Pamięć ofiarowana Bronisławowi Piłsudskiemu (1866-1918)

Przy czym były na nich zachow ane w szystkie nazw y japońskie. W kolejnych la­ tach (1 9 4 6 -1 9 4 7 ) na Sachalinie i na W yspach K urylskich p racow ała specjalna kom isja ds. zm iany nazw topograficznych oraz m iejscow ości. O trzym ały one w ów czas nazw y rosyjskie, które znalazły się na nowej m apie w ydanej 1949 ro ­ ku. N ow a m apa południow ego Sachalinu w skali 1:100 000 opracow ana została przez kartografa S. N iew ierow a na podstaw ie jap o ń sk ich zdjęć topograficznych z 1933 i 1934 roku. D aw na G óra Sm oka otrzym ała nazw ę G óra B orysa [!] P ił­ sudskiego. A utorzy m apy nie w iedzieli zapew ne dokładnie kim był ów P iłsud­ ski, a inicjał im ienia „B ” rozszyfrow ali jak o im ię „B orys” . W paśm ie górskim zwanym Górami Szrenka znajdują się także m niejsze góry, których nazwy w yw odzą się od nazw isk rosyjskich badaczy Sachalinu i zesłańców , takich jak : Rudanow- ski, dziennikarz N ow om berski, zesłaniec Trygoni, członek N arodnej Woli. Tak w ięc na stw orzonej przez nich m apie znalazła się G óra B orysa Piłsudskiego, też b adacza i zesłańca! K ończąc, dodać należy, że staraniem w spom nianego p ow y­ żej Instytutu D ziedzictw a B ronisław a Piłsudskiego w ydano na Sachalinie kartę p ocztow ą z w idokiem tej góry, której nazw a znajduje się na niedostępnych p o ­ w szechnie m apach O bw odu D olińskiego.

A n toni K uczyński Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej

UWrorcławskiego

PAM IĘĆ O FIA R O W A N A BRO N ISŁA W O W I PIŁ S U D S K IE M U (1 86 6-19 18 ) W ciągu ostatnich lat (1 999-20 04) m iały w Polsce m iejsce w ydarzenia czczące pam ięć B ronisław a Piłsudskiego (1866 -1 91 8), zesłańca i badacza k u l­ tury tubylczych etnosów w yspy Sachalin, tzw. Pom orza A m urskiego oraz w y ­ spy H okkaido. W roku 1999 odbyła się w K rakow ie i Z akopanem III m iędzyna­ rodow a konferencja pośw ięcona życiu i pracy tego niezw ykłego człow ieka. Przybyli na n ią uczeni z w ielu krajów (B iałoruś, Finlandia, H olandia, Japonia, Litw a, N iem cy, Szw ajcaria, R osja, Ukraina:, U SA ) oraz potom kow ie B. Piłsud­ skiego, który ożenił się z A jnosk ą w początkach XX stulecia, w nuk K azujasu K im ura z córk ą1.D ążąc do Polski na tę konferencję zatrzym ał się on w Paryżu, gdzie odw iedził grób swego dziadka. W Krakowie, a potem w W arszawie spotkał się z ro d ziną M arszałka Józefa Piłsudskiego, odw iedził także Z akopane, a w ro ­ ku następnym (2000), w raz z ja p o ń sk ą ekipą realizującą film o B. Piłsudskim , L itw ę (Zułów i W ilno)2.

G dy kończyła się w spom niana konferencja w 1999 roku A. K uczyński przeka­ zał w Zakopanem na ręce m gr Teresy Jabłońskiej, dyrektor M uzeum Tatrzańskie­ go im. Tytusa Chałubińskiego urnę z zaw ierającą ziem ię z grobu B. Piłsudskiego

pobraną staraniem O środka Badań W schodnich U niw ersytetu W rocław skiego p rzez prof. E lżbietę T relę-M azur z A kadem ii Św iętokrzyskiej w K ielcach. Z ie­ m ię tę pobrano w zw iązku z zam ierzonym pierw otnie odsłonięciem sym bolicz­ nej m ogiły B. P iłsudskiego na C m entarzu Z asłużonych na P ęksow ym B rzysku w Zakopanem , planow anym jak o integralna część odbyw ającej się w 1999 roku konferencji. Idea ta nie m ogła być jed n ak w ów czas zrealizow ana ze w zględu na złożone pro b lem y organizacyjne. Postanow iono w ięc, że sy m b o liczn a m o giła B. Piłsudskiego odsłonięta zostanie w 2000 roku. Tak też się stało.

