De dispositione oratoria

D B

DISPOS IT IO N E

O R A T O R I A .

P A R S . I I .

\

V

d e d i s p o s i t i o n e

O R A T O R I A

I N G E N E R E .

INiecljim Jnventio rerum prudenter , solid e- que dieendarum , sed et cum jam inventae sunt, earundeni Dispositio et. Ordo , ad Artem bene cogitandi, ac deinceps bene dicendi } necessa- rio pertinet.

i. Quid est Dispositio?

Kst pars Rhetoricae quae :docet aplam , et partium Orationis , et Argument or um col- locationem, et in ipsis probationibus ratioci- nandi formam.

Alia est ergo Dispositio Orationis in su- as partes, alia dispositio inter se rationum ad- ducendarum, quae imo, quae 2íío, quae 3 tio etc. loco ratio ponenda sit; alia denique dispositio inter interna ipsorum pro re probanda, addu-

c to rum Argumentorum. i

Nam in paucis omnino vel longa, vel bre- vissima Oi-atione, natura ipsa docet, aliquid praefari, rem propon-ere, rern probare , eontra-

ria . ubi opus est, refutare, et concludere. 1 1 *$ I

Exemplum brevissimae Orationis hanc naturae dispositionem sequendo. Gratulari ah­ em volo in Conventu Provincia novum Senato- rium honorem, si id Oratione parata facio, non dicam raox, gratulor tibí honorem, sed praefari debeo. Pg. ,, Gaudium, quod Justus nierito- „ rum arbiter Princeps, universis attulit Rei- „ publ: Civibus, cum Te Senatoria cohonesta- „ vit purpura, longe praecipuè ad nostram Pro- „ vinciatn pert'met ( rem propono) ut in ea, am- „ plissimum, hune, quem es consecutus hono- ,, rem, meo omniumque nomine, cum tibi tum „ nobismet ipsis vehementer gratuler. ( Rem „ probo quare gratulor tibi. ) Ñeque enim pul- », chrius obtinere praemium tua semper specta- ,* ta Virtus, tuunique ingens de Patria meren- „ di studium potuit, nec prudentia, ac sapi- „ enlia tua illustriere poni loco, unde in uni- ,, versam Reinpubl: Consilii Tui lucern diffun- „ das, quam cum ad sublimem hanc, inter Re- „ gni Optimates , beneficio Regio provectus „ Gurulim es. CP rob o , quare nobis gratuler) „ Sed si tuo id bono, certe non minore et no- ,, stro id tibi evenisse agnoscimus. Quanta e- ,, nim est hujus nostrae Provinciae, ejusque Co~ „ mitiorum haec'gloria, tantae apud Regem, Ci* „ vesque onines auctoritatis et fidei, tantorum „ meritoruin, tantae in omnibus Divinis huma- ,, nisqúe rebus et legibus doetrinae et scientiae, „ tantae in re militari experientiae et laudis, tot ,, gloriose gestis bello et pace muneribus , te „ praeclaro fortissimoque Viro, Optimo ac Sa*

ï63 „ pientissimo Senaiore, coetum hune nostrum

„ ornari. ( C on eludo) Esto jam id felix faustum- ?? que et loti Reipublieae, et Frincipi, et nobis ,, omnibus, et tibi ipsi: fruere quam diutissimè o ornamentiá his tuis, quo iis et nobis tecum ?> lrui diu per fata liceat, et tu .semper rûagis ?» marisque cogrjoscere possis, quam magni o cum dignitatem tuam, turn nostram ex hoe »? I uo in Provincia nostra honore fortunam fa-

91 ciamus, semperque aestimaturi simus.

Rxemplum aliud in genere deliberativo. Gram orrms evectionem extra limites R tgni, esse lege prohihendam. Praefari debeo vel bre- vissime ; ,, Calamitosissimi hujus temporis ra- ?! tio satis vobis perspecta est Cives. (Propono ) ?! Evectionem itaque grani? cujuscunque ge- ?? neris extra limites Regni lege prohibendam ?? esse, minime recuso. {P ro b o ) Nummi siqui- ,? dem, quo locupletiores simus, pañis vero ut ,? vivamus, necessarius nobis est. Peste et bello, ?! fames non est minus noxia populis. ( R e- ?! futo Contrarium ). Quod si qui abundant ,? frumento jqueruntur fortasse parum se ha- 99 bere pecuniae, seque ea egere : at si omnes 9? hâc causa venditum eant omne grani genus ? ?! ut ut confient pecuniam? suos tamen agrico- 9! las, sine quibus vivere nonpossint, fame qui- ,! dem intcriment, pecunia vero postmodum ?? quamvis maxima, panem nequáquam repe- ?? rient. Jam si vendere opulentioribus licebit, - 1? cur non aliis? cur non aequè omnibus? Quod ?? si jam omnibus? quid alimenti domi supererit?

j 64 §. //. Ue Dispositions Or at: »

„ ( Conchido ) Justissimam ita'que, providam „ pernecessariam legem hane fore , decretumque „ existimo, etc.

Hae itaque partes Orationis omnino natu­ rales , ex his patent exempli*, et in quavis, e- tiam his minore, multo magis niaiore, Oratio- ne omnino neressariae sunt. Quae ut suis di- stmguaritur nominibus, quaeritur.

2. Quae sunt Partes Orationis ?

Quinqué ■■ Exordium , Propgsitic , Pro- batió , Conjutatio, cum ea opus est, et Per- oratio.

.< , ; fi .

$ • I I

I

De Exordio.

g.

?

Kst accessus quídam ad dicendum, qui rei propouetidae praemittitur.

4. Possuntne describí modi exordiendi'Z Nequáquam:' cum innumeri sint, imo f*re injiniti.

í ^ u i s enim diversas hominum cogif aliones, quae occurrsre euique possunt, regulis defmiat? sed quod tibi in mentem primuni venit ponen- dum, est Exordium. Eauci tamen aliqui Exordio- rum modi, pro incipientibus infra pementur.

De Exordio.

5. Oitae est prima exordii virtu s?

Ut sit in illo tnlis cogitatio, quae facile ac natujraliter connecti possit cum propasitiqne , talis cogitatio, quae atiena non sit d re, de qua acturus es.

D '.cturo dejlutnine navigabili reddendo, simile qulil mox in nien’ em incidere potest: Navigntio flutninum comthercia faciliora reddit. Hinc or- „ direr. ” Ea quae ad utilitatem Patriae, atque „ ad faciliorein comrnertiorum rationem promo- ,, vendam necefsario pertinent, si vobis hoc loco ,, proponantur, Cives, et grata cunctis fore, et „ unamini consensu vestro probanda , ac decer- ,, nenda eiise minime dubito. ( tCxpositio rei, et „ propositio ) agitur itaque de Quinine. etc.

Dicturo in Judiciis Regni, cum aperiun- tur, de /fudicum partibles in eoruni juramento contends, haec fotasse prima cogitatio occur- rerct, De .pfustitio apud Romanos indici sohto. Inde Exordium. ” Utinam, Give?, ita res e.ssent ,, nostrum omnium, ut perpetuum quoddatn ,, justitiuin, ac perpetua et judiciorum cessatio, „ et a muneribus Judicum vacatio, indici in Re- „ publ; possint.- Sed cum id res hnmanae non ,, ferant, imo potius innumerabiles undique, ,, et causae litiunr exoriantur et lites, cum tot ,, sint semper , qui juslitiam sitiant, ejpsque re- „ ctam administrationem sollicitc quaerant, dies „ itaque hie sacer lege patria praefinitus illuxit, ,, ut vos Indices, Itanto Ptovihciarutn consensu

„ delecti, utpote V iri sapientia et virtute spe- „ ctatissimi, in hoc Regni Areopago, sanctum „ illud ac populis venerabile, auspicato ineatis ,, ofbcium, cujus partes in eo, quod solenniter „ emisimus, jurejurando descriptas, non tam ,, vobis, quam mihimelipsi, paucis commemo- „ rare pro munere men mihi iiceat.’’ Jam bre- viter de conditionibus Judicum, in juramento expressis, Praeses Areopagi diceret.

