Maciejewska, Joanna
Przyczynki do historii Pisza
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 553-558
M A T E R I A Ł Y
JO A N N A M A C IE JE W SK A
PRZYCZYNKI DO HISTORII PISZA
M iasto p o w ia to w e P isz, leżą ce d zisiaj na p o łu d n io w o -w sc h o d n im k rań cu w oj. o lszty ń sk ieg o , n ieg d y ś z n a jd o w a ło się na starej tra sie h an d low ej ze w sch o d u do E lb ląga i G dańska. Te sto su n k i h a n d lo w e w p ły n ę ły na sk u p ien ie się ludności w zd łu ż tej tra sy , a w ię c i na m ie jsc u d zisiejszeg o obszaru m iasta. L u dność p r z e w a ż n ie grom ad ziła się nad rzeką P isą , na jej p raw ym brzegu i to praw d op od ob nie w dw óch m iejsca ch , k tóre i ob ecn ie w yróżn iają się w krajobrazie m iasta. •Jedno m ie jsc e za m y k a ło się w g ran icach rzek i P isy, ob ecn ego n asyp u k o le jo w eg o na p ó łn o cy P u szczy P isk ie j i starej tra sy h an d low ej, a d zisiejszej u licy W ojska P o lsk ieg o . T eren , z a w a rty w tych gran icach , b y ł praw dopodobnie z a m ie sz k a ły ju ż za c z a só w starop ru sk ich , bo, jak m ó w ią źródła n iem ieck ie, ( T o e p p e n , S c h l i i t t e r ) „ w szęd zie tam , g d zie is tn ia ł gród staropruski, K rzyżacy teren ten w y k o r z y sty w a li i na nim b u d o w a li zam k i” '). W ła śn ie na tym m iejscu w 1345 r. w P isz u K rzyżacy w y b u d o w a li zam ek jako przyczółek w y p a d o w y do d alszych p od b ojów . W okół zam ku o sied la ła się ludność, zatru d nion a przez K rzy ża k ó w p rzy zam ku, tw orząc tym sam ym osadę, zw aną pod zam czem lu b podgrodziem .
D ru gie m iejsce, gd zie sk u p iła się lu d n ość w P iszu , zn a jd o w a ło się nad rzeką P isą, na p o łu d n ie od p ie r w sz e g o sk u p isk a , tam , gd zie d zisiaj rozciąga się ulica R ybacka. Tę część o sie d la za m ie sz k iw a li ry b a cy i p s z c z e la r z e 2). W X IV w . na sk u tek a k cji o sa d n iczej Z a k o n u liczb a m ieszk a ń có w o sied la g w a łto w n ie w z r a stała. Jak podają źródła, w P isz u zn a jd o w a ły się w ó w cza s liczn e k arczm y 3). W cza sie p od róży w . m istrza Z akonu, L u d w ik a v . E rlich sh au sen a, w r. 1450 — 1451 w P iszu m ieszk a li P o la c y , co stw ierd za ten że sam w ie lk i m istrz, m ów iąc: „Że w o k ó ł m ia sta w o ln i P o la c y sied zą ” 4).
Ci m ie sz k a ń c y P isza tw o r z y li już w ten cza s osadę, zw an ą „L isch k e” 5), której p la n o w e za ło że n ie d a tu je się od 1451 r. P o w s ta ł w ó w cza s czw orok ątn y rynek. W zdłuż p ó łn o cn ej stron y ry n k u p row ad ziła g łó w n a u lica, d aw n a stara trasa h an d low a, po p ra w ej stro n ie zaś u lice boczne®). W 1566 r. osada zw ana jest „ F leck en ” (osied le) i ch o cia ż m ieszk a ń cy teg o o sied la nie m ieli jeszcze praw m iejsk ich , sw y m sp osob em życia, organ izacją w ew n ętrzn ą , tw o rzy li osied le
*) M. T o e p p e n , G e s c h ic h t e M as u ren s, D anzig, 1870, s. 79. 2) К e y s e r, D e u ts c h e s S tä d t e b u c h , S tu t tg a r t— B erlin 1939, s. 67.
