ż n y ch e pok o w a rto ści m u ze aln e j w dw ó ch ongi p r y w a tn y c h bib lio tek ach , a ta k ż e zbiór ceram ik i lu d ow ej. Część dzieł p rzek azan o In s ty tu to w i N a u k o w e m u M a z u rs k iem u jako zaczątek bib lio tek i, dzieła n a u k o w e zostały zabezpieczone p rzez k iero w n ictw o M uzeum . W z am k u p o w s ta ła k a n c e la ria k u sto sz a M uzeum , a dolne sale p rz e znaczono n a w y s ta w y s z tu k i” 8.
W dalszej k o lejności założono a rch iw u m n a u k o w e i zaczęto grom adzić w n im m a te ria ły służące do o p ra co w y w an ia zbiorów m uzealn y ch . E w id en c jo 2 S p r a w o z d a n i e M u z e u m w O l s z t y n i e z a o k r e s d o p a ź d z i e r n i k a 1945 r. w ł ą c z n i e , d o M in i s t e r s t w a K u l t u r y i S z t u k i w W a r s z a w i e z 24 X1 1945 r . : W o j. A r c h . P a ń s t . w O l s z ty n i e ( d a l e j W A P O ) , Z e s p ó ł 11/250, D z i a ł 1. 3 M a r c i n K r o m e r b y l b i s k u p e m w a r m i ń s k i m w l a t a c h 1570—1589 i k o n s e k r o w a ł k a p l i c ą w z a m k u w O l s z ty n i e w 1586 r . — n i e t ę j e d n a k , k t ó r a o b e c n i e n o s i j e g o i m i ę , l e c z p i e r w o t n ą , w s k r z y d l e p ó ł n o c n y m . 4 O d 1973 r . B W A m ie ś c i s ię w b u d y n k u P l a n e t a r i u m L o t ó w K o s m i c z n y c h w O l s z ty n i e . 5 S k u r p s k i H., P r z e s z ł o ś ć i s t a n m u z e a l n i c t w a n a Z i e m i W a r m i ń s k o - M a z u r s k i e j , K w a r t a l n i k M u z e a l n y , 1948, R . 1, z. 1, ss. 38—50; p o r . t e ż k o p i e d o k u m e n t ó w w p o s i a d a n i u M u z e u m . 6 W o j e w ó d z k i K o n s e r w a t o r Z a b y t k ó w w l a t a c h 1953—1955. 7 P u ł k o w n i k J a k u b P r a w i n . 8 S p r a w o z d a n i e K i e r o w n i k a M u z e u m n a Z a m k u O l s z t y ń s k i m z d o t y c h c z a s o w e j d z i a ł a l n o ś c i za c ? a s d o 3J m a j a 1945 r , : W A P O , Z e s p ó ł 1Г/250, D z i a ł 1, n r 219, §. ą,
K ro nika n a u k o w a 199 now ano ek sp o n aty , grom adzono o b iekty, ściśle w s p ó łp ra cu ją c w ty m w zględzie z W o jew ódzkim K o n s e rw a to re m Z ab y tk ó w s.
1 stycznia 1950 r. M uzeum zostało up ań stw o w io n e, z ach o w u jąc sw ą do tychczasow ą n azw ę „M uzeum M azu rsk ie w O lszty n ie” . R óżnorodność p o sia d a n y ch zbiorów zadecy d o w ała o u tr w a le n iu się w ielodziałow ej s tr u k tu r y p la cówki. Do 1947 r. is tn ia ły już: dział S z t u k i 10, dział S z tu k i L u d o w e j 11 oraz b ib lio tek a ” , p lan o w an o je d n a k u tw o rz en ie dalszy ch — d ziału h i s t o r i i 13 i a r cheologii 14. Gd 1951 r. rozpoczęto g ro m ad zen ie zbiorów p rz y ro d n iczy ch w celu po w o łan ia d ziału p r z y r o d y 15; isto tn ą pom oc w ty c h sp ra w a ch okazał inż. J a n P a n f i l 1б. W 1951 r. o tw a r to też p ierw szą w y s ta w ę z zak re su rzem iosła a r ty stycznego, k tó ra zap o czątkow ała u tw o rz en ie takiego działu. Rok późmiej u r u chom iono dział N a u k o w o -O św iato w y ” .
W p o czątk ach la t pięćd ziesiąty ch M u zeum M azurskie było ju ż placó w k ą ustab ilizo w an ą. Z a tru d n ia n o odpow ied n ich specjalistów , co um ożliw iało sy s te m aty c zn e g ro m ad zen ie w łaściw y ch zb iorów o raz ich n a u k o w e opracow anie. D ziałalność d e m o n s tro w an o tak ż e dużą liczbą w y s ta w dzieł sztuki, nie z a n ie d b u jąc też m n ie jsz y ch w y s ta w ośw iatow ych. W łasn e p u b lik a c je p raco w n ik ó w M uzeum z apoczątkow ał jego d y re k to r H ie ro n im S k u rp s k i, k tó r y w ta m ty c h la ta c h ogłosił d ru k ie m pierw sze prace n a te m a t k a fla rs tw a , rzeźb y ludow ej oraz k u ltu r y duch o w ej re g io n ó w W arm ii i M azur; w b re w bo w iem nazw ie, M uzeum nie ograniczało z ain tere so w a ń do M azur, lecz g rom adziło z ab y tk i obu re g io n ó w — ty m w łaśn ie tłu m a cz y się późniejsza z m ian a jego nazw y.
Rów nocześnie z M uzeum w O lsztynie, od 1945 r., p o w s ta ły d w ie sa m o dzielne placó w k i m u ze aln e w Szczytnie i K ę trzy n ie, p o d leg ające w ów czas w ład zo m lo k aln y m ; później s ta ły się oddziałam i M uzeum M azurskiego.
D la u k ie ru n k o w a n ia działalności M u zeum m ia ły duże znaczenie dw ie k o n feren cje: w 1953 r., n a k tó re j o m aw iano s p ra w y ekspozycji i b a d a ń n a u k o w y c h na W arm ii i M azurach, i w 1958 r., k ied y to zainicjow ano w sp ó ł pracę m u zeów w a rsz aw sk ich z M u zeum w O lsztynie; w s p ó łp ra ca ta ro zw ijała się n ajo w o cn iej w zak resie w y s ta w ie n n ic tw a — m u zea w a rsz aw sk ie w ciągu k ilk u la t o rg a n iz o w a ły różne w y s ta w y w O lsztynie bądź n a zam k u w L id z b a rk u W arm iń s k im (był on początkow o w p o sia d an iu S to w arzy szen ia Społecz
9 M g r Z b i g n i e w R e w s k i w l a t a c h 1945— 1952, m g r K a z i m i e r z R e c z y ń s k i w r . 1952. 10 D o r . 1953 c a ł y m i z b i o r a m i s z t u k i k i e r o w a ł a C e c y l ia V e t u l a n i , a o d 1959 z b i o r a m i s z t u k i d a w n e j k i e r u j e d r K a m i l a W r ó b l e w s k a . D z i a ł s z t u k i w s p ó ł c z e s n e j p r o w a d z i ł a w l a t a c h 1965—1970 m g r À. K o p y d ł o w s k a , a w l a t a c h 1970—1975 m g r A . S a m u l o w s k a . D z i a łe m r z e m io s ła a r t y s t y c z n e g o z a j m o w a ł a s ię w l a t a c h 1972 d o 1975 B . J a n i s z e w s k a , p ó ź n ie j m g r D a n u t a Ł u n i e w i c z - K o p e r (1976—1978). O d 1976 r . d z i a ł e m s z t u k i z p o d l e g ł y m i p r a c o w n i a m i k i e r u j e m g r A n n a S a m u l o w s k a . 11 O d 1953 r . k i e r o w n i k i e m d z i a ł u s z t u k i l u d o w e j b y ł d r A. F . K l o n o w s k i , w l a t a c h 1970— 1975 d r J ó z e f W ie c z e r z a k , a w l a t a c h 1976—1978 m g r M a r t a W e s o ł o w s k a . 12 P o w s t a ł a w 1947 г., p i e r w s z y m k i e r o w n i k i e m b y ł M i c h a ł C h o m i n , a o d 1965 r . H a l i n a K e f e r s t e i n . 13 P o w s t a ł w 1956 г., p i e r w s z y m k i e r o w n i k i e m b y ł m g r Z y g m u n t L i e tz , a o d 1970 r. m g r Z o f i a J a n u s z k i e w i c z . 14 P o w s t a ł w 1956 r ., p i e r w s z y m — i d o d z is i a j p r o w a d z ą c y m t e n d z i a ł — k i e r o w n i k i e m b y ł a m g r W ł o d z i m i e r a Z i e m l i ń s k a - O d o j o w a . W p i e r w s z y c h l a t a c h p o w o j n i e z b i o r a m i a r c h e o l o g i c z n y m i o p i e k o w a ł s ię p r a c o w n i k P a ń s t w o w e g o M u z e u m A r c h e o l o g i c z n e g o w W a r s z a w i e — d r J e r z y A n t o n i e w i c z — h o n o r o w y k u s t o s z M u z e u m w O ls z ty n i e . 15 P o w s t a ł w 1957 r . i o d p o c z ą t k u k i e r u j e n i m W a c ł a w R a d z i w i n o w i c z . 16 W o j e w ó d z k i K o n s e r w a t o r P r z y r o d y w l a t a c h 1951—1970. 17 P o w s t a ł w 1952 r ., p i e r w s z y m k i e r o w n i k i e m b y ł W a c ł a w R a d z i w i n p w i c z . O d 1980 r. d z i a ł e m k i e r u j e L e o k a d i a B o g d a n p w ic z
-n o -K u ltu ra l-n e g o „P o jezierze” , a od połow y la t sześćdziesiątych sta ł się od d ziałem M u zeum M azurskiego).