Dieturus De Republ: in Senatu sententi- am, cogitaret iortasse imprimis: tam proposi­ tion s a Rege ad deliberandum porrectas, quam ipsasmet actiones Regis, esse Reipubl: salutares. Ab hac itaque cogitatinne ita ordiretur: ” Quem- ,9 admodum rogationibus ad deliberandum Se- „ natui et Reipubl: a Ma ¡estate Tua porrectis n nihil Patriae salubrius cogitari potest: ita et „ nihil evidentiu* est, et animo vere paterno „ Maiestatis Tuae, unde haee de bono nostrum ,, omnium anxietas et sollieituclo derivatur, et „ operibus ipsis Majestatis Tuae veri populorum ,, Parentis, quae ad bonum Reipubl: con.stan- ,, ter tenduiąt. Non est hujus loci haec ad cal- ,, culum revocare. Pax ipsa et beata hucusque ,, tranquillitas Regni, fons et origo omnium , „ quibus frui nobis licet, bonorum et commo- „ dorum, opus manuum tuaruni est, soli tuae ff sapientiae providentiaeque debelur. Quae jam ,, nobis consulenda praescribis, Rex Auguste, tu „ illis tuo praeluces consilio , cui utinam hu- „ mana non obsit, et nunquam obfuisset mali- j, gnitas , fortunatam felicemque haberemus i66 §.

II. De Dtspos-. Orał:

„ Rempublicam. etc. Ad ipsas Jam rogationes accedo.

Gratulaturus Diem Natalem Principle vg: Prim ati, primam hanc cogitationem arripio « r> Conscius tibi ipsi es Princeps, quam potent! „ praesidio, res nostras tutatus sis, quantisque » nos beneficiis constanlcr affeceris; proinde

,9 dubitare nonpotes, non alio ullofonte, sed 99 c sola grati atiimi obligatione, officia hodie

,9 erga te nostra proficisci. Gratulamur majore,

,9 quam verbis coraplecti possimus, erga te ani- ,9 morum propensione , Tibi quidem Natalem 99 tuum, quem sanus incolumnisque agis diem,

„ sed et Patriae fortunatam hanc lucem etc. Tractaturus aliquam moralem Materiain, vg. Guam prompt os nos esse oporteat, ab bene- faciendum miseris; sic a connexa cum hae ma­

teria cogitatione ordior: L” Ita a natura effieti

,9 formatique sumus, ejus ut auscultando vo-

,9 cem, nisi earn aut ferina quaedam educatio »

,9 aut aliqua pessima vis exempli domestic!, in

„ nobis obtuderit, ad misericordiam in miseros „ proclives nos esse oporteat. Sed quid vacua , „ et vana commiseratio proderit, si calamito- „ sis, quam possimus, non mox opem fera- ,9 mus? etc.

Item de vero semper amando. Ita exor- dior, ab observata in pueris ad mendacia pro­ pensione.* ’’ Nihil tale est, ad quod esse procli-

,9 vior juvenilis observetur aetas, quam quavis ,9 occasion* data, aut ad vitium negandi, si quid

<5. 11 De Disp.

Qrat-,, commiserit, aut contra ad affurmandum id , „ quod re \ «t a non fuerit. Inde foedissima illa ,, fatalisque in reliquum vitae tempos, mentien- ,, di consuetude. Ad verum ergo semper aman- dum, semper dicendum, etiam cum periculo

m poenae, vehementer conlinuoque cohortandi w sunt etc. Tum rationes ob qoas vitari mfenda- cium debeat, sequentur.

' ■ ■ . \ ‘ .. 1

Jn his et innnmeris exeniplis observent Juvenes ,quam nullibi á propositionis ipsius ,ver­ bis sermo coeptus sit, sed aliqoa ubique pra«>lo-

„ cutio facta, aliqua ubique praevia cogitado an- ,i tecessit, ad rem tarnen proponendam, seu de qua agitur, omnino pertiwens: quae est prima et pulcherrima exordii virtus.

Communia nimis exordia, aut negligen- tiae nota sunt, aut sunt puerorum adminicula. Quales sunt: Ilaereo' quid dicam in tanta Viro- rum sapientium frequentia etc. S i Oratorum Princeps, totis artubus iii dicendi principio, se- se contremiscere afßrmavit: multo magis etc. Praeclaris eorum, qui ante me dixa unt, me con- jormando sententiis. etc. Ouoniam omma quae hic in medium ajferri solent, ad utñitatem ten­ dere oportet, utilem rem et ego etc. Haec ni­ mis generaba sunt, ct multa id genus. Elevanda igitur mens esl , ut cogitatio proponendae reí pv oprior reperiatur.

De Exordio.

6. Quae altera Exordii virtus? E rev it as.

JD o brevitate Exordii id animadvertendlim eft: si futura sit perlonga Oratio, tit panegyricus,' coneio sacra , dissertatlo. etc. talis Oratio paulo longius non fastidit exordium : quod lamen si duodenis, quindenis , vicejiis , plus minusve pe- riodis constet, satis amplum sit; .«.ecus degene- raturum in viliura. Talium exordiortim e.xempla videantur in Ciceronis Orationibus, vg. pro Sextio, in Vatiniuru , pro Coclio , pro Cornelio Balbo, pro Lege Manilla , pro Archia Poeta, pro Marco Marcello etc.

Contra An Ionium Philippica 2 da a suis cum Marco Antonio inimicitiis oblongum su- tnit exordium. Quonarn meo fa'to, P et res Con- scripti, fieri dicam,, ut nemo his anriis viginci Reipubl: host’s fiuerit, qui non beilum eodem tempore mihi quoqac indixerit ? Nee vero ne- cesse esc, á me quem'quam nominari vobis, cum ipsi recordamini. Mihi poenarum ilH plus , quam opcarem dederuntt Temiror A nton i, quorum fa cta imitere, eorum exitus non perhorrescere.

etc. etGÜ

Sed qui longiores ejusrnodi. Orationes conscribere poterunt, iideni certe et longiora sine Magistro conscribent exordia. Orationes Civiles sólitas eujuscunque generis, breve F.xor- diuxu omnino deeet.

»7» §. IL De Disp. Or at. 7. Quae inertia Exordii virtue ?

De sic f a c ile , lentumt naturale , nec more vehement.

. A b exelamationibus ingentibus, à vehemen- bus figuris mox ordiri, sane vel puerile vel fatui eft. Homines non ita loquuntur, re ali- qua penitus extraordinaria excepta, idque per-, raro , satius tamea nunquam.

Ut si vg. de caede fa c ta , summi alicujus V iri dicendum esset, moderatione tamen uten- dum principio eft. vg. ^ Eo saeculo nati sa->

55 inns, eo viyimus, cujus tragic! funestique

55 eyentus, aut veterum omnium temporum hi- » storiae cuivis, quantumvis incredibili fidein 55 adstruant, aut etiam exempla ac facinora, 55 quae non sine stupnre memosantur, prope-i ,5 modum superent. Et quid jam e ft, ad cujus

,5 duntaxat recordationem, dam legirans., tre- 5t mere ac perhorrescera solemus, quid inquain , 5 eft barbares .ills inhumanisque quibusvis tem-

, 5 poribus, aut auditum , aut visum., quod

„ nostra hac aetate atque hisce ocnlis non sps- ,, ctemus l’ été.

