Konkordaty pomiędzy Stolicą Apostolską a Polską z 1925 i 1993 roku : katalog dokumentów

K O N K O R D A T Y

PO M IĘDZY

STOL IC Ą A P O S T O L S K Ą A PO LSK Ą

Z 1925 I 1993 ROKU

ka talo g d o k u m e n t ó w

o p r a c ow a n ie Jan Sta szk ó w

K ra k o w s k a Szkoła W yższa

im. A n d rz e ja F r y c z a M o d rz e w s k ie g o

K raków 8 c z e r w c a

2 0 0 6

r o k u

K O N K O R D A T Y

P O M IĘDZY

STOLIC Ą A P O S T O L S K Ą A PO LSK Ą

z 1925 i 1993 ro k u

katalog d o k u m e n t ó w

opra c o w a n ie Jan Sta szk ó w

K rakowska Szkoła W y ż s z a

im. Andrzeja Frycza M o d r z e w s k ie g o

Kraków 8 czerw ca 2006 roku

B i b li o te k a K r a k o w s k a A k a d e m i a im. A n d r z e j a F r y c z a M o d r z e w s k i e g o

WSTĘP

S to su n k i m iędzy Stolicą A p o s to ls k ą a P o ls k ą m ają n a t e r e n i e ziem

p o ls k ic h p o n a d ty sią c le tn ią tra d y c ję . W zgodnej opinii a u to ró w z ajm u ­

ją c y c h się tą p ro b le m a ty k ą p ie r w s z a o r g a n iz a c ja k o ś c ie ln a p o w s ta je za

M ie sz k a I ( 9 1 2 - 9 7 3 ) p rzy udziale O tto n a I ( 9 3 0 - 9 9 2 ) i ó w c z e s n e g o

p a p ie ż a Ja n a XIII (9 6 5 — 972). P r a w d o p o d o b n ie , aby z a b e z p ie c z y ć in te ­

g ra ln o ś ć p a ń s tw a M ieszko I o d d a je p a ń s tw o o p ie c e Stolicy A p o sto lsk iej

w d o k u m e n c ie (akcie) z n a n y m p o d n a z w ą „Dagome iudex". W k o le jn y c h

s tu le c ia c h w ła d c y P o lsk i s ta ra li się u trz y m y w a ć i n te n s y w n e k o n ta k ty ze

Stolicą A p o s to ls k ą w idząc w ty m m iędzy innymi w s p a r c i e dla i n t e g r a l­

n o ś c i te r y to r ia ln e j p a ń s tw a , n ie z a le żn o ś ci od innych w ładców , w tym

o c h r o n ę p r z e d e k s p a n s j ą na te r y to r iu m Polski. Stolica A p o s to ls k a n a t o ­

m ia s t żywo i n t e r e s o w a ł a się s y tu a c ją w P o l s c e d ele g u ją c s w o ic h p r z e d ­

staw icieli, k tó rz y p rz e s y ła li s k ru p u la tn e s p r a w o z d a n ia z m ie js c a s w e g o

p o b y tu . W edle d a n y c h p o d a w a n y c h p r z e z h isto ry k ó w , n u n c ju sz p o s y ła ł

ro c z n ie około t r z y s t u listów. L isty te w ciągu t r z e c h ty g o d n i d o c ie ra ły

do Stolicy A p o sto lsk iej i po n a s t ę p n y c h t r z e c h t y g o d n ia c h o d p o w ied ź

z n o w y m i in stru k c ja m i d o c ie r a ła do Polski. C zęść tej k o r e s p o n d e n c ji

j e s t o p u b lik o w a n a w se rii w y d a w n ic z e j A cta N untiaturac Polonae.

K o n tak ty ze Stolicą A p o s to ls k ą s ta ją się s ta ły m e le m e n t e m polskiej p o ­

lityki zag ra n ic zn e j. P o ls k a s p o d z ie w a ła się w s p a r c i a ze s t r o n y Stolicy

A p o sto lsk ie j w s w y c h d ą ż e n ia ch do u trw a le n ia b y tu p a ń s tw o w e g o — S to ­

lica A p o s to ls k a liczy n a w s p a r c i e p o lity c z n e sw e j polityki zag ran iczn ej.

P o c z ą tk o w e k o n ta k ty d o ra ź n e (p o s e ł o r a t o r — najn izszy r a n g ą d y p lo m a ­

ta) z c z a s e m d o c z e k a ły się u s ta n o w ie n ia s ta ł y c h p r z e d s t a w i c i e l s t w (ze

s to ją c y m na cz e le a m a b a s a d o r e m ) , k tó r e inform ow ały o s y tu a c ji w k ra ju

o ra z a k ty w n o ś c i politycznej Stolicy A p o sto lsk iej.

P r a w n e u re g u lo w a n ie w z a je m n y c h sto s u n k ó w , w form ie u m ow y p r z y ­

p a d a na p o c z ą te k XVI w ieku, k ie d y to z a w a r to p i e r w s z e d w a z t r z e c h

K o n k o rd a tó w z o k r e s u p r z e d r o z b io r o w e g o . Były to d o k u m e n ty „p o ­

d w ó jn e ” : z je d n e j s tr o n y uch w ały S e jm u p o lsk ie g o z drugiej - bulle p a p i e ­

skie, k tó r e d o k o n y w a ły z a tw ie r d z e n ia ty c h uchwał. P i e r w s z y i drugi

K o n k o rd a t p o d p isa n o za p a n o w a n ia Króla Z y g m u n ta A u g u s ta (15 3 0 ­

1 5 7 2

). P ie r w s z y p o tw ie r d z o n y bullą p a p ie s k ą R om anus P ontife x p rz e z

p ap ie ż a L e o n a X ( 1 5 1 3 - 1 5 2 1 ) z 15 19 roku, drugi p o tw ie r d z o n y b u l­

lą p a p i e s k ą Cum sing ulärem p rz e z p a p ie ż a K le m e n s a VII ( 1 5 2 3 - 1 5 3 4 )

z

1 5 2 5

ro ku. T r z e c i K o n k o rd a t zw iązany j e s t z p a n o w a n ie m Króla

A u g u s ta II S a s a (173 3 - 1 7 6 3 ) p o tw ie r d z o n y bullą p a p ie s k ą Sum m i

a tque a etern i p r z e z p ap ie ż a K le m e n s a XII ( 1 7 3 0 - 1 7 4 0 ) z 1737 roku.

Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Polską z 1925 roku

O d z y sk a n ie p r z e z P o ls k ę n ie p o d le g ło ś c i po 123 letnim o k r e s i e z a b o ­

ró w p o s ta w iło p r z e d no w o p o w s ta ły m p a ń s t w e m p ro b le m tr a k t a t o w e g o

u re g u lo w a n ia s w y c h s to s u n k ó w z istn iejący m i p a ń s tw a m i o ra z p r z y ­

s tą p ie n ia do t r a k ta tó w w ie lo s tr o n n y c h o b o w ią z u ją c y ch w ó w c z e s n y m

o k r e s ie .

N a p o rz ą d k u d z ie n n y m s ta je rów nież s p r a w a tr a k t a t o w e g o u r e g u ­

low ania s to s u n k ó w ze Stolicą A p o sto lsk ą . W c z asie, gdy w P o ls c e

był n u n c ju s z e m a rc y b is k u p L o re n z o L auri (1921 — 1927) z o s t a ­

je sp o rz ą d z o n y i p o d p is a n y w dniu 10 lutego 1925 roku, w Rzymie,

K o n k o rd a t p o m ięd zy Stolicą A p o s to ls k ą a R z e c z ą p o sp o litą Polską.

D o k u m e n t p o d p isu je w im ieniu Stolicy A p o sto lsk ie j P io tr K a rd y n a ł

G aspari, w imieniu R zec z y p o sp o lite j P o lsk i W ła d y sła w S k rz y ń sk i

i S ta n is ła w G rabski. K o n k o rd a t s p o rz ą d z o n y j e s t tylko w jęz y k u f r a n ­

cuskim . W Dzienniku U s t a w R zec z y p o sp o lite j Polskiej ob o k t e k s t u

w ję z y k u f r a n c u s k im u m ie sz c z o n o tłu m a c z e n ie na języ k polski. Po

s p o r z ą d z e n iu w dniu 30 m aja 1925 r o k u d o k u m e n tu raty fik u ją c eg o

p o d p is a n e g o p rz e z P r e z y d e n t a S ta n is ła w a W o jc ie c h o w s k ie g o , d o c h o ­

dzi w dniu 2 c z e r w c a 1925 r o k u do w y m ia n y d o k u m e n tó w r a ty fik a c y jn y c h

i s p o rz ą d z e n ia z te g o z d a rz e n ia pro to k o łu . P r o to k ó ł w im ieniu P o lsk i p o d ­

p isał W ła d y sła w S k rz y ń sk i a w im ieniu Stolicy A p o sto lsk ie j A rc y b isk u p

L a u re n z o Lauri. K o n k o rd a t w s z e d ł w życie w d w a m ie s ią c e po w ym ianie

d o k u m e n tó w ra ty fik a c y jn y ch , czyli w dniu 2 s ie r p n ia 1925 r o k u i r e g u ­

lował p r a w n ą p o z y c ję K ościoła k a to lic k ie g o w P o l s c e s c a lo n e j z te r e n ó w

d o t y c h c z a s b ę d ą c y c h p o d tr z e m a zaboram i.