3) W. K ę t r z y ń s k i , O lu d n o ś ci p o ls k ie j w P r u s i e c h n i e g d y ś k r z y ż a c k ic h , L w ó w 1882, s. 446.
W P iszu w ó w c z a s liczo n o 6 karczem . P o sia d a li je P o la c y Jan K eiper, G rze gorz K ap u sta, B artek P ogorzelsk i, S zczęsn y Jałm u żn a, W ojtek Jałm użna i sta rosta.
*) M. T o p p e n , op. cit., s. 149; A. B ö t t i c h e r , D ie Bau u. K u n s t d e n k m ä l e r d. P r o v i n z O s tp r e u s s e n , K ön igsb erg 1896, V I, s. 48.
5) K ę t r z y ń s k i , op. cit., s. 420.
®) K e y s e r , D e u ts c h e s S t a e d t e b u c h , s. 420 i K lau s R i e 1, Die S ie d l u n g s
t ä t i g k e i t d e s D e u ts c h e s O r d e n s in P r e u s s e n in der Z e i t v o n 1410 — 1466, A lt-
p reu ssisch e F orsch u n gen , 1937. s. 248.
o ch arak terze m ie j s k im 7). Już bow iem w 1451 r. w m ie śc ie o d b y w a ły się ta rg i, k tóre m ó w iły o ch arak terze zajęć m ieszk a ń có w i han d lu , p row ad zon ym z M a zow szem 8).
W 1451 r. w y m ien io n y jest ró w n ież m o st na rzece P isie, przez k tó ry m ie sz k ań cy z b liższych i d a lszy ch okolic P isza, a n a w e t z M azow sza, p rzy ch o d zili do m ia sta na targi ®). K s. A lb rech t m ieszk a ń có w P isza n a zy w a o b y w a tela m i (Bürger), o czym w sp o m in a w p iśm ie sw y m z 1553 r . 10), a jak podają H e n n e n b e r g e r i I l a r t k n o c h , ,,obok zam k u je s t także położon e m ia steczk o ” (ist um auch ein S taedtleini d a b ei an gelegt) и ), zn aczy to, że o sie d le w ty m c z a sie (X V I w .) m ia ło już p o w a żn iejsze zn aczenie.
M ieszk ań cy P isza u p om in ali się k ilk a k ro tn ie o p raw a m iejsk ie. P ierw szą prośbę w n ie śli w 1451 r. w cza sie w iz y ty w . m istrza v. E rlich sh au sen a. Jed n ak że z p ow od u ry ch łej w o jn y p rośb y tej n ie u w z g lę d n io n o 12). N a stę p n ie w 1594 r. w n iesio n o prośbę, którą p o n o w io n o w 1612 r. w czasie w iz y ty elek to ra Jan a Z ygm unta w P iszu 13). Jan Z ygm u n t p rzyrzekł m ieszk ań com , że P isz otrzym a p raw a m iejsk ie. Jed n ak że dopiero jeg o sy n i n astęp ca, elek to r F ryd eryk W il helm , na sk u tek p o n ow n ej p rośby m ieszk a ń có w P isza n ad ał m ia stu p raw a m ie j sk ie dnia 8 listop ad a 1645 r. W yd an o w ó w cza s doku m en t, sp isa n y na p ergam in ie, z w y c iśn ię ty m herb em m ia sta , p o d p isa n y m p rzez elek tora F ryd eryk a W ilh elm a. D ok u m en t ten zaczyn a się od s ł ó w 14): „M y z B ożej ła s k i F ry d ery k W ilh elm , m argrabia B ran d en b u rgii, św . R zym u, W ie lk ie j R zeszy, elek tor w P ru sach , C leve, B ergen, Szczecina, Pom orza, K aszub, W enedów , Ś lą sk a , k s ią ż ę (i d a lej zn ow u szereg ty tu łó w ) ....podkreślam y w ty m d ok u m en cie, że w B ogu sp o czy w a ją cy n a sz ojciec J a n Z ygm u n t p rzyrzek ł m ieszk ań com P isza nadać p ra w a m iejsk ie i p raw a o b y w a te ls k ie i u trzym an ie o b y w a telsk ie, k tórych to p rzy rze czeń d otrzym ać nie m ógł, w ię c ja, sy n jego i n astępca, n a d a ję te p raw a sta r a ją cy m się o n ie i o sied le pod n a szy m zam k iem Joh an n isb u rg położon e i z a m ieszk a łe pod n oszę do god n ości m ia sta . N a stę p n ie p o d a ję do w ia d o m o ści w im ien iu naszym , n aszych sp ad k ob ierców i n a stęp có w w szem w ob ec, k tórzy o ty m w ied zieć p o w in n i, że
1) p lac i m iejsce, na którym do dziś o sie d le Joh an n isb u rg się zn ajd ow ało, m a być pod zielon e na u lic e i d zia łk i, tak aby m ia ste m b y ło w ca ły m teg o sło w a zn aczen iu ze w sz y stk im i p otrzebam i, jakie się każdem u n a leży cie urządzonem u m ia stu należą. Od obok leżą c eg o zam ku ma p rzy ją ć n azw ę Joh an n isb u rg na w ieczn e czasy.