Si te jam iilud,: Queuscjus Catilina abu- tere patientia nostra etc. tantopere oblectat ? atqui et nécessitas, quae perraro occurrit, loci ac personae, id exposcere visa eft, et lege tot «lia Ciceronis exordia, etiam vehementer incoa- si, lente ubique incipientem reperies. Jn quem- nam magis quam in Marcum Antoaiom excar>

EXe F ir Lut. E.zordij, 3-7 *

duit? Vidisti tarnen mox superius, quam plani lente inceperlt. Qunuam meo fato. etc.

Sed de Virtutibus Exordicrum satis, ccetera» usu et lectione. Quaeramus jam :

8. Quot sunt pro incipientibus praesertim , frequentiorcs Exordiorum modip

Quamvis innumerabiles sine , aliqui ta­ rnen obvii tyronibus Eloquentiae per exempia suggerentur.

A Propria Persona.

r

J-Jegatus in Comitii« seaex ad discordes Cives loquitur. „ Vicies ¡am $miplius partibus Reipubls „ admotus, Legati muñere Comitiis. adfui, muU „ ta memini, multa spectavi, multa dolui, quae „ memorará piget; sed simile praesenti reruni ,, confusioni, nihil unquam conspexi. etc.

Legatus Juvenis : „ Aetas mea , me , quae; w agitis, quae dicitis, observare, mirari, et si- „ lentio discere, monet: sed cum mihi et ex or- „ diñe Provineiae meae dicendum sit., et Rem- ,, publ: in máximo discrimine versari vobiscum. conspiciain, ejus, quam mihi praescripseram, taciturnitatis reügione me solvi, ac libera ,, Voce utendum hic mihi esse video, etc.

Capitolinus Cónsul in discordiis Civium ad Populura Romanuin r ita á sua persona ooepit* „ Et si mihi nullius noxae conscius, Quirites, ,, sum, tarnen cum pudore surnmo in condonen»

„ vestram processi. etc.

Mennius Dietator ad Populum, apud quem accusatus erat, á persona sua ita orsus: „ Et „ omnes anteactae vitae meae vos conscios

ha-II. De Disposit. Orat.

„ beo, Quirites, et hie ipse bonos delatus ad rae, n testis est innocentiae meae. etc.

Seneca ad Caesarem Netoném, quielem a curls qjublicis expoftulans, dicit: »»Ego quid „ aliud, Munificentiae adbibere potui, quam „ studia, ut sit dixerim in umbra educata , á „ quibus claritudo venit, quod Juventae tuae „ rudimentis affuisse videor, grande hujus rei „ pretium. At tu gratiam immensam, iünume- ratn pecuniam circumdedisti, adeo ut plerum- que intra me ipsum volvám. Egone equestri et Provinciali loco ortus , proceribus civitatis armu- meror? inter neblíes et longa decora praefertn- les novitas mea enituit ?

Cottae Consulis senis accusati ad popú- lum á propria persona exordium: „ Multa mi- „ hi, Quirites, pericula domi, militiae, multa ad- „ versa fuere: quorum alia toleravi, repuli alia „ Deórum auxiiiis, et virtute mea etc. Malae „ secundaeque res, opes non ingenium mihi „ mutabant: at contra in his miseriis cuneta me y, cuta fortuna deserucre. Praeterea senectus per ,, se gravis, curam duplicat, Oui misero acta „ jara aetáte, mortem quidem honeftam sperare „ licet, etc.

-Philippus Macedo inter duos Eilios, quo­ rum Onus alterum parrididii accusavit, á sua Patris persona, ita exorsus. „Sedeo miserrirnus „ Pater Judex inter duos filios, accusatorem „ parricidii, et reum , aut conficti, aut adraissi „ critninis labem, apud meos inventurus. Jam „ pridem quidem, hanc procellamiimminentem », timebara, quum rultus inter vos minimé fra- „ temos cernerem, quum voces quasdam

De modis Exord. * 7 3 audirem; sed interdum spes animum snbibat, „ deflagrare iras vestras, purgar! suspicipnes „ posse: subituram vobis aliquancfo germanita- „ tis meiúotiam, meorum denique praecepto- „ ruin, quae vereor, ne vana.surdis auribus eeci- „ nerim. Quoties ego audient/ibus vobis detesta- „ tus exernpla discordiarum fraternarum , hor- „ rendos eventus eerum retuli, quilma se, stir- „ penique suam. dolaos, regna, funditus ever- „ tissenj,? etc.

Segestis Oratio ad Romanos, auxilium contra suos implorantis, á sua persona sic coepta: „ Non hic mihi priinus erga populum Roma- „ num fidei et eonstantiae dies. E x quo á D. ,, Augusto Civilate donatus sum , amicos inimi- „ cosque ex vestris utiütatibus delegi. efe.

Otto, victus á Galba, Jmperator, ad mili­ tes incipit á sua persona. ,, Quis ad vos proces- ,, serim cominilitones, dicere non possum. quia ,, nec privatum me vocari sustineo, Princeps á „ vobis nominatus, nec principem, alio impe- ,, rante.

Cicero pro Rege Dejo) aro ad Caesarem, á sua persona incipit: ,,Cum in ómnibus causis gra- ,, vioribus C. Caesar , initio dicéndi commover i „ soleam vebementius, quam videtur ,vel usus, „ vel actas mea postulare: tnm in hac causa, ita „ me multa perturbant. etc.

Idem pro Marcello, á sua persona ordi- tur, quod diu tacuerit in Senatu. ,, Dluturni si- „ lentii P. C. quo eram his temporibus usus . ,, non timore aliquo , sed parlim dolore , par"

* 7 4 §. II. De Dispos. 0,-at.

„ tim verecundia, iinem hodiernus dies attulit; „ idemque initium, quae veilem, quaeque senti- „ rein, meo pristino more dicendi.

Ita in funere Parentis exordiri a sua Per­ sona posset filius: „ Si cui tam triste acerbum- „ que bonis omnibus funus et ingens dolor» ,, verba praeeludere, me certe elinguem taci- „ tumque reddere , iino vitae ipsius usum, cum ,i vitae raeae auctore mihi eripere debuit. Vestra tamen etiam in manes optimi Parentis m ei, „ quam lachrymae omnium abunde hie testatae ,, sunt, benevoientia, gratias vel a lachrymante ,, ac singulliente extorquet. etc.

A personis coram quibi^ dicitur. Metellus apud Livium Censores populi Romani AeraiLiumetFulvium inter se infestos, ad eoncordiam hortatur, et ab eorum, quos affa- tur, personis exorditur: ,, Non obliti sumus Cen- 3, sores, vos paulo ante ab universo populo ,, Romano» moribus nostris praeposijos esse, et „ nos a vobis et admoneri et regi, non vos a ,, nobis debere. Indicandum tamen est, quid ,, omnes bonos in vobis aut offendat, aut cer- ,, te mutatum malit. etc. Inimicitias per an- », nos niultos, vobis ip sis graves et atroces ge<- ritis; quae, periculiun est, ne ex hac die, no- „ bis et Reipublicae quam vobis graviores fi-

ant- etc.

Ita a personis Auditorum, u t: Ju'dicum , Militum, Consiliariorum, Magistatuum,

Praesu-' V

De moiUs ExoA, J75 lúm i Virorum gravium, hominum doctorum. Juvenum. etc. variac eogitationes, ordienti ser- monem, subijcientur.

A

Personis

quibus aliquis mittitur.

Legati Campanornm ad Senatum Roma- manum. ,,Populus nos Ganipanus Legatos ad Vos „ P. C. misit* amicitiam im perpetuum, auxilium „ praesens á vobis petitum etc.

Dicturus nomine Provinciae ad novum Ma­ gistratura; „ Quae te magnopere desideravit, Di- „ vinitusque magnis votis expetiit, quae , tu o , ,, suoque in te honore, incredibiliter gavisa est» Provincia nostra» N. perme tibi auspicatissi- ,, mum tuum gratulatur adventura, etc.