W 1961 r., w s k u te k decen tralizacji, M uzeum M azu rsk ie zostało p o d p o rząd k o w a n e W y d ziałow i K u ltu r y i S z tu k i P re z y d iu m W o jew ódzkiej R a d y N a ro d o w ej w O lsztynie. Miało to w p ły w n a s y tu a cję k a d ro w ą zarów no w sam ym M uzeum , ja k i w jego p lac ó w k a ch tere n o w y c h . W 1964 r. odszedł n a e m e r y t u r ę założyciel M uzeum i d o tychczasow y jego d y re k to r, H ie ro n im S k u rp s k i. M niej w ięcej ro k fu n k c ję tę p e łn ił m g r Jó zef F ajk o w sk i, a od lipca 1965 r. o b jął ją m g r B og u sław K opydłow ski.
5 s ie rp n ia 1966 r., u c h w a łą P re z y d iu m W RN w O lsztynie, M u zeum M a z u rsk ie otrzy m ało s ta tu t, k tó ry w sieci m u ze aln e j w o je w ó d ztw a w y znaczał m u rolę o k r ę g o w e g o 1S, u sta b ilizo w ał ró w nocześnie s tr u k tu r ę o rg an izacy jn ą placów ki. T a k w ięc zatw ierdzono n a s tę p u ją c e działy: archeologii, przy ro d y , historii, rzem iosła arty sty czn eg o , etn o g rafii, sztu k i d a w n e j i inaukow o-ośw ia- tow y, pow ołano dział in w e n ta rz y i m ag a zy n ó w oraz k o n se rw a cji zbiorów . U ruchom iono w a rs z ta t sto lars k i i p raco w n ię fotograficzną. P rz y ję to p ierw sze go k o n s e rw a to ra dzieł s z t u k i 19, rozpoczęła działalność k o m is ja z a k u p u m u zealiów.
W 1970 r. d y re k to re m został m g r W ła d y sław O g ro dziński — reg io n alista i lite ra t, poprzed n io d y r e k to r p ro g ra m o w y S to w arzy szen ia S p o łe cz n o -K u ltu ra l nego „P ojezierze” oraz w spółzałożyciel i d y re k to r O śro d k a B a d a ń N a u k o w y c h im. W ojciecha K ę trzy ń sk ie g o w O lsztynie; w ic e d y re k to re m m ia n o w a n o d łu g o letniego p ra c o w n ik a i k ustosza M u zeum M azurskiego m gr. R o m u ald a Odo ja. P ro g ra m d ziałan ia na n a jb liższy okres, o p ra co w a n y przez n o w ą d y re k c ję M u zeum , p rz e w id y w a ł dalsze z m ia n y o rg an izacy jn e, s t r u k t u r y w e w n ę trz n e j M u zeum oraz k o n ty n u a c ję n a u k o w eg o o p raco w an ia i ogólnego u p o rz ąd k o w a n ia zbiorów . Z dużą u w a g ą i sta ran n o ś cią p o tra k to w a n o też s p ra w y gospodarcze, ja k np. re m o n ty pom ieszczeń oraz k w estię bezp ieczeń stw a zbiorów . Śm iało z ary so w an y p la n rozw'oju sieci m u ze aln e j w o je w ó d ztw a do 1990 r. p rz e w id y w a ł w y d a tn y rozw ój p laców ek tere n o w y c h o ró żn y ch c h a ra k te rz e i specjaliza cji — w ty m też u sam o d zieln ien ie się n ie k tó ry c h działów M uzeum M a zu rsk ie go, o ra z sta łe p o w ięk szan ie i z ag o sp o d aro w y w an ie n o w y c h p o w ierzch n i e k sp o zycyjnych. D y sp o n u jąc zaś n a razie oddziałam i w L id z b a rk u W arm iń s k im i F ro m b o rk u — a w ięc w m iejscach zw iązan y ch z p o stacią M ikołaja K o p e rn i k a — o raz m a ją c n a u w a d ze tra d y c ję k o p e rn ik o w sk ą u trw a lo n ą w m u ra c h z am k u olsztyńskiego, w y stą p io n o z e fek to w n y m p ro je k te m p rz em ia n o w a n ia M uzeum M azurskiego w ra z z o b y d w iem a w s p o m n ia n y m i filiam i n a „M uzeum M ik o łaja K o p e rn ik a w O lszty n ie”. N ie doczekał się on je d n a k re aliz a cji — głów nie zap e w n e w s k u te k zm ian w podziale a d m in is tra c y jn y m k r a ju i z w iąza n e j z ty m „ u tr a ty ” F ro m b o rk a . N ow y podział a d m in is tra c y jn y i n o w y k s z ta łt te ry to ria ln y w ojew ó d ztw a, a zw łaszcza lik w id a c ja p o w iatów , k tó ry m p o d le gała dotychczas n iem a l cała sieć tere n o w y c h placó w ek m uzealn y ch , spow odo w a ły konieczność z m ia n s tr u k tu r y o rg a n iz a c y jn e j i c h a r a k te r u m u ze u m o k rę gowego w O lsztynie. N ow y s ta tu t w p ro w ad z o n y zarząd zen iem n r 64 W o jew o d y O lsztyńskiego z 1975 r. o k re ślał zm ian y obow iązu jące od 1 sty cznia 1976 r.
18 U c h w a ł a n r X X III/261 P r e z y d i u m W R N w O l s z t y n i e z 5 s i e r p n i a 1966 r. w s p r a w i e w y z n a c z e n i a M u z e u m M a z u r s k i e g o w O l s z t y n i e n a M u z e u m O k r ę g o w e i u s t a l e n i a j e g o s t a t u t u : D z .U . W R N w O l s z ty n i e , 1967, n r U , p o z . 70; 1969, n r 7, p o z . 65.
19 M g r J a c e k W z i ą t e k . W l a t a c h 1973—1975 m g r E. S o ł t a n , n a s t ę p n i e w ł a t a c h 1979—1993 h i g r M , B o j a r s k a , a od 1983 b e z o b s a d y f a c h o w e j .
Kro nika n a u k o w a 201 D otyczyły one przejęcia przez M uzeum w O lsztynie n a stęp u jąc y c h placów ek teren o w y ch : M uzeum im. W ojciecha K ętrzy ń sk ieg o w K ę trz y n ie (założonego w 1945 r.), M uzeum M azurskiego w Szczytnie (zał. w 1945 r.), M uzeum J a n a G o tfry d a H e rd e ra w M o rąg u (zał. w 1964 r.), M u zeum F e lik s a N o w o w iejsk ie go w B arczew ie (zał. w 1961 r.), M uzeum B itw y G ru n w a ld z k ie j (zal. w 1960 r.) o raz M u zeum Ziem i M rąg o w sk iej w M rągow ie (zał. w 1969 r.). Do te j liczby dochodził jeszcze d o tychczasow y oddział w L id z b ark u W arm iń s k im jako p la ców ka pod n azw ą M u zeum W arm iń sk ie, a od 1977 r. — u tw o rz o n a w te d y tzw. „G aleria S z tu k i” w O lsztynku. W sum ie w ięc jed n o s tk a m ac ierz y sta w O lszty n ie d y sp o n o w ała ośm iom a oddziałam i t e r e n o w y m i20. P la có w k ą o c h a r a k te rz e w o jew ó d zk im p ozostaw ało M uzeum B u d o w n ic tw a L udow ego w O lsz ty n k u, m im o iż n iegdyś stan o w iło ono ró w n ież oddział M uzeum M azurskiego (1962— — 1968).
N a opisane zm ian y d y re k c ja olszty ń sk a nie m ia ła bezpośredniego w p ły w u , je d n a k zn alazły się w n o w y m s ta tu c ie tak ż e zain icjo w an e przez nią zm ian y dotyczące s tr u k tu r y w e w n ę trz n e j M uzeum w O lsztynie i jego inazwy.
