Polityka kadrowa w oświacie i wychowaniu, ze szczególnym uwzględnieniem fluktuacji kadr na przykładzie województwa opolskiego

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O O Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 129, 1993

J ó z e f Kaczmarek*

POLITYKA KADROWA W O ŚW IACIE I WYCHOWANIU, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM FLU K T U A C JI KADR

NA PRZYKŁADZIE WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO

I n s t y t u t ś l ą s k i w Opolu ja k o j e d n o s t k a k o o r d y n u j ą c a p o d j ą ł b a ­ d a n ia w z a k r e s i e programu “ I n f r a s t r u k t u r a s p o łe c z n a w s y s t e m i e s p o ­ łeczno-ekonomicznym p a ń s tw a " w ramach C e n t r a ln e g o Programu Badart Podstawowych 09 .0 9 . p t . " P o l i t y k a s p o łe c z n a w P o l s c e " . B a d a n ia kon­ c e n t r o w a ł y s i ę na ekonomicznych .s p e k ta c h f u n k c j o n o w a n ia i ro woju i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j .

B a d a n ia p ośw ięcon e i n f r a s t r u k t u r z e s p o ł e c z n e j w o k r e s i e p r z e ­ mian s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y c h n a b r a ł y nowego j a k o ś c i o w e g o w y m iaru . P r z e k s z t a ł c e n i a systemowe państwa w k ie r u n k u g o s p o d a r k i ry n k o w e j s t w a r z a j ą nowe wyzwania oraz s z e r e g zagrożeń d l a f u n k c j o n o w a n ia i n ­ f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j .

D otychczasowy m o n o p o lis t a j a k im b y ł o państwo p o s z u k u je nowych ro z w ią z a ń e k o n o m ic z n o - o r g a n iz a c y jn y c h fu n k c jo n o w a n ia i n f r a s t r u k t u ­ r y s p o ł e c z n e j . N a s t ę p u j e p ro c e s d e c e n t r a l i z a c j i systuinu f i n a n s o w a ­ n i a i z a r z ą d z a n ia i n f r a s t r u k t u r ą s p o ł e c z n ą . Mecenat nad tym o b s z a ­ rem d z i a ł a n i a w c o r a z większym s t o p n iu p r z e c h o d z ić b ę d z ie pod j u ­ r y s d y k c j ę samorządów t e r y t o r i a l n y c h o r a z i n s t y t u c j i p u b l i c z n y c h . N i e w ą t p l i w i e będziemy m i e l i do c z y n i e n i a z tw orzeniem s i ę typowo k o m e r c y jn y c h i n s t y t u c j i z a jm u ją c y c h s i ę i n f r a s t r u k t u r ę s p o łe c z n ą w o k r e ś l o n y c h j e j segm entach.

K r y z y s ekonomiczny budżetu państwa i samorządów t e r y t o r i a l n y c h s k ł a n i a t e i n s t y t u c j e do p o s z u k iw a n ia o s z c z ę d n o ś c i . J a k w s k a z u je d otyc h c za so w e d o ś w ia d c z e n ie , w z n a c z n e j m ie rz e c i ę c i a fin a n s o w e

Mgr w I n s t y t u c i e Nauk Eko nom iczn ych , Wyższa S z k o ła Pe d a g o ­ g ic z n a im. Powstańców Ś l ą s k i c h , O p ole.

d o t y c z ą a f e r y n i e p r o d u k c y j n e j , w tym i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j . P o l i t y k a ekonomiczna n i e u w z g lę d n i a j ą c a z n a c z e n ia i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j , J a k o ele m entu p o l i t y k i s p o ł e c z n e j , d l a c a ł o k s z t a ł t u roz­ woju sp o łe c z n e g o może s t a n o w ić i s t o t n y c z y n n ik k r y z y s o g e n n y , r z u t u ­ j ą c y na p r z y s z ł y ro z w ó j gospo darczy k r a j u .

Z n a c z e n ie t e j p r o b le m a t y k i d l a c a ł o k s z t a ł t u ro zw oju s p o ł e c z n e ­ go p o d k r e ś l i ł p r o f , dr hab. Ja n u s z K r o s z e ls " I n f r a s t r u k t u r a społecz­ na s ta n o w i i s t o t n ą c z ę ś ć systemu s p o łe c z n e g o . Bez względu na doko­ n u ją c e s i ę przem iany i k ie r u n e k p rz e o b ra ż e ń s ta n o w i w c o r a z w i ę k ­ szym s t o p n iu ele m ent nowoczesnego, dynamicznego i hum an istyczneg o s p o łe c z e ń s t w a . I s t n i e j e w ię c p o t rz e b a s t a ł e j a n a l i z y c a ł o k s z t a ł t u uwarunkowań i c ec h ro zw oju tego podsystemu s p o łe c z n e g o . P o t rz e b n e są d y s k u s j e i o p ra c o w a n ia n a ś w i e t l a j ą c e d z i a ł a l n o ś ć t e j d z i e d z i n y z ró żn ych p u n k t ó w " 1.

