A N E K S
M ATERIAŁY KRZEM IENN E ZE SZC ZEC IN A -PŁO N I, STA N O W ISK O 2
FLIN T ASSEM BLA G ES FRO M SZCZECIN -PŁO N IA , SITE 2
Tadeusz Galiński
Instytut Archeologii i Etnologii PAN ul. Kuśnierska 12A, 70-536 Szczecin, PolandZ w ykopu głów nego, składającego się z sek to ró w I-IX , o łącznej p ow ierzchni ponad 160 n r , w ydobyto inw entarz krzem ien n y liczący 396 zabytków , w tym około 70 rdzeni i narzędzi. O grom na w iększość, bo przeszło 75% m ateriału , po ch o d zi ze sk u p ien ia o sad niczego w sektorach V I-V II; p o zo stałe zaś z ja m obiek tó w oraz spoza obiek tó w w środ kow ej i w schodniej części w y k o p u (sektory I-V , V III-IX ; rye. 1).
I. W Y K O P G ŁÓW N Y, SEK TO R Y V I-V II
Sektory V I—V II sta n o w ią za ch o d n ią część w yk o p u głów nego, którego ca łkow ita p o w ierzchnia w ynosi 42,5 m 2. P onad 2/3 pow ierzchni w yk o p u zajm ow ał duży obiekt w ziem - ny zw iązany z k u ltu rą n eo lity c zn ą (obiekt 16), rozcięty w kilk u m iejscach późniejszym i w kopam i osadnictw a w czesnobrązow ego. Przy w schodniej kraw ędzi odsłoniętej części obiektu, w północno-w schodnim narożniku odkryw ki, w ystąpiło skupisko kam ieni (rye. 1 ).
M ateriał krzem ienny zaleg ał głów nie w o b rębie o biektu 16 i p ó źn iejszy ch w kopów . P oza nim i, nieco w ię k sz ą k o n centrację za b y tk ó w krzem ien n y ch o d n otow ano tylko w b ezpośrednim sąsiedztw ie skupiska kam ieni, gdzie zapew ne p o ło ż o n a b y ła p rac o w n ia krzem ieniarska.
1. S urow iec
K ilka narzędzi, w tym 4 drapacze i 1 przekłuw acz, a także 1 odłupek, 1 fragm ent w ió ra i 1 odpadek w ykonane s ą z krzem ien ia czekoladow ego. Jed n o narzęd zie (zgrzebło) w ykonane je s t z rogow ca (?). R eszta, tj. 97,02% m ateriału , rep rezen tu je m iejsco w y k rze m ień bałtycki, w ystępujący na stanow isku w k ilk u n a stu odm ianach i p o dodm ianach. J e d n ą z odm ian stanow i surow iec bardzo ch arak tery sty czn y i dość rzadko spotykany,
Rye. 1. Szczecin-Ptonia, stan. 2. Planigrafia obiektów w wykopie głównym (sektory I IX) oraz w odkrywce 1 Abb. I. Szczecin-Płonia, Fst. 2. Verteilung der Befunde in der Hauptgrabungsflaehe (Sektor I-IX) sowie
im Kleinegrabungsflache 1
0 m asie zbudow anej z naprzem ian leg ły ch pasów , charakteryzujących się ró ż n ą barw ą, prześw item i połyskiem . M o żn a by go określić m ianem „p asiasty ” . K rzem ień ten je st p raw d o p o d o b n ie p o ch o d z en ia ju rajsk ieg o , w ystęp u je w tutejszych, starszych od zlo d o w ac en ia bałtyckiego, u tw o rac h m orenow ych.
N a stanow isku zn alezio n o kilka całych, ow alnych konkrecji k rzem ien ia bałtyckiego 1 k ilk a d ziesią t ich fragm entów . N ajw ięk sze m iały średnicę 12,0 cm , n ajm niejsze zaś - 8,0 cm . W szystkie c h a rak te ry z u ją się dużym stopniem zniszczen ia p ow ierzchni; m a ją frag m en tary czn ie za ch o w a n ą c ie n k ą z d a rtą korę, często spękane p ow ierzchnie. N iek tó re z nich są m in im a ln ie zgrzane, co m oże sugerow ać że były p rzygotow ane do obróbki.
2. M ateriały
Tabela I Ogólna struktura inwentarza
Inwentarz Liczba Procent
Rdzenie 23 7,62
Luszcznie 6 2,00
Narzędzia 23 7,62
Odlupki 104 34,44
Wióry 29 9,60
Łuski, odpady, fragmenty nieokreślone 72 23,84
Konkrecje i fragmenty konkrecji 45 14,90
2.1. R dzenie
1. R dzenie dw upiętow e w spólnoodłupniow e - 1 ; w iórkow y, pięty zapraw iane zbież ne, odlupnia zakolona, ty ł i boki dzikie. W ym iary: 2,7 x 2,0 x 1,6 cm . O kaz zapew ne szczątkow y, bardzo silnie w yzyskany.