W m iejsce d o ty chczasow ych działów: in w e n ta rz y i m agazynów , rzem iosła artysty czn eg o , s z tu k i w spółczesnej o raz k o n se rw a cji zbiorów ■— utw orzono o d p o w iednie p racow nie, k tó r e p o d p o rząd k o w an o o rg a n iz ac y jn ie działow i s z tu ki; poza w y m ien io n y m d ziałem pozostaw iono je d n a k sam o dzielną P raco w n ię S z tu k i D aw nej. Z n am ien n e, że p rz y te j o k azji zlikw id o w an o p ra c u ją c y od w ie lu la t dział etn o g ra fii (w zględnie dział sztu k i ludow ej), tw o rząc w to m ie j sce nieco en ig m a ty c zn ą P ra c o w n ię K u ltu r y L udow ej, zlo k alizow aną p rzy M u zeum F e lik sa N ow ow iejskiego w B arczew ie; spow odow ało to w y m ian ę p e r so nelu praco w n i, pon iew aż dotychczasow i p ra co w n ic y nie zd ecydow ali się n a odległe d o jazd y do B arczew a. Bez zm ian pozostaw iono działy: archeologii, h istorii, p rz y ro d y i p iśm ie n n ictw a (czyli bibliotekę). Co się tyczy w szelako działu p rz y ro d y p o w s ta ła tu ro k u ją c a n a d zieję kon cep cja usam o d zieln ien ia go w o p a rc iu o w ła s n e b o g ate z b io ry i p rz ek sz tałc en ia w M u zeu m P r z y r o d n i cze W arm ii i M azur; w ie lo le tn ie zabiegi zw iązan e z u zy sk a n ie m niezależnej siedziby zaow ocow ały w 1982 r. — w ład ze m ie jsk ie O lsztyna p rzeznaczyły dla tego ro d z aju p lacó w k i d a w n y p a ła cy k p rz y ul. M etalow ej, choć n a w y k w a te ro w a n ie p o zo stałych ta m lo k ato ró w przyszło oczekiw ać jeszcze la t kilka. N a m ocy w sp o m n ian eg o s ta tu tu M uzeum M azu rsk ie otrzy m ało też sw oją a k tu a ln ą n azw ę •—• obow iązu jącą od 1976 r. — jak o „M uzeum W arm ii i M azur w O lszty n ie”.
Z ko ń cem 1983 r. odszedł na e m e r y tu r ę d y re k to r W ła d y sław O grodziński, p rz ek a zu ją c placó w k ę sw em u następ cy , dr. J e rz e m u S ik o rsk iem u . W iosną n astęp n eg o ro k u zrezy g n o w ał też ze sw ego sta n o w isk a d łu g o le tn i w ic e d y re k to r m u ze u m m g r R om u ald Odoj, o b e jm u jąc ró w nocześnie k iero w n ic tw o now o po w o łan ej P ra c o w n i G ru n w ald zk ie j o w ie lo ra k ic h zad a n ia c h o rg an izacy jn y ch i n a u k o w y ch . W zw iązku z ty m , n a stano w isk o w ic e d y re k to ra p o w o ła n y został przez W ojew odę O lsztyńskiego w połow ie 1984 r. m g r J a n u s z M aciejew ski.
20 P i e r w s z y m k i e r o w n i k i e m p l a c ó w k i w K ę t r z y n i e b y ł a Z o f ia L i c h a r e w a , o b e c n i e p r o w a d z i j ą m g r A n i e la B a ł a n d a ; w S z c z y tn i e p i e r w s z a b y ł a k u s t s o s z J a n i n a K o z i k o w s k a , o b e c n i e S t a n i s ł a w a O s t a s z e w s k a ; w M o r ą g u S t e f a n N i e z io ł e k , o b e c n i e m g r K r z y s z t o f S z o s t a k ; w B a r c z e w i e W ł a d y s ł a w N a r u s z e w ic z , o b e c n i e E l ż b i e t a K o t l i ń s k a ; w L i d z b a r k u W a r m i ń s k i m m g r J e r z y S i k o r s k i , o b e c n i e m g r E d w a r d R a d t k e ; w S t ę b a r k u E d m u n d S a r b i e w s k i , o b e c n i e m g r W a l d e m a r M i e r z w a ; w M r ą g o w i e p i e r w s z ą o p i e k u n k ą z b i o r ó w b y ł a M a r i a M i c h a l c z y k , o b e c n i e k i e r o w n i k i e m j e s t m g r A l i n ą W i e r z b i c k a , G a l e r i ą S z t u k i \y O J s z t y n k u k i e r u j e o d 1993 r , p a p y t a P r z y w o ź n ą ,
A by p o p ra w ić pog arszające się od la t w a r u n k i p ra c y p ersonelu, n o w a d y re k c ja zdecydow ała się na znaczne o g ran iczenie p o w ierzch n i ekspozycyjnej: w yłączono z n iej pierw sze p iętro s k rz y d ła barokow ego, a b y u z y sk a n e w ten sposób pom ieszczenia przeznaczyć na p racow nie, z n ajd u jąc e się d o tąd w m ro czn y m i nieog rzan y m , p o łu d n io w y m sk rz y d le zam ku. W yko n an o też d ro b n e p race rem o n to w e oraz całkow icie odnow iono sale w y s ta w o w e p rzed o tw a r ciem n ow ej w y s ta w y p rzy g o to w an ej z o k azji czterdziestolecia M uzeum.
Zasadniczą tro s k ą d y re k c ji M u zeum w ciągu n iem a l całego c zterd ziesto lecia było pozy sk an ie p ra co w n ik ó w m e ry to ry cz n y c h o ściśle ok reślo n ej spec jalizacji. W ty m w zględzie b o ry k a n o się z u sta w icz n y m i k ło p otam i, k tó re w y n ik a ły nie ty lk o z b r a k u e ta tó w czy podaży o d p o w ied n ich specjalistó w (np. k o n se rw a to ró w dzieł sztuki), lecz tak ż e z niskiego up o sażen ia p ra co w n ik ó w m u zealn ictw a. I t a k — p e łn y s ta n z a tru d n ie n ia w n ie k tó ry c h lata ch p rz e d s ta w ia ł się n a stęp u jąco : 1945 r. —■ 3 osoby, 1955 — 18, 1975 — 69, 1976 — 47, 1983 — 53. N ag ły s p a d e k z a tru d n ie n ia w 1976 r. sp o w o d o w an y b y ł k oniecz nością zasilenia w ła sn y m i e ta ta m i placó w ek tere n o w y c h , k tó re w ów czas stały się oddziałam i M uzeum. P lacó w k i te nie o trzy m ały w ów czas an i jednego etatu . Do końca 1984 r. n iem al w s zy stk ie m ia ły n a d a l jednoosobow ą obsadę m e r y to ryczną z w y ją tk ie m M uzeum w K ę trzy n ie, k tó re m ają c dw óch p ra c o w n i ków m e ry to ry cz n y c h mogło już ro zw ijać p ew n ą działalność o św ia to w o -k u ltu - ra ln ą w e w ła sn y m środow isku. W 1983 r. z a tru d n ie n ie p ra co w n ik ó w m e r y to ry czn y ch w placów ce m ac ierz y stej w O lsztynie p rz ed sta w iało się n astępująco: archeologia — 4 osoby, p rz y ro d a — 2, h is to ria — 3, sz tu k a d a w n a — 1, sz tu k a — 4, bib lio tek a — 3, dział n a u k o w o -o św ia to w y — 1. T en s ta n z a tru d n ie n ia jest niższy n iż w in n y ch m u zeach o k rę g o w y ch w k ra ju , n a w e t w ie lu z tych, k tó re ra n g ę tę o trzy m ały dopiero w w y n ik u now ego podziału a d m in is tra c y j nego. M uzeum M azow ieckie w P ło ck u w pięciu d ziałach zatru d n ia ło w ty m sam y m czasie 15 p ra co w n ik ó w m ery to ry cz n y c h , łącznie zaś 65 osób; M uzeum G ó rnośląskie w B y to m iu w sied m iu działach i trz e c h oddziałach — łącznie 20 p ra co w n ik ó w m ery to ry cz n y c h ; M uzeum O k ręg o w e w B iałym stoku, ty lk o w czterech d ziałach i trze ch oddziałach tere n o w y c h — łącznie 26 p ra co w n i k ó w z w yższym w y k ształcen iem , a w ra z z pozostały m p e rso n ele m — 69 osób. Z tego p o ró w n a n ia w y n ik a , że O lsztyn d o ró w n y w ał np. P łock o w i w 1975 г., obecnie jed n a k z a tru d n ie n ie w P ło c k u je s t wyższe niż w M uzeum W arm ii i M azur. Jeszcze gorzej w y g lą d a p o ró w n a n ie z M uzeum N aro d o w y m w G d a ń sk u (pełniącym je d n a k tak że fu n k c ję m u ze u m okręgowego): m a ono ty lk o d w a d ziały (sztuki i etn o grafii) i w 1975 r. z atru d n ia ło 33 p ra co w n ik ó w n a ukow ych, a z p erso n elem pom ocniczym 92 osoby. M iało w ów czas 19,3 tys. m u zealiów (olsztyńskie w ty m sam y m ro k u 53 tys.). W ty m że ro k u M uzeum w O lsztynie g o spodarow ało w trzech b u d y n k a ch , zaś od 1979 r. — w p ię tn a s tu 2I. W 1983 r. łączna liczba p ra co w n ik ó w m ery to ry cz n y c h M uzeum W arm ii i M a zur, z a tru d n io n y c h w sied m iu d ziałach i ośm iu oddziałach tere n o w y c h , w y nosiła 29 osób.
Z b y t duże z aab so rb o w an ie s p ra w a m i a d m in is tra c y jn y m i — zrozum iałe je d n a k w zw iązk u ze zw iększeniem liczby placó w ek tele n o w y ch — m iało nie zawsze p o z y ty w n y w p ły w na rozw ój p ra c m e r y to r y c z n y c h 22. Niemożność
21 O g r o d z i ń s k i W ., M u z e u m W a r m i i i M a z u r w l a t a c h 1974—1977, O l s z t y n 1978, M u z e u m W a r m i i i M a z u r , m a s z y n o p i s p o w i e l a n y , ss. 32, 8 t a b .
