Sylwia Kaczmarek
P R O G R A M Z A J Ę Ć D Y D A K T Y C Z N Y C H Z P R Z E D M IO T U „ P O D S T A W Y H IS T O R II A R C H IT E K T U R Y ” N A S T U D IA C H Z G E O G R A F II T U R Y Z M U I H O T E L A R S T W A N A U Ł LE P R O G R A M M E D E S A C T IV IT É S D ID A C T IQ U E S A U S U JE T „ B A S E S D E L ’H IS T O IR E D E L ’A R C H IT E C T U R E ” A U X É T U D E S D E L A G É O G R A P H IE D U T O U R IS M E E T D E L ’H Ô T E L L E R IE À L ’U N IV E R S IT É D E Ł Ó D Ź T H E C U R R IC U L U M O F T H E ‘H IS T O R Y O F A R C H IT E C T U R E R U D IM E N T S ’ S U B J E C T A T T H E G E O G R A P F IY O F T O U R IS M A N D H O T E L M A N A G E M E N T S T U D IE S A T T H E U N IV E R S IT Y O F Ł Ó D ŹZ agadnienia poruszane podczas w ykładów i ćw iczeń z podstaw historii ar chitektury realizow ane s ą ja k o przedm iot obligatoryjny na drugim roku studiów specjalności „geografia turyzm u i hotelarstw a” na U niw ersytecie Łódzkim . N a leży on do grupy zajęć określonych mianem: „nauki humanistyczne i społeczne” .
Ten blok w program ie studiów ma za zadanie poszerzenie ogólnej w iedzy studenta, realizuje tym sam ym ideę w szechstronnego kształcenia uniw ersytec kiego. Jednocześnie dziedzictw o historii architektury je s t integralnym elem en tem potencjału turystycznego m iejsc i regionów eksploatow anych turystycznie, toteż posiadanie w iedzy w tym zakresie i praktycznych um iejętności klasyfiko w ania i w artościow ania obiektów w ydaje się być niezw ykle ważnym elem entem profesjonalnego kształcenia.
C elem przedm iotu je s t zatem przedstaw ienie w ybranych problem ów z za kresu podłoża kulturowego i społeczno-gospodarczego, chronologii rozw oju oraz zróżnicow ania przestrzennego architektury w kręgu kultury europejskiej, w okre sie od starożytności do początku X X w., oraz naszkicow anie generalnych ten dencji charakterystycznych dla architektury w spółczesnej. W w yniku uczestni czenia w zajęciach realizow anych z tego przedm iotu (w ykłady i ćw iczenia)
i pozytyw nego zaliczenia (poprzez zdanie pisem nego egzam inu) student geo grafii turyzm u i hotelarstw a pow inien posiadać - obok podstaw w iedzy ogólnej na tem at historii rozw oju architektury - rów nież um iejętności praktyczne rozpo znaw ania cech charakterystycznych budowli i ich zespołów um ożliw iających przypisanie do odpow iedniego stylu lub okresu.
Istotnym elem entem procesu kształcenia w tej dziedzinie je st rów nież przy gotow anie studenta do praw idłow ego opisania cech obiektu kultury m aterialnej (bryła, plan, w nętrze, detal) przy użyciu stosow nej, profesjonalnej term inologii architektonicznej. O becnie przedm iot realizow any je s t podczas II roku studiów na specjalności w w ym iarze 20 godz. w ykładu i 20 godz. ćw iczeń.
Podejm ow ane podczas zajęć zagadnienia dotyczą przede w szystkim rozw oju architektury w raz z elem entam i urbanistyki na obszarze Europy. W niektórych okresach historycznych poruszane tem aty przekraczają geograficzne granice kontynentu europejskiego i obejm u ją swoim zasięgiem rów nież kultury i cyw i lizacje, które rozw inęły się w Azji, A fryce czy A m eryce Południow ej i Środ kowej. W układzie chronologicznym przedm iot tw orzą następujące grupy tem a tyczne:
- Podstaw ow e pojęcia, chronologia architektury europejskiej. - W ielkie cyw ilizacje starożytności, cz. I - M ezopotam ia, Egipt.
- W ielkie cyw ilizacje starożytności, cz. II - G recja i kultury M orza Egejs kiego.
- W ielkie cyw ilizacje starożytności, cz. III - Im perium Rzymskie, B izan cjum.
- O kres przejściow y w architekturze europejskiej V -X w. n.e, renesans karoliński.
- A rchitektura w czesnego średniow iecza - rom anizm . - A rchitektura dojrzałego średniow iecza - gotyk.
- O drodzenie i je g o terytorialno-kulturow e zróżnicow anie: W łochy, Francja, N iderlandy, Hiszpania.
- Barok i rokoko europejskie. A rchitektura barokow a w koloniach portugal skich i hiszpańskich w A m eryce Południow ej i Środkowej.