K o n k o rd a t z 1925 r o k u z o s ta ł uzupełniony u k ła d e m re g u lu ją c y m

p ro b le m u tra ty ziem p rz e z Kościół katolicki na te r e n a c h , k tó r e p o z o ­

s ta w a ły p o d ju ry s d y k c ją Rosji. U kład t e n s p o rz ą d z o n y w W a rsz a w ie,

w dniu 20 c z e r w c a 193 8 r o k u p o d p is a ł w imieniu Stolicy A p o sto lsk iej

a r c y b is k u p Philippe C o rtesi, w imieniu P o lsk i M in ister S p r a w Z a g r a ­

n ic z n y c h Józef B eck. R atyfikacji te g o układu d o k o n a ł P r e z y d e n t Ign acy

M ościcki w dniu 10 w r z e ś n ia 193 8 r o k u (z k o n tr a s y g n a tą M in is tr a S p ra w

Z a g ra n ic z n y c h Jó zefa B eck a). W ym iany d o k u m e n tó w r a ty fik a c y jn y c h

d o k o n a n o w dniu 16 m aja 19*3 9 r o k u w W aty k an ie. U kład w s z e d ł w ży­

cie zgo d n ie ze s w y m a r ty k u łe m X po upływ ie 30 dni od dnia w y m ian y

d o k u m e n tó w r a ty fik a c y jn y ch , czyli w dniu 21 lipca 1939 r o k u — a więc

u p r o g u drugiej w o jn y św iatow ej.

O k re s m ię d z y w o je n n y p ra w ie w ca ło śc i z o s ta ł p o ś w ię c o n y na s p o r z ą ­

d z e n ie i w p r o w a d z e n ie w życie K o n k o rd a tu i Układu. W m o m e n c ie

d o k o ń c z e n ia te g o p r o c e s u , u s ta le n ia jednolitej a d m in istracji k o ścieln ej

n a o b s z a r z e p a ń s t w a p o lsk ie g o — w y b u c h a d ru g a w o jn a ś w ia to w a n iw e ­

cząc w s z y s tk ie d o t y c h c z a s o w e sta ra n ia .

Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Polską z 1993 roku

Z ak o ń c z e n ie

drugiej

w ojny

ś w iato w ej p o sta w iło p r z e d s tro n a m i

K o n k o rd a tu z 1925 r o k u p ro b le m y n iez w y k le tru d n e . S k u tk ie m p o ­

ro z u m ie ń W ielkich M o c a r s tw n a k o n f e r e n c j a c h p o d k o n ie c drugiej

w ojny św iatow ej, te r y to r iu m P olski zo sta ło p r z e s u n i ę t e n a zachód. Je d n a

tr z e c ia

d o t y c h c z a s o w e g o

te r y t o r i u m p a ń s tw a

znalazła

się

p o z a

ó w c z e s n y m i i o b e c n y m i granicam i. N a - w s c h o d z i e cała u tw o r z o n a ad m i­

n i s tr a c ja k o ś c ie ln a znalazła się p o d s u w e r e n n ą w ład zą ZSRR, k tó ry nie

u z n a w a ł żadnej a d m in istracji k o śc ie ln e j. Całe Ziem ie O d z y s k a n e w c h o ­

dziły w s k ła d k o ś c ie ln e j a d m in istracji n iem ieckiej, u sta n o w io n e j j e s z c z e

K o n k o r d a te m z N iem cam i w 193 3 r o k u i ó w c z e ś n ie n a d a l ważnym .

Rozbieżne s ą s ta n o w i s k a co do ze rw a n ia , czy w y g a ś n ię c ia K o n k o rd a tu

m iędzy Stolicą A p o s to ls k ą a P o ls k ą z 1925 roku. T y m c z a s o w y Rząd

J e d n o ś c i N a ro d o w e j je d n o m y ś ln ą u ch w ałązd n ia 12 w r z e ś n ia 1945 ro k u

kom unikuje (u ch w ała z o s ta ła o p u b lik o w a n a w „Głosie L u d u ” z dnia 15

w r z e ś n ia 1945 roku) o tym, że K o n k o rd a t z o s ta ł z e r w a n y p rz e z Stolicę

A p o sto lsk ą . Stolica A p o s to ls k a z kolei o św iad czała, że w o b e c z a s a d n i­

c z y c h zm ian o k o liczn o ści p o m ięd zy r o k ie m 1925 a 1945 nie m o g ła

podjąć s p o d z ie w a n y c h d ecyzji d o ty c z ą c y c h ad m in istracji n a Z iem iach

O d z y s k a n y c h (ciągle w ażny K o n k o rd a t z N iem cam i z 193 3 ro ku, b ra k

um ów d o t y c z ą c y c h u s ta n o w ie n ia n o w y c h g ra n ic p a ń s tw a p olskiego).

Pom im o fo rm a ln e g o b r a k u K o n k o rd a tu m iędzy Stolicą A p o s to ls k ą

a P olską, s p r a w y K ościoła k a to lic k ie g o s ta r a n o się załatw iać d ro g ą

dy p lo m aty czn ą. W k o n t a k t a c h ze Stolicą A p o s to ls k ą s p r a w y P olski

r e p r e z e n t o w a ł a ty m c z a s o w o a m b a s a d a P o ls k a w e W ło s z e c h k o n ta k tu ją ­

ca się b e z p o ś r e d n io z o dpow iednim i o rg a n a m i Kurii R zym skiej. S p ra w y

Stolicy A p o sto lsk ie j s t a r a ł się r e p r e z e n t o w a ć E p is k o p a t lub w y sy ła n i

do z a ła tw ie n ia o k re ś lo n e j s p r a w y n u n c ju s z e (w ie lo k ro tn e nieoficjalne

w izyty w P o l s c e a r c y b is k u p a A g o stin o C a s a r o l ’iego ó w c z e s n e g o p o d s e ­

k r e t a r z a Rady do S p ra w P u b lic z n y c h Kościoła). P i e r w s z e d w u s tr o n n e

ro z m o w y n a te m a t u r e g u lo w a n ia i norm alizacji s to s u n k ó w p om iędzy

p a ń s t w e m a K o śc io łe m katolickim p rz y p a d a ją n a p o c z ą te k lat s i e d e m ­

d ziesiąty ch . W d n ia c h 4 — 6 lutego 1974 r o k u m a m ie js c e p ie r w s z a

oficjalna w iz y ta a r c y b is k u p a A g o stin o C a sa ro li w P o ls c e sk u tk u ją c a p o d ­

p is a n ie m w W a ty k a n ie , w dniu 6 lipca 1974 roku, p r o to k o łu u zgodnień

co do k o n ta k tó w d w u s tro n n y c h , p o w o łu ją c e g o z e s p ó ł r o b o c z y m iędzy

Stolicą A p o s to ls k ą a Po lsk ą. Na c z e le te g o g re m iu m ze s t r o n y Stolicy

A p o sto lsk ie j s ta je a rc y b is k u p Luigi P o g g i (z a stą p io n y w 1986 ro k u

p r z e z a r c y b is k u p a F r a n c e s c o C olasu o n n o ), ze s t r o n y P o lsk i - r a d c a

z ty tu łe m m in istra p e ł n o m o c n e g o Kazim ierz S z a b le w sk i (zastąp io n y

w

1 9 8 2

r o k u p r z e z m in is tra J e r z e g o K u b e rsk ie g o ).

W yb ó r K a rd y n a ła K aro la W ojtyły w 1978 r o k u na Stolicę P io tro w ą

o ra z p rz e m ia n y w P o l s c e w 1989 r o k u s tw o rz y ły d o g o d n y klim at do

naw iązania s to s u n k ó w d w u s tro n n y c h . W 1989 r o k u r o z p o c z y n a f o r ­

m aln e u rz ę d o w a n ie w P o l s c e a rc y b is k u p Józef K o w alczy k w c h a r a k t e r z e

n u n c ju s z a a p o s to ls k ie g o a m in is te r Je rz y K u b e rs k i z o s ta je a k r e d y t o ­

w a n y jako a m b a s a d o r n a d z w y c z a jn y i p e łn o m o c n y P o lsk i p rz y Stolicy

A p o sto lsk iej.

