Sprawozdanie z udzia³u w miêdzynarodowym sympozjum terenowym
The Quaternary of Western Lithuania:
From the Pleistocene Glaciations to the evolution of the Baltic Sea
Litwa, 27.05–2.06.2007
Sympozjum zosta³o zorganizowane przez Litewsk¹ S³u¿bê Geologiczn¹, Instytut Geologii i Geografii, Uniwer-sytet w K³ajpedzie, Grupê Peryba³tyck¹ Podkomisji Zlodo-waceñ INQUA oraz Towarzystwo Przyjació³ Czwartorzêdu Ba³tyku. By³o to kolejne coroczne spotkanie naukowców zajmuj¹cych siê geologi¹ czwartorzêdu rejonu basenu Ba³tyku, organizowane w ramach Grupy Peryba³tyckiej INQUA. Uczestniczyli w niej specjaliœci z Litwy, £otwy, Estonii, Rosji, Bia³orusi, Finlandii, Danii i Polski. Polsk¹ delegacjê reprezentowali: dr Marcin ¯arski, doc. dr hab. Sta-nis³aw Lisicki, dr Dariusz Ga³¹zka i mgr Ma³gorzata Bruj z Pañstwowego Instytutu Geologicznego oraz prof. Wojciech Wysota i mgr W³odzimierz Narloch z Uniwersytetu im. Miko³aja Kopernika w Toruniu. Obrady odbywa³y siê na Wy¿ynie ¯mudzkiej ( emaièiai, Samogitian) w oœrodku wypoczynkowym w miejscowoœci Plateliai, po³o¿onej nad rozleg³ym jeziorem wytopiskowym o tej samej nazwie.
W dniu 28 maja w siedzibie ¯mudzkiego Parku Narodo-wego po³o¿onego po drugiej stronie jeziora odby³a siê sesja referatowa i posterowa. Wyg³oszonych zosta³o 21 referatów i wystawionych kilkadziesi¹t posterów, delegacja polska przedstawi³a 4 referaty. Na wstêpie uczestnicy konferencji zostali zapoznani z formami ochrony przyrody nieo¿ywio-nej i o¿ywionieo¿ywio-nej na terenie ¯mudzkiego Parku Narodowego. Kolejne referaty dotyczy³y problemów paleogeografii, stra-tygrafii, litologii i procesów geologicznych zachodz¹cych w plejstocenie na obszarach regionu Morza Ba³tyckiego.
Wy¿yna ¯mudzka o powierzchni ponad 9 tys. km2 zaj-muje prawie ca³¹ zachodni¹ Litwê, w najwy¿szym punkcie (Medvegalis) osi¹ga wysokoœæ 234,6 m n.p.m. Mi¹¿szoœæ osadów czwartorzêdowych, g³ównie glin zwa³owych, wynosi tu od 50 do 250 m. Wyniesienie morfologiczne Wy¿yny ¯mudzkiej pokrywa siê z wyniesieniem utworów pod³o¿a czwartorzêdu, które stanowi¹: trias, jura i kreda. W obrêbie tej jednostki stwierdzono dwie elewacje glaci-tektoniczne i pomiêdzy nimi dwie depresje.
W czasie pierwszego dnia terenowego sympozjum (29 maja) uczestnicy konferencji zapoznali siê z budow¹ geo-logiczn¹ masywu Šatrija (228,7 m n.p.m.), wznosz¹cego siê ponad 100 m nad otaczaj¹ce go równiny. Mi¹¿szoœæ osadów czwartorzêdowych przekracza tu 200 m. Sk³adaj¹ siê na nie g³ównie glacjalne osady 5 zlodowaceñ, rozdzie-lone bardzo cienkimi osadami interglacjalnymi. Sp¹g osa-dów zlodowacenia wis³y znajduje siê na wysokoœci 140–150 m n.p.m. Nie wyklucza siê, ¿e osady tego masywu zosta³y wypiêtrzone glacitektoniczne.