Au tor n i n i e j s z e g o o p ra cow a nia ja k o Je d e n z w i e l u u c z e s t n i c z ą ­ c y c h w b a d a n ia c h CPBP 0 9 .0 9 .0 8 . k o n c e n tr o w a ł s i ę na r a c j o n a l i z a c j i z a t r u d n i e n i a w i n f r a s t r u k t u r z e s p o ł e c z n e j zarówno w s k a l i makroeko­ n o m ic z n ej j a k i w u j ę c i u r e g io n a ln y m . P o n iż s z e o p ra c o w a n ie j e s t próbą d y s k u s j i nad jednym z segmentów i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j , j a k im j e s t o ś w ia t a i wychow anie. F l u k t u a c j a k ad r w t e j d z i e d z i n i e j e s t hasłem wywoławczym d l a a n a l i z y f u n k c jo n o w a n ia tego segmentu, u ł a t w i a j ą c e j o k r e ś l e n i e p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a w o ś w i a c i e i wy­ chowaniu .

W p r a c y z o s t a ł y w y k o rz y s t a n e dane s t a t y s t y c z n e zeb ran e w o p r a ­ cow aniu sporządzonym p rz ez a u t o r a w ramach CPBP 0 9.0 9 . i o p u b l i k o ­ wane w ramach s e r i i " P o l i t y k a s p o łe c z n a w s y s t e m ie spo łecz eko

no-2

mlcznym p a ń s tw a " , o raz b ad a n ia w ła sn e przeprowadzone w K u r a to r iu m O ś w ia ty 1 Wychowania w Opolu.

1. UWAGI OGÓLNE

Od p o c z ą t k i l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h powszechnie propagowano wzo­ rz e c n a u c z y c i e l a s p e c j a l i s t y w pewnej w ą s k i e j d z i e d z i n i e . Uznano, 1 J . K r o s z e l , I n f r a s t r u k t u r a s p o łe c z n a w p o l i t y c e społecz­ n e j , Opole 1990, s . 9. 2 Zob. z e s z y t y : C z y n n ik i i w a run ki r a c j o n a l i z a c j i z a t r u d n i e n i a w i n f r a s t r u k t u r z e s p o ł e c z n e j na p r z y k ł a d z i e r e g io n u o p o l s k i e g o 1987; Kadry w s y s t e m ie i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j 1987; R a c j o n a l i z a c j a o ś w i a t y i wychowania na p r z y k ł a d z i e województwa o p o l s k i e g o , 1988.

że p od nosz enie k w a l i f i k a c j i n a u c z y c i e l i do poziomu p e ł n y c h s tu d ió w s t a j e s i ę n ie z b ę d n e . Po nad to uznano ró w n o c z e ś n ie , że n a l e ż y k w a l i ­ f i k a c j e t e p o d n o s ić w c i ą g u c a ł e g o o k re s u p r a c y zawodowej w s y s t e ­ mie k s z t a ł c e n i a u s t a w ic z n e g o i s a m o k s z t a ł c e n i a .

W z rostow i wymagań n i e t o w a r z y s z y ł je d n a k o d p ow ie dn i system mo­ t y w a c y j n y . Wprowadzenie w ż y c i e modelu n a u c z y c i e l a s p e c j a l i s t y n a ­ p o t y k a ł o p rz e s zk o d ę w p o s t a c i s ta n u bazy m a t e r i a l n e j s z k o l n i c t w a i w y p osaż enia w podstawowe pomoce d y d a k t y c z n e .