Oto bow iem w dniach 20-21 października 2000 roku odbyło się w Zakopanem sym pozjum pod n az w ą B ronisław P iłsu d ski (1 8 6 6 -1 9 1 8 ). C zło w iek - U czony - P atriota, zorganizow ane staraniem Polskiej A kadem ii U m iejętności (siedziba w K rakow ie) i Tow arzystw a M uzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa C hałub iń ­ skiego w Z akopanem , przy m erytorycznej w spółpracy O środka B adań W schod­ nich U niw ersytetu W rocław skiego, połączone z pośw ięceniem sym bolicznej m ogiły B. Piłsudskiego w zniesionej na C m entarzu Z asłużonych n a P ęksow ym B rzyzku w Z akopanem 3. M ogiła usytuow ana została po lewej stronie cm entarza, tuż obok grobu S tanisław a W itkiew icza (1 851-1 91 5), m alarza, pisarza, teo rety ­ k a sztuki, człow ieka w ielce zasłużonego dla kultury polskiej i Z akopanego.

W arto tutaj zaznaczyć, że usytuow anie sym bolicznej m ogiły B. P iłsudskiego na C m entarzu Z asłużonych w Z akopanem tuż obok grobu S. W itkiew icza nie je s t przypadkow e. W ybrano taką lokalizację ze w zg lęd u na fakt, iż S. W itkiew i­ cza łączyły z B. Piłsudskim przyjazne kontakty, m .in. dotyczące ludoznaw stw a podhalańskiego. G dy B. P iłsudski pow rócił z zesłania do K rakow a, zam ieszkał potem w Z akopanem i częstokroć kontaktow ał się z S. W itkiew iczem oraz jeg o rodziną, m ieszkającą w stolicy polskich Tatr. B. Piłsudski przyjaźnił się m .in. ze Stanisław em Ignacym W itkiew iczem - W itkacym oraz pozostaw ał w bliskich kontaktach z B ronisław em M alinow skim , badaczem kultury tubylczych m iesz­ kańców w ysp O ceanii.

Znane są listy B. Piłsudskiego pisane do S. W itkiew icza, które oprócz spraw natury osobistej, uw ydatniającej osobow ość nadawcy, stają się w ażnym źródłem tyczącym się spraw ludoznaw czych, którym i B. Piłsudski zajm ow ał się na P od­ halu. W listach tych znajduje się także w iele spraw natury autobiograficznej, co w ydatnie w skazuje na bliskość, jak a łączyła B. Piłsudskiego z S. W itkiew iczem . P rze w ija się w nich tak że tro sk a o rozw ój ru ch u lu d o zn aw czeg o na P o dh alu, o grom adzenie eksponatów etnograficznych, o budow ę now ego gm achu M u­ zeum Tatrzańskiego. W listach tych zadaw ał on w iele pytań, radził się go, infor­ m ow ał4. L ektura tych listów pozw ala nam jednocześnie zrozum ieć ja k B. P iłsud­ ski pojm ow ał rolę ekspozycji m uzealnej, jak ie role w yznaczał dla m uzeów , które w edle jeg o opinii nie m ogły być tylko zbiorem eksponatów lecz m iały rów nież szerzyć w iedzę o regionie, być placów kam i inspirującym i ruch naukow y lub up­ raw iającym i naukę samoistnie! O dkryw czość i oryginalność w izji B. P iłsudskie­ go w tej dziedzinie ujaw ni się w pełni w specjalnej rozpraw ie na ten tem at5.

W śród w ielu dow odów w ięzi łączących B. Piłsudskiego z Zakopanem i p eł­ nionych przez niego ról w tym m ieście, ja k ie w y nikają z różny ch m ateriałów archiw alnych i bogatej literatury przedm iotu, bez w ątpienia sym boliczna m o gi­ ła ja k ą m u w zniesiono na C m entarzu Z asłużonych w Z akopanem będzie trw a­ łym znakiem pam ięci, podobnym do pom nika na Sachalinie, będącego w yrazem w dzięczności nauki rosyjskiej za jeg o w kład w badania tubylczych kultur w y ­ spy. (P om nik ten w zniesiono na tej dalekiej w yspie w 1991 roku, gdy odbyw a­ ła się na Sachalinie druga m iędzynarodow a konferencja pośw ięcona B. P iłsud­ skiem u6. M ogiła w Z akopanem znajduje się - ja k ju ż w spom niano w bliskim sąsiedztw ie grobu S. W itkiewicza.

