1
Wstęp
Racjonalne funkcjonowanie podmiotu gospodarczego w warunkach gospodarki globalnej związane jest przede wszystkim z koniecznością oraz potrzebą umiejętnego i sprawnego procesu zarządczego.
Przedsiębiorstwo dążąc do uzyskania przewagi konkurencyjnej oraz przetrwania w nieustannie zmieniającym się otoczeniu gospodarczym zmuszone jest aktywnie zarządzać zarówno zasobami materialnymi, jak i niematerialnymi. Umiejętne zarządzanie jest tym bardziej istotne w obecnych czasach, kiedy zysk wypracowany przez przedsiębiorstwo jest skorelowany ze zmianami cen, kursów walut oraz stóp procentowych na rynkach finansowych. Nie bez znaczenia jest także fakt, iż działające w obecnych warunkach rynkowych przedsiębiorstwo bardzo często pozyskuje kapitał poprzez emisję akcji. Wówczas, jego właścicielami stają się akcjonariusze, a zatem zarządzający przedsiębiorstwem powinni mieć na uwadze ich najlepiej pojęty interes, a proces umiejętnego zarządzania ryzykiem powinien zapewnić stabilność funkcjonowania przedsiębiorstwa dając tym samym bezpieczeństwo finansowe akcjonariuszom.
W procesie zarządzania przedsiębiorstwem niebagatelną rolę spełniają strategie zabezpieczające stanowiące efektywne, aczkolwiek niepozbawione wad narzędzia wspomagające proces zarządzania przedsiębiorstwem. Odpowiednie zastosowanie instrumentów finansowych może stanowić nieocenioną pomoc dla fundamentów procesu zarządzania, jakimi są planowanie, organizowanie, kierowanie oraz kontrolowanie. Strategie zabezpieczające, w niniejszej pracy, traktowane są jako podstawa, na której przedsiębiorstwo może z powodzeniem realizować swoją strategię operacyjną.
Celem niniejszej pracy jest opracowanie metody wyboru instrumentów pochodnych składających się na strategię zabezpieczającą tak, aby uzyskać możliwie najbardziej optymalne zabezpieczenie wyniku finansowego, w stosunku do założeń budżetowych. Metoda ta, w porównaniu do obecnie stosowanych, bazować będzie na wykorzystaniu modelu kształtowania zmienności oraz przyjętych założeniach dotyczących optymalizacji rachunku zysków i strat w kontekście zwiększenia prawdopodobieństwa realizacji przyjętych założeń budżetowych.
2
Na wybór tematu pracy miało wpływ wiele przesłanek, ale te najbardziej istotne to:
1. Finansowe instrumenty pochodne stanowią szeroko rozpowszechnione narzędzie zarówno w Polsce, jak i na świecie.
2. Inżynieria finansowa będąca gałęzią finansów stanowi młody i nieustannie, dynamicznie rozwijający się obszar badań naukowych.
3. Wzrost zmienności cen na rynkach finansowych może powodować konieczność stosowania coraz bardziej efektywnych metod zabezpieczania wyniku finansowego.
4. Rosnące zapotrzebowanie na sprawne zarządzanie ryzykiem.
5. Konieczność kształtowania świadomego i pożądanego poziomu ryzyka. 6. Ryzyko finansowe w przedsiębiorstwach międzynarodowych wpływa nie
tylko na zmienność strumieni pieniężnych, ale także na warunki inwestycyjne. 7. Potrzeba stabilizacji rachunku wyników i bilansu, zabezpieczenie stopy zwrotu
przy stosunkowo niskich kosztach transakcyjnych.
8. Umożliwienie przedsiębiorstwu restrukturyzacji źródeł finansowania.
9. Rozwój technologii komputerowej umożliwiającej efektywniejsze pozyskiwanie i przetwarzanie informacji.
Temat pracy związany jest z zabezpieczeniami finansowymi dokonywanymi na rynkach terminowych.
W pierwszym rozdziale podano uzasadnienie celowości podjęcia tematu pracy, zwrócono uwagę na ryzyko związane z prowadzeniem działalności wydobywczej, a także na możliwość stosowania instrumentów pochodnych w celach zabezpieczających.
W rozdziale drugim dokonano przeglądu aktualnego stanu literatury z zakresu ryzyka rynkowego w ujęciu ogólnym oraz ze szczególnym uwzględnieniem publikacji dotyczących branży wydobywczej. Uwagę zwrócono także na pozycje naukowe dotyczące metod pomiaru ryzyka, w tym koncepcji wartości zagrożonej (VaR). Przedstawiono tu także problematykę związaną z zastosowaniem instrumentów inżynierii finansowej w przedsiębiorstwach.