Wobec n a s i l a n i a s i ę ne gatywnych z j a w i s k w o ś w i a c i e , proble m pra­ cy n a u c z y c i e l i s t a ł s i ę przedmiotem w i e l u d y s k u s j i . N a j d o t k l i w s z y b y ł n a r a s t a j ą c y n i e d o b ó r w y k w a li f i k o w a n y c h k a d r . Aby J e p oz yska ć na­ l e ż a ł o s t w o r z y ć p rz e d e w s z ys tkim w ł a ś c i w e w a ru n k i p r a c y . W roku 19B2 Sejm u c h w a l i ł " K a r t ę n a u c z y c i e l a " , k t ó r a w nowy sposób o k r e ś l a ł a s t a t u s pedagogów, n a d a j ą c s z e r o k i e u p r a w n i e n ia s z c z e g ó l n i e tym, k t ó r z y p od ejm ow ali p r a c ę w śro d o w isk u n a j d o t k l i w i e j odczuwającym b ra k k a d r . Dokument te n wbrew powszechnym op in iom n i e s t w a r z a ł s z c z e g ó ln e g o u p r z y w i l e j o w a n i a n a u c z y c ie lo m , l i k w i d o w a ł j e d y n i e upo­ ś l e d z e n i e w sto su n ku do in n y c h zawodów, g łó w n ie odnoszące s i ę do zarobków i r z e c z y w i s t e g o czasu p r a c y . " K a r t a n a u c z y c i e l a " g w a r a n t o ­ w a ła ponadto n a u c z y c ie lo m z atru d n ion ym w m i e j s c o w o ś c i a c h do 5 t y s . mieszkańców prawo do b e z p ła t n e g o m i e s z k a n ia , Je d n a k ż e k w e s t i i t e j w s k a l i g l o b a l n e j n i e ro z w iąz an o z powodu b raku d o s t a t e c z n e j l i c z b y m ie sz k ań . Oferowane w a ru n k i f in a n s o w e p r a c y w s z k o l n i c t w i e s t a n o w i ­ ł y o n i s k i e j a t r a k c y j n o ś c i teg o zawodu, mimo wprowadzenia p rzez " K a r t ę n a u c z y c i e l a " p o s ta n o w ie ń o wyrównaniu zarobków z grupą In ż y - n i e r y j n o - t e c h n i c z n ą , z a t r u d n io n ą w s f e r z e p r o d u k c j i m a t e r i a l n e j . P r o c e d u r a n a l i c z a n i a , w y ł ą c z e n i e p o s z c z e g ó ln y c h grup zawodowych oraz r e l a t y w n i e n i s k i s t a t u s t y c h grup w poró w naniu z p ra co w n ik am i b e z p o ś r e d n io p r o d u k c y jn y m i n i e p o p r a w i ł s t a t u s u ekonomicznego n a u ­ c z y c i e l i .

P r e s t i ż ekonomiczny n a u c z y c i e l i s t a n o w i ł e le m e n t n e g a ty w n e j s e ­ l e k c j i i n t e l e k t u a l n e j kandydató w do tego zawodu3 .

B r a k i kadrowe w o ś w i a c i e i wychowaniu u z u p e łn ia n o ab s o lw e n tam i s z k ó ł ś r e d n i c h o r a z ab s o lw e n tam i s z k ó ł p o l i c e a l n y c h , k t ó r y c h s i e ć z n a c z n ie rozbudowano, s z c z e g ó l n i e w d e f i c y t o w y c h s p e c j a l n o ś c i a c h - t j . wychowaniu p rz e d s z k o ln y m , p la s t y c z n y m , te c h n ic z n y m i n a u c z a n iu

3 D. S t a s j e w s k a , Problem y kadrowe w o ś w i a c i e , " P o l i t y ­ ka S p o ł e c z n a " 1966, n r 11/12, s . 15-16.

początkowym. Je d n o c z e ś n ie utworzono t r z y l e t n i e m a g i s t e r s k i e s t u d i a z aocz ne, k t ó r e u z u p e ł n i a ł y k w a l i f i k a c j e , a l e tak że p o z w a l a ły p o z y s ­ kać osoby n i e zrażone warunkami p r a c y , gdyż j u ż w c z e ś n i e j b y ł y one z a t r u d n io n e w tym r e s o r c i e . Z n a c z n ie zwiększono l i m i t p r z y j ę ć na s t u d i a ped ag og iczne o raz z n i e s i o n o l i m i t p r z y j ę ć na 3 t u d ia c h z a o c z ­ nych d l a n a u c z y c i e l i . L i m i t y d o t y ć z y ł y l i c z b y s k ie r o w a ń , k t ó r e u z y ­ s k i w a ł y s z k o ły przez k u r a t o r i a o ś w ia t y i wychowania.

N a le ż y ta k ż e p o d k r e ś l i ć , że w a n a li z o w a n e j d e k a d z ie n a s t ą p i ł rozwój k ad r i I n s t y t u c j i n i e z w iązanych b e z p o ś r e d n io z nauczaniem, l e c z i n t e g r a l n i e z w ią za n y c h ze s z k o ł ą , w a ru n k u ją c y w z ro s t e fe k ty w -4 n o ś c i systemu o ś w ia t y -. P o r a d n ie s z k o ln e oraz i n s t y t u t y k s z t a ł c e n i a k ad r ( I K N if lO ) z a t r u d n i a ł y w y s o k ie j k l a s y s p e c j a l i s t ó w , t j . p s y c h o l o ­ gów, pedagogów s z k o ln y c h , l e k a r z y o raz n a u c z y c i e l i s p e c j a l i s t ó w . Jed n ak ż e ze względów ekonomicznych w o s t a t n im o k r e s i e n a s t ą p i ł o gwałtowne z a ła m a n ie t e j formy w s p ó ł d z i a ł a n i a z systemem o ś w ia t y i w y c h o w an ia.