- A rchitektura klasycyzm u i rom antyzmu. A sym ilacja klasycyzm u w Sta nach Z jednoczonych Am eryki Północnej
- Eklektyzm i architektura przełom u w ieków XIX i XX.
- Podsum ow anie - architektura jako element potencjału turystycznego re gionów.
Przyjęcie podziału chronologicznego przy prezentacji zagadnień podstaw o wych z zakresu historii architektury w ydaje się być optym alne. Pozw ala bowiem
logicznie w iązać etapy rozwoju społeczno-ekonom icznego i kulturow ego po szczególnych narodów i państw z etapam i kształtow ania się sztuki w znoszenia budowli i zespołów obiektów . A rchitektura je s t na pew no odzw ierciedleniem
stanu w iedzy i poziom u cyw ilizacji poszczególnych społeczności ludzkich zor ganizow anych w różnego rodzaju form acje państwowe.
Przyjm ując układ chronologiczny uzyskujemy zatem lepszą m ożliwość w pro w adzenia słuchaczy w w arunki społeczno-gospodarcze, w jak ich kształtow ała się architektura, a jednocześnie m ożem y w ykazać ja k bardzo m ocno je j postać je st nimi zdeterm inow ana.
O czyw iście, m ożliw e je s t inne podejście, tem atyczne, które przyjm uje jak o punkt w yjścia prezentację wybranych zagadnień i problem ów architektonicz nych i ich ew olucję na przestrzeni epok historycznych, np.: historia budow y świątyń, ew olucja rozw iązań konstrukcyjnych w architekturze europejskiej itd. N iew ątpliw ie jed n ak podejście to wym aga od studentów w iększego nakładu pracy w łasnej, a jednocześnie, przy aktualnie przeznaczonej liczbie godzin poś w ięconych przedm iotow i, narzuca prow adzącem u konieczność w yboru niektó rych tylko zagadnień. Ten model postępow ania w ydaje się zatem zasadny przy kursach kształcenia w zakresie historii rozw oju architektury na poziom ie w yż szym niż podstaw ow y, realizow any na specjalności z geografii turyzm u i hote larstwa.
W dziele architektury istnieją trzy integralnie ze so b ą połączone elem enty: funkcja, konstrukcja i forma. W szystkie one m uszą ze sobą harm onizow ać, ża den zarazem nie m oże upośledzać pozostałych ( B r o n i e w s k i 1990).
Funkcja to w najprostszym ujęciu racjonalne przystosow anie obiektu do przeznaczenia, ja k ie m a spełniać. Funkcja to zatem pojedyncze w nętrze lub ich zespół pow iązany w zajem nie w bezbłędnie zaprojektow aną, spraw n ą użytkow o całość. R ozw ażania dotyczące funkcji budowli obejm ują również kwestię oto czenia, w tym zw łaszcza je g o rozplanow anie przestrzenne, cechy charakterys tyczne zagospodarow ania i relacje z obiektem .
K onstrukcję stanow ią w szystkie elem enty, części m aterialne, które są ściśle pow iązane z fu nkcją i w arunkują kształt budowli ja k rów nież jej istnienie. Bez konstrukcji budynek nie m oże po prostu istnieć, bowiem rozsypałby się. Zróż nicow anie konstrukcji i ich konkretne rozw iązania uw arunkow ane są głów nie program em funkcji oraz w ybranym m ateriałem budowlanym . Istotną rolę odgry w ają także czynniki geograficzne: położenie, ukształtow anie pow ierzchni, kli mat, w ystępow anie lasów, które w arunk ują dostępność do m ateriałów budow lanych.
Form a z kolei to term in zaczerpnięty z języ k a łacińskiego i oznaczający kształt. W odniesieniu do architektury poprzez term in „form a” rozum ie się bry łę budow li i je j ukształtow anie, podział ścian zew nętrznych, w ystępow anie otw orów okiennych, drzw iow ych. W zakres pojęcia „form a” - czyli kształt bu dowli - zalicza się zazw yczaj rów nież tzw. detale (szczegóły) architektoniczne. Przyjęto tak nazyw ać otw ory i ich obram ienia, cokoły, gzymsy, kraty, ozdoby i elem enty rzeźbiarskie w ystępujące zarów no na elew acjach, ja k i we w nętrzu budowli.
Dobra, interesująca i atrakcyjna form a budowli je s t pochodną logicznej i praw idłow ej konstrukcji, która z kolei musi harm onizow ać z zastosow anym m ateriałem budow lanym wykorzystanym do w zniesienia obiektu i jeg o deko racji.