2. R dzenie je d n o p ięto w e - 3 (ryc. 5:5); w ióro w o -o d łu p k o w e (1) i o d łupkow e (2), pięty prostopadłe p rzygotow ane (3), o d łupnie zako lo n e (1) i p łaskie (2), ślady zapraw y boków i tyłu (1), ze śladam i n apraw y odłupni (1). W ym iary ( w y sokość x szerokość x x grubość): 4,6 x 4,2 x 2,0 cm ; 2,6 x 4 ,5 x 3 ,7 Cm ; 3,8 x 5,2 x 1,6 cm.
3. R dzenie ze z m ia n ą orientacji - 9; w ióro w o -o d łu p k o w e (2) i o d łupkow e (7). Ś red nice rdzeni zaw arte s ą w p rzed ziale 3 ,2 -6 ,0 cm.
4. R dzenie zaczątkow e i fragm enty rdzeni n ie o k re ślo n y c h - 10. Tabela II Zestawienie form rdzeni określonych
Formy rdzeni Liczba Procent
Dwupiętowe 1 7,69
Jednopiętowe 3 23,08
Ze zmianą orientacji 9 69,23
Razem 13 100,00
Tabela 111 Zestawienie typów rdzeni określonych
Typy rdzeni Liczba Procent
Wiórowe 0 0,00 Wiórkowe 1 7,69 Wiórowo-odłupkowe 3 23,08 Odłupkowe 9 69,23 Razem 13 100,00 2.2. Ł u szczn ie
1. Ł u szcznie dw ubiegunow e d w ustronne - 1 (ryc. 5:4); w ió ro w o -o d łu p k o w a o w y m iarach 3,2 x 3,0 x 1,6 cm .
2. Ł uszcznie dw ubiegunow e jed n o stro n n e - 1; w iórow o-odłupkow a, w ym iary: 3,0 x x 1,9 x 0,7 cm.
3. Ł u szcznie je d n o b ieg u n o w e je d n o stro n n e - 3; w ióro w o -o d łu p k o w e (2) i o d łu p k o we (1); w ym iary: 2,7 x 2,2 x 1,2 cm ; 2,7 x 1,6 x 1,0 cm ; 1,5 x 1,3 x 1,0 cm .
4. Ł uszcznie w ielo b ieg u n o w e d w ustronne - 1; odłu p k o w a o w y m ia ra ch 4,6 x 3 ,9 x x 1,4 cm.
Tabela IV Zestawienie form luszczni
Formy luszczni Liczba Procent
Dwubiegunowe 2 33,33
Jednobiegunowe 3 50,00
Wielobiegunowe 1 16,67
Tabela V Zestawienie typów łuszczni
Typy łuszczni Liczba Procent
Wiórowe 0 00,00
Wiórowo-odłupkowe 4 66,67
Odłupkowe 2 33,33
Razem 6 100,00
2.3. P ółsu row iec i od pad y
1. O dłupki - 104; odłupki całe - 77, fragm enty odłupków - 27: negatyw ow e (44), z fragm entam i kory (31), korow e (27), techniczne (2).
W ielkość odłupków ; od 2,3 cm do 8,1 cm średnicy, z m o d ą 3,5^1,0 cm . N ie w idać w ięk szy ch różnic m etry czn y ch p om iędzy odłupkam i negatyw ow ym i a odłupkam i z frag m entam i kory i korow ym i.
2. W ióry - 29; w ióry całe - 12, fragm enty w iórów - 17 (części z sęczkam i - 9, części środkow e - 3, części w ierzch o łk o w e - 5): negatyw ow e (11), z fragm entam i kory (12), k orow e (4), tech n iczn e (2 - zatępce grzebieniow e je d n o stro n n e).
W ielkość w iórów ; d ługość 2 ,3 -5 ,7 cm , z m o d ą 4 ,
0-Ą
,5 cm ; szerokość 1,0-3,1 cm, z m o d ą 1 ,2 -1 ,8 cm . W ióry o szerokości pow yżej 2,0 cm sta n o w ią p rocentow o niew ielki udział zb io ru i s ą to w yłączn ie w ió ry z fragm entam i kory i w ióry korow e.3. Ł uski, odpady, fragm enty n ieokreślone - 72.