2. ZATRUDNIENIE W OŚWIACIE I WYCHOWANIU

W l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h w województwio op o lsk im n a s t ą p i ł w z ro st z a t r u d n i e n i a n a u c z y c i e l i o o k o ło 17%, w tym mężczyzn o o k o ło 7 ,5 % , k o b i e t . n a t o m ia s t o o k oło 194. Je d n a k ż e tempo tego p r z y r o s t u b y ł o z róż nicow a ne i od 1904 r . d a ł s i ę zauważyć s y s t e m a t y c z n y Jeg o spadek. W l i c z b a c h bezwzględnych n a s t ą p i ł spadek z a t r u d n i e n i a w s z k o l n i c t w i e podst.awowym o o k o ło 3%, w s z k o ła c h a r t y s t y c z n y c h 3 ,5 4 , ś r e d n i c h t e c h n ic z n y c h 14 o raz zawodowych 14,24.

W z rost z a t r u d n i e n i a n a u c z y c i e l i n i e b y ł s k o r e lo w a n y ze z j a w i s ­ kami d e m o g r a f ic z n y m i, w l a t a c h 1981-1904 m ie liś m y bowiem do c z y n i e ­ n i a z f a l ą wyżu d e m o g ra fic z n e g o , k tó r e g o k onsekw encją b y ł o w e j ś c i e z n a c z n e j l i c z b y d z i e c i do s z k ó ł podstawowych pod k o n ie c dekady.

’* ’

J e d n o c z e ś n ie zaobserwowano w tym w ł a ś n i e o k r e s i e z m n i e j s z e n ie tempa z a t r u d n i e n i a n a u c z y c i e l i . R o z w ią z a n ie tego problemu r e s o r t r e a l i z o ­ wał poprzez z w ię k s z e n ie l i c z e b n o ś c i k l a s i o d d z ia łó w . N a s t ą p i ł o p o­ g o r s z e n ie warunków n a u c z a n ia t a k ż e poprzez z w ię k s z e n ie zmianowości p r a c y w s z k o ła c h .

4

L. K o ż u c h o w a k i , " F u n k c j e pedagoga w p o r a d n i c t w i e " , “ P o l i t y k a S p o łe c z n a " 1984, nr 10, s . 5.

Do n i e p o k o j ą c y c h z j a w i s k w s z k o l n i c t w i e n a l e ż y n i e w ą t p l i w i e z a ­ l i c z y ć d a l s z y p ro c e s f e m i n i z a c j i tego zawodu. W o ś w i a c i e i wychowa­ n i u z a t r u d n io n y c h b y ł o ogółem o k o ło 62,5% k o b i e t . P r o c e s t e n ma c h a r a k t e r c i ą g ł y . P r o p o r c j e powyższe są z b l i ż o n e t a k ż e w u j ę c i u t e ­ r y t o r i a l n y m . Zmiana t y c h t e n d e n c j i w n a j b l i ż s z e j p r z y s z ł o ś c i wyd aje s i ę mało prawdopodobna, ponieważ ab s o lw e n tam i k ie ru n k ó w p e d a g o g ic z ­ n y c h , a s z c z e g ó l n i e n a u c z a n ia początkowego i wychowania p r z e d s z k o l ­ nego są w powyżej 90% k o b i e t y . U d z i a ł p ro c e n to w y k o b i e t z a t r u d n io n y c h w ró ż n y c h t y p a c h s z k ó ł b y ł z ró ż n ic o w a n y i p r z e d s t a w i a ł s i ę n a s t ę p u j ą c o : p r z e d s z k o la - 100% s z k o ł y podstawowe - 60,0% l i c e a o g ó l n o k s z t a ł c ą c e - 62,0% s z k o l n i c t w o zawodowe - 49,0% s z k o l n i c t w o wyższe - 30,0% in n e p la c ó w k i - 57,0%

Konsekwencje tego zjaw iska zostaną omówione w d a l s z e j c z ę ś c i p racy poświęconej f l u k t u a c j i kadr.