Nastêpnie zebranym przedstawiono budowê geolo-giczn¹ kemu w Luoke, który wznosi siê ponad 16 m nad powierzchniê terenu. Kem ten powsta³ w czasie recesji zlo-dowacenia wis³y. Zbudowany jest ze zbiornikowych osa-dów mu³kowo-piaszczystych oraz piasków i ¿wirów fluwioglacjalnych. Bardzo liczne kemy, tworz¹ce 3
oddzielne masywy (Medvegalis, Girgdutè, Šatrija), znaj-duj¹ w centralnej czêœci Wy¿yny ¯mudzkiej. Kem w Gelè usytuowany jest w obni¿eniu wysoczyzny polodowcowej okreœlanej jako Germantas. Kem ten zbudowany jest z pia-sków i ¿wirów o mi¹¿szoœci 14 m, które przykryte s¹ ¿ó³to-br¹zow¹ glin¹ zwa³ow¹.
Ostatnim punktem sesji terenowej tego dnia by³o ods³oniêcie jeziornych mu³ków i piasków w Purviai, w kra-wêdzi rzeki Ventra. Utwory te usytuowane s¹ pomiêdzy górnymi i œrodkowymi glinami zlodowacenia wis³y (Nemunas). Reprezentuj¹ one okres interstadialny (34 250 BP) korelowany z interstadia³em Hengelo w Europie Zachodniej. Mu³ki interstadialne poddane zosta³y bada-niom palinologicznym.
Drugi dzieñ terenowy (30 maja) rozpocz¹³ siê od zwiedze-nia najbardziej znanego na Litwie œredniowiecznego grodziska Medvegalis, usytuowanego na 4 wzgórzach kemowych.
Na po³udnie od Wy¿yny ¯mudzkiej znajduje siê po³udniowo-zachodnia Równina Litewska. W miejscowo-œci Pagramantis, na lewym brzegu jeziora Akmena, mo¿na zobaczyæ ponad 30-metrowe ods³oniêcie glin zwa³owych, które uczestnicy konferencji ogl¹dali poprzez nurt rzeki. Wed³ug badañ geologów litewskich 2 górne gliny repre-zentuj¹ 2 nasuniêcia l¹dolodu zlodowacenia wis³y (Baltja i Gruda), a dwie dolne — œrodkowy plejstocen.
Ciekawostk¹ by³o zwiedzenie w tym dniu pomieszczeñ wyrzutni rakiet z g³owicami atomowymi. Miejsce to zosta³o opuszczone przez wojska by³ego ZSRR.
Przedostatnim punktem tego dnia by³o ods³oniêcie bio-genicznych osadów reprezentuj¹cych allerõd i m³odszy dryas, znajduj¹ce siê w krawêdzi Zalewu Kuroñskiego. Ponad osadami organicznymi wystêpuj¹ tam piaski eolicz-ne, które by³y akumulowane w holocenie. Stanowisko to jest istotne dla rekonstrukcji paleogeograficznej morskiego wybrze¿a Litwy po ostatnim zlodowaceniu.
Ostatnim punktem terenowym by³a wizyta na polu naf-towym Sakuèiai. Ropa naftowa pozyskiwana jest tu z utwo-rów ordowiku.
Trzeci dzieñ konferencji (31.05) poœwiêcony by³ pro-blematyce geologicznej Mierzei Kuroñskiej. Mierzeja ta osi¹ga 98 km d³ugoœci i oddziela p³ytki Zalew Kurski (3,8 m g³êbokoœci) od Morza Ba³tyckiego. Mierzeja Kuroñska jest wpisana na listê œwiatowego dziedzictwa UNESCO i ca³oœæ jej objêta jest ochron¹ prawn¹ w ramach Parku Narodowego. 50 km mierzei nale¿y do Republiki Litew-skiej, a 48 km do obwodu Kaliningradzkiego Rosyjskiej Federacji. Zbudowana jest g³ównie z osadów morskich, a jej powstawanie zaczê³o siê w pierwszym etapie rozwoju Ba³tyku — ancylusowego jeziora i kontynuowane by³o w etapie morza litorynowego i postlitorynowego. Cech¹ cha-rakterystyczna krajobrazu mierzei s¹ najwy¿sze w Europie Pó³nocnej wa³y wydmowe siêgaj¹ce prawie 70 m n.p.m. 755
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 9, 2007
Czêœæ wydm jest ruchoma. Uczestnicy konferencji mieli mo¿noœæ obejrzenia pól wydmowych po obu stronach mie-rzei ko³o miast: Nidy i Rasytè (Rybaków). Cech¹ charakte-rystyczn¹ wydm s¹ liczne gleby kopalne œwiadcz¹ce o etapach akumulacji eolicznej zachodz¹cej w holocenie.