4. K onkrecje i fragm enty konkrecji k rzem iennych - 45.
In w e n ta rz c h a rak te ry z u je się z d e c y d o w a n ą p rz e w a g ą grupy ek sp lo atacji odłupko- w ej nad g ru p ą ek sp lo atacji w ió ro w e j, p rak ty c z n ie przy b rak u ek sp lo atacji w iórkow ej (w ió re k = 1< 0,8 cm ). R d zeń m ik ro lity cz n y o pisany ja k o w ió rk o w y je s t je d y n y m ele m en tem tej gru p y te ch n o lo g icz n ej. N ale ży je d n a k zau w aży ć, że: 1) p o zy sk an y in w en tarz je s t ty lk o frag m en tem p o zo stało ści o sa d n icz y ch zw ią za n y ch z osadnictw em ob iek tu 16; 2 ) w trak c ie prac ek sp lo ra cy jn y ch nie p rze siew a n o w arstw k u lturow ych i m n ie jsz e e lem e n ty w y tw ó rc zo śc i k rze m ien iarsk ie j, a do tak ich n a le ż ą w iórki, m ogły zo stać nie zau w ażo n e.
W śród rdzeni b ardzo w yraźnie d o m in u ją form y odłupkow e, przy niew ielkim udziale rdzeni w ióro w o -o d łu p k o w y ch i b raku rdzeni w iórow ych. P anującym w m ateriale typem rd ze n ia je s t rdzeń ze z m ia n ą orientacji.
O becność w iórów n eg aty w o w y ch je d n o - i d w ukierunkow ych, relatyw nie licznych elem en tó w tech n iczn y ch zw iązanych z z a p ra w ą rdzeni (rn.in. zatępców grzebieniow ych je d n o s tro n n y c h )ja k i sam ych rdzeni je d n o p ięto w y c h dow odzi je d n a k , że proces produk cji p ó łsu ro w ca ro zp o c zy n ał się od eksploatacji rdzeni je d n o p ięto w y c h i w m niejszym stopniu rdzeni d w upiętow ych, i był nastaw io n y na p ozyskiw anie półsu ro w ca w iórow e go. P ro dukow ane w ió ry pierw szy ch serii (w y n iesio n e po za obręb obozow iska) m usiały m ieć długość 8,0 -6,0 cm , dalszych serii - 5 ,0 -3 ,0 cm. W końcow ym etapie eksploata cji pozy sk iw an e były ju ż tylko odłupki, a w celu m aksym alnego w ykorzystania m asy su row cow ej rdzenie ek sp lo ato w an o te c h n ik ą ciągłej zm iany pięty.
Ryc. 2. Szczecin-Płonia, stan. 2. Rdzeń (1) i półtylczak (2); obiekt 12(1), obiekt 15(2) Abb. 2. Szczecin-Płonia, Fst. 2. Kernstein (1) und Klingę mit schrager Endretusche (2), Grube 12(1),
Ryc. 3. Szczecin-Płonia, stan. 2. Drapacze (1, 2), półtylczaki (3, 6), odłupek łuskany (4), rylec (5); obiekt 16(1, 2), obiekt 4(3, 6), obiekt 2(4), obiekt 1(5)
Abb. 3. Szczecin-Plonia, Fst. 2. Kratzer (1, 2), Klingen mit schrager Endretusche (3, 6); retuschierter Ab- schlag (4), Stichel (5); Grube 16(1, 2), Grube 4(3, 6), Grube 2(4) sowie Grube 1(5)
N ie do końca ja sn y je s t status w y stę p u jąc y ch w tym m a teria le łuszczni. Jeżeli b o w iem traktow ać j e ja k o po zo stało ść p ro dukcji półsu ro w ca, to zasta n aw ia jąc y je s t zupełny b rak tutaj o d łupków łuszczniow ych. Z kolei zarów no rela ty w n ie duże rozm iary tych w ytw orów , ja k i o becność u nich zaw sze ostrej k raw ędzi m o że sugerow ać, że form y te były w y k orzystyw ane ja k o n arzęd zia D otyczy to zw ła sz cza 4 spośród 6 łuszczni.
2.4. N arzęd zia 2.4a. D rap acze
1. D rapacze sm ukłe o d rap isk ach w różnym stopniu zak o lo n y ch i suro w y ch bok ach -2 (ryc. 6:3, 7); oba w iórow e - p ierw szy w y k o n an y z k rze m ien ia czekoladow ego.
2. D rapacze krępe o d rap isk ach w różnym stopniu zak o lo n y ch i surow ych bok ach - 6 (ryc. 3:2; ryc. 4:3; ryc. 5:1; ryc. 6 :5 ,8 -9 ); 4 w iórow e, w tym 3 k urtyzow ane,
1 sporządzony z w ióra podtępca, 1 reg u lary zo w an y b o czn y m uderzeniem rylco w y m (ryc. 3:2) oraz 2 odłupkow e, w tym 1 duży m asyw ny (ryc. 5:1).