2) M iasto w in n o m ieć burm istrza, radę, sąd i sęd ziów , porządek p olicyjn y, fakże p raw a zgodne z su m ien iem . B u rm istrza, radę, sąd i sęd zió w n a leży w y S p raw ę założen ia m ia sta p ow ierzon o L o ren zo w i A llm a n n o w i. Z obszaru m iasta w y n o szą ceg o 200 w łó k — 110 p rzezn aczon o jako w łó k i m iejsk ie, 30 na w łó k i sołeck ie, 10 w łó k od d an o k sięd zu , z 50 w łó k m ia ło m ia sto p łacić czyn sz Z akonow i. Oprócz tego z a g w a ra n to w a n o 20 la t w oln ości.
7) D e u tsch es S tä d t e b u c h , s. 65.
e) J. Chr. P i s a ń s k i , C o lle c ta n e a z u e in e r B e s c h r e i b u n g d e r S t a d t J o h a n
n is b u rg in P reussen, K ön igsb erg 1748, M itteilu n g en der L itterarisch en G e s e ll
sch a ft M asovia, L ötzen 1900, H. VI, s. 71; M. T o p p e n , op. cit., s. 192. 9) P i s a ń s k i , op. cit., s. 71; T o p p e n , op. cit., s. 192. M ost n o sił n azw ę „pons m a so v ien sis lig n e u s lo n g issim u s per p a lu d es e x M asovia in, oppidum et arcem v ia to r e s d u c e n s”.
10) P i s a ń s k i , op. cit., s. 69; T o p p e n , op. cit., s. 191.
u ) H e n n e n b e r g e r , Ercle rung d e r P re u ss isc h e n L a n d t a f f e l , K önigsberg 1596, s. 162.
12) D e u ts c h e s S ta e d t e b u c h , s. 67. 1S) P i s a ń s k i , op. cit., s. 69.
14) G. С о n r a d, D ie V e r s c h r e ib u n g ü b e r die E rh eb u n g des F le c k e n J oh an -
i d s b u r g z u r S t a d t v. Jah re 1645, M itt. d. L it. G esel. M asovia, V, L ötzen 1899,
b ierać co roku jesien ią (in R em in iscere). W szystk ich m a za tw ierd zać kapitan, rezy d u ją cy na „ A m cie” (urzędzie k am eraln ym ).
3) R ad n i i sę d z io w ie w in n i sto so w a ć p ru sk ie p raw o k ra jo w e i w ed łu g niego orzekać.
4) Ci, co za jm o w a li sta n o w isk a w u b ieg ły m roku, m u szą zło ży ć sp ra w o zdania, d oty czą ce przych od ów i rozchodów zarów n o ogóln om iejsk ich , jak i k o ś cio łó w , szk ół, szp ita li, ła źn i, piek arn i, jak i w szy stk ich in n ych słu żących w sp ó l n em u dobru.
5) N a rów n i z in n y m i m ia sta m i n ad aje się m ieszk ań com p raw o ch ełm iń sk ie na w ie c z n e czasy.