22 P r o t o k ó ł z p o s i e d z e n i a R a d y M u z e a l n e j M u z e u m W a r m i i i M a z u r w O l s z ty n i e , l u t y 1979, m a s z y n o p i s .
K ronika n a u k o w a 203 p o d jęcia b a d a ń n a u k o w y ch w p o ż ąd an y ch dziedzinach, ciągły b ra k e tató w d la ta k ic h działów jak: archeologia, sztu k a daw n a, etn o g rafia, przy ro d a, oś- w ia to w o -n au k o w y — b y ły pow odem w s trz y m a n ia prac, k tó re p o w in n y m ieć p rio ry te to w y c h a ra k te r. Szczupłość środ k ó w fin an so w y ch pochodzących z do tac ji 23 u n iem o żliw iała n a le ży tą o p ra w ę p lasty czn ą w y staw : n ieje d n o k ro tn ie w y k o rz y sty w a n o te n sam sp rzęt ekspozycyjny, k tó r y p o w in ien być w y m ien io ny. O g raniczony b u d ż et n ie zaw sze pozw alał n a konieczne re m o n ty b u d y n k ó w m uzealn y ch ; w y k o n y w an o je „na r a t y ” . W szelkie te n ie d o s ta tk i — a nie o w szy stk ich tu pow iedziano — z n ajd o w a ły w y ra z zarów no w dorocznej s p r a w ozdaw czości M uzeum , w jego m em o riałac h do w ład z w o jew ó d zk ich i c e n traln y ch , jak też w p ro to k o ła ch R a d y M uzealnej.
G RO M A D ZEN IE ZBIORÓW
W p ierw szy c h la ta c h działalności M u zeum k o n c en tro w a n o się na r a to w a n iu tego, co jeszcze zostało po p ięciu la ta c h w ojny. Z abezpieczono w szystko co m iało jak ą k o lw iek w arto ść m u zealn ą i h istoryczną. P e n e tro w a n o te re n w okolicach d a w n y c h niem ieck ich m u zeów reg io n aln y ch . W szystkie zbiory odnalezione w w o je w ó d ztw ie po 1945 ro k u , g ro m adzono w z am k u o lsz ty ń skim 21. B yły to p rz ed m io ty ró żn ej w arto ści, najczęściej z d ziedziny etn o grafii, archeologii i historii. Z o k re su p rz ed w o jen n eg o z ach o w ały się w M uzeum olszty ń sk im zbio ry archeologiczne, przy ro d n icze oraz p a m ią tk i z o k resu p le biscytów . W te j tr u d n e j p ra c y szczególnie zasłużyli się ów czesny naczeln ik W yd ziału K u ltu r y i S z tu k i w O lsztynie p rz y b y ły m U rzędzie P ełn o m o cn ik a R ząd u n a O k ręg M azu rsk i — inż. J a n G ra b o w s k i o raz w y m ien ie n i ju ż w cześ n iej p ierw si w ojew ó d zcy k o n s e rw a to rz y zab y tk ó w w Olsztynie.
Po a d a p ta c ji pom ieszczeń z am k u p rz y stąp io n o do id e n ty fik a c ji ek sp o n a tów. P od koniec la t czterd ziesty ch zgrom adzone z a b y tk i podzielono ze w zg lę d u na źródło pochodzenia n a n a s tę p u ją c e g ru p y : p o m u zealne, pokościelne, p o d w o rs k ie i d arow ane.
Do p o m u zealn y ch zaliczono o b iek ty e tn o g raficzn e, tj. m eble, sp rzęty , rzeź b y ludow e, tk a n in y , ceram ikę, archeologiczne (głów nie o b iek ty z w y k o p a lis k z te r e n u P ru s : W o ry ty , B a rk w ed a , R e d y k ajn y , K orto w o i inne), zab y tk i d aw n eg o „ P ru ss ia M u s eu m ” w K ró lew cu , a tak ż e z m u zeów lo k aln y c h w G i ż ycku i Reszlu, o b iek ty przyrodnicze, z k tó ry c h zachow ał się zieln ik H ansa S teffena, zbiór okazów geologicznych o raz n iew ie lk i zbiór o rnitologiczny (nie s te ty w złym s ta n ie zachow ania), n a stęp n ie d o k u m en ty , częściowo m ilita ria, a tak ż e o b iek ty sztu k i śred n iow iecznej, m .in. o łta rz św. J o d o k a z 1515 r. Ł ącznie zabezpieczono 492 ek sp o n a ty pom uzealne.
Z bio ry pokościelne pochodziły g łów nie ze zniszczonych kościołów (epitafia rzeźby, p o rtrety ). W la ta c h 1945— 1947 zgrom adzono ich 84 sztuki.
Z b io ry p o d w o rsk ie to p rzed e w s zy stk im m a la rs tw o i rzeźba, z d aw n y ch p ałaców po ju n k iersk ich . W śród okazów b y ły m.in. p ra ce a rty s tó w h o le n d ersk ich , angielskich, n iem ieck ich i fran c u sk ic h z X V II i X V III w ieku. W śród 270 zabezpieczonych obiek tó w p o d w o rsk ich zn alazły się tak ż e p o jedyncze o k a zy przy ro d n icze i archeologiczne, ja k ró w n ież z ab y tk i etnograficzne.
23 W 1974 r ., g d y M u z e u m m i a ł o t y l k o j e d e n o d d z ia ł , b u d ż e t w y n o s i ł 3 311 000 zł, w 1979 p r z y s i e d m i u o d d z i a ł a c h b u d ż e t w y n o s i ł 7 315 290 zł, w r. 1984 p o n a d 54 m in . zł.
24 S p r a w o z d a n i e N a c z e l n i k a W y d z i a ł u K u l t u r y i S z t u k i za c z e r w i e c 1945 r. d o P e ł n o - r n ę c n i k a R z ą d u R P n a O k r ę g M a z u r s k i ; W A p O , Z e s p ó ł Ц/250, D z i a ł 1.
Do obiek tó w d a ro w an y c h n a le ża ły o fiaro w a n e przez osoby p r y w a tn e i in sty tu c je. R e p rez en to w a ły one p ra w ie w szy stk ie dziedziny sztuki. Do n a jc e n niejszych należały: zespoły k a fli ludow ych, obrazy, p rz ed m io ty codziennego u ż y tk u zaliczane do zb iorów e tn o g ra fii i rzem iosła arty stycznego, d o k u m e n t y i książk i
W iele m e b li oddano M in isters tw u K u ltu r y i Sztuki, M uzeum N a ro d o w e m u i M uzeum W n ętrz w N ieborow ie w celu w y p o sażen ia ty c h placów ek. Rów nocześnie M u zeum H isto ry czn e w K ra k o w ie p rzekazało O lsztynow i 250 sztu k b ro n i, f ra g m e n ty u z b ro je n ia z X V II i X V III w . 25
Ud r. 1949 do 1984 r. liczba m u zealió w w zrosła od około 3 500 do p ra w ie 63 000 sztuk.
C h a ra k te ry s ty k a obiek tó w g ro m ad zo n y ch w poszczególnych d ziałach p rz e d s ta w iała się n a stęp u jąco : dział archeologii zgrom ad ził z ab y tk i dotyczące p r e h isto rii re g io n u i jego p ie rw o tn y c h m ieszkańców , tzn. P ru só w . O b ie k ty p o zy sk iw an e b y ły d rogą w y k o p a lis k (w G ru n w ald zie, F ro m b o rk u , Reszlu, O l szty n ie i okolicach, L u b aw ie, n a te re n ie daw n eg o p o w ia tu k ę trz y ń sk ieg o i działdow skiego o raz z w ielu in n y ch sta n o w isk archeologicznych). Całość u z u p e łn ia ją z a b y tk i p re h isto ry czn e, k tó re z n ajd o w a ły się w m u zeach re g io n a l nych, a tak ż e częściowo w „P ru ss ia M u s eu m ” w K rólew cu. Dział archeologii zgrom adził o b iek ty z epoki b rązu, w czesnej epoki żelaza, o k resu rzym skiego i w czesnego śred niow iecza do czasów n o w o ży tn y ch (od 10 000 la t p.n.e. do X IX wieku). Są to m ięd zy in n y m i p rz ed m io ty codziennego u ż y tk u , a tak ż e ozdoby n ajczęściej w y k o n y w an e z k a m ie n ia , żelaza, b rą zu , b u rs z ty n u , p a s ty sz k la n ej i kości. D ział liczył w 1984 r. 15 860 o b iektów ; p ro w ad ził tak ż e w łasn e a rc h iw u m n e g aty w ó w liczące 12 779 p o z y c ji26.
Dział p rz y ro d y gro m ad ził okazy botaniczne, zoologiczne w ra z z etom o- logią, a tak ż e geologiczne w ra z z m in e ralo g ią i m apy. Z aczątk iem b y ły p rz e ję te zbio ry poniem ieckie. W la ta c h pięćd ziesiąty ch ro zb u d o w an o p rzed e w s zy s t k im dziedzinę zoologii (p tak i i ssaki). W raz z W o jew ódzkim K o n s e rw a to re m P rz y ro d y o zn akow ano w te re n ie około 80 głazów i 10 głazow isk jak o p o m n ik i p rz y ro d y nieożyw ionej. W la ta c h 1974—1978 d okonano e w id en cji około 400 zab y tk o w y c h założeń p a rk o w y c h w w o jew ó d ztw ie olsztyńskim . L iczba o b iek tó w d ziału p rz y ro d y w ynosiła w 1984 r. 16 117, a pro w ad zo n e a rc h iw u m n e g a ty w ó w osiągnęło około 7 500 sz tu k ” .