3. D rapacze krępe o d rapiskach w różnym stopniu zak o lo n y ch i łusk an y ch bokach -2 (ryc. 6 : 1- -2 ); oba w iórow e, k urtyzow ane, z k rze m ien ia czekoladow ego.
4. D rap acze kró tk ie za k o lo n e o su ro w y ch b o k ac h - 1 (ryc. 6:10); w ió ro w y , k u rty - zow any.
5. D rap acze k rótkie za k o lo n e o b okach łu sk a n y ch - 1 (ryc. 4:1 ); m asy w n y , od- łupkow y.
6. D rapacze krótkie zd w ojone o b ok ach surow ych - 2 (ryc. 5:2; ryc. 6:11); w iórow y i odłupkow y.
2.4b. D rap aczo-rylce
1. D rapacz zdw ój ony z ry lcem - 1 (ryc. 3:1); p o łączen ie d rap acza zakolonego z ry l cem w ęgłow ym środkow ym . O kaz sp orządzony z g rubego o d łu p k a k rze m ien ia cz ek o la dow ego.
2.4c. R ylce
1. R ylce zw ielokrotnione - 1 (ryc. 6:12); p o łączen ie ry lca klin o w eg o zb oczonego i rylca łam ańca. O ba ostrza szeroko w ierzchołkow e, je d n o ze śladam i napraw . N arzęd zie w ykonane z k aw ałka p ó łsu ro w iak a albo z grubego odłupka.
2.4d. Inne n arzędzia
1. Z grzebło z grubego, m a syw nego odłupka (ryc. 4:4); retu sz strom y, w ysoki. S uro w iec: rogow iec?
2. Skrobacz je d n o b o cz n y z odłu p k a (ryc. 6 :6 ); łu sk an ie strom e, w ysokie.
3. P rzekłuw acz o d elikatnym , nie w y d zielo n y m żądle, spo rząd zo n y z w ió ra łam an eg o dołem (ryc. 6:4); w ierzch o łek u szkodzony. K rzem ień czekoladow y.
4. F ragm ent środkow ej części p ło sz cz a ty p u P ło n ią (ryc. 7 :1 ) ; okaz p ierw o tn ie m iał długość około 15,5 cm , szerokość w środkow ej p artii - 4,5 cm , grubość - 1,0 cm.
5. D uży odłu p ek - fragm ent siekierki krzem iennej. 6. D uży, m asy w n y odłu p ek łu sk an y fragm entarycznie.
A n aliza surow cow a, te ch n o lo g iczn a i ty p o lo g icz n a m ateriałó w k rzem iennych sekto ra V I w y k o p u głów nego w skazuje je d n o zn a cz n ie, że nie s ą one zw arte chronologicznie i kulturow o. O g rom na w iększość z n ic h stanow i pozostałość o sad n ictw a neolitycznego (K C W R ). N ato m iast p rzynajm niej kilka w y ro b ó w m ożna z p ew n o śc ią przypisyw ać o sad n ictw u w czesnobrązow em u. N a le ż ą do nich p rzede w szystkim : p łoszcz typu P łonią (ryc. 7:1) - plan ig raficzn ie zaleg ał w strefie w k opu w obiekt 16, m asyw ny drapacz o d łupkow y (ryc. 4:1) - w ystąp ił po za o b iektem n a granicy sektora V II i V III oraz łu szczn ie - strefa w ko p u w ob iek t 16.
II. W Y K O P G ŁÓW N Y, SEK TO RY I-V , V III-IX
W środkow ej i w sch o d n iej części w yk o p u g łó w n eg o m a teria ły k rzem ien n e w y stę p o w ały n ie lic z n ie i w du ży m ro zp ro sze n iu , p o za o b ie k tam i o raz w o b iek tach (ryc. 1).
1. S urow ce
O p isy w an e tu m ateriały w yko n an e s ą w całości z m iejsco w eg o krzem ien ia bałty ck ie go, w tym ró w n ież ze w sp o m n ian eg o w yżej surow ca „p a sia ste g o ” .
2. O b iek ty
O b iek t 2. R d zeń ze z m ia n ą o rientacji w iórow o -o d łu p k o w y , o średnicy 4,1 cm , częścio
w o zniszczony, zgrzany; duży odłu p ek łam any intencjonalnie na dw óch bokach i łu s kany frag m en tary czn ie (ryc. 3:4); w ió r łam any in tencjonalnie na obu końcach, z deli katnym łuskaniem kraw ędzi bocznej (ryc.4:2); 8 odłupków , w tym 5 całych i 3 fragm enty; po za je d n y m , który je s t duży, o średnicy 6,0 cm , reszta m ieści się w p rzed ziale 2 ,3 - 3 ,8 cm . W śród o dłupków z n a jd u ją się okazy z fragm entam i kory (3) i n eg aty w o w e (5).