N aszkicow ane powyżej podstaw ow e elem enty dzielą architektonicznego są zaw sze rozpatryw ane w połączeniu z m iejscem i sposobem ulokow ania go w przestrzeni. M ów im y zatem o lokalizacji obiektu i jeg o w kom ponow aniu w krajobraz przyrodniczy lub antropogeniczny. N ie tylko więc architektura, ale rów nież kom pozycja urbanistyczna i zasady jej tw orzenia na przestrzeni w ie ków są integralnym fragm entem om aw ianych w trakcie zajęć zagadnień.
A by zapew nić atrakcyjną, spraw ną i kom unikatyw ną form ę przekazyw ania wiedzy stosow ane są różnego rodzaju środki dydaktyczne. W ykłady ilustruje się przezroczam i i projekcjam i film owymi w technice wideo, przedstaw iającym i poszczególne om aw iane epoki i style. Filmy te są profesjonalnie przygotow a nymi cyklam i edukacyjnym i zrealizow anym i przez telew izję publiczną W ielkiej Brytanii („Sztuka św iata zachodniego”, reż. Michael Wood, 1989 r.), Niemiec („W ielkie epoki w sztuce europejskiej”, reż. Gaby Im hof-W eber i K urt W. Oehl- schager, 1995 r.), Japonii (cykl: „M uzeum B rytyjskie w Londynie”, realizow any przez zespól reżyserów ) oraz kanał edukacyjny publicznej telew izji francuskiej La Sept.
Duży w ybór m ateriału ilustracyjnego pozw ala studentom głębiej poznać architekturę poszczególnych epok, zapoznać się z różnymi przykładam i reali zow anych w ów czas obiektów . Jednocześnie podczas ćw iczeń studenci uczą się - poprzez pracę grupow ą i indyw idualną - w ykorzystyw ać w iedzę zaczerpniętą z w ykładów oraz studiów nad literaturą, aby rozw ijać um iejętność identyfikacji funkcji, konstrukcji i form y obiektów architektonicznych charakterystycznych dla poszczególnych epok i stylów. Integralną częścią ćw iczeń je s t także dosko nalenie um iejętności praw idłow ego opisania i scharakteryzow ania obiektu ar chitektonicznego (pisem nie i ustnie) oraz dokonania je g o w aloryzacji jak o ele m entu składow ego potencjału, a następnie produktu turystycznego m iejsc i re gionów.
M ożna zatem uznać, iż przedm iot „podstaw y historii architektury” stanowi fragm ent w ykształcenia ogólnego na poziom ie uniw ersyteckim , ale jed n o cz eś nie je s t elem entem procesu kształtow ania um iejętności praktycznych, przydat nych absolw entow i w je g o przyszłej pracy zaw odow ej.
Znajom ość prezentow anych zagadnień pobudza kreatyw ność m yślenia stu dentów , w ym aga od nich zaangażow ania i krytycznego podejścia do om aw ia nych zjaw isk. Sprzyja tej drodze zdobyw ania w iedzy istniejąca i łatw o d o s tępna znaczna liczba różnorodnych podręczników i opracow ań z dziedziny his torii architektury i sztuki. Pisane przez architektów czy historyków sztuki po chodzących z różnych krajów prezentują subiektyw ny, autorski w ybór przed staw ianych i om aw ianych obiektów , ja k rów nież bardzo indyw idualną
inter-pretację genezy i rozw oju om aw ianych stylów i epok. Starsze z opracow ań są regularnie w znaw iane i uzupełniane, stale rów nież p o jaw iają się na polskim rynku w ydaw niczym tłum aczenia nowych dzieł z tej problem atyki.
W iedza w zakresie historii rozwoju architektury, ja k w każdej dziedzinie nauki, podlega stałem u procesow i w eryfikacji poprzez prow adzone badania. Z m iany w periodyzacji, w yjaśnianiu pochodzenia rozw iązań konstrukcyjnych i form alnych są częste, zw łaszcza w odniesieniu do epok w cześniejszych, takich ja k starożytność czy średniow iecze. Nie w szystkie w ięc opinie i poglądy fun kcjonujące czasam i naw et przez długi okres w literaturze w ytrzym ują próbę czasu w kontekście nowych odkryć i uzyskiwanych w yników prow adzonych badań. Studenci zapoznając się z różnymi źródłam i inform acji w zakresie stu diow anej m aterii w iedzy poprzez dostępną im literaturę, film i indyw idualną prezentację zagadnień dokonyw aną przez w ykładow cę m ają m ożliw ość pozna nia zagadnienia, ale rów nież w yrobienia sobie indyw idualnego, w łasnego o nim poglądu.