D w u s tro n n e ro z m o w y d o p ro w ad ziły do s p o rz ą d z e n ia i p o d p isa n ia

w dniu

2 8

lipca 1993 r o k u t e k s t u K on k o rd atu . W o b e c zm ian p o lity c z ­

n y c h z w ią z a n y ch z u z y s k a n ie m w ię k s z o ś c i p a r la m e n ta rn e j p r z e z u g r u ­

p o w a n ia n ie c h ę tn ie n a s ta w io n e do K on k o rd atu , p r o c e d u r a u ch w a le n ia

u s ta w y raty fik a c y jn ej o d k ła d a n a b y ła z r o k u na ro k z p o w o d ó w m e r y t o ­

r y c z n y c h lub p ro c e d u r a ln y c h .

R aty fik acja i w p r o w a d z e n ie w życie K o n k o rd a tu n a stą p iła do p iero

w

1 9 9 8

roku.

Obow iązujący o b e c n ie K o n k o rd a t r e g u lu je w sw e j tr e ś c i c a ło k s z ta łt

s p r a w p o m ięd zy K o śc io łe m katolickim a p a ń s t w e m polskim . U m ie s z ­

c zo n y w e w s tę p ie t e k s t w s k a z u je n a o k o liczn o ści i c e le dla jakich

s p o rz ą d z o n o t e n d o k u m e n t o ra z na p rz e s ła n k i h is to r y c z n e , p r a w n e

i filozoficzne, k tó ry m i k ie ro w a ły się S tro n y d o k u m e n t t e n s p o r z ą d z a ­

j m y

-P u b lik acja n in ie jsz a to w a r z y s z y W y s ta w ie D o k u m en tó w i K o n feren cji

N aukow ej p o ś w ię c o n e j K o n k o rd a to m p o m ięd zy Stolicą A p o s to ls k ą

a P o ls k ą z 1925 i 1993 roku, k tó re to w y d a r z e n ia z o s ta ły o b ję te w y s o ­

kim h o n o r o w y m p a t r o n a t e m p r z e z Je g o E m inencję K sięd za S ta n isła w a

K a rd y n a ła Dziwisza A rc y b is k u p a M etro p o litę K r a k o w s k ie g o .

P r e z e n t o w a n e

na

W y s ta w ie

d o k u m e n ty

p o c h o d z ą

z

A rch iw u m

M in ite rs tw a S p ra w Z a g ra n ic z n y c h RP

R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J .

18 lipca

J\fo 72.

Rok 1925.

T R E S Ć:

K O N K O R D A T :

P o z . : 5 0 1 — pomiędzy S to licą A postolską a R zecząpospolitą Pols ką, podpisany w Rzymie dnia 10 lutego

1925 r... 1083

O Ś W I A D C Z E N I E R Z Ą D O W E :

P o z . ; 5 0 2 - 2 dnia 9 czerwca 1925 r. w spraw ie w ymia ny dok umentów ratyfikacyjnych Konkordatu po­

między Stolicą Apostols ką a R zecząp o sp o litą Polską, podpis anego w Rzymie dn. 10 lutego 1925 ... 1094

R O Z P O R Z Ą D Z E N I E R A D Y M I N I S T R Ó W :

P o z . : 5 0 3 - -z dn ia 26 czerw ca 1925 r. o pole ceniu Prokurator)! Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej za­

stę p s tw a praw n eg o K om u n aln eg o B anku Kredytowego w* P oznaniu w s p raw ach hipotek i w ie ­ rzytelności, obję tych u m o w am i za w artem i w dniach 2 m a r c a 1923 r. ł 21 m arca 1925 r.

między S k a rb e m P a ń s tw a a K om unalnym Bankiem Kred ytowym w P o z n a n i u ... 1094

5 0 1 .

K o n k o r d a t

p o m i ę d z y S t o l i c ą A p o s t o l s k ą a R z e c z ą p o s p o l i t ą P o l s k ą , p o d p i s a n y w R z y m i e d n . 1 0 l u t e g o 1 9 2 5 r. (R a ty f ik o w a n y z g o d n i e z u s t a w ą z d n . 23 k w ie t n ia 1925 r. — Dz. U. R. P. z 1925 r. № 47, p o z . 324).

W IMIENIU RZECZYPO SPO LITEJ P O L SK IE J, A U N O M DE Lft RfcPUBLIQU E DE PO L O G N E ,

M Y , S T A N I S Ł A W W O J C I E C H O W S K I , N O ü S , S T A N I S L A W W O J C I E C H O W S K I .

PREZYDENT RZECZYPO SPO LITEJ PO L SK IE J, PRE SIDEN T DE L fl RĆPUBL IO UE DE PO L O G N E ,

W s z e m w o b e c I k a ż d e m u z o s o b n a , k o m u o t e m ä t o u s c e u x , q u l c e s p r e s e n t e s L e t t r e s v e r r o n t , S alu t:

w i e d z i e ć n a l e ż y , w l a d o m e m C2yni.ny:

W d n i u d z i e s ią t y m l u t e g o t y s ią c d z i e w i ę ć s e t U n C o n c o r d a t e n t r e le S a in t - S l e g e e t ia Rćpw* d w u d z i e s t e g o p i ą t e g o r o k u p o d p i s a n y z o s ta ł w Rzy- b l i q u e d e P o l o g n e a y a n t ś t e s i g n e ä R o m e le dlx m ie K o n k o r d a t p o m i ę d z y S to li c ą A p o s t o l s k ą a Rze- F 6 v r le r m il n e u f c e n t v in g t c in q , C o n c o r d a t, J o n t c z ą p o s p o l it ą P o ls k ą , k tó r y s ło w o w s ło w o b r z m i j a k la t e n e u r s u it:

K O N K O R D A T

Z A W A R T Y P O M I Ę D Z Y

STO L IC Ą A P O S T O L S K Ą

CONCORDAT

entre le Saint-Sifege et la Rćpubliqu

Au noni de l;i Tres-Sainte et Inc

Sa Saintete ie Pape Pie XI et le

Republique <Je Pologne M Stanislas '

Animes tin desir de determiner

l'Eglise <'atliolitjue en Pologne et d ’e

qui regiront d une maniere digne et st

ecclesiastiques sur le territoire de la

Ont decide

res fins de conclure

En consequence Sa Saintete le

Pj

President de lii Republique de Polog

Wojcieehinvski ont nomine leurs Pleni

pectffs,

Sa Saintete :

Son Eminence Reverendissime 1

re Gasparri, Son Secretaire d ’Etat ;

Le President de la Republique

Son Excellence U. Ladislas Skj

sadeur de la Republique de Pologne

S ie g e ;

II le Professeur Stanislas Gi-abi

Diete de Pologne, ancien Ministre di

11

11

st ruction Pubtique.

Les Plenipotentiaires sunnomes ap

leurs pleins pouvoirs, ont (irrete les <

vantes, auxqitelles desormais les liautes

tames s'engagent a se conformer

R Z E C Z Ą P O S P O L IT Ą P O L SK Ą .

W imię Przenajświętszej i Niepodzielnej

Trójcy.

JEGO ŚWIĄTOBLIWOŚĆ PAPIEŻ PIUS XI

i

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

STANISŁAW WOJCIECHOWSKI,

pragnąc określić sta n o w isk o K ościoła Ka­

tolickiego w P o ls c e i ustalić zasady, które

w g o d n y i trw ały s p o s ó b kierow ać będą spra­

wami kościelnem i na ziemiach R zeczypospolitej,

postanow ili zaw rzeć Konkordat.

W o b ec t e g o , J e g o Ś w ią to b liw o ść Papież

Pius XI i P re zy d en t R zeczyposp olitej Stanisław

W ojciech ow sk i, zam ianow ali s w y m i P e łn o m o c ­

nikami,

OJCIEC ŚWIĘTY:

Jego Eminencję Najczcigodniejszego Kardynała, PIOTRA

GASPARRI, Sw ego Sekretarza Stanu;

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ:

Jego Ekscelencję WŁADYSŁAWA SKRZYŃSKIEGO,

Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej przy Sto­

licy Apostolskiej;

Profesora STANISŁAWA GRABSKIEGO, Posła na

Sejm polski, byłego Ministra Wyznań Religijnych

i Oświecenia Publicznego.

PEŁNOMOCNICY

p o w y ż s i, po w y m ia n ie s w y c h

p ełn o m o c n ictw , powzięli p ostan ow ien ia nastę­

pujące, do których W y s o k ie Układające się

S tr o n y zobow iązują się odtąd stosow ać.

L ’E g lise Oatholique, sans i

jouira dans la R epublique de Po

berte. L’E tat ga ran tit a l'E glise li

pouvoir spirit uel et de Sn juridic

memo qite la libre administration

faires et de Ses biens, conformen

et au Droit ( ’anon.