O pisyw any m ateriał p ochodzi od 3 do 4 różnych konkrecji k rzem ienia bałty ck ie go, przy czym nie m a w zajem nej zgodności surow cow ej p om iędzy form am i w ydzie lonym i. Z rd zeniem w iąże się co najw yżej 1 odłupek.
O b iek t 4. P ó łtyleżaki w iórow e - 2; oba skośne łu sk an e
3A
strom o, w ysoko (ryc. 3:3; ryc. 3:6 u szkodzony); 6 całych odłupków , w tym 1 zatępiec g rzebieniow aty je d n o stronny, 4 odłupki z fragm entam i kory i 1 n egatyw ow y, których w ielkość zaw iera się w przedziale 2 ,2 - 6 ,5 cm.Ż ad en z o dłupków nie w y kazuje zgodności surow cow ej z półtylczakam i, które w y k o n an e zo stały z dw óch ró żn y ch konkrecji krzem ienia b ałtyckiego — pierw szy (ryc. 3:3) z dobrej ja k o śc i k rzem ien ia przy p o m in ająceg o surow iec ju rajsk i. Sam e odłupki p o c h o d z ą p rzynajm niej od trzech różn y ch konkrecji bałtyckich.
Ryc. 4. Szczecin-Płonia, stan. 2. Drapacze (1 ,3 ,6 , 8), wiór łamany z retuszem boku (2), zgrzebło (4), półtylcza- ki (5,7), narzędzie wnękowe (9); sektor VI ( 1,3,4), obiekt 2 (2), obiekt 5 (5), obiekt 15(6,7), obiekt 14 (8,9) Abb. 4. Szczecin-Płonia, Fst. 2. Kratzer ( 1, 3,6, 8), zerbrochene Klingę mit Seitenretusche (2), Rechtwinkelscha- ber (4), Klingen mit schrager Endretusche (5,7), Gerat mit Kerbe (9); Sektor VI (1 ,3 ,4 ), Grube 2(2), Grube 5(5),
Ryc. 5. Szczecin-Ptonia, stan. 2. Drapacze (1, 2), rdzenie (3, 5), tuszcznia (4); obiekt 16(1, 2, 5), obiekt 13(3), sektor Vl(4)
Abb. 5. Szczecin-Plonia, Fst. 2. Kratzer (1, 2), Kemsteine (3, 5), Abschlagsplitter (4); Grube 16(1, 2, 5), Grube 13(3), Sektor VI(4)
O b iek t 5. P ółtylczak w ió ro w y pop rzeczn y , łuskany n a stronę sp o d n ią (ryc. 4:5) -
ułam any; 2 duże odłupki o średnicy 5,2 cm i 6,5 cm - te ch n ic zn y ze śladam i z a p ra w y rdzenia i negatyw ow y. W szystkie różne po d w zględem surow cow ym , w ykonane z krzem ien ia bałtyckiego.
O b iek t 6 A. F ragm ent n arzęd zia bliżej nieo k reślo n eg o ; w ió r łam any inten cjo n aln ie na
obu końcach; 5o dłupków , w tym 2całe i 3 fragm enty; 3 w ióry - 1 cały i 2fragm enty. W śród odłupków z n a jd u ją się k orow e (1), z fragm entam i kory (3) i neg aty w o w e (1). Ich w ielkość z aw arta je s t w p rzed ziale 3 ,5
-
6,0cm średnicy. W ióry s ą k o ro w e ( 1 ) i n e gatyw ow e(
2),
o param etrach m etrycznych: długość 5,0cm , szerokość 2,
0-
2,
3cm .M ateriał ten pochodzi od przynajm niej trzech różnych konkrecji krzem ienia b ałtyc kiego.
O b iek t 7. F ragm ent w ió ra z k rzem ien ia bałtyckiego.
O b iek t 8. O dłupek łuskany fragm entarycznie, duży, o śred n icy 5,2 cm ; o d padek te ch
niczny. O ba w yroby z k rzem ien ia bałtyckiego.
O b iek t 12. R egularny rd zeń je d n o p ię to w y płaski z p o c h y lo n ą do tyłu p ię tą - w iórow y,
p ięta zapraw iana, ślady zapraw y b o ków i tyłu, w ym iary: 6,4 cm * 5,1 cm x 3,0 cm (ryc. 2 : 1); 2 odłupki - 1 cały i 1 fragm ent.
W szystkie trzy zabytki p o c h o d z ą od innych konkrecji k rzem ien ia bałtyckiego.