0 e f e k t y w n o ś c i n a u c z a n ia d e c y d u j ą n i e t y l k o względ y lic z b o w e a l e ta k ż e poziom i s to p ie rt p r z y g o to w a n ia zawodowego k a d r . W oświa­ c i e i wychowaniu z a t r u d n io n y c h b y ł o ogółem o k o ło 40% pracowników z w y k s z t a łc e n ie m wyższym, w tym n a u c z y c i e l e z p e łn y m i k w a l i f i k a c j a m i s t a n o w i l i ( s z k o ł y podstawowe, ś r e d n i e i zawodowe) o k o ło 60%. J e d ­ nakże b r a k i kadrowe spowodowały w z ro s t z a t r u d n i e n i a pracowników z w y k s z t a łc e n ie m śred nim na s ta n o w is k a n a u c z y c i e l s k i e z jednoczesnym wymogiem u z u p e ł n i e n i a w y k s z t a ł c e n i a . S z c z e g ó l n i e d o t y c z y ł o to a b s o l ­ wentów l i c e ó w o g ó l n o k s z t a ł c ą c y c h . W z rost z a t r u d n i e n i a t e j gru py p r a ­ cowników w y n o s i ł o k o ło 380%,co s t a n o w i ł o o k o ło 4% w s z y s t k i c h zatrud­ n i o n y c h .

N a s i l e n i e n e g a ty w n e j p o l i t y k i k a d ro w e j zaobserwowano s z c z e g ó l ­ n i e w l a t a c h 1983-1985, k i e d y t o z a le d w i e co 6 a b s o lw e n t różnych t y ­ pów s z k ó ł z a t r u d n io n y w o ś w i a c i e i wychowaniu p o s i a d a ł wymagane kwa­ l i f i k a c j e zawodowe.

I s t o t n y m elementem poprawy J a k o ś c J n a u c z a n i a J e s t n i e t y l k o w z ro s t z a t r u d n i e n i a n a u c z y c i e l i z p rz yg o to w an ie m pedagogicznym , s z c z e g ó l n i e z w y k s z t a łc e n ie m wyższym, a l e z a t r u d n i e n i e I c h z g o d n ie z p rzygotowaniem uzyskanym w s z k o l e . B a d a j ą c zgodność między zawodem wyuczonym a zawodem wykonywanym na s t a n o w is k u n a u c z y c i e l a wybrano 15 s p e c j a l n o ś c i 1 dokonano p o ró w n a n ia . Na 100% n a u c z y c i e l i

z w y k s z t a łc e n ie m wyższym 11,14 b y ł o z a t r u d n io n y c h n i e z g o d n i e z z a ­ wodem wyuczonym w s z k o l e .

Do negatywnych z j a w i s k n a le ż y ta k ż e z a l i c z y ć f a k t , że co 7 n a u c z y c i e l z a t r u d n io n y w o ś w i a c i e i wychowaniu u z a l e ż n i o n y b y ł od n a s t ę p u j ą c y c h warunków: z a t r u d n i e n i e na pierwszym e t a c i e poza o ś w i a t ę , z a t r u d n i e n i e na n ie p e łn y m e t a c i e oraz r e z y g n a c j a z eme­ r y t u r y .

N a le ż y ponadto p o d k r e ś l i ć , że J e d y n i e 33% n a u c z y c i e l i p ra c o w a ło w ramach nomin alnego czasu p r a c y zgodnie z e t a t e m , p o z o s t a l i p r a c o ­ w a l i w g od zinach n a d l ic z b o w y c h , w tym o k o ło 10% n a u c z y c i e l i p r a c o ­ wało powyżej 40 godz. t y g o d n io w o . Szacunkowo o k r e ś l a j ą c z a p o t r z e b o ­ wanie na n a u c z y c i e l i , p rz y u w z g lę d n ie n iu z a t r u d n i e n i a n a u c z y c i e l i spoza o ś w i a t y , na n ie p e łn y m e t a c i e , z a t r u d n i e n i a w g o d z in a c h nad­ l i c z b o w y c h o raz o f i c j a l n i e z a r e j e s t r o w a n y c h wolnych m i e j s c p r a c y , uzyskano ł ą c z n i e od 24,5% do 34,5% braków kad ro w ych, z j a k i m i b o r y ­ k a ł s i ę r e s o r t o ś w i a t y w m i n io n e j d e k a d z ie .

3. FLUKTUACJA KADR

Ogólny w z ro st z a t r u d n i e n i a u ru c h o m ił ta k ż e zw ięk szon y p ro c e s odchodzenia pracowników z tego r e s o r t u . B a d a j ą c f l u k t u a c j ę kadr zaobserwować można z m n i e j s z a j ą c ą s i ę s t a b i l i z a c j ę k a d r . W sp ó łc z y n ­ n ik p r z y j ę ć wahał s i ę w g r a n i c a c h od 12,5 do 1 5 , 1 % , n a t o m ia s t w s p ó ł­ c z y n n ik z w o ln ie ń od 9,7 do 14,9%.