Dział h isto rii grom ad zi p a m ią tk i, d o k u m e n ty i a rch iw a lia oraz rę k o p i sy dotyczące polskości W arm ii i M azur. D otyczą one g łów nie w iek ó w X IX i XX. Są to d o k u m e n ty pisane, zw iązan e z działalnością ró żn y ch insty tu cji, org an izacji ja k ró w n ie ż osób p ry w a tn y c h : ulotki, odezwy, s ta tu ty , legity m acje, o d znaki zw iązkow e, sz tan d a ry , fotografie, m apy, w y d a w n ic tw a i p rasa. O d dzielną szęść zbiorów h isto ry cz n y ch sta n o w ią n u m iz m aty , o b e jm u jąc e okres od 3 w. p.n.e. do la t bieżących. Łącznie dział h is to rii p o siad ał w r. 1984 — 12 094 obiek tó w i 8830 n u m iz m a tó w 28. 25 M u z e u m M a z u r s k i e го l a t a c h 1945—1965, R o c z n i k O l s z ty ń s k i , 1968, t. 7, ss. 279—296. 26 Z i e m l i ń s k a - O d o j o w a W ., M u z e a l n i c t w o a r c h e o l o g i c z n e n a W a r m i i i M a z u r a c h i j e g o s p e c y f i k a , w : S t a n i p o t r z e b y m u z e a l n i c t w a w w o j e w ó d z t w i e o l s z t y ń s k i m , O l s z t y n 1975, M u z e u m W a r m i i i M a z u r , m a s z y n o p i s p o w i e l o n y , ss. 82—93. 27 R a d z i w i n o w i c z W ., M u z e u m a p r o b l e m o c h r o n y ś r o d o w i s k a n a t u r a l n e g o W a r m i i i M a z u r , i b i d e m , ss. 127—137. 28 J a n u s z k i e w i c z Z ., G r o m a d z e n i e i z a b e z p i e c z a n i e d o k u m e n t ó w p o l s k o ś c i W a r m i i i M a z u r w ś w i e t l e d o ś w i a d c z e ń M u z e u m M a z u r s k i e g o w O l s z ty n i e , i b i d e m , ss. 94—1Q4,
Kr onik a n a u k o w ä
Dział sztuki, k tó r y po re o rg a n iza cji w 1975 r. podzielono n a c ztery p r a cownie; sztu k i w spółczesnej, rzem iosła arty sty czn eg o , k o n se rw a cji zbiorów i in w e n ta rz y i m ag azy n ó w , p o siad ał łącznie w 1984 r. około 7500 obiektów . P ra c o w n ia S z tu k i W spółczesnej g ro m ad zi o b iek ty z X IX i X X w ieku: w s p ó ł czesne m a la rs tw o p o lskiej i obce, rzeźbą, g ra fik ę , p lak at, now oczesne szkło i c eram ik ę arty s ty c zn ą , a tak ż e tk a n in y . O ddzielną g ru p ę o b iek tó w stan o w i zbiór 85 ikon ro sy jsk ic h (XV II—X IX w.), pochodzących w w iększości z ż e ń skiego k las zto ru sta ro w ieró w w W ojnow ie. P ra c o w n ia posiada dzieła w ielu a rty s tó w ze szczególnym u w z g lęd n ien ie m p ra c z te r e n u działalności M uzeum. W 1984 r. b y ły to 4863 obiekty. P ra c o w n ia R zem iosła A rty sty czn eg o g ro m a dzi z a b y tk i od X IV w. do połow y X X w. Są to m eble, c eram ik a (m.in. p a r a m e n ta kościelne). G od n y u w a g i jest kielich m sz aln y z 1480 r. pochodzący z kościoła Sw. K a ta rz y n y w B ran iew ie, o ra z k a p a g e n u eń s k a b isk u p a w a r m iń skiego Ł u k as za W atzen ro d eg o z X V w. W 1984 r. p ra co w n ia m iała 2888 o b ie k ty. P ra c o w n ia in w e n ta rz y i m ag azy n ó w zg rom adziła w la ta c h 1945— 1983 23 252 sztu k i n eg aty w ó w , d o k u m e n tu ją c y c h z b io ry g ro m ad zo n e w dziale h is torii s z tu k i o raz etn o g raficzne, działalność o św iato w ą i p ra c e k o n se rw a to rs k ie M uzeum W arm ii i M azu r w O lsztynie. W la ta c h 1980— 1983 P ra c o w n ia K o n s e rw a to rs k a M uzeum W arm ii i M azur w O lsztynie p rz ep ro w a d z iła pełną k o n se rw a cję 100 obiektów , n a to m ia s t w p ra co w n ia ch k o n se rw a to rs k ic h poza M u zeum o lszty ń sk im z ak o n serw o w an o 98 obiektów .
W ydzielona P ra c o w n ia S z tu k i D a w n e j g ro m ad zi dzieła s z tu k i śre d n io w iecznej (m alarstw o i rzeźba) o raz n o w o ży tn ej (m alarstw o, rzeźba, grafika). Ze zbiorów s z tu k i średnio w ieczn ej w y m ien ić należy: fu n d a c je b isk u p a Ł u kasza W atzenrodego, np. p ły tę n a g ro b n ą b isk u p a P a w ła L eg e n d o rfa z 1393 r., a ta k ż e p o lip ty k św. J o d o k a z 1515 r. P r z y k ła d y sn y c e rk i śred n iow iecznej pochodzą przew ażn ie ze sta ry c h w a rsz ta tó w w K ró lew cu, L id z b ark u , B ra n ie w ie i Reszlu. Ze zbiorów m a la rs tw a n ow ożytnego w y ró żn ić należy r e n e s a n sow y zbiór e p ita fió w p a sto ró w e w angelickich. P o n a d to g odna u w a g i jest p o chodząca z w. X V II k o lek c ja m a la rs tw a h o len d ersk ieg o a w n iej m .in. „ P o r t r e t T ro jg a Dzieci” n a m a lo w a n y przez P ie te ra N asona. S p o ry jest też zespół p o rtre tó w szlach ty p r u s k i e j 29 z X V II i X V III w. Dział s z tu k i d a w n e j w r.
1984 p o siadał 2401 obiektów .
Dział p iśm ien n ictw a g ro m ad zi ręk o p isy , s ta re d ru k i, d r u k i z w a r te nowe, czasopism a i m ik ro film y . „Z g ro m adzone w b ib liotece z b io ry p o sia d ają w a r tości nau k o w e, często s ta n o w ią m a te ria ł ź ró d ło w y i d o k u m e n ta c y jn y z w ielu dziedzin życia, h istorii, osiągnięć k u ltu r a ln y c h i n a u k o w y c h ” Z pozycji n a j d a w n iejsz y ch w y m ien ić n a le ży je d y n y w Polsce in k u n a b u ł pochodzący z b ib lio tek i M ikołaja K o p e rn ik a, z aw ie rają cy d w a w s p ó ło p ra w n e t r a k t a t y m e dyczne, w y d a n y w B olonii w 1487 r., a ta k ż e trzeci a k t e re k c y jn y K oleg iu m Jezu ick ieg o w B ran iew ie, w y s ta w io n y przee C laudiusza A q u avivę, g e n era ła T o w a rz y stw a Jezusow ego w R zym ie w 1592 r. (p erg am in ilu m in o w a n y z p ie częcią). Ł ącznie do zb iorów b ib lio tek i M u zeum W arm ii i M azu r w O lsztynie należało w 1984 r. 47 745 v o lum inôw , w ty m 2007 s ta ro d ru k ó w 31.
N a zakończenie c h a ra k te ry s ty k i zbiorów m u ze u m olsztyńskiego należy 29 W r ó b l e w s k a K ., Z b i o r y s z t u k i d a w n e j го O l s z t y ń s k i e m , i b i d e m , ss. 115—126.
30 K e f e r s t e i n H ., D r u k i i r ę k o p i s y j a k o e k s p o n a t y . D o ś w i a d c z e n i a M u z e u m M a z u r s k i e g o
го O l s z t y n i e , i b i d e m , s s . 105—114.
-31 F i t a s D ., B i b l i o t e k a M u z e u m W a r m i i i M a z u r го O l s z ty n i e , O l s z t y n 1978, W y ż s z a S z k o ł a P e d a g o g i c z n a , p r a c a m a g i s t e r s k a , m a s z y n o p i s .
jeszcze w spom n ieć o o b iek tach etnog raficzn y ch , k tó re jak k o lw ie k o d 1976 r. u lo k o w an o p rz y M uzeum F e lik s a N ow ow iejskiego w B arczew ie — są jed n ak że częścią zbiorów M uzeum W a rm ii i M azur. Z grom adzono tu p o n ad sto sztu k św ią tk ó w lu d o w y ch z W arm ii, p o k a źn y jest też zbiór m alo w a n y c h k a fii lu d o w y ch z X V III i X IX w., n iek ie d y d a to w an y ch , z polsk im i napisam i. Na u w a g ę z asłu g u ją w a rm iń s k ie i m az u rsk ie tk a n in y ludow e o ra z sp rzęt co dziennego uży tk u . W 1975 r. dział etn o g ra fii liczył 2636 obiektów , a obecnie m a ich 3963 sztuk.