Viri Miiitiam profitentes ad Tribunal Mili­ tare. „ Jlli qui vitam et'sanguinem, vobis, Pa- „ triaeque defendendae, perpetuo Sacramento ,, dicarunt, ante Augusíum vestrum se se sistunt „ Tribunal etc.

A temporis «ircumstantiis.

Saguntinus Orator apud Livium á cala­ mitoso tempore ita ad Senatum loqué orelitur. „ Et si nihil ultra malorum est, P. C. quam quod „ passi sumus, ut ad ultimum fidem vobis prae- „ staremus, tarnen ea vestra merita imperato- „ rumque vestrorum erga nos früerunt, ut nos ,1 cladium nostrarum non poeniteat. Bellum »> propter nos suscepistis, susceptumque,

quar-176 §, II.

De Dispos

„ tum decimum annum tam pertinaciter geri- tis, ut saepe ad ultimum discrimeu , et ip^i veneritis etc.

Cicero pro Caelio orditur, a circumstan- tia dierum Festorvm, quibus Coelij exerceba- tur judicium. ,, Si quis judices forte nunc ad- ,, sit ignarus legurn, judiciorum, consuetudinis ,, nostrae : miretur profecto, quae sit tanta atro- ,, citas hujusce causae, quod diebus testis ludis- ,, que publicis , omnibus negotijs forensibus ,, intermissis , unum hoc judicium exerceatur» ,, nec dubitet, quin tanti facinoris reus argu- ,, atur, ut eo neglecto, Civitas stare non pos- „ sit etc.

Valerius Corvinus ad conjuratos et sedi- tiosos milites. „D eo s immortal¿s, milites, ve- ,, stros publicos , meosque ab urbe proficiscens „ ita adoravi, veniamque suplex poposci, ut „ mihi de vobis concordiae partae gloriam , non „ victoriam darent. Satis fuit eritque , unde „ belli decus pariatur* hinc pax petenda est. ,, Quod Deos immortales inter nuncupanda vota „ expoposci, ejus me compotem voti vos faeere ,, potestis. etc.

Fortius Cato ad populum. „ Nulli unquam „ Concioni, Quirites, tam non solum npta,sed ,, etiam necessai’i a , solennis Deorum compre- ,, cat’10 fuit, quae vos admoneret, hos esse ,, Deos, quos colere, venerari, precarique, Ma-

joits yestri instituissent. etc.

De tnodis Exord: ₁₇₇

Plinius ita laudes Trajani orsus est. ,, Bene j, àc sapi enter P. C. Majores institueront, ut re- ,, ruin ageridarum, ita dioendi initium à preca- ,, tionibus capere, quod nihil rite, nihilque pro- ,, videntur homines, sine Deoruni immortalium „ ope, consilio, honore, auspicarentur. Qui nios, ,, cui potiùs, quam Consuli? aut quando ma- ,, gis usurpandus colendusque est, quam quum ,, imperio Senaü\s, Authoritate Reipubl:, ad ,, agendas optimo Principi gratias excitamur?

A Sensu Coimhuni seu Generali, aut

universali propositione, seuThesi,

qui modus frequentissimus est.

Ita Caesar poenam mortis à conjuratis aversu- rus,

à

Ita Valerius Publicóla se ipsum suspicio- me Regni affectati purgaturus, à generali sen- tentia incipit. ” Nunquamne ergo ulla adeo VO- 5, bis spectata virtus erit, ut suspicione viola- 5, ï i nequeat? egone me, ilium acerrimum Re- s, gura hostem, ipsutn cupiditatis Regni crimen, • r, »uhiturum timerem?,

i %

v

* 7 S §. II. -D« Dispositione Oral:

ïta Mutianus apud Taciturn, Vespasianö, ut Imperium aeeeptet, consulens, à sensu uni­ versal! orditur. ” Omnes, qui magnarura rerum 9, consilia ^usci'piunt, aestimare debent: an quod ,, inchoatur, Reipubl: utile, ipsis gloriosura, „ aut promptum effectu, aut certè non arduum ,, si»; simul ille, qui suadet, considerandusest, ad- ,, jicialne consilio periculum suum; et si fortu- ,, na ce plis adfuerit, cui Summum decus acqui- ,, ratnr. Ego te Vespasiane ad Imperium voco, ,, taux salutare Reipublieae , quam tibí maguifi- ,, cum, etc.

Ab observatione morum, usus, disci-

plinae veteris vel praesêntis, con-

suetudinum. etc.

Marius ad Quirites pro suo militari Impe­ r io , ad Populum verba contra Nobiles factu- i'us, à tali obsérvala per s6 consuetudine ordii tur. ” Sexo ego, Quirites, plerosque non iisdem ,, artibus Imperium à Vobis petere, et posl- ,, quam adépti s-unt, gerere ; primo industries, ,, supplices, módicos esse : deinde per ignaviam ,, et superbiam aetatem agere. etc.

Ab adversar! j persona aut sententia.

• •

,, Etsi personae N .digoitas, sapientia, in- ,, tegritas , pennagnae mihi veneration! ' sint, „ cum tarnen, et opinioni, et mox ejui dictis ,, contrarium sentiaiu, id quidem meaé, quam

De modis Exord: >79

w de Praestantissimo Viro semper habui, «emper „ babere pergarn, existimationi ne quldquam ,, derugaverit, sed quod tas mihi p¿’0 libértate ,, puto, se riten ti am hac de re ineam, ita profe- ,j rendani mihi esse duxi, ut rei potiiis, quani „ Orationi e,‘us gravissimae, velim esse oppo- „ sitam. etc.

,, Agnosco quantum fas est, et decet, pon- ,, dus et mon\enta, addurtarum ab N. rationum, 3, g'avia omnino esse; nihilominiis quid iis re- ,, sponderi possit et debeat, cum á vobis expe- ,, ctari videam, pari et dicentis ante me vene- 3, ratione, et mea libértate dipam. etc.

,, Mlnimé dubito, Praestantissimo Viro N. ,, qui ante me verba fecit, aequé nobis omnibus ,, bonunr Patriae scopum unicurn esse, quamvis 3, diversi ejus á nostra opinione sententiaque „ consilii, rum diversis itineribus eddem perve- „ niri solet: agendum tamen nobis est, ut no- ,, stra, cjuara Patriae salutique publican servandae ,, proponimus, ratio, planior vobis, expeditior, 33 securior, magisque necessaria, ut revera est, ,3 pateat, etc.

,, Auditis, quae pro re N. graviter, solidé, sapienterque dicta sunt,: etresponsa et eontra- „ riarum rationum momenta,, eadem quaeso be- ,, nevóla attentions excipite.

,, Si authoritati dicentis cedendum sit, fa- „ cile concedo: si rationi et vero, id sané quo ,, melius detegatur, libértate sentiendi et dioeii- j. di nobis He utendum est.

Valerius Tribunus plebis, contra Portium Gatonem dicturus ita orsus est. „ Si privati ,, tantummodo ad suadendutn dissuadendumque , ,, id quod a vobis rogatur, procesissent, ego ,, quoque, cum satis dictum pro utraqne parte „ existimarem, tacitus suffragia vestra expectas- ,, sem; nunc cum vir gravissimusque consul, M. ,, PortiusCato non auctoritate solum, quae taeita ,, satis momenti habuisset, sed oratione etiam ,, longa et accurata insectatus sit rogatiorem ,, nostram, necesse est paucia respondere. Rem ,, defendam, non nos etc.

Portius Cato Julio Caesari respondendo ita orsus. ,, Longe mihi alia mens est P. C. quum ,, res atque perieula nostra considero, et quum ,, sententias nonullorum mecum ipse reputo. II- „ li mihi disseruisse videntur, etc.

Ab adversarii Sententia, yel ralionibus

occupatis.