Ruch z a t r u d n io n y c h p e ł n i e j można zaobserwować z e s t a w i a j ą c go z o d e jś c ie m z p r a c y z p rz y c z y n n a t u r a l n y c h - t j . p r z e j ś c i e m na em ery­ t u r ę lu b r e n t ę o raz o p ie k ą nad d z ie c k ie m . Ł ą c z n i e z powyższych po­ wodów o d e s z ło z p r a c y 1 1,2% w s z y s t k i c h z a t r u d n i o n y c h , co s ta n o w i 69,9% w s z y s t k i c h z w o l n ie ń . F a l a wyżu d em o g rafic z n e g o ( l a t a 1980- -1984) u j a w n i ł a s i ę we w z r o ś c ie l i c z b y k o b i e t k o r z y s t a j ą c y c h z u r l o ­ pu wychowawczego, j e d n o c z e ś n ie od 1982 r . n a s t ą p i ł spadek l i c z b y osób up ra w n ion y ch do p ła t n e g o u r lo p u wychowawczego. D la porównania w 1985 r . z tego ś w ia d c z e n ia k o r z y s t a ł o 33,3% m n ie j niż w roku 1982, c h o c i a ż bezwzględna l i c z b a osób p r z e b y w a ją c y c h na u r l o p i e wychowaw­ czym b y ł a wyższa o 10,3%.

Trudna s y t u a c j a kadrowa z o s t a ł a spotęgowana d e c y z j ą o m o ż l i ­ w o śc i p r z e j ś c i a pracowników w c z e ś n i e j s z ą e m e r y t u r ę . D e c y z ja powyższa spowodowała p r z y ś p ie s z o n y p ro c e s od cho dzenia na

emery-t u r ę pracowników z dużym semery-tażem p r a c y o r a z o wysokim s emery-t o p n i u p r z y ­ g o to w a n ia zawodowego. Apogeum z j a w is k o to o s i ą g n ę ł o w 1905 r . , k ie d y n a s t ą p i ł w z ro s t p rz e c h o d z e n ia na w c z e ś n i e j s z ą e m e r y t u r ę 0 26,44 w i ę c e j n i ż w roku 1902. W n a s t ę p n y c h l a t a c h mamy do c z y n i e n i a z ła g o d n ie j s z y m odpływem k ad r z tego powodu.

A n a l i z u j ą c u z a s a d n io n y ub yte k kad r w s z k o l n i c t w i e i wychowaniu dokonano n a s t ę p u j ą c e g o z e s t a w i e n i a : z w o l n i e n i a ogółem - 100,0% w tym k o b i e t y : - 73,5% e m e ry t u ry - 10,5% w c z e ś n i e j s z e e m e ry t u ry - 4,7% r e n t y - 2,4% u r l o p y wychowawcze - 4<.,2% A n a l i z a wieku n a u c z y c i e l i w y la z u j e pozytywne t e n d e n c j e , j a k i e mają m i e j s c e w o ś w i a c i e i wychowaniu w w o je w ó d ztw ie o p o ls k im . Z a ­ notowano o b n i ż e n ie s i ę w skaź nik a d o t y c z ą c e g o praco w ników w w ieku do 24 l a t o 6,4% oraz pracuwników powyżej 60 l a t o 0 ,5 % . j e d n o c z e ś n i e w z ró s ł u d z i a ł pracowników w wieku od 50 do 60 roku ż y c i a o 4, H . N a jw ię k s z a l i c z b a n a u c z y c i e l i p r a c u j e w wieku międ/y 30 a 40 ro kiem ż y c i a , w / ro s t t e j grupy n a u c z y c i. i i w y n ió s ł 3 ,1 % . N a u c z y c i e l e wie­ ku od 25 roku do 60 roku ż y c i a s t a n o w i l i ł ą c z n i e 07,2% w s z y s t k i c h z a t r u d n i o n y c h . W zrost z a t r u d n i e n i a w t e j g r u p i e w ie k o w e j w y n o s i ł ogółem 9%. C h a r a k t e r y s t y c z n e j e s t ta k ż e z j a w i s k o , i ż n a u c z y c i u K z a t r u d n i e n i w wieku do 24 l a t w o k o ło 60% n i e p r z e p r a c o w a l i t r z e c h l a t i w s k a ź n ik i f l u k t u a c j i b y ł y tu n a jw y ż s z e . N a le ż y je d n a k ż e p o d k r e ś l i ć , \> ru ch z a t r u d n i o n y c h w o ś w i a c i e 1 wychowaniu wykazywał zde cydowanie w ię k s z ą s t a b i l i z a c j ę n i ż л c a ­ ł e j g ospo da rce n a ro d o w e j. W i n f r a s t r u k t u r z e s p o ł e c z n e j п и : г у ш 1 wskaźnikami z w o ln ie ń oraz p r z y j ę ć odznaczać s i ę j e d y n i e d z i a ł - au k i i rozw oju t e c h n i k i . P o z o s t a ł e d z i a ł y wykazyw ały n i ż s z ą s l a h i i i i ę k a d r .