W 1984 r. placó w k i te re n o w e d y sp o n o w ały n a s tę p u ją c y m i liczbam i o b iek tów : B arczew o — 4225 (etnografia, historia), Szczytno — 3451 (etnografia, h i storia, archeologia), K ę trz y n — 2012 (historia, e tn o g ra fia oraz sztuka), M orąg — 607 (różne), M rągow o — 516 (etnografia, historia), G ru n w a ld — 48 + 30 d e pozytów , L id z b a rk W arm iń s k i — 8, G a leria S ztu k i w O lszty n k u — nie m iaia zbiorów .
O gółem w ty m że ro k u M u zeum W arm ii i M azur w O lsztynie posiadało 63 051 m uzealiów .
D Z IA Ł A L N O Ś Ć W Y STA W IEN N IC ZA . Z W IE D Z A JĄ C Y
P o w ierzch n ię ekspo zy cy jn ą M u zeum W arm ii i M azu r w O lsztynie s ta n o w ią — ja k już w sp o m n ian o — z aa d ap to w a n e do teg o celu sale z am k u o lsz ty ń skiego. Do 1983 r. p o w ierzch n ia w y s ta w o w a w y n o s iła 740 m ! (16 sal): k r u ż g a n ek i 3 sale w sk rz y d le g o ty ck im (północnym ) o raz 12 sal n a p a rte rz e i p ierw szy m p iętrze w schodniego skrzydła. W 1983 r. p o w ierzch n ię o g raniczo no do sk rz y d ła gotyckiego oraz p a r te r u osiem nastow iecznego sk rzy d ła, o czym też ju ż b y ła m ow a. N ie d o statek p o w ie rch n i eksp o zy cy jn ej w y n ik a m .in. z tego, że w z am k u mieszczą się b iu ra , m ag a zy n y i w a r s z ta ty o raz ag en d y in n y c h in sty tu c ji. Na w n io sek in sp ek cji przeciw p o żaro w ej zam k n ięto też w ie żę zam kow ą. Z b io ry zw iększyły się zaś od 1949 r. p ra w ie p iętn a sto k ro tn ie. B ra k o d p o w ied n ich w a ru n k ó w w y s ta w ie n n ic zy c h spow odow ał, iż n ie u r z ą dzano w o sta tn im czasie tzw . w y s ta w sta ły c h poza „Izbą M ikołaja K o p e rn ik a ” . B ra k ty c h w y s ta w , a p rzed e w s zy stk im b a rd ziej szczegółow ych w y s ta w z po szczególnych dziedzin sz tu k i zw iązan y ch z reg io n em W arm ii i M azu r i jego h isto rią , odczuli zw iedzający, o czym św iadczą u w a g i w k sięg ach w pisów .
P ie rw sz ą w y s ta w ę olsztyńskiego m u ze u m o tw a rto 25 lis to p a d a 1945 r. Treść zaw iad o m ien ia w ysto so w an eg o p rzez n aczeln ik a W yd ziału K u ltu r y i S z tu k i w O lsztynie do M in isters tw a K u ltu r y i S z tu k i w W arszaw ie brzm iała: „Z aw iad am iam , że d n ia 25 listo p ad a br. (niedziela) odbędzie się na zam ku olszty ń sk im o tw a rcie I-szej w y s ta w y dzieł sztuki, zabezpieczonych przez W ydział K u ltu r y i S ztuki. W y staw a o b ejm o w ać będzie dzieła s z tu k i kościel n ej (od g otyckich o łta rz y szafk o w y ch do rzeźb b aro k o w y ch ) i św ieckiej (por trety). W szystkie ek sp o n a ty zostały zabezpieczone w opuszczonych i zniszczo n y ch kościołach i rezyd en cjach . W przyszłości p rz ed m io ty te w cielone będą do zbiorów M u zeum Ziem i M azu rsk iej w O lsztynie. C elem w y s ta w y jest z a p o zn an ia społeczeństw a polskiego z z a b y tk a m i P ru s W schodnich i w zb u d ze nie z ain tere so w a n ia dla ty c h s p r a w ” 31. W y staw ę tę do k o ń ca 1945 r. zwiedziło około 900 osób.
32 ( In c .:) D o M i n i s t e r s t w a K u l t u r y i S z t u k i. .. ( Z a w i a d o m i e n i e o o t w a r c i u w y s t a w y ) : W A P O , D z i a ł 11/250, n r 219, s. 9.
K ro nika n a u k o w ä
20?
W p ierw szy c h la ta c h p o w o je n n y ch zo rganizow ano w M uzeum olszty ń sk im m.in. w y s ta w ę etn o g raficzn ą (1946 r.), w y s ta w ę o te m a ty c e k o p e rn ik o w sk iej (1946 r.), w y s ta w ę p rzem y słu arty sty czn eg o (1949 r.) oraz w y s ta w ę p rz y ro d n i czą (1952 г.). P o w ażn iejszą im p rezą m u ze u m olsztyńskiego (1956 r.), k tó rą zakończono w y s ta w ą , b y ł k o n k u rs pod hasłem : „Z b iera m y p a m ią tk i polskości n a W arm ii i M a z u ra c h ” . W ty m sam y m ro k u p rzy g o to w an o w ystaw ę: „ D o k u m e n ty polskości Z iem i W arm iń s k o —M a z u rs k iej” . Było to p ierw sze w y d a rz e nie k u ltu r a ln e sfilm o w an e na W arm ii i M azu rach i w y ś w ietlo n e w k ro n ice film o w ej (P K F 7/57).W w y s ta w ie zag ra n ic z n ej po raz p ierw szy M uzeum uczestniczyło w 1958 r. B yła to ekspozycja p o lskiej sztu k i lu d o w ej w P a ry ż u , w M uzeum N a tio n a l d ’A rt M oderne. Na 147 ek sp o n a tó w z całej Po lsk i 9 pochodziło z M uzeum M azurskiego w O lsztynie. Z ap re ze n to w an o m az u rsk ie k a fle lu d o w e oraz w a rm iń s k ą rzeźbę ludow ą. D y re k to r M uzeum N arodow ego w P ary żu , prof. J e a n Cassou w p rz ed m o w ie do k a ta lo g u w y s ta w y pisał m.in.: „P o dobnie ja k folklor, ta k i sztu k a lu d o w a lu d u polskiego uchodzi w św iecie za jedną z najb o g atszy ch , jest ona w y ra ze m doskonałości, k tó rą osiąga g eniusz p ro s te go człow ieka, czerpiącego n a tc h n ien ie sw ej tw órczości z czystego źródła k u l tu r y lu d o w e j” M.
W latacłi 1956— 1965 zo rganizow ano w O lsztynie w iele w y s ta w b io g ra ficznych w ra m a c h w s p ó łp ra cy z M uzeum N a ro d o w y m w W arszaw ie. B y ły to m.in.: „Tw órczość A n toniego B la n k a ” , m a la rz a urodzonego w O lsztynie, p rac T adeu sza M akow skiego, Olgi B oznańskiej, K o n a rd a K rzy żan o w sk ieg o i inne.
D użym przedsięw zięciem było zo rg an izo w an ie w 1966 r. „W y sta w y ty siąc lecia” przeznaczonej dla M uzeum Z am kow ego w L id z b a rk u W arm iń sk im , przeniesiono ją n a s tę p n ie do M uzeum N arodow ego w W arszaw ie jako część sk ład o w ą ekspozycji ziem zach o d n ich i północnych Polski. O rg anizow ano też w y s ta w y z okazji jub ileu szu M uzeum M azurskiego, p re z e n tu ją c a k tu a ln e n a b y tk i o raz p rz e d s ta w ia ją c p ro b lem y z z ak re su g ro m ad zen ia i k o n se rw a cji zbio ró w (lata: 1955, 1965, 1970).
W okresie p o p rzed zający m R ok K o p e rn ik o w sk i (1970— 1972) zorg an izo w a no m.in. w y s ta w y „Izba m ieszk aln a M ik o łaja K o p e rn ik a ” — 1970 r. (w y sta w a stała), p o p len ero w ą p las ty k ó w na R ok K o p e rn ik o w sk i (1972), „ I n s tr u m e n t y astro nom iczne i s ta ro d ru k i z XV—X V III w ie k u ” z N aro dow ego M uzeum T ec h n ik i i P rz e m y s łu A rty sty czn eg o o raz M uzeum L ite r a tu r y C zeskiej w P ra d z e (1972); dw ie w y s ta w y w ypożyczono z P o lsk iej A k a d em ii N a u k w K ra k o w ie: „R yciny R e m b r a n d ta ” i „ G rafik ę A lb re ch ta D iire ra ” . Z o k azji R oku K o p ern ik o w sk ieg o p rzy g o to w an o ekspozycje „ W y b itn i m ieszk ań cy z am k u lid zb arsk ieg o ”, „W arm ia i M a z u ry od czasów K o p e rn ik a po dzień d ziesiejszy” . J e d n a z w ięk szy ch w czterdziestoleciu w y s ta w p rz y ro d n ic zy c h (1973) p re ze n to w ała środow isko n a tu r a ln e i zag a d n ie n ia o c h ro n y p rz y ro d y reg io n u W arm ii i M azur.