N a zw ieńczeniu ram ion krzyża znajduje się ow alna tablica z czarnego grani­ tu z napisem :

Ś.P.

BRONISŁAW PIŁSUDSKI

UR. 21 X 1866

r.

W ZUŁOWIE NA LITWIE

UTONĄŁ W SEKWANIE 17 V 1918 ROKU

POCHOWANY W MONTMORENCY POD PARYŻEM

KATORŻNIK SACHALIŃSKI, MUZEOLOG,

BADACZ GINĄCYCH KULTUR

LUDÓW SYBERYJSKICH ORAZ PODHALA

Z okazji konferencji ukazała się książka pt. Zesłaniec - E tn o g r a f - Polityk. B ronisław Piłsudski, pod red. A. K uczyńskiego. W rocław 2000. Jej specjalny charakter podkreślała nota dedykacyjna o treści: Wydano na pam iątką sympoz­ ju m „Bronisław Piłsudski (1866-1918). Człowiek - Uczony - Patriota ”, zorga­ nizowanego 20-21 października 2000 roku w Zakopanem i połączonego z p o ś­ więceniem symbolicznej mogiły tego zesłańca i katorinika na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.

S ym boliczna m ogiła B. Piłsudskiego kryje w e w nętrzu w sp om n ian ą p ow y­ żej urnę z ziem ią z jeg o grobu. U m ieszczono j ą w niszy w dolnej części k am ie­ n ia n ag ro b n eg o , w k tó ry m u m o co w an y je s t k u ty żelazn y k rz y ż z 1919 ro k u o w yjątkow ej i niepow tarzalnej form ie stylistycznej, który pochodzi z m ogiły W ilhelm a K rzeptow skiego. N a początku lat 90. ubiegłego stulecia w trakcie prac porządkow ych na jed n y m z cm entarzy zakopiańskich rodzina zm arłego zm ie­ niając form ę grobu w yraziła zgodę by krzyż ten został zabezpieczony przez k on ­ serw atora zabytków w Zakopanem m gr A gnieszkę G rzegorczyk-Sikorską. G dy pow stał pom ysł by na Pęksow ym B rzyzku w Zakopanem w znieść sym boliczny

grób B. Piłsudskiego, w ów czas zaczęto też rozw ażać różne w arianty nagrobka, od form y krzyża litew skiego tzw. sm ukalisa poczynając, poprzez g ranitow y głaz z odpow iednim napisem , aż do typow ego dla tego regionu drew nianego krzyża w ykonanego przez m iejscow ych górali, m istrzów w sztuce snycerskiej. W ybra­ no w ariant podsunięty przez w spom nianą pow yżej A. G rzegorczyk-S ikorską, która zaproponow ała by w ykorzystać do tego celu ów krzyż z 1919 roku, szczególnie że B. Piłsudski apelow ał o ratow anie m iejscow ych zabytków , w tym krzyży przydrożnych i kapliczek. W spom nijm y tu, iż jeg o autorstw a je s t nie­ w ielka rozpraw ka zatytułow ana Les croix Lithuaniennes, opublikow ana na ła­ m ach szw ajcarskiego czasopism a „S chw eizerische A rchiv fur V olkskunde”,

1916 t. 20 s. 2 4 6 -2 5 8 , z rysunkam i K onstantego Ż m igrodzkiego, rzeźbiarza, m ed aliera, w latach 1 9 1 3-1936 d y rek to ra M uzeum P o lskiego w R ap p ersw il w Szw ajcarii. Polska edycja tego artykułu pt. K rzyże litew skie u kazała się w ro ­ ku 1922 w K rakow ie nakładem redakcji „O rlego Lotu” i została p op rzedzo na życiorysem B. Piłsudskiego napisanym przez Juliana Talko-H ryncew icza.