O b iek t 13. R dzeń je d n o p ięto w y stożkow aty - w iórow y, p ię ta p ro sto p ad ła zapraw iana,
o d łupnia o bejm uje % obw o d u rdzenia, w y m iary 4,1 cm x 4,0 cm (ryc. 5:3); 3 m ałe odłupki - w szystkie zachow ane w całości: k orow e ( 1), z frag m en tam i ko ry ( 1), n e gatyw ow e ( 1); 2 fragm enty konkrecji.
M ateriał pochodzi od przynajm niej trzech ró żn y c h konkrecji k rzem ien ia b ałty c kiego.
O b iek t 14. D rapacz k rępy zak o lo n y o bok ach suro w y ch - kurty zo w an y z odłu p k a (ryc.
4:8); n arzędzie w n ękow e sporządzone z dużego o d łu p k a - j e d n a k raw ęd ź łu sk a n a z ę bato (ryc. 4:9); odłupek łuskany fragm entarycznie; 5 całych odłupków , w tym 4 k o ro w e i 1 negatyw ow y - ich średnice zaw arte s ą w p rzed ziale 2 ,7 -5 ,3 cm ; 1 w ió r z a chow any w całości o w ym iarach: długość 4,0 cm , szerokość 2,0 cm.
M a te ria łje st niejed n o lity po d w zględem surow cow ym ; po ch o d zi od przynajm niej 5 różnych konkrecji, przy czym zd ecy d o w an a w ięk szo ść od 3 ró żn y ch konkrecji, w śród których zn ajd u je się charakterystyczny, m iejsco w y krzem ień m o ren o w y „ p a siasty” .
O b iek t 15. D rapacz krępy zakolony o bokach suro w y ch - z w ió ra (ryc. 4:6); p ó łty l
czak skośny w y konany z szerokiego w ió ra łam an eg o dołem (ryc. 2 :2 ); p ó łty l czak odłupkow y p oprzeczny (ryc. 4:7); łu sz cz n ia je d n o b ie g u n o w a je d n o stro n n a, od- łupkow a.
Zabytki w ykonane s ą z różnych konkrecji k rzem ienia bałtyckiego.
O b iek t 18. O dłupki - 2; korow y i n egatyw ow y. O b a p o c h o d z ą od różnych konkrecji
3. M ateria ły sp oza ob iek tów
O dłupki - 17, w tym 11 całych i 6 fragm entów : negatyw ow e (4), z fragm entam i ko ry ( 8 ), korow e (5); fragm enty w iórów - 1; odpady i fragm enty nieokreślone - 8 ; frag m enty konkrecji - 9.
W edług o bserw acji p o czy n io n y ch p rzez A utorkę b adań n a stanow isku, poszczególne o biekty w zie m n e po ło żo n e w środkow ej i w schodniej części w yk o p u rep rez en tu ją dwie ró żn e chron o lo g iczn ie i k u lturow o fazy osadnictw a: obiekty 6 A i 14 ( ja m y ) zw iązane są z n eo lity c zn y m osad n ictw em (K C W R ), n ato m iast obiekty 2, 4, 5, 12, 15, 18 to groby cm en ta rz y sk a w czesn o b rązo w eg o tzw . fazy p łońskiej. W y n ik a stąd p roblem interpretacji m a teria łó w k rze m ien n y c h w y stę p u jąc y ch w o pisanych obiektach, zw łaszcza w grobach w czesn o b rązo w y ch , k tóre ja k o m łodsze posad o w io n e zostały n a teren ie w chodzącym w cześniej w obszar fu n k cjo n o w an ia o sad n ictw a neolitycznego.
G eneralnie trzeba pow iedzieć, że pod w zględem surow cow ym , technologicznym i ty pologicznym m ateriały w ydobyte ze środkow ej i w schodniej części w ykopu nie odbiegają od m ateriałów z sektorów V I-V II, i w zdecydow anej w iększości w ią ż ą się z osadnictw em neolitycznym . D otyczy to rów nież w iększości krzem ieni w ystępujących w obiektach w cz esn o b rązo w y ch .
P rzed m io ty k rzem ienne, które m ożem y pew n ie uznać za elem ent w yposażenia gro bow ego w o b iek tach p ło ń sk ich s ą następujące:
obiekt 4 - d w a p ó łty lczak i w iórow e (ryc. 3:3.6), obiekt 5 - p ó łty lcz ak w ió ro w y (ryc. 4:5),
obiekt 15 - p ó łty lcz ak w ió ro w y (ryc. 2:2), łuszcznia.
O d k ryw k a 1
O b iek t 1. R ylec je d y n a k p o dłużny w ąsk o w ierzch o łk o w y w y konany z w ióra (ryc. 3:5);
fragm ent siekierki k rzem iennej. Z abytki zostały sporządzone z różn y ch konkrecji k rze m ien ia bałtyckiego.
