M I N I S T E R S T W O W Y Z N A Ń RELIGIJNYCH I O Ś W I E C E N I A P U B L I C Z N E G O
PROGRAM NAUKI
m
( T Y M C Z A S O W Y ) W PAlśtSTWOWYM L I C E U M OGÓLNOKSZTAŁCĄCYM Z P O L S K I M J Ę Z Y K I E M N A U C Z A N I A HISTORIA 1 9 3 7 P A Ń S T W O W E W Y D . . W N I C T W O KSIĄŻEK SZKOLNYCH ^ WE LWOWIE'"^ .«0
z MS
M I N I S T E R S T W O W Y Z N A Ń RELIGIJNYCH I O Ś W I E C E N I A P U B L I C Z N E G OPROGRAM NAUKI
(TYMCZASOWY)W PAŃSTWOWYM LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCYM Z P O L S K I M J Ę Z Y K I E M N A U C Z A N I A
HISTORIA ^/S^Ó
PIUlDIHiS
1 9 3 7
P A Ń S T W O W E W Y D A W N I C T W O KSIĄŻEK SZKOLNYCH WE LWOWIE
Dolnośląska BibliotekaPedagogiczna we Wrocławiu
O D B I T O w D R U K A R N I B. POŁONEECKIEGO WE LWOWIE
I Centralna Biblioteka Pedagogiczna
I Karstsrittsft Okręgu Szkoln go WrMlaMkit§»
wo Wrocławiu
r. mw.
HISTORIA
Wydział humanistyczny i klasyczny
CELE NAUCZANIA
1. Zdobycie określonego r a m a m i zagadnień zasobu wiedzy z historii Polski i historii powszechnej ze szcze gólnym u\yzględnieniem udziału Polski w tworzeniu dziejów i kultury europejskiej.
2. Uświadomienie i zrozumienie ciągłości zjawisk historycznych oraz współzależności różnych dziedzin kultury.
3. Zrozumienie historycznych podstaw współcze snego życia ludzkiego.
4. Zrozumienie czynników wpływających na roz wój narodów i państw, zwłaszcza Polski, oraz uświa domienie roli jednostki w procesie dziejowym; w związku z tym przygotowywanie do odpowiedzial nego i twórczego udziału w życiu własnego państwa i narodu. KLASA I (4 godziny tygodniowo) A. H I S T O R I A P O W S Z E C H N A I 1. D z i e j e p o l i t y c z n e s t a r o ż y t n e j G r e c j i i R z y m u .
HISTORIA
(Rozbicie Grecji na państwa-miasta. Ekspansja poli-tyczno-gospodarcza Greków. Starcie z monarchią per ską i dążenie do zjednoczenia politycznego- Walka Aten ze Spartą o hegemonię. Zjednoczenie Greków przez Macedonię. Monarchia Aleksandra Wielkiego i jej rozkład.
Początki Rzymu. Jednoczenie Italii, walki z Karta giną i początki imperializmu rzymskiego. Opanowanie polityczne i gospodarcze basenu morza Śródziemnego. Przemiany i walki społeczne w Rzymie. Najważniejsze przeobrażenia ustrojowe. Podział cesarstwa i upadek cesarstwa zachodniego.)
II
2. P a ń s t w o - m i a s t o a n t y k u k l a s y c z n e g o .
(Grody achajskie. Ewolucja armii państw greckich; falanga spartańska. Ustrój Sparty. Rozwój demokracji ateńskiej ze szczególnym uwzględnieniem stanowiska
prawnego i roli historycznej obywatela w greckiej polis, na tle wewnętrznych dziejów Aten.)
3. F o r m y ż y c i a s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o w s t a r o ż y t n e j G r e c j i .
(Gospodarka pierwotna na terenie Grecji archaicz nej. Powstanie miast, rzemiosło i handel, rozwój że glugi, kolonizacja miast greckich. Kryzys gospodarczy w epoce rozkwitu kolonizacji greckiej, ekspansja han dlowa (na przykładzie Aten), rozwój importu, kwestia agrarna w Grecji. Powstawanie form gospodarki
kapi-WTDZIAŁ HUMANISTYCZNY I KLASYCZNY
talistycznej. Element pracy w gospodarce antycznej — praca ludzi wolnych i niewolników.)
4. U s t r ó j R z y m u w r o z w o j u h i s t o r y c z n y m .
(Imperium magistratury i jej rozwój, rola zgroma dzeń ludowych, senat. Stopniowy -rozwój uprawnień plebejuszy rzymskich; trybunat ludowy. Ewolucja armii rzymskiej. Łączność przeobrażeń ustrojowych z ekspansją polityczną. Rzym jako państwo-miasto i państwo rzymskie jako Imperium populi Romani. Pryncypat. Administracja prowincjonalna. Reforma Dioklecjana.)
5. F o r m y ż y c i a s p o ł e c z n o g o s p o -d a r c z e g o w s t a r o ż y t n y m R z y m i e .
(Gospodarka pierwotna w Italii, rozwój rzemiosła i handlu. Łączność zagadnień gospodarczych z życiem politycznym Rzymu. Kwestia agrarna. Powstawanie gospodarki kapitalistycznej; rola prowincji rzymskich w dziejach gospodarki italskiej. Latyfundia italskie i prowincjonalne. Element pracy: praca ludzi wolnych i niewolników. Niewolnictwo w gospodarce latyfun-dialnej; kolonat. Formy gospodarki „światowej" w epo ce imperium rzymskiego. Rola kapitału w gospodarce świata śródziemnomorskiego epoki rzymskiej; publi-kanie, przedsiębiorstwa rzymskie na prowincjach. Kry zys gospodarczy w epoce cesarstwa rzymskiego. Pań stwo jako regulator życia gospodarczego.)
6. K u l t u r a u m y s ł o w a i a r t y s t y c z n a ś w i a t a a n t y c z n e g o w j e j n a j w a ż n i e j s z y c h p r z e j a w a c h .
6 HISTORIA
(Zaczątki nauki i filozofii, rozwój myśli filozoficznej w najogólniejszych zarysach, rozwój nauk ścisłych. Sztuka grecka w jej szczytowych momentach. Helle nizm. Wpływ kultury greckiej na Rzym. Charaktery styczne cechy kultury rzymskiej: umysłowej i arty stycznej. Romanizacja prowincji.)
III
7. O g ó l n y z a r y s d z i e j ó w ś r e d n i o w i e c z a .
(Wpływ chrześcijaństwa na dzieje polityczne, gospo darcze i kulturalne Europy średniowiecznej. Dążenia uniwersalistyczne papiestwa w wiekach średnich.
Nowe ludy i państwa w Europie. Uniwersalizm świec ki. Zatarg między papiestwem a cesarstwem. Krucjaty i potęga świecka papiestwa w XII i XIII w. Zanik dąż ności uniwersalistycznych.
Feodalizm i osłabienie władzy królewskiej. Rycer stwo. Wzrost i uniezależnianie się miast. Średniowiecz na monarchia stanowa. Wzmocnienie władzy' królew skiej we Francji w XII i XIII wieku. Początki parla mentu angielskiego. Tworzenie się państw dynastycz nych i narodowych.)
IV
8. C h r y s t i a n i z a c j a E u r o p y i t w o r z e n i e s i ę k u l t u r y c h r z e ś c i j a ń s k i e j .
(Początki chrześcijaństwa i organizacji kościelnej. Stosunek chrześcijaństwa do kultury antycznej, misje i klasztory, chrystianizacja ludów germańskich i
sło-WYDZIAŁ HTJMANISTYCZNY I KLASYCZNY
wiańskich. Kościół wschodni i zachodni. Życie reli gijne i kultura rycerska. Szkoły. Scholastyka. Gotyk.)
9. W z a j e m n e p r z e n i k a n i e f o r m p o l i t y c z n y c h r z y m s k i c h i g e r m a ń s k i c h .
(Upadek zachodniego cesarstwa rzymskiego. Nowe państwa, kultura i prawa ludów germańskich, wpływ cywilizacji rzymskiej na zdobywców; państwo Karola Wielkiego, jego organizacja. Wznowienie cesarstwa. Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, Strona po lityczna ustroju feodalnego. Renesans prawa rzym skiego i jego wpływ na stosunki polityczne.)
10. U n i w e r s a l i z m ś w i e c k i i k o ś c i e l n y w ś r e d n i o w i e c z u .
(Rola i znaczenie papiestwa we wczesnym średnio wieczu; dążenia uniwersalistyczne. Cesarstwo Rzym skie Narodu Niemieckiego i jego tendencje uniwersa listyczne. Sprawa reformy kościoła. Pojęcia polityczne
wieków średnich. Krucjaty, ich wpływ na dzieje Eu ropy. Zanik uniwersalistycznych dążności politycz nych papiestwa w XV w. i osłabienie roli Cesarstwa. Początek i rozwój kultur narodowych.)
11. U s t r ó j p a ń s t w ś r e d n i o w i e c z n y c h n a Z a c h o d z i e E u r o p y .
(Okres kształtowania się nowych państw na terenach zachodniego Cesarstwa Rzymskiego. Stosunki politycz ne i gospodarcze w państwach zachodnich w IX i X w. Feodalizm francuski, niemiecki i angielski. Osłabienie władzy królewskiej. Rozkład form feodalnych. Śred niowieczna monarchia stanowa; rycerstwo i miasta.
8 HISTORIA
Państwo sycylijskie Fryderyka II. Początki parlamen taryzmu w Anglii; Wielka Karta Wolności. Przekształ cenia ustrojowe we Francji w XII i XIII wieku.)
12. Ś r e d n i o w i e c z n e f o r m y ż y c i a g o s p o d a r c z o - s p o ł e c z n e g o .
(Zanik dawnych form antycznych, życie społeczno-gospodarcze nowych ludów. Gospodarka rolna; obo wiązki chłopa wobec pana na tle ogólnych stosunków politycznych. Powstawanie miast i ich rozkwit; cechy i ich rola; organizacja i formy handlu, gospodarka pie niężna. Rola społeczno - polityczna miast; walka o prawa. Wpływ krucjat na życie gospodarcze Europy.)
13. G e s a r n s t w o b i z a n t y ń s k i e i j e g o u p a d e k .
(Cesarstwo wschodnio-rzymskie i jego przeobrażenie w cesarstwo bizantyńskie; absolutyzm władzy cesar skiej, kultura bizantyńska. Państwo teokratyczne Ara bów; podboje i kultura. Rozwój islamu i jego napór na świat chrześcijański. Krucjaty. Powolny upadek cesar stwa bizantyńskiego.)