K olejnym w ażnym znakiem pam ięci o B. Piłsudskim była em isja znaczka pocztow ego z jeg o w izerunkiem . Z naczek w szedł do obiegu 22 lutego 2002 ro ­ ku w raz z kopertą pierw szego dnia obiegu FDC, opatrzoną okolicznościow ym datow nikiem stosow anym w U rzędzie Pocztow ym W arszawa 1. Z naczek o no­ m inale 2 zł. w ydrukow any został techniką offsetow ą na tzw. papierze fluores­ cencyjnym w nakładzie 500 tys. i form acie 43 x 31,25 mm. Jego autorem , po ­ dobnie ja k k o p erty i d atow nika, je s t arty sta p lasty k M aciej Jęd ry siak , posiadający w sw oim tw órczym dorobku w iele innych znaczków pocztow ych, absolw ent W ydziału M alarstw a i Grafiki A kadem ii Sztuk Pięknych w G dańsku. N a pierw szym planie znaczka, z prawej strony je s t w izerunek B. Piłsudskiego, po lewej natom iast sylw etka dwóch Ajnów, dalej korona sosny am urskiej ros­ nącej nad urw istym brzegiem m orza. K operta FD C zadrukow ana je s t z lewej strony fragm entem pracy B. Piłsudskiego o A jnach, u dołu natom iast um iesz­ czony je s t pęk igieł sosny am urskiej i napis „B ronisław Piłsudski 1 8 6 6 -1 9 1 8 ” .

K onw encja graficzna znaczka naw iązuje do w cześniejszych w ydań cyklu „Polacy na św iecie”, i ona też determ inow ała zam ysł tw órczy projektanta, k o ­ rzystającego z określonej literatury przedm iotu, w tym przypadku z dw um ie­ sięcznika literacko-naukow ego „L iteratura L udow a” 4 -5 : 1999 p ośw ięconego w całości Bronisław ow i Piłsudskiem u, w ydanego z okazji w spom nianej p o w y ­ żej konferencji w K rakow ie i Zakopanem w 1999 roku. D otyczyło to zw łaszcza postaci A jnów um ieszczonych na znaczku charakteryzujących się ładnym za­ kom ponow aniem graficznym z dużą dozą autentyczności (brody oraz ornam ent stroju). W tym przypadku autor znaczka korzystał z fotografii B. Piłsudskiego przedstaw iającej Ajnów, znajdującej się obecnie w zbiorach M useum für V ölker­ kunde, reprodukowanej we wspomnianym powyżej numerze „Literatury Ludowej”. Na­ tomiast jeśli idzie o wizerunek B. Piłsudskiego umieszczony na znaczku to nawiązuje on

do jego fotografii z M arią Żam ow ską wykonanej w Paryżu w a te lie r, A d e le”, znaj­ dującej się obecnie w zbiorach M uzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

K om pozycja znaczka podporządkow ana została idei ukazania postaci B. P ił­ sudskiego na tle jeg o dokonań badaw czych nad kulturą tubylczych ludów Sa- chalinu. D opełnieniem tego je s t fragm ent tekstu o A jnach, um ieszczonego na k opercie p ierw szego dnia obiegu. Jej też pośw ięcony został n iew ielk i artykuł w tygodniku „Poczta P olska” 2002: 7, zatytułow any Było zaś ich około tysiąca, będący uzupełnieniem do znajdującej się w nim rubryki „N ow ości filatelistycz­ n e”, w której zam ieszczono ilustrację koperty i znaczka7.

N ajnow szy charakter trw ałego znaku pam ięci o B. Piłsudskim nosi tablica p am iątkow a je m u pośw ięcona odsłonięta 3 listopada 2003 r. w gm achu Polskiej A kadem ii U m iejętności w K rakow ie przy ul. Sław kow skiej 17. To, że tablica ta znalazła się w tym gm achu m a swoje m erytoryczne uzasadnienie. W iadom o bo ­ w iem , że ju ż w roku 1903 B. Piłsudski w ysłał z Sachalinu list do w ładz A kade­ mii, w którym proponow ał w spółpracę z A U w zakresie zgrom adzenia dla niej kolekcji etnograficznej odnoszącej się do zabytków kultury m aterialnej sacha- lińskich tubylców , a także uzupełnienia jej licznym i fotografiam i oraz w ałkam i fonograficznym i z folklorem tam tejszych ludów. Oto treść tego listu:

Korsakow sk, 16/29 VI 1903

Do Krakowskiej Akademii Umiejętności, Szanowni Panowie.

Jestem ju ż od roku na południu wyspy Sachalin, który był mi znany i w przó­ dy, jak o delegow any przez A kadem ię Nauk w Petersburgu. Mam za zadanie zeb­ rać kolekcję etnograficzną Ajnów i Oroków, dwóch ras pierwobytnych, zam iesz­ kujących w tej m iejscowości. Oprócz tego zapisuję podania, pieśni, bajki, w ogóle literaturę ustną Ajnosów, a także wszyst[k]o co się tyczy tych narodowości.

