Korespondencja pomiêdzy J. Siemiradzkim i S.S. Buckmanem
Wojciech Brochwicz-Lewiñski
1, Guillermo Melendez
2, Rados³aw Tarkowski
3W trakcie badañ porównawczych nad materia³em z kolekcji Sydneya Savory’ego Buckmana w bibliotece jego imienia w Natural History Museum w Londynie jeden z autorów (G.M.) natkn¹³ siê na pakiet podówczas jeszcze nieskatalogowanych listów Józefa Siemiradzkiego (ryc. 1), czo³owego polskiego geologa i przyrodnika (por. Sarjeant, 1978–1980, Wójcik, 2000). Listy znajdowa³y siê w egzem-plarzu pracy J. Siemiradzkiego z 1899 r. z odrêczn¹ dedy-kacj¹ autora (por. ryc. 2). Pochodz¹ one z lat 1906, 1910 i 1912, a ich adresatem by³ w³aœnie S.S. Buckman, znany brytyjski geolog i paleontolog, uwa¿any za poprzednika i mistrza L.F. Spatha, a tak¿e i J.W. Arkella, odznaczony Medalem Lyella Londyñskiego Towarzystwa Geologicz-nego i uhonorowany cz³onkostwem w Towarzystwie
Kró-lewskim — Royal Society (zob. Davis, 1930; por. tak¿e Callomon, 1995). Listy te s¹ wielostronicowe (4 do 5 stron) i najwyraŸniej stanowi¹ fragmenty wieloletniej, o¿ywionej korespondencji dotycz¹cej wspólnego tematu zaintereso-wañ, to jest taksonomii i linii ewolucyjnych amonitów jurajskich z kolekcji i publikacji europejskich, jak równie¿ innych materia³ów i wieku, ju¿ podówczas budz¹cych szczególn¹ uwagê, profili z Azji (profile ze Spiti w Indiach i obecnym Nepalu) i innych czêœci œwiata.
Choæ listy s¹ adresowane do Szanownego Pana i dro-giego kolegi, na to¿samoœæ adresata jasno wskazuje treœæ pierwszego z nich, z 17 stycznia 1906 r. Józef Siemiradzki pisze ¿e:Z jutrzejszym listem wyœlê Panu moj¹ monografiê perysfinktów(dotar³a z odrêczn¹ dedykacj¹ — por. ryc. 2) oraz, co przes¹dza sprawê: Z waszej pracy o amonitach oolitu dolnego ja znam niestety tylko czêœci, które pan by³ uprzejmy mi przes³aæ, to jest czêœci VII, VIII, IX i XII — pozosta³ych mi brakujei bêdê panu wdziêczny, je¿eli bêdzie pan móg³ mi skompletowaæ te prace, na ile to bêdzie mo¿liwe. Siemiradzkiemu chodzi³o tu o monografiê, jak¹ S.S. Buck-man publikowa³ w czêœciach na ³amach Monografii Towa-rzystwa Paleontologicznego i której ostatnia czêœæ (XIV) ukaza³a siê drukiem rok póŸniej (S.S. Buckman,1887–1907). Takie proœby znamy dobrze i sami siê z nimi zwracaliœmy do autorów.
Mimo ¿e listy te stanowi¹ jedynie drobny fragment kore-spondencji, to wnosz¹ wiele do naszej wiedzy o pozycji Józefa Siemiradzkiego w œwiecie naukowym przed I wojn¹ œwiatow¹, a zw³aszcza do jego metod pracy badawczej, i uzupe³niaj¹ jego charakterystykê przedstawion¹ ostatnio przez Z. Wójcika (2000). Ju¿ ten ograniczony materia³ pokazuje szerokoœæ kontaktów ich autora: od V. Uhliga i innych czo³owych badaczy tej epoki po kuratorów muzeów i bibliotek, w³¹cznie z Muzeum Brytyjskim, a tak¿e po ksiê¿y kolekcjonerów z parafii na prowincji Francji. Poka-zuje to, jak konsekwentnie J. Siemiradzki realizowa³ sw¹ wizjê zarysowan¹ w jego pracy z 1891 r. W tym ujêciu fau-na basenu polskiego jest pod wzglêdem teoretycznym... nie-zmiernie wa¿n¹, bo dok³adne jej opracowanie pozwoli roz-strzygn¹æ d³ugoletni spór, jaki toczy siê miêdzy geologami wiedeñskimi, szko³y Neumayra a uczonymi rosyjskimi. Ci ostatni, rozporz¹dzaj¹c bogatym materia³em pochodz¹cym z Rosyi i œrodkowej Azji, lekcewa¿¹ wyniki prac uczonych europejskich. Szko³a zaœ wiedeñska, nie mog¹c korzystaæ z prac rosyjskich... a opieraj¹c siê na szczup³ym stosunkowo materyjale zebranym w zachodniej Europie, snuje daleko nieraz siêgaj¹ce wnioski. I dodaje: Znaj¹c jêzyk rosyjski mam tem samem u³atwion¹ pracê, bo mogê korzystaæ z ca³ej literatury. Do tego nale¿y dodaæ umiejêtnoœæ dociera-nia do kolekcji, w³¹cznie ze zbiorami, jakie do tego czasu by³y niedostêpne dla geologów, poczynaj¹c od zbiorów Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie (por. Siemiradzki, 1891 — str. 2). W rezultacie mo¿na zaryzykowaæ stwier-dzenie, ¿e Józef Siemiradzki sta³ siê tak¿e swego rodzaju ³¹cznikiem pomiêdzy szko³¹ wiedeñsk¹ i najprawdopo-dobniej oœrodkiem monachijskim oraz S.S. Buckmanem i chyba geologami francuskimi.