14. A n t a g o n i z m y d y n a s t y c z n e i r e-l i g i j n e c z a s ó w n o w o ż y t n y c h j a k o p o d s t a w a u k ł a d u s t o s u n k ó w m i ę d z y n a r o d o w y c h .
(Polityka dynastyczna państw wieku XV, rywaliza cja i walki, zasada równowagi. Rywalizacja habsbur-sko-francuska; wewnętrzne wojny religijne i ich
zwią-WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY I KLASYCZNY
zek z zagadnieniami polityki międzynarodowej. Upa dek międzynarodowego znaczenia Rzeszy.)
15. M i ę d z y p a ń s t w o w e a n t a g o n i z m y g o s p o d a r c z o - k o l o n i a l n e (XV — XVII w.).
(Wielkie odkrycia geograficzne i ich wpływ na roz wój stosunków politycznych; polityka światowa. Pań-stwa kolonialne i system gospodarki kolonialnej. Rywa lizacja hiszpańsko-angielska i początek potęgi kolonial nej Anglii. Holandia. Kolonie francuskie. Wpływ zaga dnień kolonialnych na międzynarodowe stosunki poli tyczne i gospodarcze Europy.)
VI
16. P r z e k s z t a ł c a n i e s i ę ś r e d n i o-w i e c z n y c h f o r m o r g a n i z a c j i p a ń s t w o w e j n a n o w o ż y t n e .
^ (Parlament angielski w X I V ^ X V I w., rewolucje an gielskie i początki rządów parlamentarnych. Przedsta wicielstwa stanowe w państwach europejskich. Tworze nie si^ narodowego państwa francuskiego: Filip Pięk ny, państwo Ludwika XI. Richelieu i monarchia Lu dwika XIV. Początki i rozwój absolutyzmu.)
17. N o w o ż y t n e f o r m y g o s p o d a r k i n a t l e p r z e m i a n p o l i t y c z n y c h (w XV — XVII wieku).
(Gospodarka średniowieczna i jej przeobrażenia w poszczególnych państwach w związku z odkryciami geograficznymi. Polityka kolonialna. Kolonie jako pod-stawa potęgi gospodarczej i politycznej państw. Wzrost handlu światowego i jego formy; gospodarka
pienięż-10 HISTORIA
na, rozwój rzemiosła, manufaktury, postęp w gospodar ce rolnej. Sprawa włościańska. Merkantylizm.)
VII
18. M o m e n t y p r z e ł o m o w e w r o z w o j u n o w o ż y t n e j k u l t u r y e u r o p e j s k i e j .
(Nawrót do antyku, humanizm, renesans w sztuce, rozwój n a u k doświadczalnych, odkrycia geograficzne, reformacja i kontrreformacja, racjonalizm.)
19. R o z w ó j s i ł y m i l i t a r n e j i e w o l u c j a s z t u k i w o j e n n e j w c z a s a c h n o w o ż y t n y c h w z w i ą z k u z p r z e o b r a ż e n i a m i g o s p o d a r c z y m i , s p o ł e c z n y m i i p o l i t y c z n y m i .
(Rozwój wojskowości na tle państwa nowożytnego. Wpływ rzymski na rozwój sztuki wojennej. Przeobra żenia wywołane wprowadzeniem broni palnej. Wilhelm Orański i jego reforma. Brygada niderlandzka. Gustaw Adolf i jego reforma wojskowa. Wojsko Ludwika XIV. LouYois i jego reforma. Rozwój fortyfikacji. Rozwój liczebny wojska. Wojsko jako narzędzie polityki.)
B. H I S T O R I A P O L S K I
I
20. P r e h i s t o r i a z i e m p o l s k i c h .
(Człowiek przedhistoryczny na ziemiach polskich; wykopaliska. Słowianie, ich rozmieszczenie, ustrój, kul tura.)
WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY I KLASYCZNY 1 1
II
21. R o z w ó j t e r y i o r i a l n y p a ń s t w a p o l s k i e g o o d X d o XVII w.
(Plemiona polskie i ich rozmieszczenie. Ekspansja terytorialna Polski na zachód i północ, walki o Ruś Czerwoną. Straty terytorialne w okresie rozbicia dziel nicowego, granice Polski-zjednoczonej przez Łokietka. Walki o ujście Wisły, ekspansja pokojowa na wschód, dążenie do morza Czarnego. Kwestia Mazowsza, ziemie lenne. Kształtowanie się granicy wschodniej, sprawa kresów południowo-wschodnich.)
III
22. J e d n o c z e n i e i u m a c n i a n i e p a ń s t w a p o l s k i e g o (X—XV w.).
(Czynniki jednoczące plemiona polskie. Organiza cja państwowa za Piastów i pierwszych Jagiellonów, jej załamania i odrodzenie. Rozwój poczucia niezależ ności politycznej i odrębności narodowej. Organizowa nie się społeczeństwa, prawodawstwo. Rola dynastii i wielkich władców. Wielkie koncepcje polityczne i ich realizacja.)
23. R o l a i z n a c z e n i e c h r y s t i a n i z m u i k o ś c i o ł a w k s z t a ł t o w a n i u ż y c i a p o l i t y c z n e g o i k u l t u r a l n e g o P o l s k i
(X—XVw.).
(Kultura łacińska w Polsce. Organizacja kościoła i je go wpływ na organizację i jednoczenie państwa oraz na przekształcenia społeczne; zakony i ich działalność. Rcforma kościoła w Polsce, stosunki z papiestwem na
1 2 HISTOBIA
tle stosunków politycznych z sąsiadami. Walka z niem czyzną. Misyjna działalność Polski i jej związek z wiel kimi koncepcjami politycznymi.)
24. W i e l c y b u d o w n i c z y p a ń s t w a p o l s k i e g o " (X—XV w.).
(Rola i działalność wielkich władców jako twórców potężnej i jednolitej Polski. Bolesław Chrobry, Kazi mierz Wielki, Władysław Jagiełło.)
IV
25. R ó ż n i c o w a n i e s i ę w a r s t w i w y t w a r z a n i e s p o ł e c z e ń s t w a s t a n o w e g o (X—XVII w.).
(Pierwotny ustrój społeczny w Polsce i jego powolny rozkład; rozwój warstwy rycerskiej, włościańskiej i mieszczańskiej. Duchowieństwo. Przywileje jako pod stawa różnicowania społecznego.)
26. R o z w ó j f o r m g o s p o d a r k i r o l n e j j a k o p o d s t a w y ż y c i a g o s p o d a r c z e g o P o l s k i (X—XVII).
(Pierwotna gospodarka w państwie polskim. Gospo darka rolna jako podstawa życia ekonomicznego Polski i jej związek z zagadnieniami społecznymi; pierwotne gospodarstwo wiejskie, gospodarka czynszowa, gospo d a r k a folwarczna, rozwój techniki rolnej. Związek form gospodarki rolnej ze sprawami politycznymi.)
27. P o w s t a n i e , r o z w ó j i u p a d e k m i a s t w d a w n e j P o l s c e (X—XVII w.).
(Najstarsze szlaki handlowe w Polsce. Podgrodzia. Kolonizacja miejska, organizacja wewnętrzna miast,
WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY t KLASYCZNY 1 3
miasta jako ośrodki handlu i rzemiosła. Rozwój gospo darki pieniężnej. Zależność rozwoju miast od położenia politycznego Polski i granic. Wpływ mieszczaństwa na życie polityczne oraz stosunki z pozostałymi warstwa mi ludności. Wpływ odkryć geograficznych na stosun ki gospodarcze Polski. Zastój i początek upadku miast w związku z ogólną sytuacją Polski.)
V
28. P r z e w a g a p o l i t y c z n a , s p o ł e c z n a i g o s p o d a r c z a s z l a c h t y (XV—XVII w.).
{Krystalizacja warstwy szlacheckiej, przywileje, sej miki i sejmy, pospolite ruszenie. Stanowisko politycz ne, społeczne i gospodarcze włościan i mieszczan i przy czyny ich upośledzenia. Wolna elekcja, złota wolność i osłabienie państwa.)
29. N a j w a ż n i e j s z e u s t a w y k o n s t y t u c y j n e p a ń s t w a p o l s k i e g o i i c h r e -a 1 i z -a c j -a.
(Pakt koszycki, statuta nieszawskie, 1496, Nihil novi, unia lubelska, 1573.)
30. R z ą d i a d m i n i s t r a c j a p a ń s t w a w P o l s c e (XV—XVII w.).
(Rola króla, jego stanowisko formalne i faktyczne. Urzędy centralne i prowincjonalne, zakres ich działal ności, bezwład aparatu administracyjnego. Rola sejmi ków i sejmu. Stosunek szlachty do administracji pań stwowej. Skarb, wojsko.)
14 HISTORIA VI
31. U d z i a ł i r o l a P o l s k i w p o l i t y c z n y c h z a g a d n i e n i a c h m i ę d z y n a r o d o w y c h (XV—XVII w.).
(Sobory. Polityka dynastyczna Jagiellonów. Polska a wojny rehgijne na Zachodzie. Imperium maris Bal-tici. Rola Polski w konflikcie francusko-habsburskim. Stosunki polsko-moskiewskie i polsko-tureckie.)
32. R o l a P o l s k i n a w s c h o d z i e E u r o p y .
(Polska a Ruś. Unie Polski z Litwą i ich echa w Eu ropie zachodniej. Stosunki polsko-moskiewskie, polskie projekty polityczne wobec Moskwy i ich łączność z za gadnieniami międzynarodowymi. Kultura wschodnia na ziemiach polskich i kulturalna ekspansja Polski n a w^schód. Współżycie narodów w państwie polskim; sto sunki wyznaniowe.)
33. W a l k a ó B a ł t y k .
(Dążenia i walki Piastów o utrzymanie Pomorza; drogi handlowe. Walki o Pomorze z Krzyżakami. Odzy skanie ujścia Wisły przez Polskę i znaczenie tego faktu dla życia gospodarczego i politycznego Polski. Dążenie do morza Czarnego. Związek spraw bałtyckich z zaga dnieniami ogólnoeuropejskimi; starcie z Moskwą i Szwecją, polityka brandenbursko-pruska. Brak zro zumienia dla spraw morskich wśród szlachty. Rola Gdańska w życiu państwa polskiego. Flota polska. Osłabienie i upadek znaczenia Polski n a d Bałtykiem.)
WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY I KLASYCZNY 15
VII
34. S i ł a z b r o j n a p a ń s t w a p o l s k i e g o w r o z w o j u h i s t o r y c z n y m (X—XVII w.).
(Pierwotna siła zbrojna. Drużyna książęca. Two rzenie się i rozwój rycerstwa. Początki wojska zacięż-nego. Rozwój kawalerii polskiej w XV—XVn wieku. Taktyka kawalerii polskiej i jej przewaga nad kawale rią zachodnią. Rozwój piechoty polskiej w XV—XVII wieku (zaciężna, wybraniecka i dymowa) i jej sposób w^alki. Początki i rozwój artylerii. Instytucja hetmań-stwa. Wielcy wodzowie i ich najważniejsze zwycięstwa: Batory (Połock, Wielkie Łuki), Chodkiewicz (Kir-cholm), Żółkiewski (Kłuszyn), Sobieski (Wiedeń). Za rodki przyszłych niepowodzeń i ich geneza społeczno-polityczna.)
35. W o j n y B o l e s ł a w a C h r o b r e g o i B o l e s ł a w a K r z y w o u s t e g o . W a l k i p o l s k o k r z y ż a c k i e .
(Wojskowość polska za Bolesława Chrobrego; ustrój grodowy. Bolesław Chrobry jako wódz: wyprawa cze ska, wojny z cesarzem i w y p r a w a Kijowska.
Walki Bolesława Krzywoustego z Pomorzanami i Niemcami. Cechy charakterystyczne ówczesnej takty ki polskiej. Ogólna charakterystyka stosunków polsko-krzyżackich. Płowce. Kampania i bitwa grunwaldzka. Wojna 13-letnia i zaniechanie prowadzenia wojny przy pomocy pospolitego ruszenia.)
36. O r g a n i z a c j a o b r o n y p a ń s t w a w XVI i XVII w i e k u .
16 HISTORIA
(Ustrój i organizacja pospoHtego ruszenia. Próby wprowadzenia wojska stałego; obrona potoczna i kwarta. Stefan Batory jako organizator wojska. Kozaczyzna: grodowa i rejestrowa. Obrona tzw. szla ków tatarskich. Rozwój wojska zacięźnego. Wojsko powiatowe. Piechota dymowa. Łączenie się w wojsku komputowym wojska kwarcianego z zaciąganym na wypadek wojny. Reforma wojskowa Władysława IV.
Siła zbrojna Polski za J a n a Sobieskiego.) VIII
37. S t o s u n k i k u l t u r a l n e P o l s k i z Z a c h o d e m (X—XVII w.).
(Polska n a granicy wpływów wschodnich i zacho dnich. Wpływ kultury romańskiej. Rola cudzoziemców na dworze Piastów. Wpływy niemieckie i węgierskie. Wyjazdy na uniwersytety zagraniczne. Rozwój dru karń. Humanizm i rola antyku w Polsce. Wpływ ru chów religijnych na stosunki kulturalne. Wkład pol ski do kultury ogólno-europejskiej.)
38. S z k o l n i c t w o w P o l s c e i j e g o r o l a (XV~XVII w.).
(Pierwsze przejawy kultury umysłowej w Polsce. Szkolnictwo. Uniwersytet krakowski i jego znaczenie w różnych dziedzinach życia. Szkoły wyższe. Zakony i ich działalność oświatowa.)
39. K u l t u r a a r t y s t y c z n a w P o l s c e w n a j c h a r a k t e r y s t y c z n i e j s z y c h p r z e j a w a c h (XIV—XVII w.).
(Sztuka i budownictwo średnio^yieczne w Polsce,
go-WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY I KLASYCZNY 1 7
tyk, wpływy renesansowe. Dwory — opiekunami sztu ki. Barok w Polsce.)
40. P o d s t a w y k u l t u r y p o l s k i e j . (Pierwiastki słowiańskie i wpływ kultury romań skiej. Asymilacja i przetwarzanie wpływów obcych. Czynniki kształtujące psychikę Polaka: walki w obro nie wiary i tworzenie się typu rycerza-chrześci-janina, rola humanizmu, sprawy religijne, ustrój go spodarczo-społeczny, położenie między Wschodem a Zachodem. Kultura społeczeństwa szlacheckiego. Przewaga elementu rolniczego i jego wpływ na roz wój kultury polskiej. Miasta, ich rola i udział w two rzeniu kultury polskiej.)
IX
41. P o d s t a w y m o c a r s t w o w e g o r o z w o j u p o t ę g i P a ń s t w a P o l s k i e g o (na podstawie przerobionego poprzednio materiału histo rycznego).
(Położenie geograficzne. Terytorium, ludność, ustrój polityczny i organizacja państwowa, siła zbrojna, po lityka zagraniczna, kultura i stan umysłowy szlachty, gospodarka i zagadnienia społeczne.)
KLASA II (4 godziny tygodniowo) A. H I S T O R I A P O W S Z E C H N A I 42. U k ł a d s i ł p o l i t y c z n y c h w E u r o p i e o d p o ł o w y XVII w. d o k o ń c a XVIII w.
18 HISTORIA
(Przewaga Francji w sprawach międzynarodowych, koalicje antyfrancuskie, wojna o sukcesję hiszpańską. Potęga Habsburgów. Rola Polski we współzawodni ctwie mocarstw w XVII w. Upadek Turcji po 1683 r. Wojna półngcna, wzrost Prus i Rosji, upadek znacze nia Szwecji, umacnianie jedności państwa Habsburgów i początki antagonizmu prusko-austriackiego. Antago nizmy kolonialne. Przewrót przymierzy. Udział Rosji w sprawach europejskich. Wpływ rewolucji francu skiej na sytuację międzynarodową.)
II
43. N o w e p o t ę g i p a ń s t w o w e i p o d -s t a w y i c h r o z w o j u (XVIII w.).
(Początki królestwa pruskiego, rola dynastii Hohen zollernów, a w szczególności Fryderyka II, system rzą dów wewnętrznych i zaborcza polityka, poparta siłą zbrojną. Wojskowy systeni Fryderycjański. Rola Prus w polityce ogólnoeuropejskiej. Rosja za Piotra Wiel kiego, przemiany wewnętrzne, zdobycze terytorialne. Wojska z rekrutacji. Wojna północna i jej znaczenie. Katarzyna II. Zainteresowanie Rosji w sprawach euro pejskich i stosunek do Turcji.)
44. P r z e m i a n y p o l i t y c z n e i k i ^ l -t u r a 1 n e w XVIII w.
(Racjonalizm i oświecenie. Światły absolutyzm. Zmiany w stosunkach międzynarodowych. Rewolucja francuska i jej przełomowe znaczenie. Znaczenie upad ku Polski.)
WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY I KLASYCZNY 1 9
45. R e w o l u c j a f r a n c u s k a n a t l e o g ó l n e j s y t u a c j i w E u r o p i e .
(Geneza polityczna, społeczna i gospodarcza z u-w^ględnieniem tła ogólno-europejskiego. Etapy i czyn niki rozwoju myśli i czynu rewolucyjnego. Stosunki między Francją rewolucyjną a Europą.)
III
46. Z m i a n y w m i ę d z y p a ń s t w o w y m u k ł a d z i e s i ł p o l i t y c z n y c h .w E u r o p i e w XIX w.
(Okres hegemonii Napoleona. Kongres wiedeński i Św. Przymierze; stanowisko Anglii. Antagonizm au-striacko-pruski. Sprawy wschodnie. Sprawa polska. Napoleon III i jego polityka zagraniczna. Nowy układ polityczny po 1871 r. Zagadnienia bałkańskie. Wpływ spraw pozaeuropejskich na stosunki międzynarodowe w Europie.) IV 47. W z r o s t p o c z u c i a o d r ę b n o ś c i n a r o d o w e j w ś r ó d l u d ó w e u r o p e j s k i c h i j e g o p r z e j a w y w ż y c i u u m y s ł o w y m i p o l i t y c z n y m .
(Rola rewolucji francuskiej i Napoleona. Fichte i He-gel, romantyzm. Mazzini i Młoda Europa. Zasada naro dowości w polityce Napoleona III. Zjednoczenie Włoch i Niemiec. Podstawy teoretyczne współczesnego nacjo nalizmu.)
48. Z j e d n o c z e n i e W ł o c h .
2 0 HISTORIA WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY I KLASYCZNY 2 1
(Włochy jako teren wpływu wielkich mocarstw. Okres Napoleona i jego wpływy na wzmocnienie po czucia narodowego Włochów. Kongres Wiedeński i je go postanowienia. Ruchy wolnościowe po kongresie; wzmożenie idei narodowej włoskiej; tajne związki. Rok 1848 i późniejsze reakcje. Prądy polityczne wśród Wło chów; Piemont i działalność Gavoura. Napoleon III i jego rola. Garibaldi. Ostateczne zjednoczenie. Polska i sprawa włoska.)
49. Z j e d n o c z e n i e N i e m i e c .
(Rozdrobnienie Niemiec po r. 1648. Rewolucja fran cuska i jej wpływ n a poczucie jedności narodowej Niemców. Reakcja po kongresie^ Wiedeńskim. Związek Niemiecki. Antagonizm austriacko-pruski. Zjedno czenie ekonomiczne pod przewodnictwem Prus. Rok 1848 i nieudane próby zjednoczenia. Poglądy polityczne wśród Niemców. Bismarck i jego dzieło.)
50. P r z e o b r a ż e n i a g o s p o d a r c z e XIX i XX w i e k u (z u w z g l ę d n i e n i e m w i e k u XVIII) i i c h w p ł y w n a m i ę d z y n a r o d o w e z a g a d n i e n i a p o l i t y c z n e .
(Rozwój techniki i przemysłu w poszczególnych pań stwach. W a l k a o surowce i rynki zbytu; zagadnienia kolonialne. Międzynarodowość spraw g(
Emigracja zarobkowa. Kryzysy.)
50. G o s p o d a r k a k a p i t a XIX i XX w i e k u i j e j w p ł y w
t o w a n i e w e w n ę t r z n e g o ż y c i a p o l i t y c z n e g o i s p o ł e c z n e g o p a ń s t w .
(Rozwój techniki i przemysłu. Kapitał i jego rola w poszczególnych państwach. Wpływ ustroju kapitali stycznego na stosunki polityczne i społeczne, reakcja przeciwko niemu.) 51. P r z e o b r a ż e n i a g o s p o d a r c z e i s p o ł e c z n e A n g l i i p o d w p ł y w e m r o z w o j u t e c h n i k i i p r z e m y s ł u w XIX i XX w i e k u ( n a t l e o g ó l n o e u r o p e j s k i m ) .