W 1974 ro k u z okazji tzw . P a n o r a m y X X X -lec ia p rzy g o to w an o w M u zeum N aro d o w y m w W arszaw ie w y s ta w ę „ T ra d y cje k u ltu r a ln e W arm ii i M a z u r” , u k a zu jąc ą do ro b ek m u ze aln ictw a polskiego na W arm ii i M azurach.
W trzyd ziesto lecie M uzeum (1975), w 15 salach zam k o w y ch o tw a rto w y sta w ę p re z e n tu ją c ą z b io ry h istoryczne, sz tu k ę średn io w ieczn ą i n o w ożytną oraz rzem iosło a rty sty czn e. Z c iekaw szych obiek tó w z eprezentow ano: m a
33 K l o n o w s k i A . F ., P o l s k a s z t u k a l u d o w a n a w y s t a w i e w P a r y ż u , S ł o w o n a W a r m i i i M a z u r a c h , 1958, n r 9, s. 5.
lo w an y k a fe l lu d o w y z k o ń ca X V III w. z po lsk im napisem : „Esce P o lsk a ni zginęła ale zginonc m u si p a n je j” , „E p itafiu m P io tra D o h n y i K a ta rz y n y C zem ó w n y ” w y k o n a n e przez J a n a H e n n e b e rg e ra ok. 1600 r., p a m ią tk i z o k re su p leb isc y tu n a W arm ii i M a zu rach w 1920 r. i je d y n y w Polsce in k u n a b u ł z b ib lio tek i M ik o łaja K o p e rn ik a w y d a n y w B olonii w 1487 r.
Sw ego ro d z aju c iek aw o stk ą ze w zg lęd u n a egzotyczny c h a r a k te r zbio rów , b y ła w y s ta w a pt.: „S ztu k a w y s p y B a li” sp ro w ad zo n a z M uzeum A zji i P a c y fik u w W arszaw ie, o tw a rta w 1976 r. Złożyło się na nią 250 e k sp o n a tów , w tym : nzeźby i płask o rzeźb y w d rew n ie, o b ra z y i tk an in y , m ask i d e k o ra cy jn e, p rz ed m io ty codziennego u ży tk u , in s tr u m e n ty m uzyczne, b iała bro ń o raz ele m en ty u b io ru . Ze w zg lęd u n a sw ą sp ecyfikę i b a rw n o ść e k sp o n ató w w y s ta w a cieszyła się o g ro m n y m zaintereso w an iem .
„ K u ltu ra lu d o w a olsztyńskiego w czo raj i „dziś” , to t y tu ł ekspozycji w O k ręg o w y m M uzeum K ra jo zn a w c zy m w K a lin in g rad z ie w lip cu 1975 roku. O brazo w ała dzieje d a w n e j i obecnej k u ltu r y lu d o w e j naszego regionu. E k sp o n a ty e tn o g raficzn e pochodziły z M uzeum W arm ii i M azu r w O lsztynie i jego oddziału w Szczytnie, a tak ż e z M uzeum E tnog raficzn eg o w T oruniu. Z a p r e zen tow ano m eb le ludow e, tk a n in ę o raz s p rz ęty codziennego uży tk u . N a szcze gólną u w a g ę zas łu g iw a ły rz eźb y ludow e — św iątk i. P o d o b n ą w y s ta w ę zor g anizow ano w 1978 ro k u w N a tio n a le F o rs ch u n g s - u n d G e d e n k s tä tte n d e r k la s sischen d e u ts ch e n L ite r a tu r w W eim arze.
Pięćdziesięciolecie szko ln ictw a polskiego n a W arm ii i M a zu rach (1979) uczczono w y s ta w ą p rz y g o to w an ą w espół z W ojew ó d zk im A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w O lsztynie, o b e jm u jąc ą e k sp o n a ty z lat 1929— 1939. O b ra zo w ały one h isto rię polskiego szko ln ictw a w okresie m ięd zy w o jen n y m . W y staw ę d e d y k o w an o p rz ed e w s zy s tk im — ja k p ow iedział w d n iu o tw a rcia ów czesny d y r e k to r M uzeum , W ła d y sław O grodziński — „ o rg an izato ro m i n au czycielom szkół p o lsk ich te j ziem i w okresie m ięd zy w ojn am i, z aró w n o tym , k tó rz y życiem p rz y p ła cili sw ą c h lu b n ą p racę, ja k ty m , k tó rzy zap łacili za n ią o fiarą w o l ności i cierp ien ia, a w k o ń c u u jrz e li w y zw o len ie ziem n ad o d rza ń sk ich i n a d b a łty c k ic h spod obcego z a b o ru ” 3J.
Czterdziestolecie p o w ro tu W a rm ii i M azu r do Po lsk i i tak iż w ie k M u zeum , w lipcu 1984 r., u św ietn io n o w y s ta w ą „Ziem ia serd eczn ie z n ajo m a ” , o b ra zu jąc ą polskie tra d y c je h isto ry czn e i lu d nościow e W a rm ii i M azur od cza sów M ikołaja K o p e rn ik a do w spółczesnych.
W ciąg u ostatn ieg o dziesięciolecia u rz ąd z an o w ie le w y s ta w w odziałach te re n o w y c h M uzeum . Do w a żn iejszy ch należą: w y s ta w a b io g raficzna F e lik sa N o w o w iejsk ieg o w M u zeu m w B a rczew ie — 1977 r., w y s ta w a bio g raficz n a J. G. H e rd e ra w M uzeum w M o rąg u (w spólnie z N a tio n a le F o rs c h u n g s u n d G e d e n k s tä tte n d e r k lassisch en d e u ts ch e n L ite r a tu r w W eim arze) ■— 1977 r. oraz w y s ta w a „S z tu k a g o ty ck a w zbio rach w o je w ó d ztw a olszty ń sk ieg o ” w L id z b a rk u W a rm iń s k im w 1978 r.
P e łn y w y k a z w y s ta w z o rg an izo w an y ch w M u zeum W a rm ii i M azu r w O lsztynie w la ta c h 1945— 1984 załączono n a k o ń cu a rty k u łu .
N a p o d staw ie załączonego zes ta w ien ia ekspozycji d okonano też podzia łu m eryto ry czn eg o , z k tó reg o w y n ik a , że w o m aw ia n y m okresie zorg an izo w a no: 14 w y s ta w archeologicznych, 13 przyro d n iczy ch , 23 etn o g raficznych, 29 h isto ry cz n y ch z n u m izm aty czn y m i, 83 z z ak re su sztu k i (m alarstw o, rzeźba, g r a 34 O g r o d z i ń s k i W . { P r z e m ó w i e n ie z o k a z j i o t w a r c i a w y s t a w y w d n i u 4 m a j a 1979 r.), M u z e u m W a r m i i i M a z u r , T e c z k a d o k u m e n t a c j i w y s t a w y d z i a ł u o ś w i a t o w o - w y d a w n i c z e g o .
K r o n ik a n a u k o w a 20» fika, ry su n e k , rzem iosło a rty sty czn e) i 29 innych- (fotograficzne, k siążk o w e lu b złożone z ró ż n y ch obiektów ).
Ł ącznie zorg an izo w an o 191 w y s ta w w ty m 80 ze zb iorów obcych i 111 ze zbiorów w łasnych.
Liczba z w ied zający ch w poszczególnych la ta c h p rz e d s ta w ia ła się n a s tę pująco: 1945 — 859; 1950 — 50 759; 1955 — 50 000; 1970 — 40 000; 19.75. — 106 000; 1980 — 82 553; 1984 — 63 067.
Liczba z w ied zający ch z m ien iała się z ró ż n y ch w zględów . W r. 1952 w p ro w adzono p ierw szy ra z o p ła ty za w s tę p do m u zeó w p a ń stw o w y c h , co odbiło, się n a f r e k w e n c ji w ro k u n a s tę p n y m (1952 — 52 700, a 1953 — 28 000. zw ie- dziających). W r. 1973, w 500-lecie u ro d z in M ik o ła ja K o p e rn ik a, osiągnięto m a k s y m a ln ą w okresie czterdziestolecia fre k w e n c ję — 124 000 osób. W d r u g iej połow ie la t sied em d ziesiąty ch okreso w e re m o n ty sal, o g ra n ic ze n ia p a liw a i zw y żk a jego cen sp o w o d o w ały ogran iczen ia r u c h u tu ry sty cz n eg o do r. 1982 w łącznie. L iczba z w ied zający ch w oddziałach M u zeu m w 1984 ro k u p rz e d s ta w ia ła się n a stęp u jąc o : G ru n w a ld 98 865, L id z b a rk W a rm iń s k i 48 909, K ę trz y n 16 405, Szczytno 12 463, M rągow o 7157, w y s ta w a ek sp o n a tó w ze S ta la g u IB m ieszcząca się w G a lerii S z tu k i w O lsz ty n k u 6481, M o rąg 3033, B arczew o 2-147.