6) M iasto w in n o p osiad ać p ieczę ć m iejsk ą i nią się w sp raw ach u rzęd ow ych p o słu g iw a ć. P ieczęć m iejsk a w in n a m ieć k sz ta łt okrągły, której p ołow a górnej czę śc i m a być czarna, druga p o ło w a biała. D oln a część p ieczęci m a m ieć pole czerw on e, w śród k tó reg o zn ajd ow ać się b ęd zie g ło w a św . Jana C h rzciciela na m isce. P od tym n a p is SIG IL LU M C IV IT A T IS JO H A N N IS B U R G E N S IS .
7) M ieszk a ń cy m ają o k azyw ać bu rm istrzow i, sęd ziem u , so łty so w i, jak i in n y m osobom n a leżą cy m do rady i sądu, szacu n ek i p o słu szeń stw o i na każd e ich w e z w a n ie m ają się sta w ić d ob row oln ie i b ez zw ło k i, m ają być obecni przy w y d a w a n iu zarządzeń i decyzji.
8) K ażd y o b y w a tel w in ie n okazać p o słu szeń stw o nad an ym w ilk ierzom , tak, jak to jest w in n ych m ia sta ch .
9) G d yb y k to ś ok azał się oporny, w in ien być u k aran y w ed łu g w sp o m n ia n ego w ilk ierza .
10) J e śli istn ie ją spory m ięd zy ob y w a tela m i, m ogą w ed łu g sw eg o uznania zw rócić się do w ła śc iw e g o m iejsca dla rozsądzenia sp raw y.
11) K a p ita n Î sek retarz urzędu, bu rm istrz i rad a, sąd i sęd zia, do których k toś zg ła sza się, m ają d ołożyć n a jw ięk szy ch starań, żeby sporna spraw a ch rześcija ń sk im p ojed n an iem została załatw ion a.
12) J e śli droga p o jed n an ia n ie o d n iesie sk u tk u, to sp ory stron w m iejscu w ła śc iw y m w ed łu g p raw a k ra jo w eg o m ają być rozpoznane, rozstrzygane i o są dzone.
13) O bciążonej stro n ie w każd ym w y p a d k u w spraw ach cy w iln y ch i o b y w a te lsk ic h słu ży o d w o ła n ie od burm istrza do rady, od sęd ziego do sądu. Obu str o nom słu ż y a p elacja od k ap itan a „A m tu ”, rady i sąd u do nas.
14) W k arn ych sp raw ach i z p rzestęp cam i m ia sto m oże p ostąp ić w ed łu g p ru sk iego praw a, ale w y ro k i w y m a g a ją każd orazow o p rzed sta w ien ia ich sąd ow i d w orsk iem u (H ofgericht) i n ie m ogą być w y k o n a n e przed zatw ierd zen iem . W ra zie zatrzym an ia p rzestęp có w m ają być on i p rzesłu ch an i, ich przyznania i w y ja śn ie n ia m ają b yć sp isan e, n a stęp n ie w y d a n y w yrok, k tóry op ieczętow an y
n ależy p rzekazać k a p ita n o w i „A m tu ” lub pisarzow i, m ają pobrać n ależytą o p ła tę, przek azać w yrok sąd ow i d w orsk iem u i czek ać na jego zatw ierd zen ie.
15) Z kar i g rzy w ien , jak ie zapadną w sądzie, n ależy się trzeci fen n ig sę d z ie mu, a resztę n a leży oddać do „A m tu”.
16) He razy są d zić się b ęd zie ob y w a tela , w in ie n k a p ita n „A m tu ” w y sła ć na roki są d o w e p isarza lu b inną osobę, która u czestn iczy ć b ęd zie w sądzie.
17) C hcem y, aby dla rozw oju m ia sta i zaop atrzen ia jeg o m ieszk a ń có w w ż y w ność i in n e potrzeb n e to w a ry o d b y w a ły się cztery jarm ark i i to w p on ied ziałek przed O czyszczen iem NM P, w p on ied ziałek po O culi (po 3 n ie d z ie li W ielk iego P ostu ), w p o n ied zia łek po Jan ie C hrzcicielu , w p o n ied zia łek po św . Franciszku.