(Rozwój przemysłu angielskiego na przełomie XVIII i XIX wieku. Teoria Smitha. Położenie warstw pracu jących, żądanie reform politycznych i społecznych oraz ich realizacja. Kryzys ekonomiczny. Chartyzm. Roz kwit handlu, kolonie.)
52. S t o s u n e k p a ń s t w a d o z a g a d n i e ń g o s p o d a r c z y c h ( n a p o d s t a w i e p o g l ą d ó w t e o r e t y c z n y c h i p r a k t y k i w i e k u XVIII, XIX i XX).
(Merkantylizm i fizjokratyzm. Działalność władców światłego absolutyzmu. Liberalizm ekonomiczny. „Warsztaty narodowe" we Francji. Pogląd socjalistów na rolę państwa. Etatyzm i protekcjonizm, gospodarka planowa.)
53. W a l k a o n o w y u s t r ó j s p o ł e c z n y w XIX i XX w.
(Związek zagadnień gospodarczych ze sprawą spo łeczną. Sytuacja warstwy robotniczej w poszczególnych krajach. Społeczne pierwiastki w ruchach
wolnościo-2 wolnościo-2 HISTORIA
wych i niepodległościowych. Próby reform społecznych w poszczególnych państwach; organizacje zawodowe i ustawodawstwo socjalne. Ruch spółdzielczy. Socjali styczne organizacje polityczne. Międzynarodówki i ich działalność. Komunizm w Rosji. Faszyzm.)
54. N a j w a ż n i e j s z e t e o r i e s p o ł e c z n e w i e k u XIX i XX i p r ó b y i c h r e a l i -z a c j i..
(Teorie idealnej harmonii społecznej: Saint-Simon, Fourier, Proudhon. Socjalizm niemiecki; Marx. Teorie i poglądy społeczne w Anglii. Teorie chrześcijańsko-społeczne. Komunizm. Faszyzm. Hitleryzm;)
VI
55. D e m o k r a t y z a c j a p a ń s t w e u r o p e j s k i c h i r o z w ó j p a r l a m e n t a r y z m u w XIX i XX w i e k u.
(Demokratyzm polityczny i społeczny; jego podsta wy. Tworzenie się stronnictw demokratycznych w po szczególnych państwach; ruchy demokratyczne. Prze kształcenia polityczne państw, parlamentaryzm i jego przerosty, walki stronnictw. Państwo totalne.)
56. P o l i t y c z n e i w o l n o ś c i o w e h a s ł a r e w o l u c j i f r a n c u s k i e j o r a z i c h r e a l i z a c j a w XIX i XX w i e k u .
(Idea wolności i równości, prawa naturalne czło wieka, idea przedstawicielstwa narodowego, głosowanie równe i powszechne, wzajemny stosunek^ jednostki i państwa. Realizacja haseł w poszczególnych
pań-WTDZIAŁ HUMANISTYCZNY I KLASYCZNY 3 3
stwach. Reakcja przeciwko hasłom rewolucji francu skiej w XX wieku.)
57. P o g l ą d y t e o r e t y c z n e w w i e k u XIX i XX n a p a ń s t w o , j e g o u s t r ó j i c e l e .
(Benjamin Gonstant, Hegel, Proudhon, Spencer, so cjaliści, Duguit, państwo totalne.)
VII
58. D z i e j e III r e p u b l i k i f r a n c u s k i e j (1871—1914).
(Wpływ przegranej wojny 1870—71 na wewnętrzną i zewnętrzną sytuację Francji. Rządy Thiersa i Mac-Mahona. Stronnictwa polityczne i ich ewolucja. Walki parlamentarne, organizacja republiki, prawa społeczne, polityka kolonialna i rozwój bogactwa. Udział Francji w polityce europejskiej i światowej.)
59. D z i e j e C e s a r s t w a N i e m i e c k i e g o (1871—1914).
(Ustrój wewnętrzny Cesarstwa Niemieckiego, wew nętrzna polityka Bismarcka, walka z opozycją, zbroje nia. Polityka zagraniczna Bismarcka. Wilhelm II, im perializm niemiecki. Rozwój ekonomiczny Niemiec.)
60. D z i e j e R o s j i w d r u g i e j p o ł o w i e XIX i w p o c z ą t k a c h XX w i e k u .
(Rosja jako państwo o ustroju absolutnym. Aleksan der II i próby reform wewnętrznych. Okres reakcji. Ogólna charakterystyka wewnętrznych stosunków Ro sji. Zainteresowanie Rosji sprawami europejskimi. Bli skim oraz Dalekim Wschodem. Panslawizm. Rewolu cja 1904—5 roku i jej znaczenie.)
2 4 HISTOBIA
61. D z i e j e A n g l i i w d r u g i e j p o ł o w i e XIX i p o c z ą t k a c h XX w i e k u .
(Działalność Gladstone'a, reformy wewnętrzne, spo łeczne i polityczne; stronnictwa. Sprawa irlandzka. Rozwój potęgi gospodarczej. Imperium Brytyjskie i jego twórcy.)
62. D z i e j e A u s t r i i w d r u g i e j p o ł o -w i e XIX i p o c z ą t k a c h XX -w i e k xi.
(Wpływ 1848 r. na dzieje wewnętrzne Austrii. Naro dowości w Austrii. Centralizm. Antagonizm austriacko-pruski. Przebudowa Austrii, dualizm austro-węgierski, konstytucja z 1867. Austria w dobie konstytucyjnej; problem narodowościowy. Stanowisko Galicji.)
VIII
63. N a j w a ż n i e j s z e p r o b l e m y p o z a e u r o p e j s k i e w XIX i. p o c z ą t k a c h XX w i e k u .
(Wpływ państw europejskich na sprawy pozaeuro pejskie, kolonie J a k o rynki zbytu i surowców. Usamo dzielnianie się kolonii. Problem wolności mórz i dróg komunikacyjnych. Podział Afryki. Sprawy Dalekiego Wschodu.)
64. P o w s t a n i e i r o z w ó j S t a n ó w Z j e d n o c z o n y c h A m e r y k i P ó ł n o c n e j .
(Stany Zjednoczone A. P. jako pierwsza republika demokratyczna. Stopniowy rozrost terytorialny. Woj na domowa; stronnictwa polityczne. Imperializm ame rykański, Rola emigracji europejskiej. Rozkwit
gospo-WYDZIAŁ HUJMANISTYCZNY I KLASYCZNY 2 5
darczy. Rola Ameryki w polityce światowej w XIX i początkach XX wieku. Amerykanizm.)
65. J a p o n i a i j e j r o l a n a D a l e k i m W s c h o d z i e .
(Przeobrażenia kulturalne, polityczne i wojskowe Ja ponii pod wpływem kultury europejskiej. Japonia i Chiny. Rozrost wewnętrzny Japonii i początki ekspan sji. Zainteresowania państw europejskich na Dalekim Wschodzie. Antagonizm rosyjsko-japoński. Rola Japo nii na Dalekim Wschodzie.)
IX
66. O r g a n i z a c j a o b r o n y p a ń s t w a w XIX i XX w i e k u .
(Wojsko wielkiej rewolucji francuskiej: naród pod bronią. Carnot. Charakterystyka wojska rewolucyjne go. Wojsko napoleońskie: jego charakterystyka, sy stem wychowania, organizacja, stopniowa zmiana obli cza Wielkiej Armii. Odrodzenie wojskowe Prus po klę sce 1806 r. Reforma polityczna Steina i Hardenberga jako podstawa dla reform wojskowych. Powszechny obowiązek służby wojskowej. Wpływ czynnika tech nicznego i organizacyjnego oraz przeobrażeń gospodar czo-społecznych państw i rozwoju świadomości naro dowej na ewolucję wojskowości. Rozwój uzbrojenia, środków komunikacyjnych i łączności oraz wynikają ca stąd przemiana sztuki wojennej. Wyścig zbrojeń w okresie zbrojnego pokoju. Cały naród pod bronią.)
2 6 HISTORIA
X
67. K u l t u r a u m y s ł o w a i a r t j ^ s t y c z -n a w i e k u XIX.
(Rozwój n a u k humanistycznych: odkrycie świata wschodu starożytnego, opanowanie języków zamar łych, historyzm i jego rola w umysłowości europej skiej. Wpływ n a u k humanistycznych na rozwój poczu cia narodowego. Rozkwit nauk przyrodniczych i jego praktyczne rezultaty; ewolucjonizm. Kultura arty styczna w jej najbardziej charakterystycznych przeja wach.)
XI
68. W i el k a w o j n a 1914 — 1918 r. j a k o p r ó b a r o z s t r z y g n i ę c i a n a j w a ż n i e j s z y c h p r o b l e m ó w ś w i a t o w y c h .
(Problemy i antagonizmy międzynarodowe przed 1914 r.; układ sił politycznych i wojskowych. Nadzieje państw i narodów związane z wielką wojną. Cele woj ny w oświetleniu wysuwanych warunków pokojowych. Traktaty pokojowe i ich najważniejsze postanowienia w dziedzinie politycznej, terytorialnej, narodowej, go spodarczej i militarnej. Liga Narodów. Traktaty w świetle ich realizacji.)
B. H I S T O R I A P O L S K I
I
69. P r z e ł o m p o l i t y c z n y i s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y w P o l s c e w XVIII w i e k u .
WYDZIAŁ HTIMAl^ISTYCZNy I KLASYCZNY
(Polska za Sasów. Stronnictwa polityczne i projekty reform. Przemiany gospodarcze. Sejm Wielki i Kon
stytucja 3-go Maja.)
70. P r z e ł o m k u l t u r a l n o - p o l i t y c z n y w P o l s c e XVIII w i e k u .
(Polska pod względem kulturalnym i politycznym za Sasów. Przewrót umysłowy i jego podstawy. Rozsze rzenie horyzontów umysłowych szlachty. Projekty po lityczne i ich realizacja.)
II
71. U p a d e k p a ń s t w a p o l s k i e g o n a t l e s t o s u n k ó w w e w n ę t r z n y c h P o l s k i i m i ę d z y n a r o d o w y c h .