O pinie z a w a rte w k sięg ach w p isó w z ostatn ieg o dziesięciolecia sk la sy fi ko w an o w pięciu g ru p ach : p ierw sza d o tyczy sposobu ek sp o n o w a n ia zbiorów , w a ru n k ó w tec h n iczn y ch i o św ietlen io w y ch sal w y s ta w o w y ch (w iele o só b pos tu lo w ało u s ta w ie n ia ław ek n a sa lach w y staw o w y ch ); d r u g a d otyczy te m a ty k i w y s ta w oraz ro d zajó w poszczególnych obiektów . B ardzo k ry ty k o w a n o b ra k ekspozyeji stałej, k tó r a p re z e n to w a ła b y re g io n W a rm ii i M azur; trzecia do tyczy p e rso n elu m ery to ry cz n e g o i obsługi; c z w a rtą s ta n o w iły u w a g i d o ty cz ą ce in fo rm a cji o w y s ta w a ch ; p ią ta doty czy ła p o w ierzch n i ek sp o zycyjnej. P o s tu low ano m .in. u d o stę p n ie n ie całego z a m k u jak o o b iek tu zabytkow ego.
W g ru p a c h p ierw szej, d ru g ie j i trzeciej p rz ew a ż ały w p isy pozy ty w n e, n a to m ia st w c zw a rtej i p ią te j w iększość sta n o w iły u w a g i k ry ty c z n e 35.
D Z IA Ł A L N O Ś Ć O ŚW IA TO W A
Do fo rm d ziałalności ośw iatow ej M u zeu m w m in io n y m czterdziestoleciu n a le ża ły odczyty, p relek cje, sp o tk a n ia , k o n k u rsy , uroczystości sp ecjalne, w s p ó ł p r a c a z o rg a n iz ac jam i i szkołam i oraz w y d a w n ictw a .
W 1952 r. M u zeum M a z u rs k ie w O lsztynie, n a p o d sta w ie p is m a C e n tr a l nego Z arz ąd u M uzeów i O ch ro n y Z ab y tk ó w p rz y M in isters tw ie K u ltu r y i S z tu k i o trzy m ało pięć e ta tó w w celu u s p ra w n ie n ia d ziałaln o ści społeczno-oś- w iato w ej. W ty m s a m y m r o k u z a tru d n io n o n a sta n o w isk u k ie ro w n ik a dziąłu nau k o w o -o św iato w eg o W acław a R adziw inow icza, k tó r y w r. 1956 przeszedł n a stan o w isk o k ie ro w n ik a d ziału p rzy ro d y . Po w ie lo le tn ie j p rz e rw ie (1970). p rz y ję to do p ra c y w d ziale nauko.w o-ośw iatow ym m g r S ta n is ła w a Berezę, a n a stęp n ie (1971) m g r Zofię B ied rzycką-G ozdek, k tó ra p ra co w a ła do r. 1979. W 1984 r. dział n a u k o w o -o św ia to w y liczył w ra z z k iero w n ik iem 3 osoby.
W la ta c h sześćdziesiątych rozpoczęto, cy k le im prez p o d n a z w ą „W ieczory 35 G u s k a E., W y s t a w i e n n i c t w o j a k o p o d s t a w o w a f o r m a d z i a ł a l n o ś c i o śio ta to to e j, M u z e u m W a r m i i l M a z u r w O l s z t y n i e , O l s z t y n 1980, W y ż s z a S z k o ł a P e d a g o g i c z n a , p r a c a m a g i s t e r s k a , m a s z y n o p i s .
210
z am k o w e ”, „M uzeum bez ta je m n ic ” oraz „S p o tk an ia z naszą h is to r ią ” , k tó re k o n ty n u o w a n o do la t o statnich. O rg an izo w an o sp o tk a n ia z p io n ie ram i i d z ia łaczam i p ierw szy c h la t p o w o je n n y ch n a W arm ii i M azurach, członkam i Z w iąz k u P o la k ó w w N iem czech z o k re su p rz ed w o jen n eg o i n au czy cielam i szkół polsk ich n a te re n ie W arm ii w la ta c h 1929— 1939. N aw iązan o w s p ó łp ra cę ze śro d o w isk am i tw ó rczy m i zaró w n o w o je w ó d ztw a olsztyńskiego, ja k i in n y ch reg io n ó w Polski. O rgan izo w an o sp o tk a n ia au to rs k ie z lite r a ta m i działający m i n a W arm ii i M a z u ra c h (E. M artu szew sk i, W. Gębik, L. T u rk o w sk i, B. K u row ski, H. P a n a s, W. O grodziński, A. W ak ar, B. D zitko i inni). P rzy g o to w an o ta k ż e w iele sp o tk a ń , m.in. z a k to rk ą T e a tr u im. S te fa n a J a ra c z a w O lsztynie, E. Ś n ieżk o -S zafn ag lo w ą oraiz a k to ra m i scen z in n y ch m ia st k ra ju : W. S ie m ionem , I. G ogolew skim , A. N e h reb eck ą, W. P s zoniakiem , J . Ś w id ersk im , J. P. G aw likiem .
Spośród w ie lu zap roszonych p rz ed sta w icie li n a u k i p o lskiej w „W ieczorach zam k o w y c h ” uczestniczyli: prof. Z big n iew S ierp iń sk i, prof. R y szard B en d er, prof. A n d rz ej W yczański, doc. d r h ab. S ła w o m ir K a lem b k a, prof. H e n ry k S a m sonowicz, prof. M a rek D rozdow ski.
W e w sp o m n ia n y m w y żej cy k lu „M uzeum bez ta je m n ic ” p ra co w n ic y M u z eu m w O lsztynie p re ze n to w ali zbio ry m u zealn e, z az n aja m iają c słuchaczy z p ro b lem am i g ro m ad zen ia i k o n se rw a cji eksponatów .
Z o rg a n izo w an y ch przez M uzeum s p o tk a ń i uroczystości w a rto przytoczyć n a s tę p u ją c e sesje n a u k o w e — z o k azji 535 rocznicy z w y cięstw a pod G r u n w a l d e m (1— 15 V II 1945), z o k a z ji 410 rocznicy śm ie rc i M ik o łaja K o p e rn ik a; k o n fe re n c ja n a u k o w a z o k azji 600-lecia m ia s ta O lszty n a (1953); W aln y Z jazd Polskiego T o w a rz y s tw a H isto ry czn eg o i sesja n a u k o w a pośw ięcona P o m o rz u M a z u rs k iem u (1954 г.); sesje — pośw ięcona p o w s ta n iu M a z u rs k iej P a r t i i L u dow ej, p o św ięcona p o w s ta n iu Z w iąz k u P o la k ó w w N iem czech (1956 г.); ogól n o polska k o n fe re n c ja C e n tra ln eg o O śro d k a In w e n ta r y z a c ji B u d o w n ic tw a L u dow ego o rg a n iz o w a n a w sp ó ln ie z K a te d r ą A r c h ite k tu r y i P la n o w a n ia W si P o lite c h n ik i W arsz a w sk ie j o ra z W o jew ódzkim K o n s e rw a to re m Z ab y tk ó w (1958 r.); k o n fe re n c ja p ośw ięcona p lan o w i sieci m u z e a ln e j w o je w ó d ztw a ol sztyńskiego do ro k u 1980 (1963); sesje — z o k azji X X -lecia M uzeum M a z u r skiego w O lsztynie (1965 r.), pośw ięcona 450 rocznicy o b ro n y O lsztyna przez M ik o łaja K o p e rn ik a o raz X X V rocznicy M u zeum (1971), ogólnopolska sesja k o p e rn ik o w sk a (1973 r.); uroczystości z o k azji X X X -lecia M u zeum W arm ii i M azu r w O lsztynie (1975 r.); se jm ik k o lek c jo n eró w olsztyńskich; szkolenie d la n au czycieli p ro w a d zą c y ch szkolne izby p am ięci n a ro d o w ej (1976 r.); X X X V -lecie M uzeum W arm ii i M azu r w O lszty n ie (1980 r.) oraz inne.
W o rg a n iz o w a n y ch sesjach n a u k o w y ch i uroczystościach, u d ział b rało w iele in s ty tu c ji i stow arzyszeń, z k tó ry m i M uzeum p ozostaje w s ta ły m k o n takcie: T o w arzy stw o W iedzy Pow szechnej, P olsk ie T o w arzy stw o T u ry sty czn o - -K rajoznaw cze, K oła P rz e w o d n ik ó w T u ry sty c z n y c h w O lsztynie, T ow arzy stw o M iłośników O lsztyna, T o w arzy stw o P rz y jac ió ł M uzeum , Z w iązek H a rce rstw a Polskiego, ZB< WiD, ZSM P, S to w arzy szen ie B ib lio tek a rzy Polskich, W yższa Szkoła P ed agogiczna w O lsztynie, A k a d em ia Rolniczo-Techniczna. N a w ią zano w sp ó łp ra cę z R ozgłośnią O lsztyńską Polskiego R a d ia i P a ń s tw o w ą F il h a rm o n ią w O lsztynie, r e d a k c ja m i p ra s y lo k aln e j oraz w y d a w n ic tw a m i n a u k o w y m i i p lac ó w k a m i n a u k o w o -b ad a w c zy m i (O środek B a d ań N a u k o w y ch im. W. K ętrzy ń sk ieg o w O lsztynie, P olskie T o w arzy stw o H istoryczne, P olskie T o w arzy stw o A rcheologiczne, S to w arzy szen ie H isto ry k ó w S z tu k i i .inne). Od