3
W rozdziale trzecim postawiono tezę pracy oraz sformułowano cel główny i cele cząstkowe.
Kolejny, czwarty, rozdział pracy dedykowany jest szeroko rozumianemu ryzyku. W rozdziale tym przedstawiono szereg rozmaitych definicji ryzyka sformułowanych przez różnych autorów, ponadto scharakteryzowano wybrane rodzaje ryzyka, które z punktu widzenia autora występują w większości przedsiębiorstw. Przedstawiono ponadto koncepcje podejścia do ryzyka, jakie może wybrać i zaakceptować przedsiębiorstwo. W dalszej części rozdziału opisano proces zarządzania ryzykiem, zwracając szczególną uwagę metody pomiaru i modelowania ryzyka.
Piąty rozdział pracy poświecono charakterystyce rynku giełdowego oraz pozagiełdowego, na których to rynkach dokonywany jest zakup i sprzedaży różnorakich instrumentów finansowych. Podano definicje instrumentów pochodnych oraz scharakteryzowano te, które pozwalają dokonywać zabezpieczeń wyniku finansowego w przypadku przedsiębiorstwa górniczego. Przedstawiono istotę oraz podstawowe pojęcia związane ze stosowaniem kontraktów futures, forward, swap, opcji, a ponadto scharakteryzowano model wyceny kontraktów opcyjnych wraz z miarami wrażliwości. W dalszej części tego rozdziału poddano analizie giełdowe i pozagiełdowe rynki instrumentów pochodnych funkcjonujące w ostatnich latach. Przedstawiono tu także wybrane i najbardziej znaczące podmioty, dzięki którym możliwe jest dokonywanie transakcji zabezpieczających na rynku giełdowym, t.j: Londyńska Giełda Metali (LME), Amerykańska Giełda Towarowa (CME), Shanghai Futures Exchange (SHFE) oraz Indyjska Giełda Surowcowa (MCX).
W kolejnym, szóstym, rozdziale dokonywana jest analiza możliwości zastosowania instrumentów pochodnych w celach zabezpieczających. Analiza ta skupia się wokół możliwości zastosowania kontraktów opcyjnych dla eksportera. Przedstawiono tu także struktury opcyjne, których stosowanie pozwala zmniejszyć koszt wdrożenia strategii zabezpieczającej. Zwrócono uwagę także na koszty związane z wdrożeniem strategii zabezpieczającej dla różnych wariantów oraz różnego horyzontu czasowego. Dalsza część rozdziału dotyczy rozważań nad wykorzystaniem technik symulacyjnych celem otrzymania możliwych do uzyskania scenariuszy kształtowania się cen instrumentu podstawowego będącego przedmiotem późniejszego zabezpieczania. W ostatniej części dokonano oceny stosowania kontraktów opcyjnych w celach zabezpieczających bazując na historycznych notowaniach kursu miedzi.
4
Najistotniejszym rozdziałem dla całości badań jest rozdział siódmy. Dokonano w nim opisu wykorzystania w praktyce modeli rodziny GARCH i działania mające na celu estymację parametrów, weryfikację oraz symulację przyszłych scenariuszy. Przedstawiona w nim zostaje opracowana na potrzeby badań metoda wyboru instrumentów pochodnych składających się na strategię zabezpieczającą tak, aby można było uzyskać najbardziej optymalne zabezpieczenie wyniku finansowego w stosunku do założeń budżetowych. Dokonane tu zostają, przy użyciu opracowanego i odpowiednio skalibrowanego modelu obliczenia oraz zbudowane scenariusze stanowiące podstawę, która wprowadzona do zbudowanego modelu rachunku zysków i strat umożliwia szacowanie przyszłych wyników finansowych przedsiębiorstwa. Mając na uwadze fakt, iż kształtowanie się wyników finansowych przedsiębiorstwa realizowane jest z uwzględnieniem ewentualnej strategii zabezpieczającej, zbudowana metoda w istotny sposób dawać powinna podstawę do prowadzenia racjonalnej polityki w zakresie zabezpieczenia wyników finansowych przedsiębiorstwa górniczego.
W rozdziale ósmym dokonywane jest podsumowanie niniejszej pracy i wyciągnięte zostają stosowne wnioski.