(Ogólna charakterystyka położenia wewnętrznego Polski w drugiej połowie XVIII wieku, niedomagania ustrojowe, słabość militarna wobec przewagi sąsiadów. Układ stosunków międzynarodowych a sprawa pol ska.) 72. P o g l ą d y h i s t o r y k ó w p o l s k i c h n a p r z y c z y n y u p a d k u p a ń s t w a p o l s k i e g o . III 73. I d e a n i e p o d l e g ł o ś c i P o l s k i i j e j r e a 1 i z acja (1795—1918). 74. P o l s k a m y ś l p o l i t y c z n a w z w i ą z k u z w a l k a m i z b r o j n y m i o s a m o d z i e l n o ś ć p a ń s t w o w ą (1795—1918). 75. S p r a w a p o l s k a j a k o z a g a d n i e
-28 HISTORIA
n i e m i ę d z y n a r o d o w e i ł ą c z n o ś ć z b r o j n y c h p o c z y n a ń P o l s k i z r u c h a m i w o l n o ś c i o w y m i i n n y c h l u d ó w (1795—1918).
U w a g a . W każdym z tych trzech zagadnień winno się uwzględnić: akcję Dąbrowskiego, sprawę polską za Napoleona, Królestwo Polskie, rok 1830—31, wielką emigrację, rok 1848, 1863, 1905, organizacje wojskowe przed wielką wojną. Legiony Polskie, P. O. W., wojsko polskie na Wschodzie i Zachodzie. Zakres tego materiału rzeczowego oraz materiał dodatkowy zależny być winien od tytułu wybranego zagadnienia.
IV
76. S y t u a c j a p o l i t y c z n a n a z i e m i a c h p o l s k i c h w o k r e s i e n i e w o l i .
(Systemy państw zaborczych na ziemiach polskich w pierwszych latach po rozbiorach. Księstwo Warsza wskie, W.. Księstwo Poznańskie, Rzeczpospolita Kra kowska, Królestwo Polskie, ziemie litewsko-ruskie, za bór austriacki, Śląsk. Polityka wynaradawiania i ni szczenia polskości.)
77. P r z e m i a n y s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e n a z i e m i a c h p o l s k i c h w o k r e s i e n i e w o l i .
(Zagadnienie włościańskie w poszczególnych zabo rach. Rozwój przemysłu, powstanie warstwy robotni czej. Rozwój handlu i miast. Polityka gospodarcza za borców wobec ziem polskich.)
78. Z a g a d n i e n i a s p o ł e c z n e w r o z
-WYDZIAŁ HXJ]VtAKiSTYCZNY I K L A S T C Z N Y 20 w o j u p o l s k i e j m y ś l i p o l i t y c z n e j (1795—1918).
(Wpływ rewolucji francuskiej na poglądy społeczne w Polsce. Stosunek do sprawy włościańskiej w Króle stwie Polskim i w czasie powstania listopadowego. De-fnokratyzm społeczny wielkiej emigracji. Stosunek ogółu społeczeństwa do zagadnienia włościańskiego. Rok 1863. Zagadnienia robotnicze, socjalizm polski.)
79. P o w s t a n i e i b u d o w a P o l s k i O d r o d z o n e j .
(Polski czyn zbrojny i jego znaczenie polityczne. Wpływ przebiegu wielkiej wojny na ustosunkowanie się państw zaborczych i innych do spraw niepodległo ściowych Polski. Józef Piłsudski jako budowniczy Pol ski Odrodzonej: Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz. Stan organizacyjny, polityczny, gospodarczy i militar ny powstającego państwa polskiego. Pierwsze zręby państwowości polskiej: władza najwyższa w Polsce, Sejm i jego prace, Konstytucja 1921 r. Budowa admi nistracji, ustawodawstwo, zespalanie dzielnic. Stron nictwa polityczne i ich walki, rok 1926, Konstytucja Kwietniowa. Budowa polskiej siły zbrojnej i polityka zagraniczna Polski.)
VI
80. W y b i t n i h i s t o r y c y p o l s c y i i c h p o g l ą d y n a z a s a d n i c z e w a r t o ś c i d z i e j ó w P o l s k i .
3 0 HISTORIA
81. D z i e j o w a r o l a P o l s k i w o b e c Z a-c h o d u i W s a-c h o d u .
(Polska n a granicy Zachodu i Wschodu. Aktualność stosunku Wschodu do Zachodu na przestrzeni ca^ łych dziejów Polski. Związki polityczne Polski z Za chodem i Wschodem od czasów najdawniejszych po dzień dzisiejszy. Porównawcze zestawienie przekształ ceń ustroju politycznego w Polsce i na Wschodzie. Po równawcze zestawienie ewolucji społecznej w Polsce z przemianami społecznymi na Zachodzie i Wschodzie. Elementy zachodnie i wschodnie w sprawach kościel nych Polski. Wpływ Polski na Zachód i Wschodu przez Polskę n a Zachód-.)
UWAGI
Materiał nauczania skupiony jest w 81 tematów połą czonych w grupy, oznaczone cyframi rzymskimi, przy czym w każdej z klas podane są oddzielnie tematy z historii powszechnej (cykl A) i oddzielnie z historii Polski (cykl B). Z każdej grupy oznaczonej cyfrą rzymską należy obowiązkowo wybrać jeden temat oprócz grupy VI cyklu B w klasie II (tern. 80 i 81),
7. której opracowania nauczyciel może zrezygnować.
Grupy jednotematowe winny być obowiązkowo prze robione przez całą klasę. W ten sposób w każdej z klas należy opracować po 16 tematów.
Tematy 1, 7, 42, 46 mają dać uczniom tło ogólne starożytności, średniowiecza i części czasów nowożyt nych (od połowy XVII do końca XIX wieku),
niezbę-"WTDZIAŁ HUaiANISTYCZNY I KLASYCZNY 3 1
dne dla opracowania tematów innych, wybranych przez nauczyciela z dalszych grup, odnoszących się do danego okresu. Wiedzę o czasach od XVI do połowy XVII w. zdobywa uczeń przez opracowanie 3 tematów z grup V, VI i VII cyklu A klasy I.
Z historii Polski (w klasie I) temat 21 daje ogólną podstawę dla opracowania tematów pozostałych. Te mat 41 ma być końcowym omówieniem syntetycznym, pozwalającym uczniowi ująć poznany już okres dzie jów Polski w pewną zwartą całość. Podobną rolę, o ile nauczyciel zdecyduje się na wybór, mają spełnić te maty 80 i 81.
Należy jednak ściśle przestrzegać, aby podawa n y materiał, mający stanowić tzw. tło ogólne, nie roz rósł się zbytnio przez skupienie szczegółowych, z naj-róźnorodniejszych dziedzin życia zaczerpniętych fak tów i zjawisk. Tematy te winny być ujmowane ogól nie, czasami podawane w formie wykładowej, przy czym należy położyć silny nacisk na wykorzystanie wiadomości wyniesionych przez uczniów z gimnazjum. Odpowiednie stosowanie wykładu oraz wykorzystanie znanych uczniom wiadomości pozwoli uzyskać czas na niezbędne uzupełnienia w tych partiach historii, które w gimnazjum nie były przei*abiane wogóle lub w ma łym zakresie. Na tle tematów ogólnych, wymienionych powyżej, winny być opracowywane (równocześnie)
inne tematy z tej epoki, wybrane przez nauczyciela. Należy również pamiętać, że nauczyciel ma^ swobodę przeznaczania większej lub mniejszej ilości czasu na opracowywanie poszczególnych tematów.
aa
HISTORIAOkreślony w programie materiał pozwoli wyrobić w uczniu pojęcie ciągłości historycznej oraz pojęcie współzależności wszystkich dziedzin życia ludzkiego. Osiągnąć to będzie można przez odpowiednie ustosun kowanie jakościowe i czasowe tematów dających tło ogólne do tematów pozostałych. Te ostatnie stanowią zwarte jednostki, w których materiał faktyczny skupio ny jest wokół pewnego ściśle określonego problemu. Pozwala to na pogłębienie nabywanej wiedzy przy jed noczesnym skoncentrowaniu myśli i pracy ucznia.
Zastosowanie przekrojów podłużnych wydobędzie z przeszłości momenty dynamiczne, uwydatniając na określonym wycinku dziejów zachodzące zmiany i sto pniowe przeobrażenia pod wpływem różnorodnych czynników.
Nauczyciel m a pozostawioną swobodę w wyborze te matów, oprócz kilku obowiązkowych. W związku z tym należy zwrócić uwagę, że w niektórych grupach umieszczone są tematy różniące się materiałem fak tycznym (np. grupa II cyklu A klasy I), w innych zaś tematy pod względem materiału faktycznego są raczej zbliżone, a różnią się innym jego ujęciem, spojrze niem z innego p u n k t u widzenia (np. grupa V cyklu B klasy II). W pierwszym przypadku nauczyciel rezy gnuje z pewnych części materiału faktycznego, w dru gim zaś decyduje się na takie czy inne ujęcie wspól nego zasadniczo materiału, na położenie większego na cisku na pewne jego części.
Podane przy każdym temacie rozwinięcia są jedy nie przykładami wyjaśniającymi i nie noszą
charak-WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY I KLASYCZNY 3 3
teru obowiązującego. Nauczyciel może dobrać inny ma teriał naukowy, pod warunkiem jednak, że zasadnicza myśl danego tematu zostanie odpowiednio jasno i wy raźnie uwidoczniona.
Wybór ten winien być przeprowadzony możliwie na początku roku szkolnego, a przy opracowywaniu te matów należy wziąć pod uwagę: a) cele nauczania, b) zainteresowania uczniów, c) przygotowanie nau kowe nauczyciela, d) możliwości realizacyjne.
Co do punktu a), należy wyraźnie podkreślić, że do boru i opracowywania materiału rzeczowego nie można traktować w oderwaniu od wytkniętych celów. Do ich osiągnięcia prowadzi wiele dróg, każdy z wymienio nych celów może być realizowany na odmiennym ma teriale faktycznym. Przy każdej okazji nauczyciel bę dzie mógł podkreślić złożoność oraz współzależność wszystkich dziedzin życia ludzkiego, będzie mógł uświadamiać rolę jednostki w procesie dziejowym itp. Pominięcie w przykładzie rozwinięcia pewnych mo mentów z dziejów lub działalności jednostek nie po winno zmuszać nauczyciela do nieuwzględniania ich, o ile układ zagadnień przez niego wybranych będzie wymagał omówienia tego faktu.
Bardzo poważnie winien być brany pod uw^agę rów nież p u n k t c, mówiący o przygotowaniu naukowym nauczyciela. Opracowanie historii według zagadnień wymaga większego niż jakiekolwiek inne ujęcie opa nowania materiału, orientowania się i umiejętności operowania nim.