Nabarzanes ad Darium Regem, apud Cur- tium, orationem, qua consulit, ut. Darius Re­ gno se interim abdicet, praeveniendo contra- riae sententiae d iff ¡collate':, ita orsus est. ” Scio ,, me sententiam esse dicturum, prirna specie ,, baud quaquam auribus tuis gratam , sed me- ,, dici quoque graviores morbos asperis reme- „ diis curant, et gubernator ubi naufragium ,, timet, jactura, quidquid servari potest, re- ,, dimit. Ego tamen, non ut damnum iacias quidem suadeOj sed ut te, ac Regnum Luunt igo §. II. De Dispositions Orat:

De modis Exord:

^ salubri ratione conserves. Diis adversis bel- ,, lum gerimus, eco. Imperium alii trade icte- ,, rira, etc.

A Contrario.

Suasurus comitatem et affabilitatem, sic ia- eboaret. ” Asperitate morum nihil esse inter ho- „ mines aut mojestius, aut detestabilius. Sua­ surus liberalitatem, ineiperet; „ Non frustra cae- ,, terą inter vitia, foedarn sordidamque, quasi „ propriis suis notis, appellari avaritiam : hae ,, homine nihil esse indignius , etc. Suasurus eontributionem, ot diretur. „ Pessimè eos de Re- ,, publ: mereri, qui ab ea opibus bonisque omni- „ bus cumulati , in re;n commodnmque Pa- ,, triae contribuere nihil -velint. etc. Dicturus de Judaeis mercatura privandis, euordiura du- ceret. ,, Demirari se satis nunqain posse, à ple- j, risque Christianas ita Judaeus defendi, ut si j, mereatorum Christianorum res ac negotia ,, omnium interirent, ut panlatim iàteceunt, ,, Judaeos magis, quam Christianos sibi esse pr.o- ,, tegendos censeï ent : oeconomiam et ratio- ,, nem lucri male intellect! in causa esse, etc„ Dicturus de Secreto in Consiliis servando, in­ ciperet. ,, Secreti negligentiarn, rem esse onjni ,, perniciosissimam consilic. Dicturus de se- verioribus poenis, in violatores praecipuarum legum praescribendis, ordiretur à contrario. „ Dissimulationem et nimiam indulgentiam, in ,, públicos praevaricatores legum, fontem con- n tinuarum praevau'ieationum esse. Laudaturus

ç. II. De Dispoiil: Oran

á îustitia Magistratum, inciperet. ” Nihil înfe- „ licius contingeré Reipubl: posse, Magist.ra- ,, tibus injustis et venaübus, etc. Ita facile oui- ris rei reperietur coritrarium.

Verba lacere ad milites, Dux quidam exer- citus pavabat; quid illi in mentein venit ? con­ traria yerbis ad milites faciendis co»itatio, à qua apud Sallustium ita orditur: ,, Convpertum ,, habeo milites, verba virtutem non addere , ,, ñeque ex ignavo strenuum, tieijue fortem ex ,, timido exercitum, Imperatoria oi atione fie- ,, ri. Quanta eu jusque animo audacia natura ,, aut moribus inest, tanta ‘*a bello patere so- „ let. Qucm ñeque gloria, ñeque pericula ex- ,, citant, nequidquam hortere; timor animi au- ,, ribus officifc. Sed ego vos, quo paucis mo- ,, neam, advocavi. etc.

A D u b ita tîo n e .

,, Etsi dictae, utramque in partem senten- 5, tiae, ferè animum distraxerint., ambiguumque ,, reddiderint, vixque, quid melius sit, menti ,, Qccurrat, tutius tamen sequendo consilium. „ etc. Vel-,,, Rectè dubitandum nobis est ho- „ d ie, an, quod dicere solemus, in extremis ,, extrema sint adhibenda consilia P etc. Fel. ,, Quaeri saepe solet, praestetne fortalitiis com- „ munire Rempubl: quae et ingentes sumptus ,, exigunt, et numeroso egent milite, et ho- „ stium saepe receptacula fiunt; an Patriam Ci- ,, vium pectoribus, in aperto defendendam

re-De modis Exord: _{1 83}

ty linqnere? f'el: ,, Dubitavi aliquandiu, an rem „ toties hoc lqci pro more traetatam de lite— M racum laude, pro dicendi argumento surn- ,, pturus sim , etc. A simüibus dubitationibu* dicendi initiuin, non inf equen'ar, ab Oratori- bus capitur. Terentius apud Tacitum acousa- tus de Âmieitia cura Sejano, infelici Ministro Tiberii Caesaris, dubitat, an crimen hoc fateri debeat; ,, Fortunas quidem meae fortasse minus „ expédiât, adnoscere crimen, quam abnuere- sed utcunque casura res est, fatebor, et fuis- ,, se me Sejano amicum, et ut essem expetisse, ,5 et postquam adeptus eram, laetatum. etc.

E x abrupto, ut ajunt, seu ab ipsa re,

qui modus est priori similis.

Ita Legati M anjii, seditione se se purga- turi mox incipiunt; ” Deos hominesque testa- ,, mur, Imperator, nos arma ñeque contra Pa- ,, triam cepisse, ñeque quo periculum aliis

fa-,, ceremuS: sed uti corpora nostra, ab injuria „ tuta forent, qui naiseri, ementes, violentia at- „ que crudelita'e foeneratorum, plerique Patria, ,, sed omnes fama afque fortunis extorres su- „ mus. etc.

Ita Valerius Publicóla Consul ad Tribunos seditiosos et plebem : ” Quid hoc reí est, Tri- ,, buni? Appii Herdonii ductu et auspicio Rem- „ publ: eversuri estisp tarn felix voids corrum- »1 pendis fuit, qui servilla vestra m*n commo- ,, vit Author, etc.

Ita Paeuvius parens, Calvium filium, á pro­ ditoria caede Annibalis dehortaturus. mox cae- pit: ” Per ego te, fili, quaecunque iura liberos ,, jungunt Parentibus precor quaesoque, ne an- ,, te oculos Patris, faceré et pati onima infan- ,, da velis, paucae horae sunt, intra quas jurantes ,, per quidquid Deorum est, dextras dextrae jun- „ gentes Annibali fidem obstrinximus. etc.

Defensurus Sacerdotium contra clamores po- puli, ita n;ox ordiri á re ipsa posset. ” Hos ,, contra Sacrum Ordinem, et Sacerdotium cla- ,, mores, quos continuo invalesrere audimus, „ ad totius Reltgionis ruinam vergece , mihi „ persuasissimum est. Odia haee, in Ministros „ custodesque Sacrorum flagrantia, nihil aliud ,, quam Sacra ipsa petunt, eorum Ministris aut „ contemptui, aut furori populi expositis , de „ Templis et Altaribus n «tris, ac de universae „ Religionis Sanctimonia, actum sit oportet. Si „ jara ad rerum f ntem querimeniarum, ac acer- ,, bissimarum accusationum, convitiorum, et sae-2 §. II. De Disposit: Orat:

De modis Exard:

„ pe calumniarum, quae universim in saeratas ,, Deo personas jactitari solent, pervenire veli- „ mus, impietatem saeculi, malignitatemque pes- ,, sinie de religione sentientium hominum, pri- ,, main horum omnium esse causain, his tempo- ,, ribus detegamus. Nam quod etiam boni, re- „ ligiosi, a Divino timore non alieni, cordatiqne ,, inter nos complures i4ri quandoque cum oae- ,, teris status sacerdotali non parcant, isti sane id ,, ex semet non cogitant, alienis incauti saepe in- ,, tciuntur principiis. e contagione laborare vi- ,, dentur, et vel insci't, imprudentesque l'nguam ,, impiorum loquuntur. Ned si animum, et ad ,, originem fomitetnque horum odiorum, et „ quo ea tendsnt, maturius advertent; quae ad „ haec generatim in Sacerdotium iacta convi- „ tia et malediota, tanquam ad certain inde ne~ ,, cessarid secuturam utiiversae religionis cla- ,, dt-m, et ruinam perhorrescent etc.