W p ierw szy m i drugim w y p a d k u m oże zajść zm iana, tak aby p ierw szy jar m ark m ó g ł odbyć się p o T rzech K rólach, a drugi po Q uasi m odo g e n iti (w 1 n ie d zielę po W ielkanocy). W k ażd ym w yp ad k u na czas jarm arku burm istrz i radni
w in n i w y zn a czy ć m iejsce i stragan sp rzed aw cy, w sp isie go u m ieścić i przy rocznym sp raw ozd an iu przedłożyć, z tym , że część z rach u n k u n ależy od esłać „ A m to w i”. T en że „A m t” w in ie n rów n ież w sp raw ozd an iu rocznym w p ły w ten zaznaczyć i zap isać pod osob n ym rozdziałem .
18) O prócz te g o n a leży u trzym ać w k ażdy p ią tek targi. R ano w d zień targu w in n o się w y w ie sić ch orągiew , latem o godz. 10, zim ą o godz. 12, i w ten sposób ogłosić początek targu. D op ók i ch o rą g iew n ie je s t w y w ieszo n a lub zdjęta, to sp rzed a w cy n ie m ają p raw a k u p ow ać ż y w n o ści an i in n ych to w a ró w dom ow ych pod karą, w yzn aczon ą p rzez radę. K ap itan „ A m tu ” m oże kary te od p ow ied n io zm n iejszyć.
N ie ch cem y w y zb y w a ć się praw a p ierw ok u p u , lecz sob ie je zastrzegam y na zaw sze z tym , że k ap itan ,,A m tu ” ani in n i n asi słu d zy n ie m ogą korzystać z tego na sw oją k orzyść, a na n iek orzyść n aszych p od d an ych .
19) Od każdej zabitej sztu k i bydła i św iń n ależy oddać schab na rzecz ..A m tu ”.
W idok m. P isza — m a lo w id ło na ścia n ie p iw n iczn ej ratusza.
20) Przy sprzedaży i zakupach obow iązu ją zaw sze c h ełm iń sk ie m iary i w a g i (korzec i łok ieć). •
21) B urm istrz i rada w in n i dop iln ow ać, by tow ar na targu m ia ł przepisaną w a g ę i m iarę. D la za ła tw ien ia tej sp raw y k ap itan „A m tu ” w y sy ła ć w in ie n każdorazow o kogoś zau fan ego, aby sp ra w y na m iejscu dop iln ow ał.
22) Od każdego d ym u (kom ina) i podw órza, od k ażd ego rzem ieśln ik a i n a jem nika (Instm ann) n ależy p ła cić 1 m k pruską podatku w „ A m cie”.
23) A by okazać naszą łask ę, ch cem y, by czynsz od stragan ów z ch leb em i m ięsem oraz od p iek arn i p rzen iesion o na w ła sn o ść m iasta.
24) W arzenie p iw a, p o n iew a ż słu ży ono celom od żyw czym m iasta, chroni się i nie sta w ia się przeszkód, za to jednak w m iejsce ak cyzy m ia sto m a p ła cić 300 m k rocznie i w p ła ca ć do k a sy ,,A m tu ”. J eżelib y ktoś poza w y szy n k iem p iw a ch cia ł prow ad zić w y szy n k gorzałk i (B randw ein), w o ln o m u to robić, p o n iew a ż jest to p ożyw k a, jak iej w m ieście u żyw a się, ale w zam ian za to na w szy stk ich w e se la c h , ucztach, chrzcinach w o ln o p obierać p iw o ty lk o z naszego „A m tu ” z w y ją tk iem osób w oln ych , k tóre m ogą pobierać piw o, g d zie chcą.
25) D rzew o, p otrzebne do bu d ow y ratu sza i w ię z ie n ia , n a leży d ostarczyć m iastu z la só w k sią żęcy ch za p ołow ę cen y .