Jeszcze całą zim ę m uszę tutaj przebyw ać, więc z ochotą ofiaruję sw e usługi i Wam Szanowni Panowie, jeżelibyście chcieli mi dla Akademii lub dla innego pol­ skiego m uzeum zrobić zakaz [!] kolekcji etnograficznej Ajnosów. Poniew aż znam język ich i wiele detali ich bytu, który traci silnie i prędko swe cechy pierwotne pod w pływ em Japończyków i Rosjan, sądzę, że w ypełnię takie polecenie lepiej niż kto inny. Kosztować taka kolekcja będzie też daleko taniej teraz, niż potem, gdyby A kadem ia zechciała z czasem delegować w tym samym celu specjalną osobę.

M ieszkając ju ż 16 lat na krańcu Sybiru, silnie się zrusyfikow ałem i trudno mi będzie dać po polsku opis kolekcji. Jednak chęć być korzystnym i dla swoich ro­ daków, pobudza mię zrobić tę propozycję. Dodaje mi śmiałości otrzym ana w tych dniach obietnica Pana W acława Sieroszewskiego zredagować m oje opisy. Prosił­ bym jednak w razie przyjęcia mych usług, w ysłać mi kilka etnograficznych m ono­ grafii po polsku, gdziebym m ógł znaleźć techniczne nazw ania zupełnie mi nie znane narzędzi i różnych sprzętów domowych.

O d przysłanej sumy będzie zależeć ilość przedmiotów. Sądzę, że 650-700 rs. będą dostateczne dla zupełnie pełnej kolekcji, włączając fotografie i waliki od fo­ nografu z zapisami muzyki i piesień [!] rozm aitych. Jednak i na m niejszą sumę m ożna ułożyć kolekcję najważniejszych i najwięcej interesujących rzeczy.

Proszę przyjąć m e szczere uszanowanie

N atom iast później, gdy B. P iłsudski znalazł się w kraju, stale w spó łpraco w ał z A k adem ią U m iejętności i w roku 1913, gdy w ram ach K om isji A ntro po lo gicz­ nej A k a d em ii u tw o rzo n o S ek cję E tn o g ra fic z n ą k ie ro w a n ie n ią p o w ie rz o n o B. P iłsudskiem u. B yło to je g o pierw sze stałe zatrudnienie po p o w rocie z zesła­ nia rokujące nadzieję na m ożliw ość system atycznej pracy naukow ej. N iestety w ybuch pierw szej w ojny św iatow ej (1914) zniw eczył te nadzieje. B. P iłsudski opuścił K rak ó w i p rzez W iedeń w yjechał do S zw ajcarii, a potem do F rancji. W zbiorach archiwalnych PAU pozostała część jego nie opracow anych m ateriałów etnograficznych i językow ych oraz inne osobiste papieiy. Z czasem , ju ż po jeg o śm ierci w 1918 roku, zbiory te pow iększały się sukcesyw nie o now e zespoły rękopiśm ienne zw iązane z życiem i p ra cą tego zesłańca, etnografa i w iecznego tułacza. W roku 1958 córka W ładysław a K otw iczą, M aria, przek azała do tych zbiorów rękopisy sw ego ojca, w których znalazły się rów nież różne m ateriały B. P iłsudskiego, a w śród nich językow e i folklorystyczne zapisy dotyczące A jnów , N iw chów , O roków i O lczów oraz zbiór m odlitw ajnow skich i liczne fotografie tem atycznie zw iązane z tubylczym i ludam i rosyjskiego D alekiego W schodu. O statnio zespół ten pow iększył się o zbiory M ariana L ew ickiego (1 9 0 8 -1 9 5 5 ), znanego polskiego orientalisty, które przekazała je g o siostra Irena Lew icka (1 9 0 5 -1 9 8 8 ). Z b ió r ten zaw ierał k o re sp o n d en cję B. P iłsu d sk ieg o z lat 1903-1908, artykuły naukow e, notatki terenow e z bad ań na S achalinie, k ro n i­ karskie zapiski dotyczące spraw osobistych itp.9