Ciekawostk¹ tego dnia by³o zwiedzanie muzeum drew-nianych rzeŸb, przedstawiaj¹cych postacie z legend litew-skich. Postacie usytuowane s¹ wzd³u¿ szlaku prze-biegaj¹cego grzbietem wydmy poroœniêtej lasem.
W ostatnim dniu terenowej sesji (1.06) zebranym naukow-com zaprezentowano oz Gardai, po³o¿ony na Wy¿ynie
¯mudzkiej, maj¹cy 14 m wysokoœci wzglêdnej i osi¹gaj¹cy 4 km d³ugoœci. Zbudowany on jest z piasków i ¿wirów.
Nastêpnym miejscem wycieczki by³o stanowisko arche-ologiczne na wzgórzu Impiltis, po³o¿onym w regionie Kre-tinga (pó³nocno-zachodnia Litwa). Od epoki póŸnego ¿elaza do œredniowiecza znajdowa³ siê tu fort obronny.
Na kolejnym stanowisku paleobotanicznym jeziora Kašuèiai zosta³y omówione kompleksowe wyniki badañ osadów jeziornych, dokumentuj¹ce schy³ek zlodowacenia wis³y od 14 500 do 10 500 BP.
756
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 9, 2007
1 2
3 4
5
Ryc. 1, 2, 3, 4, 5, 6. Park g³azów narzutowych w MosJdis. Wszystkie fot. Marcin ¯arski
Ostatnim punktem sesji terenowej, a jednoczeœnie jed-nym z ciekawszych, by³ park w miejscowoœci MosJdis, w którym znajduje siê ponad 200 g³azów narzutowych (eraty-ków). Muzeum to zosta³o za³o¿one przez doktora miejscowe-go szpitala Vaclovasa Intasa w II po³owie ubieg³emiejscowe-go wieku. Ka¿dy g³az jest oznaczony — wymienione jest miejsce jego pochodzenia, dodatkowo na ka¿dym z nich znajduj¹ siê nie-du¿e szlify (fragmenty w powiêkszeniu). Eratyki pochodz¹ z Finlandii, Zatoki Fiñskiej, Zatoki Botnickiej, Wysp Alandz-kich i Szwecji. Prowadzone nad nimi badania maj¹ du¿e zna-czenie w okreœlaniu kierunków transgresji l¹dolodów.
Autorzy niniejszego artyku³u sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania organizatorom z Litwy za mo¿liwoœæ wziê-cia udzia³u w tak udanym i ciekawym sympozjum. Jedno-czeœnie informuj¹, ¿e nastêpne sympozjum organizowane w ramach grupy peryba³tyckiej odbêdzie siê w Polsce we Fromborku w drugiej po³owie wrzeœnia 2008 r.
Marcin ¯arski, Dariusz Ga³¹zka, Stanis³aw Lisicki & Ma³gorzata Bruj Serwis fotograficzny str. 795
Konferencja hydrograficzna Obieg wody
w naturalnym i przekszta³conym œrodowisku
Lublin, Krasnobród, 4–6.06.2007
Konferencja Obieg wody w naturalnym i
prze-kszta³conym œrodowisku zosta³a zorganizowana przez Zak³ad
Hydrografii Instytutu Nauk o Ziemi UMCS przy wspó³udzia-le Oddzia³u Lubelskiego Polskiego Towarzystwa Geograficz-nego i Komisji Hydrologicznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Honorowym patronatem konferencjê obj¹³ wojewoda lubelski Wojciech ¯ukowski oraz JM rektor UMCS prof. dr hab. Wies³aw Kamiñski. Wœród licznego gro-na uczestników obecni byli przedstawiciele prawie wszyst-kich oœrodków uniwersytecwszyst-kich w Polsce, a tak¿e pracownicy Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Inspekcji Ochrony Œrodowiska, Parków Narodowych: Poleskiego i Roztoczañskiego oraz goœcie z Bia³orusi. Termin konferencji zbiega³ siê z piêædziesiêcioleciem utworzenia pierwszego w Polsce Zak³adu Hydrografii oraz z drug¹ rocznic¹ œmierci prof. dr. Tadeusza Wilgata, za³o¿yciela i d³ugoletniego kie-rownika zak³adu, twórcy lubelskiej szko³y badañ i nauczania w zakresie hydrografii i ochrony œrodowiska, wybitnego nauczyciela akademickiego, inicjatora badañ naukowych i dzia³añ praktycznych na rzecz ochrony œrodowiska.