Article IX.

Les Eveques, le < 'lerge et les

ront librement et directem ent

Dans l ’exercice de leurs fonctions

niqueront librement et directeme

leurs fideles et publieront de me

leurs ordonnnnres f t leurs lettres

A rticle I I I .

Alin de m aintenir les relati

Saint-Siege el la R epublique d

A postolique residera en Polognt

de la Republique residera aupre:

pouvoirs du Nonce Apostolique e

sur le territoire de la A ille Libr

A rticle IV .

I.es autorites civiles preteron

l ion des decisions et des decrets i

c..s de destitution d un ecclesiasi

d un benefice de l ’Eglise, a p ies j

cret canonique relatif a la destitu

m entionnees, ou au cas de defen

eeclesiastique, b) au cas de percej

stations destinees a des huts eccl

par les lois de l ’E tat, c) dans tons

par les lois on vigueur.

Article V.

Article I.

Les ecclesiastiques jouiront >

m inistere d une protection juridi

des fonctionnaires de l ’E tat, ils

d exem ption de la saisie judiciai

leurs traitem ents. Les ecclesias'

ordres, les religieux ayant pronon

ves des Sem inaires et les novice

sentes aux Sem inaires et au x N(

claration de guerre, seront exen

taire, excepte les cas de levee en

niers cas les pretres ordonn& ex

leur m inistfere, sans qu’il soil p

dan t, aux interets des paroisses,

membres du ( Merge seront affect«

I ,es ecclesiastiques seront liberes des tonctions civiques

incom patibles avec la vocation sacerdotale, telles que

celles de jures, de membres des Tribuuaux, etc.

ARTYKUŁ I.

Kościół katolicki, bez różnicy Obrządków, korzy­

stać będzie w Rzeczypospolitej Polskiej z pełnej w ol­

ności.

Państwo zapewnia Kościołowi swobodne wy­

konywanie Jego władzy duchownej i Jego juryzdykcji,

jak również swobodna administrację i zarząd Jego spra­

wami i Jego majątkiem, zgodnie z prawami boskiemi

i prawem kanonicznem.

A R T Y K U Ł II.

Biskupi, duchowieństwo i wierni będą swobodnie

i bezpośrednio znosić się ze Stolicą Apostolską. W w y­

konywaniu swych ftinkcyj biskupi swobodnie i bezpo­

średnio znosić się będą ze swem duchowieństwem

i swymi wiernymi oraz ogłaszać swe zlecenia, nakazy

i listy pasterskie.

A R TY K U Ł III.

Celem utrzymania przyjaznych stosunków pomię­

dzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, w P ol­

sce rezydować będzie Nuncjusz Apostolski, zaś przy

Stolicy Apostolskiej Ambasador Rzeczypospolitej. Upra­

wnienia Nuncjusza Apostolskiego w Polsce rozciągać

się będą na terytorjum W olnego Miasta Gdańska.

A R T Y K U Ł IV.

Władze cywilne udzielać będą swej pom ocy przy

wykonywaniu postanowień i dekretów kościelnych:

a) w razie destytucji duchownego, pozbawienia go bene­

ficjum kościelnego, po ogłoszeniu dekretu kanonicz­

nego o wspomnianej destytucji lub pozbawieniu, oraz

w razie zakazu noszenia sukni duchownej; b) w razie

poboru taks lub prestacyj, przeznaczonych na cele ko­

ścielne, a przewidzianych przez ustawy państwowe;

c) we wszystkich innych wypadkach, przewidzianych

przez ustawy obowiązujące.

A R T Y K U Ł V .

Duchowni w wykonywaniu swych urzędów cie­

szyć się będą szczególną'opieką prawną. Na równi z u-

rzędnikami państwowymi korzystać oni będą z prawa

zwolnienia od zajęcia sądow ego części swych uposa­

żeń.

Duchowni, którzy otrzymali święcenia, zakonni­

cy, którzy złożyli śluby, uczniowie seminaryjni i n o ­

wicjusze, którzy wstąpili do seminarjów lub nowicja­

tów przed wypowiedzeniem wojny, będą zwolnieni ze

służby wojskowej z wyjątkiem pośpolitego ruszenia.

W tym ostatnim wypadku, księża, posiadający św ięce­

nia kapłańskie, wykonywać będą w wojsku swój urząd

kapłański, tak jednak, aby na tem nie ucierpiało dobro

parafji, inni zaś członkowie duchowieństwa będą po­

wołani do służby sanitarnej. Duchowni będą zwolnieni

z obowiązków obywatelskich, niezgodnych z p ow o­

łaniem kaplańskiem, jako to: sędziów przysięgłych,

członków trybunałów i t. d.

L i n m n i n i t e d e s e g l i s e s , d e s r h a p e l l e t i e r e s e s t assure**, s a n s q u e r e p e n d a n t la s q u e a i t a e n s o n f f r i r . A r t i c l e V I I . L e s a r m e e s d e la R e p u b l i q u e d e P o l tie t o u t e s le s e x e m p t i o n s q u i s o n t a c c o r d ^ p a r le S a i n t - S i e g e , s e l o n le s p r e s c r ip tio n » n o n E n p a r t i c u l i e r , le s a u m o n i e r s a u r o n a u x m i l i t a i r e s e t a l e u r s f a m i l i e s , le s dr< « •x e r c e ro n t le s f o n c t i o n s d e l e u r m i n i s t e r i d i c t i o n d u n E v e q u e d 'A r m e e , q u i a u i l e s e h o i s i r L e S a i n t - S i e g e p e n n e t q u e c e q u i r o n c e r n e s o n s e r v i c e m i l i t a i r e , so a u t o r i t e s d e l ’A r m e e

Article VIII.

L e s d i m a n c h e s e t le j o u r d e l a f e t e T r o i s M ai. l e s p r e t r e s o f f i c i a n t s r e c i t e r o n t t u r g i q u e p o u r la p r o s p e r i t y d e la R e p u b g n e e t d e s o n P r e s i d e n t .

Article IX.

A u c u n e p a r t i e d e la R e p u b l i q u e d e 1 p e n d r a d u n E v e q u e d o n t le si&ge s e tro i h o r s d e s f r o n t i f c r e s d e l ’E t a t p o l o n a i s . L a t h o l i q u e d a n s la R e p u b l i q u e d e P o l o g n e s c o r n n ie s u i t :

,1) - Rite latin.

I P r o v i n c e e e c l e s i a s t i q u e d e G n i e z n A rc ltid io c & s e d e G n i e z n o e t P o z i D io c e s e d e < h e ltn n o . d e W ł o c ł a w e k . I I . P r o v i n c e e e c l e s i a s t i q u e d e Y a r s o A r c l i i d i o c e s e d e V a r s o v i e . D io c & s e d e P l o c k . d e S a n d o m i e r z , d e L u b l i n »> d e P o d l a c h i e . d e L 6 d z . I I I . P r o v i n c e e e c l e s i a s t i q u e d e W iL A rc h id io c & s e d e W i l n o . D i o c e s e d e L o m z a . d e P i n s k . I V . P r o v i n c e e c r l e s i a s t i q u e <le L w ć A i c h i d i o c e s e d e L w ó w . Diocfese d e P r z e i i i v s l . d e L u c k . V. P r o v i n c e e c c l ć s i a s t i q u e d e C r a c o ' A r c h i d i o c e s e d e C’r a c o v i e . D iocfese d e T a r n ó w » d e K i e l c e ■ d e C z e s t o c h o w a . » d e S i l e s i e A r t i c l e V I .

Nienaruszalność kościołów, kaplic i cmentarzy

jest zapewniona, tak jednak, aby z tego powodu nie

ucierpiało bezpieczeństwo publiczne.

ARTYKUŁ VII.

Wojska Rzeczypospolitej korzystać będą z wszelkich

wyróżnień, jakich Stolica Apostolska udziela wojskom

zgodnie z przepisami prawa kanonicznego.

W szcze­

gólności, kapelani posiadać będą prawa proboszczow­

skie w stosunku do wojskowych i do Ich rodzin i w y­

konywać będą czynności swego urzędu kościelnego

pod juryzdykcją biskupa polowego, który będzie miał

prawo ich wyboru. Stolica Apostolska przyzwala, aby

duchowieństwo t», w sprawach, dotyczących jego słuiby

wojskowej, podlegało władzom wojskowym.

ARTYKUŁ VIII.

W niedzięhi i w dzień święta narodowego Trze­

ciego Maja ksiaia, odprawiający nabożeństwa, odma­

wiać będą modlitwę liturgiczną za pomyślność Rzeczy­

pospolitej Polskiej i jej Prezydenta.

ARTYKUŁ IX.