Informacje zawarte w listach potwierdzaj¹ wyj¹tkow¹ skromnoœæ autora — dotyczy to zw³aszcza fragmentu listu 47
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 1, 2008
1
WBL Consulting, ul. Melsztyñska 4/10 m. 38, 02-537 War-szawa; wbl.consulting@neostrada.pl
2
Departamento de Geologia (Paleontologia), Universidad Zaragoza, E-50009 Zaragoza, Hiszpania, gmelende@unizar.es
3
Instytut Geografii, Akademia Pedagogiczna w Krakowie, ul. Podchor¹¿ych 2, 30-084 Kraków; tarkowski@min-pan.kra-kow.pl
Ryc. 1. Portret J. Siemiradzkiego (Ma³kowski, 1971)
W. Brochwicz-Le-wiñski
z 27 stycznia 1906 r., w którym J. Siemiradzki zaprzecza, aby to on utworzy³ rodzaj Garantiana, szeroko ju¿ cytowa-ny w przez Zittla i incytowa-nych: Czy nie jest to Pompeckij z Monachium, który jest autorem tej nazwy rodzajowej — tym bardziej ¿e to on jest tym, który kierowa³ póŸniejsz¹ edycj¹ dzie³a Zittla?
Z uwag zawartych w listach mo¿na wnioskowaæ, ¿e J. Sie-miradzki powa¿nie myœla³ o wydaniu suplementu do swej monografii z 1899 r. Po czêœci móg³ tu mieæ znaczenie doping ze strony S.S. Buckmana, który jest uwa¿any za najbardziej p³odnego autora w brytyjskiej literaturze paleontologicznej tamtych czasów, a po czêœci obfitoœæ zebranego ju¿ mate-ria³u, w³¹cznie z odlewami gipsowymi okazów z klasycz-nych kolekcji, jak i przemyœlenia i reinterpretacje. Potwierdza to list z sierpnia 1910 r., w którym J. Siemiradzki dziêkuje S.S. Buckmanowi za:uwagi na temat perysfinktów angiel-skich, które wprowadzi³ do swojego katalogu.
Plany te musia³a przekreœliæ I wojna œwiatowa, nie-mniej warto wystosowaæ apel do archiwistów w Polsce i na Ukrainie, czy nie zachowa³ siê manuskrypt lub przynajm-niej szkice do tego suplementu. Mo¿emy bowiem œmia³o uznaæ J. Siemiradzkiego za jednego z ojców nowoczesnej paleobiogeografii i ewolucji fauny amonitowej jury œrod-kowej i górnej, a wiele jego wniosków mo¿e dalej byæ zadziwiaj¹co aktualnych b¹dŸ co najmniej stymuluj¹cych dla dzisiejszych badaczy.
Autorzy sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania prof. Z. Wójci-kowi za wnikliwe przejrzenie tekstu i sugestie dotycz¹ce dal-szych studiów nad tym tematem oraz Urszuli Harze za poprawki i propozycje uzupe³nieñ.
Literatura
BUCKMAN S.S. 1887–1907 — A monograph of the ‘Interior Oolite Series’, Monographs of Palaeont. Society, London, Paris, I–XIV. CALLOMON J.H. 1995 — Time from fossils: S.S. Buckman and Jurassic high-resolution geochronology. Geol. Soc. London, Memoirs, 16: 127–150. DAVIS A.M. 1930 — The geological life and work of Sydney Savory Buckman. Presidential Address. Proc. Geol. Ass., 41: 221–240. MA£KOWSKI J. 1971 — Polscy badacze Ziemi w przesz³oœci. Pr. Muz. Ziemi, 18, cz. II: 75–118.
SARJEANT W.A.S. 1978–1980 — Geologists and the History of Geology. An International Bibliography from the Origins to 1978. Krieger Publishing Company Inc., Melbourne, I–V.
SIEMIRADZKI J. 1891 — Fauna kopalna warstw oksfordzkich i kimerydzkich w okrêgu krakowskim i przyleg³ych czêœciach Królestwa Polskiego. Pam. Wydz. Mat.-Przyr. Akad. Um., 18: 1–91.
SIEMIRADZKI J. 1899 — Monographische Beschreibung der Ammonitengattung Perisphinctes. Palaeontographica, 45: 69–352. WÓJCIK Z. 2000 — Józef Siemiradzki: przyrodnik i humanista, badacz Ameryki Po³udniowej. Seria Polacy w dziejach œwiata, t. 1. Wspólnota Polska, Wroc³aw–Warszawa.
Praca wp³ynê³a do redakcji 10.12.2007 r. Po recenzji akceptowano do druku 19.12.2007 r.
48
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 1, 2008
®
Ryc. 2. Pierwsza strona listu J.
Sie-miardzkiego z 27.01.1906 r., w tle strona tytu³owa monografii z 1898 r. z odrêczn¹ dedykacj¹ autora oraz pieczatk¹ British Museum