III. K R ZEM IEN IA R STW O N EO LIT Y C ZN E (KCW R)
W św ietle analizy m ateriałów krzem iennych, obiekt n r 16 w sektorze VI w ykopu głów nego ja w i się ja k o obiekt m ieszkalny. W je g o bezpośrednim sąsiedztw ie od strony w schodniej znajdow ała się n iew ielka p racow nia p rzydom ow a produkcji krzem ieniarskiej (skupienie w sektorach V I-V II). R ozrzucone w dużym rozproszeniu niew ielkie ilości m a teriału krzem iennego n a obszarze środkow ej i w schodniej części w ykopu głów nego, gdzie rów nież w y stę p u ją luźne obiekty w ziem ne o charakterze gospodarczym , w naturalny spo sób z a k reśla ją przestrzeń, n a której funkcjonow ało osadnictw o. W św ietle w ydobytych źródeł, m iało ono najpew niej charakter je d n o fa zo w y i n iezbyt trw ały w czasie.
O becość w m ateriale krzem ien n y m znikom ej ilości krzem ienia czekoladow ego (ok. 1,5%) i to w postaci w y łącznie gotow ych w y ro b ó w m oże sugerow ać, że zostały one
Ryc. 6. Szczecin-Płonia, stan. 2. Drapacze (1-3, 5, 7-11), przekłuwacz (4), skrobacz (6), rylec (12); obiekt 16 (1), sektor VI (2-12)
Abb. 6. Szczecin-Płonia, Fst. 2. Kratzer (1-3,5,7-11), Bohrer (4), Schaber (6), Stichel (12); Grube 16 (1), Sektor VI (2-12)
Ryc. 7. Szczecin-Plonia, stan. 2. Płoszcz typu Płonią; sektor Vl (l ) Abb. 7. Szczecin-Płonia, Fst. 2. Lanzenspitze vom Typ Płonią; Sektor VI(1)
przyniesione n a stanow isko w m o m en cie zasied lan ia terenu. T ak czy inaczej zabytki te są dow odem ja k ie jś łączności m ieszkającej tu grupy ludzkiej z o d ległym i terenam i P olski południow ej.
P roducja krzem ien iarsk a m ieszk ań có w stanow iska b azo w ała n a m ie jsc o w y ch su ro w cach krzem iennych, w y d o b y w an y ch z okoliczn y ch złó ż m orenow ych. P rzy n o szo n e do obozow iska konkrecje b y ły stosunkow o m ałe (8 ,0 -1 2 ,0 cm średnicy). M oże to oznaczać, że przybysze n iezbyt dobrze o rientow ali się w lokalnych m o żliw o ściach zd o b y c ia k rze m iennej m asy surow cow ej. G odzi się tu zauw ażyć, że w m ło d szy c h zesp o ła ch n eo litu p om orskiego pow szechnie w yko rzy sty w an e b y ły buły k rzem ien n e o średnicy d o chodzącej do 30 cm .
W p rzypadku tych n iezbyt o k azałych bry łek surow ca, sto so w an o je d n a k p e łn ą z a p ra - w ę p rzy g o to w a w c zą rdzenia, co m usiało w iązać się z d u ż ą d ete rm in a c ją chęci p o zy sk i w ania w m iarę regularnego p ó łsu ro w ca w iórow ego. N ie rezy g n o w an o je d n a k też z p ro dukcji odłupków , w ykorzystując m aksym alnie do ko ń ca m asę su ro w co w ą bardziej udanych konkrecji.
O gólna stru k tu ra te ch n o lo g ic z n a in w en tarza , w której w y ra źn ie d o m in u je e k sp lo atacja o dłupkow a, je s t tylk o je d n y m z asp ek tó w o b raz u p o zo stało ści p ro d u k cji krze- m ieniarskiej. Innym je s t fakt, że głó w n y p rz e d m io t tej p ro d u k cji, ja k im był p ó łsu ro - w iec w ió ro w y , w różnej p o staci i ró ż n y c h celach z o stał w y n iesio n y p o z a obręb badanego siedliska.
Z półsu ro w ca tego w yrabiane były m .in. ta k ie narzęd zia, ja k drapacze. S p ośród w y dobytych na stanow isku 15 okazów (w łączając ró w n ież okazy zn alezio n e p o za sk u p ie niem w sektorach V I-V II), aż 12 z n ich (80,0% ) w y k o n an y ch zo stało ze śred n ich i szero kich w iórów ; 1 ,5 -2 ,9 cm , ze śre d n ią 2,23 cm . W tej liczbie aż 33,3% to w ió ry zatępce i podtępce, a dalszych 33,3% to w ióry k orow e i z frag m en tam i kory.