Żadna część Rzeczypospolitej Polskiej nie będzie

zależała od biskupa, którego siedziba znajdowałaby się

poza granicami Państwa Polskiego. Hierarchja katolicka

w Rzeczypospolitej Polskiej będzie zorganizowana, jak

następuje:

A.

OBRZĄDEK ŁACIŃSKI.

L Prowincja kościelna gnieźnieńsko-poznańska:

Arcybiskupstwo gnieinieńsko-poznańskie,

Diecezja chełmińska,

.

włocławska.

II. Prowincja kościelna warszawska:

Arcybiskupstwo warszawskie,

Diecezja płocka,

a

sandomierska,

.

lubelska,

„

podlaska,

.

iódzrfa.

III. Prowincja kościelna wileńska;

Arcybiskupstwo wileńskie,

Diecezja łomżyńska,

,

pińska.

IV. Prowincja kościelna lwowska:

Arcybiskupstwo lwowskie,

Diecezja przemyska,

„

łucka.

V. Prowincja kościelna krakowska:

Arcybiskupstwo krakowskie,

Diecezja tarnowska,

,

kielecka,

,

częstochowska,

,

śląska.

ARTYKUŁ VI.

B) - R ite greco-ruthene.

Province ecclesiastique de Lwów :

Archidiocese de Lwów.

Dioc&se de Przemyśl.

de Stanisławów.

(

7

)

R ite armónien.

Arch i diocese de Lwów.

Le Saint-Si&ge ne procedera a aucune moc

de la hierarchie ci-dessus ou de la circonscri]

provinces et dioceses, sinon en accord avec le

nement polonais, sauf pour les petites rectifies

lim ites exigees par le bien des ämes.

A rticle X .

La creation et la modification des benefi

iast icjues, des C ongregations et Ordres religi<

que de leurs Maisons et etablissernents, dep

l’autorite erclesiastique com petente, laquell

fois que les d ites m esures en traineraient d

'*‘s pour l«1 Tresor de l ’E tat. y procedera .aprfc

vec le G ouvernem ent. Les etrangers ne rece

la charge de superieurs des Provinces des Oi

uieux, a moins d ’avoir obtenu du Gouvernei

autorisation a cet eff et.

A rticle X I.

Le choix des A rcheveques et des Evequ

tient au Saint-Siege. S a S a in tete consent a

au President de la Republique, avant de no

Archeveques et les E veques diocesains, les co

/ m inrc surre.'<*io7iis, de meme que l ’Eveque

pour s ’assurer que le President n'a pas de rais

ractere politique a soulever contrę ces choix.

A rticle X I I .

Les Ordinaires ci-dessus a v a n t d ’assuii

fonctions, preteront, entre les m ains du Pre

la Republique. un serment de fidelite d'apr

mule sui van t e :

D evant Dieu et sur les Sain ts Evangih

t je promets. coninie il convient a un Eveque,

l a

Republique de Pologne. J e jure et je pi

respecter en toute toyautó et de faire respecte

Cletge le Gouvernement etabli par la C onsti’

iure et je promets en outre que je ne particip

'im accord ni n a ss iste r a i a aucun conseil pou

ter atteinte a 1’Etat polonais ou a l'ordre p u t

B. OBRZĄDEK CiRECKO-RUSIŃSKL

Prowincja kościelna lwowska: Arcybiskupstw o lwowskie, Diecezja przem yska,

, stanisławowska.

C. OBRZĄDEK ORMIAŃSKI.

A rcybis kupstw o lwowskie.

S tolica A postols ka nie p rzedsięweżmie żadnej zm ia ny w pow yższej hierarcbji lub w rozgraniczeniu rowincyj i die cezyj, jak tylko w zgodzie z Rządem olskim, z w yjątkiem d robnych s prostow ań granic, w ym aganych dla dobra dusz.

ARTYKUŁ X.

Tw orzenie i przem iana beneficjów kościelnych, ko n g reg ac y j i zakonów, jak również i ich do m ó w i za­ kładów zależeć będzie o d właściwej władzy kościelnej, która, ilekroć pow yższe zarządzenia pociągały by za s o b ą w ydatk i ze Skarbu Państw a, po weźm ie te zarzą­ dzenia po porozumieniu się z Rzą dem. Cud zoziem cy nie b ę d ą otrzymywali sta now is k przełożonych prowin- cyj zakonnych, chyba za odpo w ied n iem zezwoleniem Rządu.

ARTYKUŁ XI.

W y b ó r Arcy biskupów i B is kupów n ależy do Sto­ licy Apostolskiej. J e g o Świątobliw ość zgadza stę zwra­ cać się do P rezy d en ta R zeczypospolitej p rzed m ian o ­ waniem Arcybiskupów i Biskupów die cezjaln ych, ko-

adjutorów „cum iure successionis” oraz Biskupa

polo w ego, aby up ew nić się, że P re z y d e n t nie ma do podnie sienia przeciw te m u w yborowi wzglę dów natury politycznej.

ARTYKUŁ XII.

O rdynarju sze po wyżsi, p rzed o bję cie m swych

czynności, złożą na ręce P rezy d e n ta Rzeczypospolitej przysięgę wierności w ed łu g formuły nastę pującej:

.P r z e d B ogie m i na Święte E w an g e lje p rzy się­ g am i obie cuję, jak przystoi Biskupowi, wierność R ze­ czypospolitej P ols kie j. P rzy się g a m i o bie cuję, iż z zu ­ p e łn ą lojalnością s zan o w ać b ę d ę Rząd, u stan o w io n y K onstytu cją, i że spraw ię, aby go szan o w ało m o je d u ­ chow ie ństwo. Przy sięg am i o bie cuję p o za tern, że nie b ęd ę uczestniczył w ż a d n em p orozum ieniu, ani nie b ęd ę o b ec n y p rzy ża dnych n aradach, k tó re b y m og ły przynieść szkodę P ań stw u P ols kie m u lub p o rzą d k o w i p u ­ blicznem u. Nie pozw olę m em u duch o w ie ń stw u uczestni­ czyć w takich poczynania ch. D bają c o d o b ro i interes Państw a, będę się starał o uchylanie o d n ie g o wszelkich niebezpie czeństw, o któ ry ch w iedziałbym , że mu grożą.*

ARTYKUŁ XIII.

1) W e wszystkich szkoła ch p o w sz e ch n y ch , z w y ­ ją tkiem szkół w yższych, nauka religji je st ob o w iąz­ kow ą. Nauka ta b ędzie udzielana m łodzieży katolickiej przez nauczycieli, m ia n o w an y ch przez w ła dze szkolne, któ re wybierać ich b ę d ą w yłącznie z p o ś ró d osób,

u p ow ażnionych przez O rd y n arju s zó w d o nauczania

religji. W łaściw e w ładze kościeln e n ad zo ro w ać b ęd ą

n au czan ie religji p o d w zględem je g o treści i moral­ ności nauczycieli.

W razie g d y b y O rd y n a rju sz odebrał nauczycie ­ low i d an e mu upow ażnienie, to te n o statn i będzie przez to s am o pozbaw iony p raw a nauczania religji.

T e s a m e zasady, d o ty czące w yboru i o d w o ły w a­ nia nauczycieli, b ę d ą sto so w a n e do profesorów , d o c e n ­ tó w i as y s te n tó w u niw ersyte ckich na w ydzia ła ch te o- logji katolickiej (nauk koście ln ych) un iw e rsy te tó w p a ń ­ stw owych.

2) W e w szystkich diecezjach K ościół katolicki

posiadać b ę d z ie seininarja d u ch o w n e, o d p o w ie d n io do

permetterai pas a mon Clerge de participer a

actions Soucieux du bien et de l ’interet de l'E

cherai d en ecarter tout danger dont je le sauim s m e­

nace ».

I

D a n s t o u t e s le s e c o le s p u b liq u e s . a

d e s e c o le s s u p e r ie u r e a , l ’e n s e i g n e m e n t r e lig it

.a t o i r e < V t e n s e i g n e n ie n t se r a d o n n e a la ji

ll io l i( |n e p a r d e s m a itr e s n o m m e s p ar le s au

la ir e s

q i i i

le s e lio is ir o n t e x e lu s iv e m e n t par

s o n n e s a u t o r i s e e s p a r le s O r d in a ir e s a e n s e i g

u ien . L es a u t o r i t e s e c c l e s ia s t iq u e s c o m p e te n

le r o n t l'e n s e i g n e m e n t r e lig ie u x en ce q u i cc

r o n t e n u e t la m o r a le d e s e n s e ig n a n t s .