O rganizatoram i uroczystości odsłonięcia tablicy m em oratyw nej pośw ięconej B. P iłsudskiem u oraz zorganizow anej z tej okazji sesji naukow ej były: P olska A kadem ia U m iejętności, Społeczna Szkoła P odstaw ow a nr 1 im. Józefa P iłsud ­ skiego w K rakow ie, Społeczne G im nazjum nr 1 im. Z bigniew a H erberta w K ra­ kow ie, Tow arzystw o im. Józefa P iłsudskiego, Zw iązek Sybiraków oraz O środek B adań W schodnich U niw ersytetu W rocław skiego, któiy m a szczególne zasługi w popularyzow aniu postaci B. P iłsudskiego oraz uczczenia je g o p am ięc i10. O d ­ słonięcie tablicy pam iątkow ej oraz sesja naukow a odbyły się w dniu 3 listopada 2003 roku w K rakow ie w gm achu Polskiej A kadem ii U m iejętności i zg ro m adzi­ ły liczne grono u czestników ".

U roczystość odsłonięcia tablicy oraz sesję nau ko w ą poprzedziła m sza św. za spokój duszy B. Piłsudskiego odpraw iona w zabytkow ym kościele pod w ezw a­ niem św. M arka położonym przy skrzyżow aniu ulic św. M arka i Sław kow skiej w centrum K rakow a. N astępnie jej uczestnicy przeszli do siedziby Polskiej A k a­ dem ii U m iejętności, których pow itał w iceprezes PAU prof. dr Jan M achnik, przypom inając postać B. Piłsudskiego oraz jeg o zw iązki z A kadem ią. N astępnie głos zabrał W iesław K raw czyński, przew odniczący R ady N aukow ej Z arządu G łów nego Z w iązku Sybiraków, organizacji która ju ż w roku 1937 upom niała się o należne uczczenie pam ięci B. Piłsudskiego, publikując n a łam ach sw ego orga­ nu w ydaw niczego jak im było czasopism o „S ybirak“ artykuły om aw iające k o n ­ ieczność zajęcia się scaleniem dorobku naukow ego tego zesłańca i k ato rż n ik a12.

Tablicą odsłonili dalecy krew ni B. Piłsudskiego A gata K adenaców na (pra­ w nuczka) i W itold K ow alski, a pośw ięcił j ą Jego Em inencja Ks. K ardynał F ran­ ciszek M acharski - M etropolita K rakow ski.

T ablica z brązow o-czerw onego granitu „M ulticolor-R ed“ posiada w ym iary 105x65 cm. W jej czterech rogach znajdują się ow alne em blem aty: Z w iązku Sy­ biraków (lew y górny róg), Polskiej A kadem ii U m iejętności (praw y górny róg), T ow arzystw a Józefa Piłsudskiego (praw y dolny róg) oraz Szkoły Podstaw ow ej im. J. Piłsudskiego (lewy dolny róg). Litery kute, barw ione na złoto. Na tablicy znajduje się płaskorzeźba z w izerunkiem B. Piłsudskiego oraz napis o treści:

BRONISŁAW PIŁSUDSKI

ZUŁÓW 1866 t 1918 PARYŻ

PATRIOTA, SYBERYJSKI ZESŁANIEC I UCZONY

SEKRETARZ KOMISJI ETNOGRAFICZNEJ AU

WSPÓŁPRACOWNIK

KOMITETU NARODOWEGO POLSKIEGO

BRAT PIERWSZEGO MARSZAŁKA POLSKI

A.D. - MMIII

W izerunek B. Piłsudskiego (odlew -płaskorzeźba) um ieszczony nad napisem w ykonała prof. H elena Ł yżw a, wybitny krakow ski rzeźbiarz. Tablicę projektow ał Piotr M. Boroń, prezes Tow arzystw a im. J. Piłsudskiego natom iast autoram i in­ skrypcji w ykonanej przez Tom asza Żam eckiego byli: Piotr M. Boroń (prezes To­ w arzystw a im. J. Piłsudskiego), Jerzy G iza z Tow arzystw a im. J. Piłsudskiego, prof. Jan M achnik (w iceprezes PAU) oraz prof. Jerzy W yrozum ski (sekretarz ge­ neralny PAU).