Jedną z ważniejszych spraw, którą należy dokładnie
3 4 HISTORIA
przemyśleć po dokonaniu wyboru tematów, jest wza jemny ich układ. Musi się on opierać na podstawowej dla historii zasadzie — następstwa chronologicznego. Niektóre zagadnienia mogą, a czasami muszą być prze rabiane równocześnie, nie zatracając jednak swej od rębności, a tematy z historii Polski winny być wple cione odpowiednio w ciąg historii powszechnej.
W y b r a n e przez nauczyciela tematy winny być w za sadzie opracowywane jednocześnie przez wszystkich uczniów, aby zdobywany zasób wiedzy był mniej wię cej dla całej klasy jednakowy. W wyjątkowych jed n a k przypadkach (specjalnie zdolna klasa, wybitnie i ściśle określone zainteresowanie danego ucznia, od powiednie zaopatrzenie w pompce naukowe itp.) może nauczyciel z tej samej grupy tematów przeznaczyć do oddzielnego opracowania uczniowi lub zespołowi te mat inny od tego, które opracowuje cała klasa.
Duży nacisk należy położyć na samodzielną pracę ucznia, która — oparta o podręcznik i kierowana, orga nizowana oraz kontrolowana stale przez nauczyciela — objawiać się powinna przede wszystkim w umiejętnym wyzyskaniu materiału faktycznego i jego ułożeniu, za leżnie od wybranego tematu oraz na odpowiednim rozszerzeniu, pogłębieniu, zanalizowaniu i porówna niu tego materiału przy pomocy lektury dzieł po pularno naukowych, rozpraw, artykułów, urywków z większych dzieł, tekstów źródłowych itp. W żądaniu od uczniów samodzielnej pracy nie wolno iść zbyt da leko i stawiać wymagań przekraczających zasób wie dzy i rozwój umysłowy ucznia. Lepiej będzie
ogra-WYJDZLAŁ MATEMATYCZNO-FIZYCZNY I PRZYRODNICZY 35 niczyć pracę, pozostawić niewielkie wymagania, za wsze jednak ściśle, precyzyjnie i jasno sformułowane, ograniczyć zakres wciągniętych do pracy pomocy na ukowych i zasięg wiadomości, lecz wymagać sumien nego, rzetelnego, z pełnym poczuciem odpowiedzialno ści wykonania pracy.
W ciągu 2 lat pracy w liceum uczeń winien przeczy tać 5—6 rozpraw lub monografii, przystosowanych do poziomu licealnego.
HISTORIA
Wydział matematyczno-fizyczny i przyrodniczy
CELE NAUCZANIA
1. Zdobycie określonego ramami wybranych zagad nień zasobu wiedzy z historii Polski i historii po wszechnej.
2. Na podstawie poznanego materiału historycz nego zrozumienie ciągłości zjawisk historycznych z uwzględnieniem współzależności różnych dziedzin życia ludzkiego oraz nabycie ogólnej orientacji w hi storycznych podstawach form współczesnego życia ludzkiego.
3. Uświadomienie roli jednostki w procesie dziejo wym, i w związku z tym przygotowywanie do odpo wiedzialnego i twórczego udziału w życiu własnego państwa i narodu. KLASA I (2 godziny tygodniowo) A. H I S T O R I A P O W S Z E C H N A 1. Z a r y s d z i e j ó w p o l i t y c z n y c h w o-k r e s i e s t a r o ż y t n y m , ś r e d n i o w i e c z u
WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-FIZYCZNY I PRZYRODNICZY
s:
i c z a s a c h n o w o ż y t n y c h d o p o ł o w y XVII w.(Rozbicie Grecji na państwa-miasta. Ekspansja po-lityczno-gospodarcza Greków. Starcie z monarchią perską i dążenie do zjednoczenia politycznego. Walka Aten ze Spartą o hegemonię. Zjednoczenie Greków przez Macedonię. Monarchia Aleksandra Wielkiego i jej rozkład.
Początki Rzymu. Jednoczenie Italii, walki z Karta giną i początki imperializmu rzymskiego. Opanowa nie polityczne i gospodarcze basenu morza Śródziem nego. Przemiany i walki społeczne oraz najważniej sze przeobrażenia ustrojowe w Rzymie. Rzym jako państwo uniwersalne. Podział cesarstwa i upadek ce sarstwa zachodniego..
Wpływ chrześcijaństwa na dzieje polityczne, go spodarcze i kulturalne Rzymu oraz Europy w wie kach średnich.
Nowe ludy i nowe państwa w Europie. Uniwersa lizm świecki i kościelny. Zatarg między papiestwem a cesarstwem. Krucjaty i potęga papiestwa. Zanik dążności uniwersalistycznych papiestwa i cesarstwa.
Feodalizm i osłabienie władzy królewskiej. Rycer stwo. Wzrost i uniezależnianie się miast. Średnio wieczna monarchia stanowa. Wzmocnienie władzy królewskiej we Francji w XII i XIII wieku. Początki parlamentu angielskiego. Tworzenie się państw dyna stycznych i narodowych.
Polityka dynastyczna państw europejskich wieku XV; rywalizacja habsbursko-francuska. Wewnętrzne
3 8 HISTORIA
wojny religijne w wieku XVI i XVII i ich związek z najważniejszymi zagadnieniami polityki międzyna rodowej.
Wielkie odkrycia geograficzne i ich wpływ na roz wój stosunków politycznych. Początki polityki świato wej. Rywalizacja hiszpańsko-angielska i początek po tęgi kolonialnej Anglii.)
2. R o z w ó j f o r m ż y c i a s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o w E u r o p i e o d c z a s ó w s t a r o ż y t n y c h d o p o ł o w y XVII w.
(Gospodarka pierwotna na terenie Grecji archa icznej. Powstanie miast, rzemiosło i handel, rozwój żeglugi, kolonizacja miast greckich. Ekspansja han dlowa (na przykładzie Aten). Kwestia agrarna w Gre cji. Element pracy w gospodarce antycznej — praca ludzi wolnych i niewolników.
Gospodarka pierwotna w ItaHi. Rozwój rzemiosła-i handlu. Łączność zagadnrzemiosła-ień gospodarczych z życrzemiosła-iem politycznym Rzymu. Kwestia agrarna. Powstawanie gospodarki kapitalistycznej. Element pracy: praca lu dzi wolnych i niewolników. Niewolnictwo w gospodar ce latyfundialnej; kolonat. Rola kapitału w gospodar ce świata śródziemnomorskiego epoki rzymskiej. Kry zys gospodarczy w epoce cesarstwa rzymskiego. Pań stwo rzymskie jako regulator życia gospodarczego.
Zanik dawnych form antycznych, życie społeczno-gospodarcze nowych ludów. Gospodarka rolna; obo wiązki chłopa wobec pana na tle ogólnych stosunków politycznych. Powstawanie miast i ich rozkwit; cechy i ich rola, organizacja i formy handlu, gospodarka
WYDZIAŁ SIATEaiATYCZNO-B^IZYCZNY I PRZYHOPNICZT 3 9
pieniężna. Rola społeczno-polityczna miast; walka o prawa.
Przeobrażenie gospodarki średniowiecznej na nowo żytną w związku z odkryciami geograficznymi. Poli tyka kolonialna. Kolonie jako podstawa potęgi gospo darczej i politycznej państw. Wzrost handlu świato wego i jego formy; gospodarka pieniężna, rozwój rze miosła, manufaktury, postęp w gospodarce rolnej. Kwestia włościańska. Merkantylizm.)
3. K u l t u r a u m y s ł o w a i a r t y s t y c z n a E u r o p y w j e j n a j w a ż n i e j s z y c h p r z e j a w a c h o r a z z w i ą z k a c h z ż y c i e m p o l i t y c z n y m d o p o ł o w y XVII w.
(Zaczątki nauki i filozofii. Rozwój myśli filozoficz nej greckiej w najogólniejszych zarysach, rozwój n a u k ścisłych. Sztuka grecka w jej szczytowych momen tach. Hellenizacja wschodu w związku z potęgą poli tyczną Greków. Cechy charakterystyczne kultury hel lenistycznej. Wpływ kultury greckiej na Rzym. Cha rakterystyczne cechy kultury rzymskiej: umysłowej i artystycznej, Romanizacja prowincji.
Chrystianizacja Europy i tworzenie się kultury chrześcijańskiej.
Stosunek chrześcijaństwa do kultury antycznej, misje i klasztory, chrystianizacja ludów germańskich i słowiańskich. Kościół wschodni i zachodni. Kultura rycerska. Szkoły, scholastyka i gotyk. Pojęcia poli tyczne wieków średnich.
Momenty przełomowe w rozwoju nowożytnej kul tury europejskiej: nawrót do antyku, humanizm,
renę-4 0 HISTORIA
sans w sztuce, rozwój nauk doświadczalnych, odkry cia geograficzne, reformacja i kontrreformacja, racjo nalizm. Wpływ Odrodzenia na życie polityczne i go spodarcze Europy.) B. H I S T O R I A P O L S K I I 4. R o z w ó j t e r y t o r i a l n y p a ń s t w a p o l s k i e g o o d X d o XVII w. z e s z c z e g ó l n y m o m ó w i e n i e m o k r e s u j e d n o c z e n i a i u-m a c n i a n i a p a ń s t w a w o k r e s i e X—XV w.
(Plemiona polskie, ich rozmieszczenie oraz czyn niki łączące. Ekspansja terytorialna Polski na zachód i północ w związku z jednoczeniem plemion. Walki o Ruś Czerwoną, Straty terytorialne w okresie" rozbi cia dzielnicowego, granice Polski zjednoczonej przez Łokietka. Rozwój poczucia niezależności politycznej i odrębności narodowej. Walki o ujście Wisły, Śląsk, ekspansja na Wschód, dążenie do morza Czarnego na tle dziejów politycznych. Kwestia Mazowsza. Zie mie lenne. Kształtowanie się granicy wschodniej, sprawa kresów południowo-wschodnich.)
II
5. R ó ż n i c o w a n i e s i ę w a r s t w i w y t w a r z a n i e s p o ł e c z e ń s t w a s t a n o w e g o ( X d o XVII w.).
(Pierwotny ustrój społeczny w Polsce i jego po wolny rozkład; rozwój warstwy rycerskiej,
włościań-WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-FIZYCZNY I PRZYRODNICZY 4 1
skiej i mieszczańskiej. Duchowieństwo. Przywileje jako podstawa różnicowania społecznego.)
III
6. R o z w ó j f o r m g o s p o d a r k i r o l n e j j a k o p o d s t a w y ż y c i a g o s p o d a r c z e g o P o l s k i (X—XVII).