A u c a s oil 1'O r d in a ire r e tir e r a it a un

1 a u t o r i s a t i o n qu'il lu i a u r a it donne*>. c e d

par la m e iiie p r iv e d u d r o it d 'e n s e ig n e r la U

L e s n ie m e s p r in c ip e s, c o n c e r n a n t le chc

v o c a t io n d e s e n s e ig n a n t s . sero n t a p p liq u e s

s e u r s , a u x a g r e g e e e t a u x a d jo in ts u n iversity

e u l t e s d e T h e o io g ie c a t h o l iq u e ( S c ie n c e s

q u e s l d e s U n i v e r s i t e s d e l'E ta t.

D a n s t o u s l e s d io c e s e s l ’E g l i s e cath

se d e r a d e s S e m i n a ir e s e c c le s ia s t iq u e s en

a v e c le D r o it C an on , q u ’E l l e d ir ig e r a et don

m e r a le s e n s e i g n a n t s .

L e s b r e v e ts d e t u d e s d e liv r e s par le s g i

n a ir e s se r o n t s u f f is a n t s p o u r e n s e i g n e r la R<

t o u t e s le s e c o le s p u b liq u e s , e x c e p t e e s le s t

rieu res.

Article X IV .

L e s b ie n s a p p a r te n a n t a l ’E g l i s e ne sei

a u c u n a e t e ju r id iq u e . m o d ifia n t le u r d estii

le c o n s e n t e in e n t d e s a u t o r it e s e c c le s ia s tiq u

«•as p r e v u s p ar le s lo i s su r 1 e x p r o p r ia t io n pc

s y s t e m a t i s a t i o n d e s v o ie s d e t r a n s p o r t e t (

tie d e f e n s e n a t i o n a l e e t c a u s e s s im ila ir e s . E i

d e s t i n a t i o n d e s i n u n e u b l e s et m e u b le s , co

r l u s i v e m e n t a u s e r v i c e d iv i n , t e l s iju e le s

o b j e t s d e c u l t e etc. li e p o u r r a e t r e m o d ifie e s£

U n i t e e c d e s i a s t i q u e c o m p e t e n t e l e s a it p i n

l a b l e d e l e u r c a r a c t e r e sa cre.

A u c u n e e o n s t r u c tio n , m o d ilic a tio n o u

i

di's e g l i s e s et c h a p e l l e s n ’a u r a lie u q u ’e n

le s p r e s c r i p t io n s t e c h n i q u e s et a r t i s t i q u e s c

c e r n a n t la c o n s t r u c t io n d e s b a t i m e n t s e t 1

tio n d e s m o n u m e n t s

D a n s c h a q u e d io c e s e se r a fo r in e e lin e

n o m in e e p a r 1 E v e q u e , d ’a c c o r d a v e c le Mini

t e n t , p o u r la c o n s e r v a t io n ila n s le s e g l i s e s e

e c c l e s i a s t i q u e s d ’a n t i q u i t e s . d ’c e u v r e s t i’ai

m e n t s d 'a r c h i v e s et d e m a n u s c r it s p o ssed i

le u r h is t o r iq u e ou a r t is t iq u e .

A r t i c l e X I I I .

prawa kanonicznego, któremi będzie kierował i w któ­ rych b id z ie młanował nauczycieli.

Dyplomy naukowe, wystawione przez wyższe se-

minarj# będą wystarczały dla nauczania religji we

WizystMch szkołach pubricznych, z wyjątkiem szkół wyższych.

ARTYKUŁ XIV.

Dobra, należące do Kościoła, nie będą przedmio­ tem żadnego aktu prawnego, zmieniającego ich prze­ znaczenie, inaczej, jak za zgodą władzy duchownej, z wyjątkiem wypadków, przewidzianych przez ustawy e wywłaszczeniu dia celów regulacji dróg przewozo­ wych i rzek, obrony państwowej oraz podobnych ce­ lów. W każdym razie przeznaczenie nieruchomości i ruchomości, poświęconych wyłącznie dla służby b o ­ żej, jako to: kościołów, przedmiotów, służących do na­ bożeństwa’, i t. p., nie będzie mogło być zmienione bez uprzedniego pozbawienia ich przez właściwą władzę kościelną ich charakteru rzeczy poświęconych.

Żadna budowa, przemiana lub restauracja kościo­ łów i kaplic nie będzie dokonywana inaczej, jak tylko zgodnie z technicznemi i artystycznemi przepisami ustaw, dotyczących budowy gmachów i konserwacji zabytków.

W każdej diecezji utworzona będzie komisja, mia­ nowana przez Biskupa w porozumieniu z właściwym Ministrem, dla ochrony w kościołach i lokalach ko­ ścielnych starożytności, dzieł sztuki, dokumentów ar­ chiwalnych i rękopisów, posiadających wartość histo­ ryczną lub artystyczną.

ARTYKUŁ XV.

Duchowni, ich majątek oraz majątek osób prawnych kościelnych i zakonnych podlegać będą opodatkowa­ niu narówni z osobami i majątkiem obywateli Rzeczy­ pospolitej oraz osób prawnych świeckich, z wyjątkiem wszakże budynków, poświęconych służbie bożej, semi- narjów duchownych, domów przygotowawczych dla zakonników i zakonnic, domów mieszkalnych zakon­ ników i zakonnic, składających śluby ubóstwa, oraz dóbr i praw majątkowych, których dochody są przezna­ czone na cele kultu religijnego i nie przyczyniają się

do dochodów osobistych beneficjarjuszów. Pomie­

szczenia Biskupów i duchowieństwa parafjalnego, oraz ich lokale urzędowe będą traktowane przez S!:arb na równi z pomieszczeniami urzędowemi iunkcjonarjuszów i lokalami instytucyj państwowych.

ARTYKUŁ XVI.

Wszystkie polskie osoby praw ne kościelne i za­ konne mają, zgodnie z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, prawo nabywania, odstępowania, posia­ dania i administrowania, według prawa kanonicznego, swego majątku ruchomego i nieruchomego, jak również prawo stawania przed wszelkiemi instancjami i wła­ dzami państwowemi dla obrony swych praw cywilnych. O soby prawne kościelne i zakonne są uznawane za polskie, o ile cele, dla których powstały, dotyczą spraw kościelnych lub zakonnych Polski, i o ile osoby, upo­ ważnione do reprezentowania ich i do zarządzania ich dobrami, przebywają stale na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej. Osoby prawne kościelne i zakonne, nie od­ powiadające powyższym warunkom, korzystać będą z praw cywiinych, przyznawanych przez Rzeczpospolitą cudzoziemcom.

ARTYKUŁ XVH.

O soby prawne kościelne i zakonne mają prawo zakładania, posiadania i zarządzania, według prawa kanonicznego i zgodnie z powszechnem prawem pań- stwowem, cmentarzy, przeznaczonych do grzebania katolików.

ARTYKUŁ XVIII.

Duchowni i wierni wszefkich obrządków, znajdu­ jący się poza swemi diecezjami, podlegać będą Ordy- narjuszom miejscowym według przepisów prawa ka­ nonicznego.

La R e p u b liq u e g a r a n t i t le d r o it des

p e t e n t e s d 'a t t r ib u e r le s f o n c t io n s , le s el:

n e fie e s e c c l e s ia s t i q u e s d ’a p r e s l e s pi

D ro it C anon. A l ’a t t r i b u t i o n d e s b e n e f

se r o n t a p p li q u e e s le s r e g ie s s u i v a n t e s :

D a n s le s t e r i i t o i r e s d e la R e p u b lii

ne p e u v e n t p a s o b t e n i r d e s b e n e fic e s

tn o in s d ’a v o ir reęu le e o n s e n t e m e n t du

p o lo n a is : I. lee e t r a n g e r s n o n - n a t u r a lis

p e r s o n n e s d o n t Гe d u c a t io n t h e o l o g i q u e i

d a n s le s I n s t i t u t s t h e o l o g iq u e s d e Poloj

I n s t i t u t s p o n tific a u x ; 2° le s p e r s o n n e s di

c o n tr a ir e

la s e c u r it e d e 1’E t a t .

A v a n t d e p r o c e d e r a u x n o m in a t io

ces, l ’au to ri t.e e c c l e s i a s t i q u e s ’in fo r m e r i

n is tr e c o m p e t e n t d e la R e p u b l i q u e p o u r

< iin e d e s r a is o n s , p r e v u e s c i- d e s s u s a u x

n s'v o p p o s e r a it. A u c a s oil le M i n i s t r

n e p r e s e n t e r a it p a s, d a n s le d e la i d e 30

o b je c t io n s c o n tr e la p e r s o n n e d o n t la noi

v is a g e e . l ’a u t o r i t e e c c l e s i a s t iq u e proce«

n a tio n .

Article X X .