U roczystości odsłonięcia tablicy tow arzyszyła konferencja, podczas której w ygłoszono cztery referaty. Jan Staszel (K raków ) przedstaw ił referat pt. D roga życia B ronisław a Piłsudskiego', A lfred M ajew icz (Poznań) om ów ił Edycję D zieł Zebranych Bronisława Piłsudskiego', natom iast Janusz K am ocki (K raków ) zajął się problem em E tnograficznej działalności Bronisława P iłsudskiego w Polsce. Problem recepcji zasług naukow ych B. Piłsudskiego om ów ił A ntoni K uczyński z O środka B adań W schodnich U niw ersytetu W rocław skiego. W referacie N ie­ doszła nagroda im. Lwa K uźniecow a dla B. P iłsudskiego w Tomsku i Instytut N aukow y je g o D ziedzictw a w Jużno Sachalińsku. R eferat m .in. pozytyw nie oce­ niał działalność naukow ą Instytutu D ziedzictw a B ronisław a Piłsudskiego w Ju ż­ no Sachalińsku. A utor referatu podkreślił, iż program naukow o-badaw czy tej placówki naw iązuje do wielu aspektów działalności B. Piłsudskiego na Sachalinie

i je s t w pew nym sensie ich kontynuacją. O cenił w ysoko działalność inicjatora p ow stania tego Instytutu W.M. Łatyszew a, podkreślając, iż pracując na daleko ­ w schodnich peryferiach Federacji Rosyjskiej potrafił stw orzyć w a żn ą placów kę naukow o-badaw czą, w pisać w jej działalność cenne inicjatyw y n aukow e i orga­ nizacyjne oraz skupić w okół nich uczonych z innych ośrodków w R osji i na św ie- cie - np. Francja, Japonia, Polska, Niem cy, USA. Pism o „Izw iestija Instituta na- sledija B ronisław a P iłsudskogo”, zdaniem autora referatu, p osiad ają zupełnie w yjątkow y charakter w śród pism naukow ych w ydaw anych na św iecie. K oncen­ trują się bow iem one na popularyzow aniu działalności jed neg o badacza, jak im je st B. Piłsudski. S łużą odkryw aniu now ych m ateriałów , dotyczących tej posta­

ci oraz upow szechnianiu tych odkryć. Pism o zam ieszcza także artykuły p o św ię­ cone złożonej problem atyce kulturow ej autochtonicznych m ieszkańców ro sy j­ skiego D alekiego W schodu, które są ja k gdyby konty nu acją n iezrealizow anych zam ierzeń B. Piłsudskiego oraz jeg o m yśli badaw czej.

Przypisy

1 Materiały z tej konferencji ukazały się w tomie pt. Bronisław Piłsudski and Fula- batei Shimei - an Excellent charter in the History o f Polish-Japanese Relations. Mate­ rials ofthe Third International Conference on Bronisław Piłsudski and this Scholary Hé­ ritage. Kraków - Zakopane 29/8 - 7/9 1999. Edited by Alfred F. M a j e w i c z and Tomasz W i c h e r k i e w i c z , Poznań 2001.

2 Telewizyjny film japoński: „Więzy krwi, które przetrwały sto lat” w reżyserii To- moko Fujiwary (2000). Informacja o tym filmie zob.: A. K u c z y ń s k i : Filmowa opowieść o ajnuskiej rodzinie B. Piłsudskiego. „Zesłaniec”, 2000, nr 5, s. 91-93. Tu wspomnieć należy o dwóch polskich filmach telewizyjnych poświęconych B. Piłsud­ skiemu: „Starszy brat”, reżyser Witold Stefanowicz oraz „Bronisław Piłsudski. Ainu a sprawa polska”, reżyser Stefan Szlachtycz.

3 A. K u c z y ń s k i : Zakopane uczciło pam ięć Bronisława Piłsudskie­ go.„Niepod\eglość i Pamięć" (Warszawa) 2001 nr 17 s. 201-216.

4 A. K u c z y ń s k i : Kochany Wujaszku. Listy Bronisława Piłsudskiego do Stanis­ ława Witkiewicza. „Literatura Ludowa” 1999: 1; t e n ż e : Listy Bronisława Piłsudskei- go do Stanisława Witkiewicza. „Literatura Ludowa”, 1999: 4-5.

5 B. P i ł s u d s k i : W sprawie Muzeum Tatrzańskiego. O urządzeniu działu ludo­ znawczego. „Rocznik Podhalański“ 1914: 1.