E t haec sint de e^ordio copiosius, pluribus- que exemplis: cum adolescentibus maxima sit in exordiendo difficultas. Ed iapien semper rede- undum est, modos exordiendi exhauriri non posse, mentem hominis, uberrimum esse exor- diorura fontem; quotque cogitationes, tot esse exordiendi rationes.

5. H I

-De Propositione.

Esc brevis dicendorum in Qratione enun tiatio.

§. III. De Des posit: Or at:

3,8.6

10 . Ouotnplex est Proposition

D uplex: alia simplex, a/ia multiplex. 1 1 . Quid est simplexP

Quae duncaxat unum aliquid dicendum

propordt. \

1 2. Quid est Proposieio multiplex ?

Quae in eadem Or atiene, diversa , et plura die end a proponic.

i \

ales, et frequentiüs in Epistolis: vg: unaiu eandenique rcripturus Episolam ita praemedi- tor: Gratias agam pro am ico obsequio mihi reddito , gratulabor recuperatam sanitatem , commendabo causam

aliquid navi. etc. etc.

Discrimen inter simplleem et multíplices. Propositi ones est, quod ubi simplex Propositio est, ibi Oratio tota ad unam rera tend'd, ubi multiplex, ibi Oratio ad plures res cerlo quo- dam ordine se se sequenles spectat. Aequé ve­ ro feré frequentes sunt in r¡e Civ ill, tajn in Epi­ stolis quam in Orationibus, tam simplices, quam multíplices Propositiones.

Adolescentes itaque monendi sunt, quod alle qui velit recté aliquid solidéipie scribere, aut dicere, neeessario debeat imprimis Propo- sitionem concipere: sine qua ñeque oratio, ñe­ que ulla epístola, fieri potest. De bac Pro- positione, continuo eum cogitare oportet, ut. illam exponat, explicet, probet, ab ea non re- cedat, reí paulo digressus ad cam redeat, eam

V

pro scopo orationis vel epistolae in mente ha- beat, donee illi videatur, satis esse factura rei vel rebus ad dicendutn á se propositia» Vg-. Gratulor Duci exercitus, ejus honorem: hoc itaque mihi menti haeret; Gralulor honorem D u c i: haec est propositio mea, quid ergo de ilia dicara ? quae mihi cegitationes orientar ? Lactitiam pubticam exprimam. Quare ? Ma­ gna enirn id Patriae felicitate eve nit, quod illi fasces milicaris Imperii collati tint. Quare magna felicitate Patriae ? Quia est belli seien- tissimus-, quia surnmas virtutes Imperatorias; in eo cuncti elucere observant-, quia maxima, prudntia, consilio , animi fortitudine, conti- nentia, just it ia , dem entia, etc. poll et-, quia du- cendi regendique exercitus arten?., propria ex­ periencia longisque, et domi et fo ris stipendiis, acquisivit; quia tot bellis et miles et ductor in- terfuit, torque jam palmas et trophaea colicgit. Pcaeterea, quia talibus est ortus Majoribus, qui domostico sint illi ecemplo et nor mam ei p<ae- hean't, bene gerendi mditaris Imperii etc. Quid inde? ergo fe lix est futura Patria tali lmpera- tore: ergo laetandum est cunctis, quod talis, tan- tusque D u x Copiis Reipubl: á Principe delectus sic, etc. ergo et Princ.ipi, et Patriae praeclarum hunc delectum, ec Tibi N . quod hunc sis conse- cutus honorem vehementer gratulor, etc. Hie alia mihi cogitatio, non aliena á mea Proposi- tione advenit, neinpe: hoc autem tanto Uben~ tiiis ac alacriore animo facia m , quod et ego et mea Domus benqvolentia praesidioque T u o,

§, III. Öe Disposit: Oral:

1 8 *

singula riter gloriemur, unde ad publica gaudia, etiam privata accédant solatia, etc. Deniqne,

prec tibor Dnci optimam diuturnamque mil ta­ ris ejus Imperii foriunam. In hoc exemplo Ado­ lescentes vident, qnara ad banc PropositioBent : Gratular Tibi Ducts honorent, omnes coo-ita- tiones tendant.

Quemadmodum autem in exordiendo eo- gitandum est bene , quatenus exordium nata- rale et proprium sit cuilibet proposition!, ita aequè curandum est, ut propositio naturaliter et eleganter ex exordio media quadam pruden- ti et industria, transitione, effluat ad propo- sitionem. Exem¡di gratia : Propositio. Reí w s- netariae corruprae esse omnino lege providen- dum. Sit exordium à sensu generali hue ta­ rnen tendente. ” Mala omnia, quo longiore t.ein- ,, pore serpere permittuntur, eô longé diff ei- ,, liora ad curandum redduntur. Negligentia ,, tempestivi remedii , eo res adduci soient, ut ,, delnceps medela illis , nulla possit afferri. ,, ( Transido ad Proposition cm ) Jam quod peri- ,, culosius malum Reipubiicae contingere po- ,, test, corrupta re nummaria, et vitiato peni- ,, tus interiore aureae argenteaeque pecuniae ,, pretio P Si enim numrni nervi Reipubl: be- „ ne omnino nuncupantur, quod igitur corpus ,, quodlibet, solut.is aut fractis nervis et com- >, pagibus, hoc depravata re pecuniaria, erit ,, Reipubl: corpus, siceum, exsangue, debile, mi- „ serum, et ruinae ac casui omnino proximum. „ Majore itaque aut iraprudentia, aut Reipubl:

„ neglectu peccate non possumus, quam si per- ,, niciosè satis hucusque retardation dilaturnque, ,, adhuc in longiùs tempus rejiciamus, corru- „ ptissimae apud nos rei monetariae remedium : ,, ( Propositio effluic) cni loge praesentium Co- „ mitiorum omnino providendum est. etc. „ Hic Adolescentes dispiciunt, quam bene , solide, eleganterque, transitio ab exordio facta sit, ad Propositionem: quod in tôt aliis superius posi- tis ac infra ponendis exemplis observare jube- buntur.

Notent id quoque : quod Propositio, aut verbis expresáis enuntiatur, qualia sunt: Dice- mus, agernus, tractabimus de hac vel illa re. Oscendemus hoc vel illud. Hoc erit mvae Ora- tionis argutnentum. lta judico, ica sendo , ica scatuo , ecc. et similia.

Aut Propositio fit absque eiusraodi aper- ta enunciatione, sed ita res ipsa proponitur, ut facile auditor intelligat, bac de re Oratorem acturum, vg: praemisso exordio ex sententia.- ,, In omnibus rebus ageudis praesertim verô in ,, Consiliis, confusione ac pertur.batione nihil ,, perniciosiùs est. Nam ut eerto stant ordine, ,, et terrena et Coelestia omnia : ita absque re~ ,, cto ordine, et in rebus humanis boni nihil ,, sperandum est. Ut itaqne consilia et Comitia ,, nostra, quam optima, ut par est ratione pro- „ cedant, ordo quidam in proponendis ad con- „ sultandum materais, necessarius omnino est, „ ne, priusquam una de re tota del’ beraaio fi- niât , et de ea aliquid statuatur, alias

\ s „ que obtrudere, ulli unqara fas sit. etc. Hie. quivis videt, qualis sit pro ista Oratione Propo- sitio.

Jam stabilita Propositione simplici, ulte­ rior oratio sive epistola, mox post propositio- nem factam, statim in puncta duo vel tria, clare dividi eleganterque potest, et ita sequens Ora­ tio optimo procedet ordine. De sacris Concio- nibus ita in puncta partiendis, alibi separatim tractaturi sumus, qu6 eos qui hac institution«; egebunt, remittimus. Hie duntaxat de Civilibus « Propositionibus sermo.