A u c a s oil le s a u t o r i t e s d e la R e p u

i'i sou l e v e r c o n tr e u n e c c l e s i a s t i q u e tie

su j e t d e son a e t i v i t e c o m m e c o n tr a ir e

l ’E t a t, le M in is tr e c o m p e t e n t p r e se n te r !

t io n s я l'O r d in a ir e q u i, d ’accord a v e c ce

d r a d a n s le s tr o is m o is le s m e s u r e s app:

d ’u n e d iv e r g e n c e e n t r e l ’O r d in a ir e et

S a i n t - S i e g e c o n fie r a la s o lu t io n d e la <

e c c l e s ia s t iq u e s d e S o n c h o ix . le s q u e ls .

d e u x

d e l e g u e s

du P r e s id e n t «le la Re]

d io n t u n e «hicision d e f in it iv e .

Article X X I .

Le «Iroit d e p a t r o n a g e , so il d e 1 'Et

i i c u l i e r s , i e s t e en v i g u e u r j u s q u ’a n o i

p r e s e n t a t io n d un d ig n e e c c l e s i a s t i q u e i

se r a e f f e c t u e e p a r le p a tr o n d a n s le d e la

u n e li s t e d e tr o is n o tn s p r o p o se e p a r l ’Or

le s 30 jo u r s la p r e s e n t a t io n n ’a p a s e t e

sinn «lu b e n e fic e d e v ie n d r a lib r e . D a n s 1

' j i t d un b e n e fic e p a r o is s ia l, 1 O r d in a in

< Г-der ä la n o m i n a t io n , e o n s u lt e r a le

li nt c o n fo r in e m e n t ä l ’a r t ic le X IX .

A r t i c l e X I X .

_{R z e c z p o s p o lit a} ARTYKUŁ XIX_{z a p e w n i a w ła ś c i w y m w ta d z o m}

p r a w o n a d a w a n i a , z g o d n i e z p r z e p i s a m i p r a w a k a n o ­ n i c z n e g o , fu n k cy j, u r z ę d ó w i b e n e f i c jó w k o ś c ie ln y c h . P r z y n a d a w a n i a c h b e n e f i c jó w p r o b o s z c z o w s k i c h s t o ­ s o w a n e b ę d ą n a s t ę p u j ą c e z a s a d y : N a z ie m i a c h R z e c z y p o s p o lit e j P o ls k ie j n ie m o g ą o tr z y m y w a ć , c h y b a z a z e z w o l e n ie m R z ą d u p o ls k i e g o , b e n e f i c jó w p r o b o s z c z o w s k ic h : 1) c u d z o z i e m c y n ie n a tu - r aliz o w a n i, ja k o te * o s o b y , k tó r e n ie o d b y t y s tu d jó w te o lo g ic z n y c h w in s ty t u ta c h t e o l o g i c z n y c h w P o l s c e lu b i n s ty t u ta c h p a p i e s k ic h ; 2 ) o s o b y , k t ó r y c h d z i a ła l n o ś ć j e s t s p r z e c z n a z b e z p i e c z e ń s t w e m P a ń s t w a . P r z e d d o k o n a n i e m n o m i n a c j i na te b e n e f i c ja , w ła ­ d z a ( lu c h o w n a » s i ę g n i e w i a d o m o ś c i o d w ł a ś c i w e g o M in is tr a R z e c z y p o s p o lit e j, a b y s ię u p e w n ić , iż ż a d e n z p o w o d ó w , p r z e w id z ia n y c h p o w y ż e j p o d p u n k t a m i 1) i 2), n ie s to i te m u n a p r z e s z k o d z i e . W . r a z i e , g d y b y w s p o m n i a n y M in is te r n ie p r z e d s t a w i ł, w c i ą g u d n i 3 0 , za rz u tó w ta k ic h p r z e c iw o s o b o m , k t ó r y c h n o m i n a c j a j e s t z a m ie r z o n a , w ła d z a k o ś c i e l n a n o m i n a c j i d o k o n a . ARTYKUŁ XX. W razie, g d y b y w ła d z e R z e c z y p o s p o l i t e j m i a ł y p o d n ie ś ć p r z e c iw d a n e m u d u c h o w n e m u z a r z u t y jco d o je g o d z ia łaln o ś c i, ja k o s p r z e c z n e j z b e z p i e c z e ń s t w e m P a ń s t w a , M in is te r w ła ś c i w y p r z e d s t a w i w s p o m n i a n e z a rz u ty O r d y n a r ju s z o w i, k tó r y , z g o d n i e z t y m ż e M i n i ­ s tr e m , p o w e ź m ie w c i ą g u t r z e c h m i e s i ę c y o d p o w i e d n i e z a rz ąilz en ia. W ra z ie r o z b i e ż n o ś c i m i ę d z y O r d y n a r i u ­ s z e m a M in is tr e m , S to lic a A p o s t o l s k a p o r u c z y r o z w ią - z a » ie s p r a w y d w ó m d u c h o w n y m , p r z e z N ią | w y b r a n y m , k tó r z y , z g o d n i e z d w o m a d e l e g a t a m i . P r e z y d e n t a R z e ­ c z y p o s p o l ite j, p o w e z m ą p o s t a n o w i e n i e o s t a t e c z n e . ARTYKUŁ XXI. P r a w o p a t r o n a t u , z a r ó w n o p a ń s t w o w e g o , ja k o s ó b p r y w a t n y c h , p o z o s t a j e w m o c y a ż d o n o w e g o u k ła d u . P r e z e n t a g o d n e g o d u c h o w r a g o n a w a k u j ą c e s t a n o w i ­ s k o d o k o n y w a n a b ę d z ie p r z e z p a t r o n a w c i ą g u d n i 3 0 -tu , w e d ł u g listy trz e c h n a z w i s k , p r z e d s t a w i o n e j p rz e z O r d y n a r j u s z a . J e ż e li w c ią g u d n i 3 0 p r e z e n t a nie z o s ta n ie w y k o n a n a , o b s a d z e n i e o d n o ś n e g o b e n e ­ fic ju m s t a n i e s ię w o ln e . W w y p a d k a c h , w k t ó r y c h c h o d z i o b e n e f i c ju m p r o b o s z c z o w s k i e , O r d y n a r ju s z , p r z e d d o k o n a n i e m n o m i n a c j i, z a s i ę g n ie , z g o d n i e z art. X IX , z d a n i a w l a ś c i w ł g o M in is tr a . ARTYKUŁ XXII. W razie, g d y b y d u c h o w n i lu b z a k o n n ic y b y li o s k a r ż e n i p r z e d s ą d a m i ś w i e c k i e m i o z b r o d n i e , p r z e ­ w id z i a n e p r z e z p r a w a k a r n e R z e c z y p o s p o lit e j, s ą d y w s p o m n i a n e z a w i a d o m ią n ie z w ło c z n i e w ła ś c i w e g o O r ­ d y n a r j u s z a o k a ż d e j s p r a w ie t e g o r o d z a j u i, w d a n y m razie, p r z e ś l ą m u a k t o s k a r ż e n i a o r a z w y r o k s ą d o w y w r a z z j e g o m o t y w a m i . O r d y n a r j u s z , w z g lę d n ie j e g o d e l e g a t , p o z a k o ń c z e n i u p r z e w o d u s ą d o w e g o , b ę d ą m ie li p r a w o z a p o z n a n i a s ię z o d n o ś n e m i a k t a m i . W ra ­ z i e a r e s z t o w a n ia lu b u w ię z ie n ia w s p o m n i a n y c h p o w y ­ że j o s ó b , w ła d z e c y w il n e z a c h o w y w a ć b ę d ą w z g lę d y , n a l e ż n e ic h s ta n o w i i s to p n i o w i h ie r a r c h ic z n e m u . D u c h o w n i i z a k o n n i c y b ę d ą z a t r z y m y w a n i w a r e s z ­ cie i b ę d ą o d b y w a li k a r y p o z b a w i e n i a w o ln o ś c i w p o m i e ­ s z c z e n ia c h , o d d z i e l o n y c h o d p o m i e s z c z e ń d l a o s ó b ś w i e c ­ kic h, o ile n ie z o s ta li p o z b a w i e n i g o d n o ś c i k o ś c ie ln e j p r z e z w ł a ś c i w e g o O r d y n a r j u s z a . , W ra z ie s k a z a n i a ich n a ar e s z t w y r o k ie m , b ę d ą o d b y w a l i tę k a r ę w k la s z t o ­ r z e lub w i n n y m d o m u z a k o n n y m , w p o m i e s z c z e n ia c h , n a te n cel p r z e z n a c z o n y c h .

fSi ties ecclesiastiq u es ou religieu x sont accuse

pi es ties T ribunaux laiques ile cl im es prevus par les loi

pen a les de la R epublique, ces Tribunaux informerom

iim n ed iateinent l ’Ordinaire com petent de chaque af

faire d e ce genre et lui tran sm ettron t, le cas echeant

l'acte d ’accu sation et 1’arret judiciaire avec ses consi

derants. L’Ordinaire, ou son delegue, auront le droit

a pres conclusion de la procedure judiciaire, tie prendrt

conn aissan ce des dossiers relatifs. D an s le cas d ar

testa tio n ou d’em prisonnem ent des personnes Busmen

tionnees, les au torites civMes procederont avec lei

egards dus a leur etat et a leur rang hierarchique.