6 Konferencja ta miała nazwę: „Bronisław Piłsudski - badacz ludów Sachalinu” od­ była się w dniach 31 października - 2 listopada 1991 roku w Jużno Sachalińsku, w 125. rocznicę urodzin Bronisława Piłsudskiego. Pokłosie konferencji ukazało się w wydawni­ ctwie Sachalińskiego Okręgowego Muzeum Krajoznawczego w Jużno Sachalińsku w zbiorze pt. B O. Piłsudskij - issledowatiel narodow Sachalina. Materiały mieżdunarod- noj naucznoj konfierencji. 31 oktriabrja - 2 nojabrja 1991 g. Jużno Sachałińsk, t. 1 i 2, pod red. W.M. Ł a t y s z e w a i M.I. I s z c z e n k o . Jużno Sachałińsk 1992. Zobacz też:

A. K u c z y ń s k i : Międzynarodowa ocena dorobku badawczego Bronisława Piłsud­ skiego nad tubylczymi ludami Sachalinu. Konferencja naukowa - Jużno Sachałińsk

1991. „Niepodległość” (Nowy Jork) 1993 nr 26 s. 176-190.

7 A. K u c z i n s k i j : Pocztowaja marka, poświaszczennaja Bronisławu Piłsud- skomu. „Wiestnik Sachalinskogo Muzieja” 2003 nr 10 s. 375-378; N a zakończenie do­ dać jeszcze należy, że równocześnie z tym znaczkiem ukazał się znaczek z wizerunkiem Jana Czerskiego zesłańca po powstaniu styczniowym, badacza Syberii, geologa i geo­ grafa, na cześć którego olbrzymie pasmo górskie w Jakucji nosi nazwę Gór Czerskiego. W całokształcie polskiej emisji znaczków pocztowych dwa wymienione powyżej znacz­ ki wyraźnie wpisują się w historię wkładu Polaków w dzieje i cywilizację świata.

8 Archiwum PAN/Kraków, sygn. PAU KSG 2205/1903.

9 K. G r o d z i s k a : Spuścizna rękopiśmienna Bronisława Piłsudskiego w zbio­ rach Biblioteki PAN w Krakowie i je j proweniencja. „Rocznik Biblioteki Polskiej Aka­ demii Nauk w Krakowie” 1998 t. XLIII; A. M a j e w i c z : Archiwalia po Bronisławie Piłsudskim w Bibliotece PAN w Krakowie i ich wykorzystanie. „Rocznik Biblioteki Pol­ skiej Akademii Nauk w Krakowie” 1999 t. XLIV.

10 Ośrodek Badań Wschodnich Uniwersytetu Wrocławskiego był inicjatorem i współ­ organizatorem III Międzynarodowej Konferencji poświęconej B. Piłsudskiemu i jego dziedzictwu naukowemu nad nazwą „Bronisław Piłsudski i Futabatei Shimei. Piękna karta w dziejach stosunków polsko-japońskich (30 sierpnia - 3 września 1999). Kraków - Za­ kopane”. Z jego inicjatywy wydana została książka pt. Syberia w historii i kulturze naro­ du polskiego, Wrocław 1998 dedykowana B. Piłsudskiemu. Wersja tej książki w języku rosyjskim ukazała się w Moskwie pt. Sibir w istorii i kulturie polskogo nar oda, Moskwa 2002. Recenzja rosyjska edycji: M.I. I s z c z e n k o : Sibir w istorii i kulturie polskogo naroda. „Wiestnik Sachalinskogo Muzieja” 2003 nr 10 s. 484-487.

11 O uroczystościach tych pisała prasa krakowska. Zobacz: ( m a s . ) : Traktował tu­ bylców ja k braci. Tablica dla Piłsudskiego. „Gazeta Krakowska” z dnia 4 listopada 2003 roku; ( A S ) : PAU. Odsłonięcie tablicy. Zesłaniec i naukowiec. „Gazeta Wyborcza” z dnia 4 listopada 2003 roku; ( M W K ) : Badacz Syberii. O Bronisławie Piłsudskim w PAU. „Dziennik Polski” z dnia 4 listopada 2003 roku.

12 K. Z a w i s t o w i c z : Bronisław Piłsudski 21 X 1966 - 17 V 1918. „Sybirak” 1937 nr 1 s. 43-50; W. S i e r o s z e w s k i : Bronisław Piłsudski. Materiały do bio­ grafii Bronisława Piłsudskiego. „Sybirak”, 1937 nr 1 s. 28-42.

A nton i K uczyński

f " !\ Katedra Etnologii

i Antropologii Kulturowej UWrorcławskiego