Eas itaque, quas Orator daturus est, Pro- positionis simplicis rationes, praemeditatur, et in oratione praesertitn gray it) re mox post Pro- positioned partilur.

Gratulator parata Oratione Senatorium ho- norem; rationed gratulandi invenio, et mox post Propositionem, easdem ita primum brevibus at- tingo. ” Primarium bunc itaque in nostrae Pro- y, vinciae consessu Magistratura, meo omnium- „ que nomine, Tibi nobisque majorem in mo- ,, dunt gratulor. ( rationes duae) et quod prao- ,, claris in nos ac Rempubl: meritis tuis, prae- „ mium consecutus sis, et qnod tis omnibus, -praestantissimis dotibus ornamentisque excel- ,, las, quae certissimam spem in nobis qxcitent, ,, dignitatem banc tuam, singulari fore Reipu- ,, blicae bono et praesidio. Ita in primo puncto, praeterita ejus merits, et opera celebrarentur, io secundo puncto, virtutes, sapientia, pruden-«go §. III. jDe Disptisit: Of at:

De Propositione. 19t

tia, magnitudo animi, labor, diligentia, legnm et Patriae amor, fides in Principem. etc.

(j'-atulor Tribunalis Praefecti seu Mare- schalet honorem -. Kationes mihi occuvrunt: eum praesertim, qui Areopago praesidet, qportere esse exemplo aliis, his tribus rebus', justitia, sapien- tia, et diligentia. Hane laudem in tria puncta divido, in 1 mo. ejus justitiafn, in 2do. sapien- tiam ,in3i/o. diligentiam laudaturus. Itaque post exordium aliquod, Propo3itionem ita coneipio: ,, Non minus Tibi igitur, quam universae Rei- ,, publ: maximopere gratulor, Te supremum ,, Areopago huic contigisse Praesidem, qui cer- ,, tissime futurus sis, exemplo fiobis Omnibus, „ et iustitiae, et sapientiae, et diligentiae, quae ,, in praestantissimo hoc, tantopere desideran- •5, tur, 'mutiere, etc.

His similibusque exemplis, adolescerites v»~ dent, quam post Propositiofiem simplicem, ad- juncta mox brevibus sequentium rationum par- titio, et pulehrum ordinem in Orationem indit- cit, et laborem ingenii faciliorem reddit, et mentem ac memoriam audientium Juvat,

Jam brevibus dicamus de Propositionibus, in una Oratione, aut Epistola, multiplicibus. Hae duobus fere modis contingunt, Primus est, dum Frincipales Propositiones, duae vel tres, secnm aliquomodo connexae, aut una ex aha effluentes, enuntiantur.

Exemplum. Dicemus Nobiles Adolescetb- tes, non esse ad exceras Nationes pro Studiis Liter arunt mittendos. Dicemus, Nobiles A

do-*9*

lescentes in Patria esse literarum, scientiaruni­ que studns instituendas. Dicemus denique Mobi­

les Juvenes certae jam demum firmiorisque ae- tatis, ac adultioris ingenii, esse peregrinatione perficiendos. Haec tria diversa sunt, ut quivis vi- det, quamvis serum aliquomodo connexa.

Talia diversa quaecunque argumenta, in Epistolis praesertim fainiliaribus locum habent. Quamvis veró, initió orationis aut epistolae, in loco propositionis non ponuntur, nec auditor! vel lectori constet, Oratorem vel scriptorem, de iis hac oratione vel epistola tractaturum, revera tatnen materiae hae singilatim acceptae, totidem propositiones diversae sunt, et singulae quantum opus est, vel strictim, sua ratione et probatione egent.

Generatirti dicendo : propositiones omnes , debent esse plnnissimae, clarissimae, intellectu pertaciles, verbis quam fieri potest perpaucis, propriisque constare, sublime omne ac obscu- ritas in iis virar» debet, ut in tot superioribus exemplis patet. Quid ista puerilia? Phaet'-ntis casurn produram, qui dicere voluit: Homines qui supra suam -conditionem se se tollunt, rasni ob­ noxios esse. etc. In laudativo genere, pueriles il- lae allegoriae el antonomasiae vitandae sunt: ut: si cui probare velis esse Humen, fulrnen, so- iem, aquílam, thesaurum, navim, etc. Nihil tale auuii ad dieendum debet, ubi nugari ac ineptire oporteat.

Captatio benevolentiae in longioribus Ora- tioo’ibus, post propositionem facta in bene

con-venit. §. III. De Disposit: Orat~.

VG nit. vg: Benévola qgaeso^attentione me digne- mini etc. Si me due.item attenté henevoleque audire voletis. etc. Non abutar paitentia ve• stra. etc.

I V

-De Confirmatione.

Est ea potissima Orationis pars, qua rem propositan} deducimos, probamus, explican- doque vel ratio cinando firm amas.

V g : P r iv a t is comme iis amicitiam anteponen- dam esse. Quo id confirmo? ralione, exemplis, etc. ’’ Palam enim est ilium verum non esse ami- „ cura, qui amicitiae, commoda praetnlerit ,, sua. Verè siquidem diligere aliquem, esse ilium plus suis rébus èt rationlbus diligere. „ Jam si bis amicurn postbabueris, pJuris igitur „ quam amicus, tua omnia sint tibi oportet, j, Videmus manifeste nihilque apud nos saepius ,, ( ut exemplo rçs clarius pateat ) videmus in~ -, quam duos inter cives diu amicitiam vigu- ,, iss«. Vacavit munus aliquod, quo si è Regis 5, beneficio pendet, uterque ad idem munus „ competitores sunt; unus tarnen majore qua- 5, dam ratione-, quam alter , id enim aliter non

î> solet acridere. Unus nempe alteri compa~ „ valus, plus jaro illo b «b ere vide tur; uterque

i 9 i § I F . De Dispositions Oral.

„"tarnen rem eandem magnis studiis et aequali , con*entione petunt. Si ille , qui plus ¡habet „ consequitur? qui minus habet ilolere et ira- „ sei ineipit, refrigescit amicitia. Si ille qui „ minus habuit obtinult, aegerrime fert et in- „ dignatur alter. Istosne tu putes veros fuis- „ se arnicos? Si fuissent, aut inter eos facile ,, convenisset, quod aequum erat, ne alteruter ,, peteret: aut uterque, durn petit, et unus obti- ,, net, qui non obtinuit aeque amici ac siso bono „ gaudei et et commodo; amicitia que eorum ma- „ jore adhuc confirmaretur riexu. Quae dum tam ,, vili ratione refrixit, aut vero etiam extincta „ est, certé vel nulla fuit vel profecto exigua. „ Amicitiaín ego itaque veram Pompejurn in- ,, ter ac Caesarem nunquam intercessisse cra- ,, dam, siquidem illos dominandi potentiaeque ,, libido ita aliquando collisit, ut ex amicis, si „ Diis placet, hostes sibi infestos reddideritetc. „ Commodi ergo proprii immoderata cupido , ,, pestis venenumque est amicitiae ” Nihil er­ go est aliud confirmare, quam rem propositam rationibu» firmare.