26) D la m ieszk ań ców m ia sta za ch o w u je się w o ln e p o ło w y w rzece P isie aż do gra n icy m a zo w ieck iej i w jeziorze M,. P ogu b ię ty lk o na w ła sn y użytek . K ażdą złow ion ą tonę ryb n a leży o d sta w ić do „ A m tu ”, k tóry za beczkę p łacić będzie 2 mk. „ A m t” rów nież w y śle kogoś, k to sp ra w ę na m iejscu d op iln u je. P ło tk i m ogą ry b a cy zatrzym ać dla siebie. O bow iązuje p rzestrzegan ie p raw a ry b a c kiego.
27) M iasto w in n o u trzym ać jed n ego listo n o sza i za p ew n ia m y m u, naszą łaską, w o ln y w y p a s b yd ła na łąk ach k sią żęcy ch .
H erby m. P isza.
28) O b yw atelom m iasta zezw a la się na w y rą b drzew a z la su k siążęcego za P rzeroślą na w ła sn y u żytek za opłatą 1 m k od konia.
29) P o n iew a ż b yd ło i o w ce z n a szeg o fo lw a rk u L upki chodzą na pola m iej skie, z a p ew n ia m y p raw o w o ln e g o w y p a su w naszej puszczy w m iejsca ch n ie szk od liw ych .
30) J eżeli chodzi o p od w o d y i dalsze z w ią za n e z tym obow iązki, pozostaje m iasto przy d o ty ch cza so w y ch obyczajach.
31) M ia sto jest ok rągłe i w in n o u lice i drogi przed m ia stem u trzym ać w d o brym stan ie, zaopatrzyć w m osty i bram y w e jśc io w e do m iasta, tak, by m iasto dobrze w y g lą d a ło .
A k t n ad an ia praw m iejsk ich k oń czy się słow am i: „to w szy stk o m y F ryd eryk W ilh elm (z w y m ie n ie n ie m w sz y stk ic h ty tu łó w ) n ad ajem y na p ożytek ob y w a teli i m iasta, ab y m ieli, p o sia d a li i k o rzy sta li. R o zk azu jem y też n aszym w iern ym , obecnym burm istrzom i ich n astęp com i radnym , ab y nasze m ia sto Johannisburg c h cieli u trzym ać i sp e c ja ln ie u w ażać, aby k ażd ego czasu ch rześcija ń sk ie było, w dobrym p orząd k u p o lic y jn y m utrzym an e, b y o b y w a tele m iasta rząd zili się w ilk ierzem , ży li sp ok ojn ie, w sz e lk ie n ieporządki, jakie m ia ły b y m iejsce odrzu cali, tak aby o b y w a telo m i m ia stu z a p ew n ili p o m y śln y rozw ój. C hcem y także w im ien iu św . T rójcy i n aszym , naszych sp ad k ob ierców i n astęp ców , aby w sz e l k ie p raw a, sąd i porządek u trzy m a li i chronili.
To w sz y stk o jako d o k u m en t uw ażam y, w ła sn o ręczn ie p od p isu jem y i p ie c z ę tu jem y elek to rsk im sy g n etem .
N a p o d sta w ie teg o d ok u m en tu P isz zaliczon o do trzeciej k a teg o rii m ia st k sią żęcy ch . N a jw ię c e j starań nad u zysk an iem p ra w m iejsk ich dla P isza w ło ż y ł o b y w a tel p isk i, F ryd eryk A dam C zern iew sk i, który też na p o sie d z e n iu p ie r w szej rady m ia sta został w y b ra n y p ierw szy m jego bu rm istrzem . P ie r w sz e p o sie d zen ie rady m ie jsk ie j p o jego fu n d a cji o d b y ło się w 1646 r. i w te d y z o sta li w y: brani: burm istrzem — F ryd eryk A dam C zern iew sk i; sędzią — M arcin M öck; rad n ym i — Jan L an son i K rzy szto f W isch er. R odzina C zern iew sk ich poch od ziła z P o lsk i i położyła dla P isza w ie lk ie za słu g i. W śród rad n ych i b u rm istrzów n a potyk a się często to sam o n azw isk o, z tym , że im iona są Jan, A d am , Jakub. M iasto otrzym ało sw ój herb i n azw ę od zam ku p isk ie g o w dniu 8 listop ad a 1645 r.