N i e w ą t p l i w i e na f l u k t u a c j ę kadr wpływa także, n i s k a ra ng a e k o n o ­ miczna zawodu n a u c z y c i e l a oraz p o l i t y k a in w e s t > c y j n a w tym r e s o r - c i e J . L a t a o s i e m d z i e s i ą t e c h a r a k t e r y z u j ą s i ę spadkiem i n w e s t y c j i w i n f r a s t r u k t u r z e s p o ł e c z n e j w p orównaniu do l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h . i f 5 ľ* 1 k 0 ł a 3 e . " i 0c . z > N a k ła d y i n w e s t y c y j n e пз ro zw ój i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j w P o l s c e ; O p t y m a l i z a c j a k s z t a łt o w a n i a kom’ p leksów i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j , pod. r e d . 3

.

L i c z b a s z k ó ł ś r e d n i c h oraz p o l i c e a l n y c h t y l k o w p i e r w s z e j p i ę c i o ­ l a t c e z m n i e j s z y ł a s i ę o 66 p la c ó w e k , a l i c z b a uczniów tam u c z ąc y c h s i ę o o k o ło 2 t y s . , spadek z a t r u d n i e n i a n a u c z y c i e l i w t y c h s z k o ła c h w y n o s ił 1 0, 4\.

4. UWAGI KOŃCOWE

Ocena p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a w o ś w i a c i e i wychowaniu p rz e z p r y z ­ mat f l u k t u a c j i kadr w tym r e s o r c i e mogłaby j e d y n i e wypaczyć f a k t y c z ­ ny s t a n teg o d z i a ł u , k t ó r y m ia ł m ie js ; w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h . Ponadto u n ie m o ż l i w i a ł o b y to wska za nie na optym alne ro z w ią z y w a n ie problemów w d e k a d z ie l a t d z i e w i ę ć d z i e ą t y c h :

- po p ie r w s z e - obecna s y t u a c j a s;. łeczno-ekono m iczna o ś w ia t y j e s t konsekw encją p o l i t y k i prowadzonej a l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h , w k t ó r e j zdecydowany p r i o r y t e t miał;, s f e r a p r o d u k c y jn a ; k r e a c j a t e j p o l i t y k i s z c z e g ó l n i e d o t k l i w i e o d b i ł a s i ę na analizowanym r e s o r c i e , co w k o n s e k w e n c ji doprowadź to do t r w a ł y c h negatywnych z ja w is k j - po d r o g ie - n a s t ą p i ł t r w a ł y i po ł ę b i a j ą c y s i ę p ro c e s fe m in i- z a r . j i zawodu n a u c z y c i e l a ; z powodów r i ^ i j r a l n y c h s tw a r z a to z a k ł ó c e ­ n i e p ro c e su d yd ak tycz ne g o i e f e k t y w n o ś c i n a u c z a n ia ( u r l o p y wycho­ wawcze, o p ie k a nad d z i e c k i e m ) ;

- po t r z e c i e - n i s k i e wynagrodzeni:: w tym r e s o r c i e powoduje n e ­ gatywną s e l e k c j ę do tego zawodu oraz odcho dzenie n a j b a r d z i e j a k t y w ­ nych n a u c z y c i e l i do zawodów o wyższym s t a t u s i e ekonomicznym; i s t o t ­ nym c z y n n ik ie m zatrzym ującym d ośw iadczonych pedagogów w s z k o le są stosunkowo d ł u g i e w a k a c j e , r e l a t y w n i e d łu ż s z y u r l o p n i ż w in n y c h zawodach;

- po c z w a r t e - p o l i t y k a k s z t a ł c e n i a kad r n i e o d p o w ia d a ła r z e ­ cz yw isty m potrzebom tego r e s o r t u , powodując k o n ie c z n o ś ć z a t r u d n i a ­ n i a n a u c z y c i e l i bez wymaganych k w a l i f i k a c j i ;

- po p i ą t e - p o l i t y k a kadrowa prowadzona w s z k o ła c h powodowała z a t r u d n i e n i e z n a c z n e j c z ę ś c i n a u c z y c i e l i z wymaganymi k w a l i f i k a c j a ­ mi, jed n ak że n i e z g o d n i e z zawodem wyuczonym w s z k o l e ;

- po s z ó s t e - n a s t ę p u j e spadek tempa z a t r u d n i e n i a absolw entów s z k ó ł wyższych г prz ygotowaniem pedagogicznym.