W ci¹gu trzech dni uczestnicy konferencji mieli okazjê wymiany wiedzy oraz doœwiadczeñ z zakresu szeroko pojêtej hydrologii: przyrodniczych uwarunkowañ obiegu wody w zlewniach rzecznych i jeziornych, zasobów wód podziemnych i ich roli w zasilaniu rzek, przestrzennych i czasowych prawid³owoœci kszta³towania siê odp³ywu. Burzliwe dyskusje prowadzono na temat antropogenicz-nych zagro¿eñ i ochrony stosunków wodantropogenicz-nych oraz proble-mów metodycznych badañ i oceny hydrologicznych zdarzeñ ekstremalnych. Nie zabrak³o równie¿ sesji tereno-wej, podczas której goœcie mogli poznaæ piêkno i walory krajobrazowe roztocza i z wielkim zainteresowaniem przyjmowali informacje o Ÿród³ach, dolinach i rzekach oraz o zasobach wodnych regionu.
Trwa³ym efektem konferencji s¹ materia³y, przygotowa-ne przez pracowników Zak³adu Hydrografii, wydrukowaprzygotowa-ne przez Wydawnictwo UMCS w serii Badania hydrograficzne
w poznawaniu œrodowiska. Opracowanie Piêædziesi¹t lat Zak³adu Hydrografii Uniwersytetu Marii Curie Sk³odow-skiej w Lublinie. Badania hydrograficzne w poznawaniu œrodowiska tom IX dokumentuje historiê Zak³adu
Hydrogra-fii, utworzonego w paŸdzierniku 1956 r., którego za³o¿ycie-lem i wieloletnim kierownikiem by³ prof. dr Tadeusz Wilgat. W ramach prezentacji lubelskiej szko³y badañ w zakresie hydrografii i ochrony œrodowiska przedstawiono sylwetkê Tadeusza Wilgata oraz jego dorobek naukowy, rozwój badañ w Zak³adzie Hydrografii wraz z zestawieniem prac: habilitacyjnych, doktorskich, magisterskich, dyplomo-wych oraz opracowañ monograficznych, grantów i prac wykonanych dla potrzeb gospodarki. W tomie zamieszczo-no równie¿ wspomnienia dotycz¹ce osoby Profesora oraz informacje o znaczeniu Jego badañ dla dokumentowania stanu hydrosfery Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiego.
W opracowaniu Obieg wody w œrodowisku naturalnym i
przekszta³conym. Badania hydrograficzne w poznawaniu œro-dowiska tom VIII, wydanym dziêki wspó³finansowaniu
WFOŒiGW w Lublinie, podjêto problematykê ocen iloœcio-wych i jakoœcioiloœcio-wych zasobów wodnych oraz istotnych aspek-tów ich ochrony, rozwa¿anych jako zagadnienia teoretyczne i praktyczne. W przedstawionych 73 artyku³ach omawiane s¹ zagadnienia dotycz¹ce obiegu wody w naturalnym i prze-kszta³conym œrodowisku. Dokumentuj¹ one aktualny stan sto-sunków wodnych w wybranych obszarach badawczych oraz daj¹ mo¿liwoœæ realnej oceny stanu hydrosfery Polski, a w szczególnoœci Lubelszczyzny. W kilku pracach przedstawiono informacje o problemach zasobów wodnych Bia³orusi.
Zebrane materia³y, jak równie¿ tematyka dyskusji pod-czas spotkania, jednoznacznie wskazuj¹ na zmiany zachodz¹ce zarówno w iloœci, jak równie¿ jakoœci wód podziemnych i powierzchniowych, co powinno mobilizo-waæ do przyspieszenia opracowania i wdro¿enia strategii racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi.
Zdzis³aw Michalczyk, Joanna Sposób & Beata Zieliñska
757
795 Ryc. 1. Mierzeja Kuroñska. Pole wydmowe k. Rasytè Ryc. 2. Mierzeja Kuroñska. Ruchoma wydma k. Nidy
Ryc. 3. Ods³oniêcie glin zwa³owych w Pagramantis, nad rzek¹ Akmena
Ryc. 5. Masyw Šatrija (Wy¿yna ¯mudzka)
Ryc. 4. Uczestnicy konferencji, stanowisko Purviai w dolinie rze-ki Ventra