* =1= *
W p iw n ic y w ra tu szu p isk im , tam , gdzie d zisia j is tn ie je b a r -k a w ia r n ia , zn ajd u je się m a lo w id ło ścien n e, p rzed sta w ia ją ce ratusz z 1663 r. N a d ole tego m a lo w id ła po le w e j stro n ie jest u m ieszczon y herb, p rzed sta w ia ją cy sty lizo w a n ą w ilc z y c ę na tle d w óch św ierk ó w , z d rugiej stron y teg o m a lo w id ła u m ieszczo n o drugi herb m ia sta — g ło w ę św . Jana C h rzciciela na m isce.
Jest g od n e za sta n o w ien ia , d la czeg o na ty m m a lo w id le w id n ie ją dw a herby. C zyżby m ia sto P isz m ia ło w c z e śn ie jsz y herb, in n y od tego, ja k i otrzym ało w d n iu n ad an ia p ra w m iejsk ich ? J est to sp raw a otw arta i w a r to by się nią zająć.
ST A N IS Ł A W W IŚN IE W SK I
ROZWÓJ SIECI SZKÓŁ PODSTAW OW YCH W LATACH 1 9 4 5 -1 9 5 5
NA TERENIE POWIATU OSTRÓDZKIEGO *)
L eżący w p o łu d n io w o -za ch o d n iej części w o jew ó d ztw a o lszty ń sk ieg o , w b ez p ośred n im są sie d z tw ie gran ic p rzed w rześn io w ej P olsk i, p o w ia t ostródzki został w y z w o lo n y w dniu 21 sty czn ia 1945 roku. B y ł on drugim z k o le i osw obodzonym p o w ia tem (p ierw szy N idzica) w oj. olszty ń sk ieg o .
P o p rzejściu fron tu na teren ie p o w ia tu p ozostało dużo lu d n o śc i m iejsco w ej. Zaraz w p ierw szy ch tygod n iach na w y z w o lo n y teren zaczęła n a p ły w a ć lu d n ość z są sied n ich p o w ia tó w , a n ieco p óźn iej o sa d n icy z C en traln ej P o lsk i i rep a tria n ci zza B ugu. W p aźd ziern ik u 1945 r. lu d n ość n a p ły w o w a sta n o w iła 43.6% ogółu m ieszk a ń có w p o w ia tu 2).
O gólnie jednak trzeba stw ierd zić, że rozb ite rodziny, d zieci bez rodziców , w y stra szo n a lu d n ość, to b ył obraz sta le sp otyk an y.
•) Ź ródła, na p o d sta w ie k tórych op racow an o artykuł: H a n d b u c h des o s t -
p r e u s s is c h e n E rziehers. L e h r e r - A d r e s s b u c h f ü r den G a u O s t p r e u s s e n . K ö n ig s
berg Pr. 1935, s. 333 — 371. O kres 1945 — 1955 opracow ano na p o d sta w ie sp ra w o zdań rocznych, sporządzanych przez in sp ek to ra ty o św ia ty dla G łó w n eg o U rzędu S ta ty sty c z n e g o oraz w sp o m n ień n a u czy cieli, którzy o rg a n izo w a li p ierw sze szk oły na teren ie p ow iatu . P om ocą w op racow an iu a rty k u łu słu ż y li m i przede w szy stk im in sp ek tor — p. Jan L e ś n i e w s k i oraz za stęp ca in sp ek tora — p. B o le sła w A d a m c z y k . P on ad to w sp o m n ien ia z p o c z ą tk o w e g o okresu orga nizow an ia szk ół w pow . ostródzkim n a d e sła li n au czyciele: H elen a K o r c z y ń s k a , Ewa K u k l i ń s k a , J a d w iga T y m i ń s k a , F elik s H e r t z i g , W ła d y sła w P e l c z a r s k i , H en ryk G ó r k a , A le k sy K r a s k o w s k i oraz D a n u ta G ł ą b . O sobom tym za okazaną m i pom oc sk ład am serd eczn e p od zięk ow an ie.
2) D ane W ojew ód zk iego W yd ziału O sied leń czego w O lsztyn ie. 55 8