(Pierwotna gospodarka w państwie polskim. Go spodarka rolna jako podstawa życia ekonomicznego Polski i związek z zagadnieniami społecznymi; pier wotne gospodarstwo wiejskie, gospodarka czynszowa, gospodarka folwarczna, rozwój techniki rolnej. Zwią zek form gospodarki rolnej ze sprawami politycz nymi.)
7. P o w s t a n i e , r o z w ó j i u p a d e k m i a s t w d a w n e j P o l s c e (X—XVII w.).
(Najstarsze szlaki handlowe w Polsce. Podgrodzia. Kolonizacja miejska, organizacja wewnętrzna miast, miasta jako ośrodki handlu i rzemiosła. Rozwój go spodarki pieniężnej. Zależność rozwoju miast od po łożenia politycznego Polski i od granic. Wpływ mie szczaństwa na życie polityczne oraz stosunki z pozo stałymi warstwami ludności. Wpływ odkryć geogra ficznych na stosunki gospodarcze Polski. Zastój i po czątek upadku miast w związku z ogólną sytuacją Polski.)
8. P r z e w a g a p o l i t y c z n a , s p o ł e c z n a i g o s p o d a r c z a s z l a c h t y (XV—XVII w.).
(Krystahzacja warstwy szlacheckiej, przywileje, sejmiki i sejmy, pospolite ruszenie. Stanowisko
poH-4 2 HISTORIA
tyczne, społeczne i gospodarcze włościan i mieszczan. Wolna elekcja, złota wolność i osłabienie państwa.) 9. N a j w a ż n i e j s z e u s t a w y k o n s t y t u c y j n e p a ń s t w a p o l s k i e g o i i c h r e a l i z a c j a .
(Pakt koszycki, statuta nieszawskie, 1496, Nihil novi, unia lubelska, 1573.)
10. R z ą d i a d m i n i s t r a c j a p a ń s t w a w P o l s c e (XV—XVII w.).
(Rola króla, jego. stanowisko formalne i faktyczne. Urzędy centralne i prowincjonalne, zakres ich dzia łalności, bezwład aparatu administracyjnego. Rola sejmików i sejmu. Stosunek szlachty do administracji państwowej. Skarb, w;ojsko.)
IV
11. U d z i a ł i r o l a P o l s k i w p o l i t y c z n y c h z a g a d n i e n i a c h m i ę d z y n a r o d o w y c h (XV—XVII w.).
(Sobory. Polityka dynastyczna Jagiellonów. Polska a wojny rehgijne na Zachodzie. Imperium maris Bal-tici. Rola Polski w konflikcie francusko-habsburskim. Stosunki polsko-moskiewskie i polsko-tureckie.)
12. R o l a P o l s k i n a w s c h o d z i e E u r o p y . (Polska a Ruś. Unie Polski z Litwą i ich echa w Europie zachodniej. Stosunki polsko-moskiewskie, polskie projekty polityczne wobec Moskwy i ich łącz ność z zagadnieniami międzynarodowymi. Kultura wschodnia na ziemiach polskich i kulturalna
ekspan-WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-FIZYCZNY I PRZYRODNICZY 4 3
sja Polski na wschód. Współżycie narodów w pań stwie polskim; stosunki wyznaniowe.)
13. W a l k a o B a ł t y k .
(Dążenia i walki Piastów o utrzymanie Pomorza; drogi handlowe. Walki o Pomorze z Krzyżakami. Odzyskanie ujścia Wisły przez Polskę i znaczenie te go faktu dla życia gospodarczego i politycznego Pol ski. Dążenie do morza Czarnego. Związek spraw bał tyckich z zagadnieniami ogólnoeuropejskimi; starcie z Moskwą i Szwecją, polityka brandenbursko-pruska. Brak zrozumienia dla spraw morskich wśród szlachty. Rola Gdańska w życiu państwa polskiego. Flota pol ska. Osłabienie i upadek znaczenia Polski nad Bałty kiem.)
V
14. S i ł a z b r o j n a p a ń s t w a p o l s k i e g o w r o z w o j u h i s t o r y c z n y m (X—XVII w.).
(Pierwotna siła zbrojna. Drużyna książęca. Two rzenie się i rozwój rycerstwa. Początki wojska zacięż-nego. Kawaleria i piechota w XV—XVII w. Początki i rozwój artylerii. Instytucja hetmaństwa. Wielcy wo dzowie. Zarodki przyszłych niepowodzeń i ich geneza społeczno-polityczna.)
VI
15. S t o s u n k i k u l t u r a l n e P o l s k i z Z a c h o d e m (X—XVII w.).
(Polska na granicy wpływów wschodnich i zachod nich. Wpływ kultury romańskiej. Rola cudzoziemców na dworze Piastów. Wpływy niemieckie i węgierskie.
44 HISTOEIA
Wyjazdy n a uniwersytety zagraniczne. Rozwój dru karń. Humanizm i rola antyku w Polsce. Wpływ ru chów rehgijnych na stosunki kulturalne. Wkład polski do kultury ogólno-europejskiej.)
16. S z k o l n i c t w o w P o l s c e i j e g o r o l a
(XV—xvn w.).
(Pierwsze przejawy kultury umysłowej w Polsce. Szkolnictwo. Uniwersytet Krakowski i jego znaczenie w różnych dziedzinach życia. Szkoły wyższe. Zakony i ich działalność oświatowa.)
17. K u l t u r a a r t y s t y c z n a w P o l s c e w n a j c h a r a k t e r y s t y c z n i e j s z y c h p r z e j a w a c h (XV—XVII w.).
(Sztuka i budownictwo średniowieczne w Polsce, gotyk, wpływy renesansowe. Dwory -— opiekunami sztuki. Barok w Polsce.)
18. P o d s t a w y k u l t u r y p o l s k i e j . (Pierwiastki słowiańskie i wpływ na nie kultury ro mańskiej. Asymilacja i przetwarzanie wpływów ob cych. Czynniki kształtujące psychikę Polaka: walki w obronie wiary i tworzenie się,typu rycerza-chrześci-janina, rola humanizmu, sprawy religijne, ustrój go spodarczo-społeczny, położenie między Wschodem a Zachodem, Kultura społeczeństwa szlacheckiego. Przewaga elementu rolniczego i jego wpływ na roz wój kultury polskiej. Miasta, ich rola i udział w two rzeniu kultury polskiej.)
WYDZIAŁ MATfeslATYCZiS^O-FlzYCŻNY t PtlZYRODNlCZT 4 5
KLASA II (2 godziny tygodniowo) A. H I S T O R I A P O W S Z E C H N A 19. P r z e m i a n y W u k ł a d ' z i e s i ł p o l i -t y c z n y c h w E u r o p i e o d p o ł o w y XVII w. d o 1914 r. z e s z c z e g ó l n y m u w z g l ę d n i e n i e m z m i a n w w i e k u XIX i XX.
(Tworzenie się nowych form ustrojowych państw eu ropejskich: rewolucje angielskie i początki rządów par lamentarnych, początki i rozwój absolutyzmu we Francji. Przewaga Francji w sprawach międzynaro dowych. Potęga Habsburgów. Wojna północna, upa dek znaczenia Szwecji, wzrost P r u s i Rosji. Umacnia nie jedności państwa Habsburgów. Początki antagoni zmu prusko-austriackiego.
Antagonizmy kolonialne. Przewrót przymierzy. Za interesowanie Rosji sprawami europejskimi oraz po rozumienie Rosji, Prus i Austrii w sprawie polskiej.
Wpływ rewolucji francuskiej na sytuację między narodową. Okres hegemonii Napoleona. Kongres Wie deński i Św. Przymierze. Antagonizm austriacko-pru-ski. Sprawy wschodnie. Sprawa polska. Napoleon III i jego polityka zagraniczna. Nowy układ polityczny po 1871 r. Zagadnienia bałkańskie. Wpływ spraw po zaeuropejskich na stosunki międzynarodowe w Eu ropie.)
46 HISTORU II 20. P r z e o b r a ż e n i a g o s p o d a r c z e XIX i XX w i e k u (z u w z g l ę d n i e n i e m w i e k u XVIII) i i c h w p ł y w n a m i ę d z y n a r o d o w e z a g a d n i e n i a p o l i t y c z n e .
(Rozwój techniki i przemysłu w poszczególnych pań stwach. Walka o surowce i rynki zbytu; zagadnienia kolonialne. Międzynarodowość spraw gospodarczych. Emigracja zarobkowa. Kryzysy.)
21. G o s p o d a r k a k a p i t a l i s t y c z n a XIX i XX w i e k u i j e j w p ł y w n a k s z t a ł t o w a n i e w e w n ę t r z n e g o ż y c i a p o l i t y c z n e g o i s p o ł e c z n e g o p a ń s t w .
(Rozwój techniki i przemysłu. Kapitał i jego rola w poszczególnych państwach. Wpływ ustroju kapi talistycznego na stosunki polityczne i społeczne, re akcja przeciw niemu.)
22. P r z e o b r a ż e n i a g o s p o d a r c z e i s p o ł e c z n e A n g l i i p o d w p ł y w e m r o z w o j u t e c h n i k i i p r z e m y s ł u w XIX i XX w i e-k u ( n a t l e o g ó l n o e u r o p e j s e-k i m ) .
(Rozwój przemysłu angielskiego na przełomie XVIII i XIX wieku. Teoria Smitha. Położenie warstw pracu jących, żądanie reform politycznych i społecznych oraz ich realizacja. Kryzys ekonomiczny. Rozkwit han dlu, kolonie.)
23. S t o s u n e k p a ń s t w a d o z a g a d n i e ń g o s p o d a r c z y c h ( n a p o d s t a w i e p o g l ą d ó w t e o r e t y c z n y c h i p r a k t y k i w i e k u XVIII, XIX i XX).
WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-FIZYCZNY I PRZYKODNICZY 47 (Merkantylizm i fizjokratyzm. Działalność władców światłego absolutyzmu. Liberalizm ekonomiczny. „Warsztaty narodowe" we Francji. Pogląd socjalistów na rolę państwa. Etatyzm i protekcjonizm, gospodar ka planowa.)
24. W a l k a o n o w y u s t r ó j s p o ł e c z n y w XIX i XX w.
(Związek zagadnień gospodarczych ze sprawą spo łeczną. Sytuacja warstwy robotniczej w poszczególnych krajach. Społeczne pierwiastki w ruchach wolnościo wych i niepodległościowych. Próby reform społecznych w poszczególnych państwach; organizacje zawodowe i ustawodawstwo socjalne. Socjalistyczne organizacje polityczne. Międzynarodówki i ich działalność. Ko munizm w Rosji. Faszyzm.)