A rchitektura zaliczana je s t do sztuk i przez niektórych określana ja k o sztuka kształtow ania przestrzeni poprzez w znoszenie budowli. W tym kontekście określanie znaczenia obiektów i przypisyw anie im hierarchii w artości w roz woju poszczególnych stylów nosi m ocne piętno subiektyw izm u autorów po szczególnych książek. W ym aga w ięc indyw idualnego podejścia studenta, d o j rzałości intelektualnej, um iejętności w yciągania w niosków i form ułow ania syn tez, zw łaszcza w zakresie interpretacji uw arunkow ań, które w pływ ały na pow stanie oraz kształt i przeznaczenie obiektu. Jest to niew ątpliw ie bardzo korzystny kontekst dla rozwoju intelektualnego studentów , m ający rów nież po zytyw ny efekt w procesie zdobyw ania przez nich w ykształcenia.
Podsum ow ując m ożem y stw ierdzić, iż student specjalności z geografii tu- ryzmu i hotelarstw a na U niw ersytecie Łódzkim - po spełnieniu obow iązujących kryteriów i zaliczeniu przedm iotu „podstaw y historii architektury” - powinien posiadać poza w ied zą ogólną w zakresie podstaw ow ym tej dziedziny rów nież następujące um iejętności praktyczne:
- rozpoznaw anie stylu obiektu oraz identyfikację okresu pow stania na pod staw ie obserw acji bryły i w nętrza,
- przypisanie i scharakteryzow anie wiodących cech stylu w ystępujących w analizow anym obiekcie,
- przedstaw ienie tego rodzaju inform acji w postaci objaśnienia dla słu chaczy (np. podczas pełnienia funkcji pilota - przew odnika wycieczek),
- przeprow adzenie analizy wartości obiektów architektonicznych w w ybra nym m iejscu lub regionie na potrzeby identyfikacji potencjału, a następnie przy gotow ania produktu turystycznego,
- prow adzenie swobodnej dyskusji i w ym iany poglądów na tem at historii rozw oju architektury europejskiej, tak w bezpośredniej rozm ow ie, ja k i na piś mie,
- w skazanie innym osobom źródeł pozyskiw ania inform acji dotyczących historii rozw oju architektury (np. w pracy nauczycielskiej).
L iteratura podstaw ow a
A I p a t o w M ., 1980, H isto ria sztuki, t. 1 -4 , A rkady, W arszaw a.
B i a ł o s t o c k i J„ 1 9 9 1, S ztu k a cen n iejsza n iż z ło to , t. 1 -2 , P W N , W arszaw a. B r o n i e w s k i T., 1990, H isto ria a rch itektu ry d la w szystkich, O ssolineum , W roclaw . C o t t e r e 1 I A. (red.), 1990, C yw ilizacje starożytne, W L, Łódź.
Koch W ., 1996, Style w arch itektu rze, M osaik V er!./Św iat K siążki, W arszaw a.
K r a j e w s k i K., 1974, M ala en cyklo p ed ia a rch itektu ry i w nętrz, O ssolineum , W roclaw . L a t o u r S., S z y m s k i A., 1985, R ozw ój w sp ó łczesn ej m yśli arc h itekto n iczn ej, PW N , W ar
szaw a.
P e v s n e r N., 1977, H isto ria a rch itektu ry e uropejskiej, W A iF, W arszaw a. P o r ę b s k i M ., 1976, D zieje sztu k i w za rysie, t. 1-3, A rkady, W arszaw a. W r ó b e l T., 1971, Z a rys h isto rii b u d o w y m iast, O ssolineum , W roclaw .
L iteratura uzupełniająca
D u b y G ., 1986, C zasy katedr. S ztu k a i sp o łe czeń stw o 9 8 0 -1 4 2 0 , PIW , W arszaw a. E s t r e i c h e r K., 1977, H isto ria sztu k i w zarysie, PW N , W arszaw a-K rak ó w .
F i I a r s k a B., 1983, P o czą tki a rch ite ktu ry ch rześc ija ń skiej, TN K U L, „Ź ró d ła i M o n o g rafie” , nr 112.
G r i m a i P., 1970, M iasta rzym skie, PW N , W arszaw a. L i g o c k i A ., 1873, S ztu ka renesansu, W P, W arszaw a. M a d s e n S. T ., 1987, A rt N ouveau, W A iF, W arszaw a.
M i c h a ł o w s k i K., 1974, N ie tylko pira m id y... S ztu k a d a w n eg o E g ip tu , W P, W arszaw a. P a r n i c k i - P u d e ł k o S., 1985, A rch itektu ra sta ro żytn ej G recji, A rkady, W arszaw a. Ś w i e c h o w s k i Z. , N o w a k L. , G u m i ń s k a B., 1976, S ztu k a ro m a ń sk a , W A iF,
W arszaw a.
T o m k i e w i c z W ., 1971, P ię kn o w ielorakie. S ztu k a baroku, W P, W arszaw a.
D r S ylw ia K aczm arek W płynęło:
K ated ra G eografii M iast i T uryzm u 25 lipca 1999 r. U niw ersytet Ł ódzki
ul. K o p ciń sk ieg o 31 9 0 -1 4 2 Ł ó d ź