Jam in priore Parte ¿le arte cogitcindi o- stensum est, rationes pro re quavis 5x fontibus internis aut externis erui, aut potius ex inge­ nio cufusvis effluere. Ut autem id verissimum est,

cogirationem humauam liberrimam esse; ita aeque verissimum est, nulla regula earn po.s>e ligari. Quot mentes, seu ingenia, tot modi cogitandi,et eogitationes inter se ordinandi. Adeoque

praece-De Confirmations. * 9 5

ptis hic insudare superfluum est. Sume, exempli gratia, bievem Cornell} Co.s.si ex Livio Orationem ad milites. Propositio est. Certissimam fore è lrolscis Romanorum victoriam. Duabus rationi- bus id probat: Vatura faustis praesagiis, et Ro­ mano inpdo pugnandi, cum imparibus Volscis.' „Nostra, inquit, victoria est utilités, si quid Dij „ vatesque eorum in futtkrum vident. Itaque »> ut decet certae spei plenos , et cum imparibus ,, maims conlerturos, pilis ante pedes positis , „ ( hoc erf, in terra defxis) gladiis tantum dex- 5, tras anneinus , ne procurri quidem ab acie 5, velim, sed obnixos VOS' stabili gradu , iinpelum „ hostiuiu excipere. Ubi illi vana injecerint „ missilia, et effusi stantibus vobis se intuierint, „ turn micent gladij, et veniat in inentem uni- ,, cuique, Deos esse qui Romanum adjuvent , „ Deos, qui secundis avibus in praelitim mise- ,, rint. Tu Qninti, Equitem intentum ad pri- „ mum initrüm moti certaminis teneas : ubi hae- „ rere jam aciern collato pede videris, turn ter- ,, rorem equestrem, occupatis alio pavore, in- ,, fer, invectusque ordinem pugnantiuin dissipa. Si Orationis hujus vim considérés, excellens, nmninp est, quae spent certam vincendi, animis mil)turn infuderit. Si, quomodo orsus, qua ar­ te, quo ordine rationes posuerit? totum dicen- tis ingenio propriaeque ejus arti attribues. Ra- tiocinatio tameri talis erui ex hac Oratione po­ test: Fates è secundis auspiciis Deos Romanis adfore praesagiunt: Vohci imparss impetu pri~

mo valent, missilibus pugnant, Romaui forticres sunt glad iis: ergo nostra victoria est.

Hinc patet: qualescunque ratio nés ad rem confirmandam dentur * quaecunque eogitatio- r.os ex his rationibus in mente multi pli ces o- riantur , qualicunque ordine in Oi atione expo- nantur, semper tamen latere quandam intellectus ratiocinationem: quae ad siraplicem cogitandi et probandi aliquid ordinem, semper potest re- duci, id quod maxime juvcnes, ut observent, d > ceri debent.

Argumentum itaque imprimis orationis quamlegunt, aut epistolae, Adolescentes dete- gant. Argumentum vero dicendorum, hoc lo­ co , idem est ac Propositio. Deinde dispiciant, quibus confirmelur rationibus argumentum seu Propositio.

Epistoła sit, pro exemplo è Plinio, Argu- * mentuiu , seu ejus Propositio est tali s. Kgo Pli- r.ius video vanitatem ludorum Circensïum, et illorum tempus studiis impendo. Nota; pugillares de quibus agit in epistoła hac, chartas esse vel tabellas eerafas. P annum, de quo agit in hac ipsa epistoła, fuisse quatuor aurigarum colores, qui notabant quatuor, urbis factiones in ludis Circensibus, è quibus una uni, altera alteri, acclamabat.

FJinius Calvisio suo

S-,, Orane hoc tempus, inter pugillares ac „ libelles, iucundissitna quiete transmisi.

* 9 7 „ admodum, inquis, in urbe potuisti ? Circenses ,, erant; quo genere spectaculi , ne levissime qui- ,, dem teneor. Nihil novum, nihil variufn, ni- „ hil quod sernel speotasse non sul’iiciat. Quo ,, magis miror tot millia virorum, tam puerili- ,, ter identidem cupere. currentes equos, insl- „ stentes curribus homines ridere Si tamen ,, aut velocitate equorum, aut hominum arte ,, traherentur , esset ratio nonnuila; nunc t'a- >} vent panno, pannum amant, et si ipso cur- ,, sii inedioque certamine hie color illuc 5 ills ,, hue transferatur , studium favorque transibit, ,, et repente agitatores illos, equos illos, quos „ procul noscitant, quorum clamitant nomina, ,, relinquent. Tanta gratia, tanta authoritas ,, in una vilissima tunica. Mitto apud vulgus, ,, quod vilius tunica est, sed apud quosdam gra- ,, Yes homines.- quos ego quiim reeordor, in re „ inani, frigida, assidua, tam insatiabiliter desi- ,, dere, capio aliquam voluptat.em, quod hac ,, voluptate non capiar. Ac per hos dies li- ,, bentissiine otiam raeum in literis colloco, quod „ alii, otiosissimis occupation'!bus perdunt. Vale.

Quare ergo Plinius contemnit Ludos Circenses? Ratio: quia idem semper in iis spe­ ctator, novi nihil: quia in iis populus coloribus p^nnorum, sen suis factionibus, non meiioribus equis , aut vectoribus applaudit. Ergo apud Plinium ludi Circenses merentur contemptum, ergo bene tempus hoc studiis potiiu, quam spe- ctaculo impendit. Haec est latens bona et re­ cta , in epistola hac, ratiocinatio.

*98

' 'v §. l V . B e Disp. Orat.

Quandoquidem ergo, in omni oratione et epistola, ratio et ratiocinatio intellectus, repe- ritur, ac reperiri debet, quamvis evident«!- non pateat, quamvis pro geâiio scribentis vel dicentis ordîT'êogitationum permutetur, edocendi itaque sunt adolescentes :

Quae sint' ratiocinandi, sen argument torum formae.

Quatuor praecipuè: Syllogismus, Enthy- mema

,

De Syllogisme».

15.

Est ratiocinatio cqnstans propositionibus tribus, majore^ minore, et ex iis conséquente.

Ne hic misceatur Logiea, exemplis sequen- tibus ) Juvenes mox facilius oyllogismum con- cipient.

Parentes, liberi, fratres, consanguinei, ami- ci, fortunae, honores, bona, nobis cara sunt. Sed Patria haec omnia compleclitur. Ergo Pa- tria nobis cara esse debet. Fluvii navigabiles utiles sunt. Sed fluvius N. potest reddi navig i- bilis. Ergo curandum ert ut aptus navigando reddatur. Voluptates, homines effeminatos red- dunt. Sed Juvenes hi et illi sunt voluptatibus dediti. Ergo nihil praeclari ab iis expectan- dum est.

1 9 9

Ej’usmodi Syllogism! ad regulas Logicas examinandi non snnt; sufficit ut Tyrones Rhe- toricae, major ein esse generaliorem, minorem esse paulo restriotam Propositionem, consequen- tem vero ex ulraque eflnere, exemplis intelli-* gant, simllesque Syllogismos forment.

Cull'bet majori et minori propositior i , addi potest sua ratio, vel plure.s ratio nes. eg; Major. Amici decipi non debent. Ratio Deci- pere enim aliquem, est ilium graviter offende­ rs. Ratio hujus. Nam fraude et circumvenlione honesli hominis, quid indignius? Ratio hujus. Qul enim a te ainari se putat, et deinceps te cum illo fraudulenter agere animadvertit, an non turpiter sibi illusum a te esse intelliget ? etc. Minor. Sed mentiri est deoipere amicum. Ratio. Aliud enim mente celare, aliud verbis dicere, an non est haec manifest* amiqi dece- ptiop Amicus credit, dum illi aliud pro alio affers, itaque a te fallitur, et baec illusio non estne gravis offensio amici ? Cansequentia, Amicis itaque mentiendum cunquam est, pec- carique turpius ac indignius contra amicum non potest, quam mendacio. etc.

Sit item Syllogismus: Nihil faustius laeti- usque est, quam cum sanctis, sapientibusque Pastoribus providentur Ecclesiae. Sed nostra Te tali Praesule, divinitus est ornata Ecclesia. E rg o nihil nobis faustius laetiusque continue- re potuit. etc. A quacunque vis Propositions, gratulationem incipe.