Nasuwa s i ę n a s t ę p u j ą c a r e f l e k s j a : k o n ie c z n e zm ia ny, j a k i e muszą dokonać s i ę w r e s o r c i e o ś w i a t y i wychowania s p o t ę g u ją p r o c e s f l u k

-t u a c j l k a d r . Zmiany -t a k i e będą k o n ie c z n e i będą p o z y -t y w n ie o d d z i a ­ ływań na p ro c e s e d u k a c y jn y . Oo podstawowych zagadniart z a l i c z y ć n a ­ l e ż y r a d y k a ln e z m n i e js z e n ie f e m i n i z a c j i zawodu n a u c z y c i e l a . Zmia­ ny t r e ś c i n a u c z a n ia p r z y g o to w u ją c y c h młode p o k o l e n i e do g ospo­ d a r k i ry n k o w e j spowoduję t a k i e zmiany k s z t a ł c e n i a k a d ry p e d a g o g ic z ­ n e j o raz zmiany przedmio tów n a u c z a n i a . Zmiany t e ta k ż e w p łynę na w z ro s t f l u k t u a c j i k a d r .

Reasumujęc poprawa e f e k t y w n o ś c i k s z t a ł c e n i a d z i e c i i m ło d z ie ż y może n a s t ą p i ć poprzez w z ro st f l u k t u a c j i k a d r . To z j a w i s k o w o b e c n e j c h w i l i uznać t r z e b a za c z y n n ik z b wszech m iar p o z yty w n y .

J ó z e i Kaczmarek

PERSONNEL POLICY IN THt SECTOR OF EDUCATION W IIH A SPEC IA L ( MPHAbIS LAIO UN LABOUR IURNUVER (CASE SIUDY UF THE ADMINISTRATIVE PROVINCE OF Ü P 0 L E )

The a n a l y s t s p erform ed by t!, a u t h o r i s f o c u s s e d on the e m plo y­ ment p o l i c y in the s e c t o r of ed; it ion in the e i g h t i e s , wt .h la b o u r t u r n o v e r p r o v i d i n g o n ly a baukeround f o r i t s c r i t i c a l a p p r a i s a l . Jn the f i r s t p a r t ut tho a i t i c J j , t h e r e a r e d i s c u s s e d the main u i re c t io ns of the employment p o l i c y aimed a t c o u n t e r a c t i n g the n e g a t i v e phenomena in t h i s s e c t o r . The second p a r t c o n t a i n s a re v i e w ol the s t a t e of employment in the s e c t o r o f e d u c a t i o n . The s t u d i e s r e v e a l e d riot o n ly a d e f i c i t of p e r s o n n e l but a l s o the f a c t U ia t q u a l i f i c a t i o n s of many t e a c h e r s do not comply w i t h the r e q u i r e ­ ments posed by the " T e a c h e r C h art". The p a s t p o l i c y o i r e c r u i t i n g t e a c h e r s to meet the e x i s t i n g demand le d tu a d e c l i n e in t e a c h in n s t a n d a r d s . The t h i r d p a r t oi th e a r t i c l e p r e s e n t s s y n t h e t i c f i n d i n g s of s t u d i e s on la b o u r t u r n o v e r in t h i s s e c t o r The c o n ­ c l u s i o n s e n s u in g from th es e s t u d i e s a l l o w to ad van ce a t h e s i s t h a t the p e rs o n n e l p o l i c y in the s e c t o r o f e d u c a t i o n u n d e r e s t i m a t e d the r o l e of e d u c a t i o n in the c o u n t r y s s o c io - e c o n o m ic d ev elop m e nt The n e g a t i v e phenomena, which ac c u m u la te d i n the e i g h t i s w i l l be e x e r t i n g an i n f l u e n c e on the e d u c a t i o n l e v e l o f the P o l i s h ’ s o c i e t y in t h i s d ecad e. The p r e s e n t s e a r c h f o r emergency b u d g e t a r y s a v i n o s a t the c o s t of e d u c a t i o n w i l l push down P o la n d to t h2 l e v e l o f backward c o u n t r i e s i n c i v i l i z a t i o n a l d e v e lo p m e n t. T h is a r t i r l p i « o n l y an a tte m p t a t showing t h i s t h r e a t .