D la całej grupy narzędziow ej od setek w iórów w y k o rzy stan y ch ja k o p ółsu ro w iec p ro dukcyjny w ynosi 66,7% . B ardzo w y m o w n a je s t ogólna stru k tu ra grupy n arzędzi, w k tó rej k lu c zo w ą pozycję z a jm u ją drapacze, stanow iąc aż p o n ad 6 8 % (tab. V I).
Tabela VI Struktura ogólna grupy narzędziowej
Grupa narzędziowa Liczba Procent
Drapacze 15 68,18 Drapaczo-rylce 1 4,54 Rylce 1 4,54 Zgrzeblą 1 4,54 Skrobacze 1 4,54 Półty leżaki 1 4,54 Przekluwacze 1 4,54 Narzędzia wnękowe 1 4,54 Razem 22 99,96
P o za drap aczam i u jaw n io n a zo stała o becność rylców , zgrzebeł, skrobaczy, p ółtylcza- ków w iórow ych, przek łu w aczy i n arzędzi w nękow ych. N iestety, w m ateriałach zabrakło tzw . zbrojników , czyli grotów strzał. N ie zm ien ia to je d n a k faktu, że taki obraz grupy na rzędziow ej w y b itn ie charak tery zu je osad n ictw o zw iązane fu nkcjonalnie z łow iectw em . T oteż i w przy p ad k u o m aw ianego stan o w isk a m o żn a przynajm niej pow iedzieć, że pro dukcja k rzem ien iarsk a by ła w znaczącym , je ż e li nie w d ecydującym stopniu, zw iązana w łaśn ie z łow iectw em leśnym .
IV. K R ZEM IEN IA R STW O W C Z ESN O BR Ą ZO W E TZW . FAZY PŁOŃSKIEJ
C m en ta rz y sk o z tzw . fazy pło ń sk iej zo stało p o sa d o w io n e na te re n ie użytkow anym w cześn iej p rz e z gru p y n eo lity c z n e i w ja m a c h g ro b o w y c h zn a la zły się w tó rn ie n eo li ty c zn e w y ro b y k rze m ien n e . N iez ależ n ie je d n a k od tego, w n ie k tó ry ch o biektach stw ie rd z a się w y stę p o w a n ie w y tw o ró w k rze m ien n y c h ja k o elem e n tu w y p o saż en ia g ro b ow ego. T a k ą p ew n o ść m a m y w p rzy p a d k u przy n ajm n iej trze ch grobów : o biekty 4, 5 i 15. M niej p e w n a je s t sy tu a cja p rze d m io tó w k rze m ien n y c h w y stę p u jąc y ch w obiek ta c h (g ro b ach ) 2 i 12.
Jako elem en t w y p o sażen ia g robow ego w ystęp o w ały tu półtylczaki w iórow e, łu szcz nie oraz ew en tu aln ie w ió r łam any inten cjo n aln ie n a obu k o ń cach z retuszem boku (ryc. 4:2) i w y tw ó r w p o staci reg u lary zo w an eg o odłupka z łuskaniem poprzecznej w stosunku do osi kraw ędzi, który m o żn a ostateczn ie sklasyfikow ać ró w n ież ja k o półtylczak (ryc. 3:4). B yć m oże w grę w c h o d z ą tu je sz c z e dw a duże odłupki z grobu 5.
P o za o biektam i g robow ym i m ateriały krzem ienne p łońskie zalegały w ja m ac h (wko- p ach) niew iad o m eg o przezn aczen ia, w o b rębie sektora V I. C hodzi tu o p łoszcz typu P łonią oraz łuszcznie. O pisane w ytw ory, choć nieliczn e i w yryw kow e, dość klarow nie ry su ją o g ó ln y ob raz k rze m ien iarstw a płońskiego. Jego zasadnicze cechy to: w y korzysty w an ie reg u larn y ch , średnich i szero k ich ( 1 ,6 -2 ,8 cm ) w iórów oraz dużych (ponad 5,0 cm śred n icy ) odłupków ; stosow anie tech n ik i in tencjonalnego k aw ałkow ania półsurow ca; po zy sk iw an ie p ó łsu ro w ca te c h n ik ą rd z e n io w ą i te c h n ik ą łuszczniow ą; w ykorzystyw anie łuszczni ja k o n arzędzi; stosow anie techniki rdzeniow ej w obróbce n arzędziow ej; w ażne m iejsce p ó łty lczak ó w w iórow ych, m a syw nych drap aczy o dłupkow ych i płoszczy Płonią w grupie narzędzi.
K rzem ien iarstw o p łońskie o parte było na eksploatacji m iejscow ych, m orenow ych złóż surow ca, w y k o rzy stu jąc przy tym duże, do 25 cm średnicy, buły krzem ienne.