25. N a j w a ż n i e j s z e t e o r i e s p o ł e c z n e w i e k u XIX i XX i p r ó b y i c h r e a l i z a c j i .
(Teorie idealnej harmonii społecznej: Saint-Simon, Fourier, Proudhon. Socjalizm niemiecki; Marx. Teorie i poglądy społeczne w Anglii. Teorie chrześcijańsko-spółeczne. Komunizm, faszyzm, hitleryzm.)
III
26. D e m o k r a t y z a c j a p a ń s t w e u r o p e j s k i c h i r o z w ó j p a r l a m e n t a r y z m u w XIX i XX w i e k u .
(Demokratyzm polityczny i społeczny; jego podsta wy. Tworzenie się stronnictw demokratycznych w po szczególnych państwach; ruchy demokratyczne.
Prze-4 8 HISTORIA
kształcenia polityczne państw, parlamentaryzm i jego przerosty, walki stronnictw. Państwo totalne.)
27. P o l i t y c z n e i w o l n o ś c i o w e h a s ł a r e w o l u c j i f r a n c u s k i e j o r a z i c h r e a l i z a c j a w XIX i XX w i e k u .
(Idea wolności i równości, prawa naturalne człowie ka, idea przedstawicielstwa narodowego, głosowanie równe i powszechne, wzajemny stosunek jednostki i państwa. Realizacja haseł w poszczególnych pań stwach. Reakcja przeciwko hasłom rewolucji francu skiej w XX wieku.)
IV
28. N a j w a ż n i e j s z e p r o h l e m y p o z a e u r o p e j s k i e w XIX i p o c z ą t k a c h XX w i e k u .
(Wpływ państw europejskich na sprawy pozaeuro pejskie; kolonie jako rynki zbytu i surowców. Usamo dzielnianie się kolonii. Problem wolności m ó r z i dróg komunikacyjnych. Podział Afryki. Sprawy Dalekiego Wschodu.)
29. P o w s t a n i e i r o z w ó j S t a n ó w Z j e d n o c z o n y c h A m e r y k i P ó ł n o c n e j .
(Stany Zjednoczone A. P. jako pierwsza republika demokratyczna. Stopniowy rozrost terytorialny. Woj na domowa; stronnictwa polityczne. Imperializm ame rykański. Rola emigracji europejskiej. Rozkwit gospo darczy. Rola Ameryki w polityce światowej w XIX i początkach XX wieku. Amerykanizm.)
WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-FIZYCZNY I PRZYRODNICZY 4 9
30. J a p o n i a i j e j r o l a n a D a l e k i m W s c h o d z i e .
(Przeobrażenia kulturalne, polityczne i wojskowe Ja ponii pod wpływem kultury europejskiej, Japonia i Chiny. Rozrost wewnętrzny Japonii i początki eks pansji. Zainteresowania państw europejskich n a Da lekim Wschodzie. Antagonizm rosyjsko-japoński. Rola Japonii na Dalekim Wschodzie.)
V
31. O r g a n i z a c j a o b r o n y p a ń s t w a w XIX i XX w i e k u .
(Wojsko wielkiej rewolucji francuskiej: naród pod bronią. Wojsko napoleońskie: jego charakterystyka, system wychowania, organizacja. Odrodzenie wojsko we Prus po 1806 r. P r u s k a reforma polityczna jako podstawa dla reform wojskowych. Powszechny obo wiązek służby wojskowej. Wpływ czynnika technicz nego i organizacyjnego oraz przeobrażeń gospodarczo-społecznych i rozwoju świadomości narodowej n a ewo lucję wojskowości. Wyścig zbrojeń w okresie zbroj nego pokoju. Gały naród pod bronią.)
VI
32. W i e l k a w o j n a 1914—1918 r., j a k o p r ó b a r o z s t r z y g n i ę c i a n a j w a ż n i e j s z y c h p r o b l e m ó w i a n t a g o n i z m ó w ś w i a t o w y c h .
(Problemy i antagonizmy międzynarodowe przed 1914 r.; układ sił politycznych i wojskowych. Nadzieje
5 0 HISTORIA
państw i narodów związane z wielką wojną. Cele woj ny w oświetleniu wysuwanych warunków pokojowych. Traktaty pokojowe i ich najważniejsze postanowienia w dziedzinie politycznej, terytorialnej, narodowej, go spodarczej i militarnej. Liga Narodów. Traktaty w świetle ich- realizacji.)
B. H I S T O R I A P O L S K I
I
33. U p a d e k p a ń s t w a p o l s k i e g o n a t l e s t o s u n k ó w w e w n ę t r z n y c h P o l s k i i m i ę d z y n a r o d o w y c h .
(Ogólna charakterystyka położenia wewnętrznego Polski w drugiej połowie XVIII wieku, niedomagania ustrojowe, słabość militarna wobec przewagi sąsiadów. Układ stosunków międzynarodowych a sprawa pol ska.) II 34. I d e a n i e p o d l e g ł o ś c i P o l s k i i j e j r e a l i z a c j a (1795 — 1918). 35. P o l s k a m y ś l p o l i t y c z n a w z w i ą z k u z w a l k a m i z ]3 r o j n y m i o s a m o d z i e l n o ś ć p a ń s t w o w ą (1795—1918). 36. S p r a w a p o l s k a j a k o z a g a d n i e n i e m i ę d z y n a r o d o w e i ł ą c z n o ś ć z b r o j n y c h p o c z y n a ń P o l s k i z r u c h a m i w o l n o ś c i o w y m i i n n y c h l u d ó w (1795— 1918).
U w a g a , W każdym z tych trzech zagadnień
win-WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-FIZYCZNY I PUZYROBNlCZY 5 1
no się uwzględnić: akcję Dąbrowskiego, sprawę polską za Napoleona, Królestwo Polskie, rok 1 8 3 0 ^ 3 1 , wielką emigrację, rok 1848, 1863, 1905, organizacje wojsko we przed wielką wojną. Legiony Polskie, P. O. W. wojsko polskie na wschodzie i zachodzie. Zakres tego materiału rzeczowego oraz materiał dodatkowy zależ ny być winien od tytułu wybranego zagadnienia.
III
37. S y t u a c j a p o l i t y c z n a n a z i e m i a c h p o l s k i c h w o k r e s i e n i e w o l i ,
(Systemy państw zaborczych na ziemiach polskich w pierwszych latach po rozbiorach. Księstwo Warsza wskie, W. Księstwo Poznańskie, Rzeczpospolita Kra kowska, Królestwo Polskie, ziemie litewsko-ruskie, za bór austriacki, Śląsk. Polityka wynaradawiania i ni szczenia polskości.)
38. P r z e m i a n y s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e n a z i e m i a c h p o l s k i c h w o k r e s i e n i e w o l i .
(Zagadnienie włościańskie w poszczególnych zabo rach. Rozwój przemysłu, powstanie warstwy robotni czej. Rozwój handlu i miast! Polityka gospodarcza zaborców wobec ziem polskich.)
39. Z a g a d n i e n i a s p o ł e c z n e w r o z w o j u p o l s k i e j m y ś l i p o l i t y c z n e j
(1795—1918).
(Wpływ rewolucji francuskiej na poglądy społeczne w Polsce. Stosunek do sprawy włościańskiej w Kró lestwie Polskim i w czasie powstania listopadowego.
52 HISTORIA
Demokratyzm społeczny wielkiej emigracji. Stosunek ogółu społeczeństwa do zagadnienia włościańskiego. Rok 1863. Zagadnienia robotnicze, socjalizm polski.)
IV
40. P o w s t a n i e i b u d o w a P o l s k i O d r o d z o n e j .
(Polski czyn zbrojny i jego znaczenie polityczne. Wpływ przebiegu wielkiej wojny na ustosunkowanie się państw zaborczych i innych do spraw niepodległo ściowych Polski. Józef Piłsudski jako budowniczy Pol ski Odrodzonej: Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz. Stan organizacyjny, polityczny, gospodarczy i militar ny powstającego państwa polskiego. Pierwsze zręby państwowości polskiej: władza najwyższa w Polsce, Sejm i jego prace, Konstytucja 1921 r. Budowa admi nistracji, ustawodawstwo, zespalanie dzielnic. Stron nictwa polityczne i ich walki, rok 1926, Konstytucja Kwietniowa. Budowa polskiej siły zbrojnej i polityka zagraniczna Polski.)
UWAGI
Materiał nauczania skupiony jest w 40 tematach, połączonych w grupy oznaczone cyframi rzymskimi, przy czym w każdej z klas podane są oddzielnie tema ty z historii powszechnej (cykl A) i oddzielnie z histo rii Polski (cykl B). Z każdej grupy oznaczonej cyfrą rzymską należy wybrać jeden temat. Grupy jednote-matowe winny być obowiązkowo przerobione przez
WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-FIZYCZNY I PRZYRODNICZY 53
całą klasę. W ten sposób w klasie I będzie opracowa nych 7 tematów, a w ki. II — 10.
Tematy z historii powszechnej w klasie I ujęte są w jedną grupę. Nauczyciel m a do wyboru jeden z trzech tematów, którego opracowanie pozwoli ucz niowi zorientować się w procesie dziejowym w ramach wybranej kwestii. Nauczyciel winien jasno uświado mić sobie, że rozległe r a m y czasowe wybranego tematu zmuszają do bardzo intensywnego wykorzystania wia domości gimnazjalnych oraz starannego doboru mate riału faktycznego. Należy dążyć do ujęć ogólnych, za sadniczych, pozwalających uświadomić uczniom po jęcie ciągłości zjawisk historycznych, przy pomijaniu wszelkich momentów zbędnych.
^ Podobny, przynajmniej częściowo, charakter nosi te mat pierwszy cyklu A klasy II. Ponieważ jednak te maty następne odnoszą się do tego samego mniej wię cej okresu, pozwoli to nauczycielowi zwiększać ilość materiału faktycznego w miarę zbliżania się do czasów najnowszych.
Tematy z historii Polski w klasie I oparte są o pod stawowe zagadnienia: rozwoju terytorialnego państwa oraz różnicowania się warstw i wytwarzania społeczeń stwa stanowego.
W ciągu dwu lat pracy w liceum uczeń winien się zaznajomić z ogólnie uiętym całokształtem dziejów Polski, a z historii powszechnej poznać jedno wybrane zagadnienie w jego rozwoju historycznym oraz zdobyć orientację ogólną w podstawowych problemach wieku XIX i XX. Na tym też materiale winien uczeń