Les ecclesia stiq u es et religieux seront detenus e'

subiront les peines de reclusion dans des locaux separei

des lo ca u x d estin es aux laiques, a m om s d ’avoir ete pri

ves par l’Ordinaire com petent de leur d ig n ite d ’e c d e

siastique. A u cas ou il seraient condam nes par jugem en

a la d eten tion , ils subiront cette peine dans un couven

ou autre m aison religieuse, en des locaux a ce destines

Art icle X X I I .

A rticle X X I I I .

A ucun changenient a la lan gu e em ployee dans le*

diocfeses de R ite la tin pour les sermons, les priferee sr

ARTYKUŁ XX».

W razie, g d y b y duchowni lub zakonnicy byli oskarżeni pr zed sada mi świeckiemi o zbrodnie, prze­ widziane przez prawa ka rne Rzeczypospolitej, sądy w sp o m n ia n e zawiado mią niezwłocznie właściwego Or- dyna rjus za o każde j sp raw ie te g o rodzaju i, w danym razie, prześlą mu akt oskarżenia oraz wyrok są dow y wraz z jego mo tywami. O rdyn arjusz, względnie jego delegat, po zakońc zeniu przewod u sądow ego, będą mieli prawo zapoz nania się z odn o śn em i aktami. W ra­ zie aresztowania lub uwięzienia w spom nianych p ow y­ żej osób, władze cywiln e zacho wyw ać b ę d ą względy, należne ich sta no wi i stopniowi hierarchicznemu.

Duchowni i zak onnic y bę dą zatrzymywa ni w aresz­ cie i będą odbywali kary poz ba wienia wolności w pom ie ­ szczeniach, od dzielo nych o d p om ie sz czeń dla o s ó b świec­ kich, o ile nie zostali po zbawieni g o d n o śc i kościelnej przez właśc iw ego O r d y n o r ju s z a . . W razie skazania ich na areszt wyrokiem, b ę d ą o dbyw ali tę karę w klaszto­ rze lub w inn ym domu zakon nym , w pomieszczeniach, n a ten cel przeznaczonyc h.

ARTYKUŁ XXIII.

Żadna zmiana w język u, używanym w d iecezjach Obr ządku łacińsk iego do kazań, nab ożeńst w d o d a tk o ­ wych i wykła dów innych, niż wykłady nauk świętych w seminarjach, nie będz ie d o k o n y w a n a inaczej, jak za sp ecjalnein upow ażnie nie m K onlerencji Biskupów O b rz ą d k u łacińsk iego .

ARTYKUŁ XXIV.

1. R zeczpo sp olita P olsk a uznaje pr aw o osó b praw­ ny ch kościelnych i zakonn ych do wszystk ich majątków ruchom ych i nierucho mych, kapitałów, d ochodów oraz in nyc h praw, które te osoby prawne posiada ją obecnie na o bsz arze P a ń s tw a Polskiego.

2. Rzeczposp olita P ols ka zgadz a się, aby w sp o ­ mn iane po w yżej pra wa własności, w razie, gd y b y nie b yły jesz cze w pisane d o ksiąg hipo tecznych na imię p o s iadają cych je o só b praw nych (Bisk upstw , Kapituł, K o n g re g a c y j, Z akon ów, seminarjó w, beneficjów pro bosz ­ czowskich, inn ych bene ficjów etc.), zostały d o nich wpisane , a to na podstaw ie de klaracji właściwego O rd ^n arju sza, po św iadczorftj przez właściw ą władzę

p lem en taires et le s cours, au tres que ceux des scien?

<XmSH

s n i T c e s < la l) S l e s S e r n i n a i r e s n e s e r a f a i t q u e s u r U znajdują się w posiadaniu Państwa P o l s k i e g o , z o s t a n ie

autorisation sp ćcia le don n śe par la <lonference des K

p™

D°.łe«0 C2asu! Pań‘

qu es de R ite latin

A rticle X X I V .

stwo Polskie zapewnia Kościołowi uposażenia roczne,

m e nizsze , jaK.o watio sc rz e c z y w is ta , o a up osa żeń , Które

rządy rosyjski, uustrjacki i pruski wyp łacały Kościo­ łowi na ziemiach, należących obe cnie d o R zeczyp ospo ­ litej Polsk iej. Uposażenia w spom niane będą obliczane i rozdzielane według w skazań, zawartych w załączniku A. W razie parcelacji rzeczonych dóbr, m ensy biskupie, se m in arja i beneficja probo szczowskie, nie pos iadające obecnie ziemi lub posiadające ją w ilościach nie­ do sta te c z n y c h otr zym ają ją na własność, w miarę toz- porz ądzaln ośc i, aż d o wysokości 180 hektarów na m e n s ę bisku pią, 180 hektarów na seminarjum i, zależnie o d g a tu n k u ziemi, od 15 do 30 hektarów na beneficjum probosz czow skie . Suma ryczałto wa pie niężnych uposa ­ żeń, oznaczona w załączniku A, będzie zmniejszona w di ecezjach, w których te ziemie będą nadane, o 50 złotych rocznie o d każdego hektara, nad an eg o w sp o ­ só b po wyż sz y.

1. La R ep u b liq u e d<i Pologne reconnait les droits d<

propriety des personnes juridiques ecclesiastiques et re-

lig ieu ses a tou s le s biens m eubles e t im m eubles, capi

tau x, rentes et au tres droits, que ces personnes juridi

qu es possedent a ctu ellem en t dans les territoires d«

1’E t a t polonais.

2. L a R ep u b liq u e de P ologn e consent a ce que lei

droits de propriete su sm entionnes, dans les cas ou ils nt

seraient pas encore inscrits aux registres hypothecai-

гея aux noTns d es personnes juridiques qui le s p osse­

dent (E vech es, C hapitres, C ongregations, Ordres reli­

gieu x, Sem inaires. benefices paroissiaux, autres benefi­

ces etc.), у soient inscrits, et cela sur une declaration (If

l’Ordinaire com petent, oertifiee par l ’au torite civil«

com petent«.

3. La qu estion des biens dont l ’E g lise a ete pvivei

par la R u ssie, 1’A utriche et la P ru sse e t q u i se trouven

a ctu ellem en t en possession de l’E ta t polonais, sera re

g lś e par un arrangem ent u ltśr ie u i J u eq u ’A c e tte dafc

’.УЙ К.Й'л

l'E tat polonais srarantit A I’E g lis e des d o tation s an »«ву biskupiej i

im w m

«• к»»]»».

. . , " . i ' i i i W diecezjach, w których seminarja nie po siadają ziem

n u e l l e s n o n i n l i n e v a o e u r r e e l l e rolnych od dzielnie o d ziem, po s.ad a n y c h pr zez B iskup­ stwo. pr zy zn an e im będzie z ziem, na le żących do Bi­ sku pstw a, 180 h ekta rów wolnych o d w ykup u, niezależnie od 180 hektarów, prz eznaczonych dla m e n s y bisk up iej. 4. U trzym ane zostanie przezna czenie dó br, które Rzeczpo spolita P ols ka rew in dykow ała by u dawny ch państw rozbiorczych, jako n ast ępczyni w p ra w a c h pańs tw pow yższych z tytułu ich p raw nego sto su nku d o osób prawnych kośc ielnych i zakonnych w P olsc e, do tyczą­ cego ju ż to prestacyj, zapew nio nych przez te państwa o so b o m praw nym kościelnym i za konnym , już to za­ rządu d ó b r nieru chomyc h i kapitałów, przeznaczon ych dla Kościoła.

5. Aby p ole pszyć g o sp o d arcze i społe czne po ło­ żenie lu dności rolniczej i aby w zmóc tem bardziej pokój chrz eścija ński kraju, Stolica Apost ols ka zgadza się, aby R zeczpo spolita P ols ka wyk upiła od beneficjów bisk upich , od seminarjów, o d beneficjów kapitularnych, o d beneficjów proboszczow skic h or az od zwyk łych b e ­ neficjów, po siadających dobr a ziemskie, te ilości ziemi rolnej, któ re b y prz ewyższ ały dla każde j z wyżej wy­ mienion ych jednost ek: 15 do 30 hektarów, zależnie

tions que les G ouvernem ents russe, autrichien et prus

sien al'louaient. A 1’E g lise sur les territoires appartenanl

Z obow iązanie płynące z art. X X I V , ust. j uregulowano w U kładzie m iędzy

Stolicą Apostolska a Rzecząpospolitą Polską z dnia z o czerwca z 9 3 8 roku.