Strefowość wzrostu kryształów galeny z kopalni Bolesław koło Olkusza (region śląsko-krakowski)

Strefowoœæ wzrostu kryszta³ów galeny z kopalni Boles³aw ko³o Olkusza

(region œl¹sko-krakowski)

Lucyna Natkaniec-Nowak*, Maciej Pawlikowski*, Marek Sikora*, Jan Tarkowski*

S u m m a r y. Idiomorphic galena crystals occurring within Triassic dolomites from the Boles³aw mine near Olkusz were the subject of the study. The samples were collected from vein-pocket-like aggregates of galena, where two stages of mineralization were distinguished. Polished samples were etched with HCl (1:3). Etching revealed the growth zones of PbS crystals. Subsequently, decrepitation, chemical and X-ray analyses were applied. Two decrepitation effects, recorded at the maximum at 150-180°C and 250-300°C, are related to decrepitation of the two inclusion types. The chemical composition and unit cell size vary within the individual growth zones of the crystals. It can be concluded that during growth of the galena crystals the physico-chemical conditions were not stable. Key words: galena, the Boleslaw mine, Olkusz, Silesian-Cracow region, southern Poland

Eksploatowane od wieków œrednich polskie z³o¿a Zn-Pb maj¹ niezwykle bogat¹ literaturê dotycz¹c¹ geolo-gii, stratygrafii, mineralogeolo-gii, petrografii i geochemii. Wiêk-szoœæ z tych zagadnieñ ujmuje wydany w 1996 r. 154. tom Prac Pañstwowego Instytutu Geologicznego, w ca³oœci poœwiêcony tej problematyce. Wyniki analizy pierwiast-ków œladowych (Harañczyk, 1962, 1965, 1979, 1993; Kar-wowski & Koz³owski, 1979; Wójcik, 2000), a zw³aszcza badañ typomorficznych siarczków (Chu-Tuan-Nha & Kubisz, 1973; Leach i in., 1996), wykaza³y strefowoœæ budowy kryszta³ów galeny i sfalerytu. Podawane w cyto-wanych pracach wyniki badañ mineralogicznych i che-micznych dotyczy³y ca³ych kryszta³ów, zatem nale¿y je traktowaæ jako uœrednione. Jak wykazano w niniejszym opracowaniu, w poszczególnych etapach wzrostu krysz-ta³ów galeny panowa³y inne warunki fizyczno-chemiczne, st¹d istotne jest œledzenie tych zmian w ka¿dej strefie wzrostu. Rezultaty przeprowadzonych w latach 80. i 90. XX w. badañ inkluzji minera³ów siarczkowych i dolomitu ze z³ó¿ Zn-Pb regionu œl¹sko-krakowskiego (Karwowski i in., 1979; Koz³owski i in., 1980; Koz³owski, 1991, 1993, 1995, 2000; Koz³owski & Górecka, 1993; Koz³owski i in., 1996) wskazuj¹ na wysok¹ temperaturê tworzenia siê tych minera³ów, jak równie¿ wieloetapowoœæ zachodz¹cych procesów. Nie pozwalaj¹ one jednak na objaœnienie zmien-noœci warunków termicznych w trakcie wzrostu minera³ów siarczkowych.

Forma ¿y³owo-gniazdowa (ryc. 1) zbudowana z krysz-ta³ów galeny tkwi w obrêbie jasno¿ó³tego dolomitu krusz-cowego. Szczelina jest ca³kowicie zabliŸniona, natomiast gniazdo jest czêœciowo puste, a czêœciowo wype³nione du¿ymi, idiomorficznymi kryszta³ami galeny. W dolnej i œrodkowej czêœci gniazda obserwuje siê ponadto ostrokra-wêdziste okruchy dolomitu.

Metody badañ

Przygotowanie próbek. Z formy ¿y³owo-gniazdowej

(ryc. 1) pobrano dwie próbki A i B, które reprezentowa³y ró¿ne etapy mineralizacji kruszcowej. Wykonane prepa-raty polerowane trawiono w HCl (1:3) przez ok. 30 minut. W wyniku trawienia w kryszta³ach galeny ujaw-ni³y siê struktury zonalne. Z czterech stref pobrano próbki do dalszych badañ analitycznych. Separacji materia³u dokonano za pomoc¹ rêcznej wiertarki, z wiert³em grubo-œci 1,0 mm.

J. Tarkowski

*Zak³ad Mineralogii, Petrografii i Geochemii, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków; natkan@uci.agh.edu.pl; mpawlik@uci.agh.edu.pl; tarkowskijp@ gazeta.pl A B A, B 0 10cm dolomit dolomite

druza wype³niona galen¹

galena filled druse

pustka

cavern

miejsca pobrania próbek

sampling sites Ryc. 1. Forma ¿y³owo-gniazdowa wype³niona galen¹ (kopalnia Boles³aw, oddzia³ 4, poz. 266)

Fig. 1. A nest-like form filled with galena (the Boles³aw mine, 4th level, site No 266) M. Sikora M. Pawlikowski L. Natkaniec--Nowak

Badania termobarometryczne. Wykonano je z u¿y -ciem dekrepitometru pró¿niowego WD-3 prod. rosyjskiej. Na otrzymanej krzywej zosta³y zarejestrowane zmiany ciœnienia zachodz¹ce w poszczególnych przedzia³ach temperaturowych. Do badañ pobrano 150 mg materia³u o uziarnieniu 0,1 mm. Próbki umieszczone w kwarcowej kapsule ogrzewano do temperatury 350°C. Czas analizy pojedynczej próbki wynosi³ oko³o 20 min. Z otrzymanych krzywych wyznaczano temperaturê dekrepitacji Td, a zatem przybli¿on¹ temperaturê krystalizacji poszczególnych stref kryszta³ów galeny. Badaniom tym poddano równie¿ sam dolomit.

Badania chemiczne. Przeprowadzono je na krysz

-ta³ach galeny narastaj¹cych na dolomicie (próbka A i B). Pomiary wykonano metod¹ ASA na spektrofotometrze Philips SP-9100X. Nawa¿ki próbek (ok. 100 mg) roztwa-rzano w kwasie azotowym (2:1) na gor¹co. W roztworach wzorcowych uwzglêdniono wp³yw matrycowy Pb, dodaj¹c odpowiednie iloœci tego pierwiastka. Nie oznaczano pier-wiastków g³ównych, a jedynie œladowe: K, Na, Fe, Ni, Mn, Cu, Cd, Ag, Sb, Mo, Zn, Ca, Mg, Cr, Sn, Co, Bi.

Badania rentgenograficzne (XRD). Pomiar komórki

elementarnej galeny wykonano w próbkach G1, G2, G3, G4 wydzielonych z poszczególnych stref wzrostu krysz-ta³u w próbce A (ryc. 2). Jako wzorzec zastosowano

mono-kryszta³ halitu. Badania przeprowadzono w kamerze cylin-drycznej o œrednicy 114,6 mm. Po wywo³aniu filmu pomie-rzono odstêpy poszczególnych pr¹¿ków.

Wyniki badañ

Próbki reprezentuj¹ pierwsze (próbka A) i drugie (próbka B) stadium mineralizacji (Sass-Gustkiewicz, 1975 a, b). Pobrano je w ten sposób, by by³y one zorientowane w stosunku do stron œwiata i zawiera³y fragment dolomitu, na którym krystalizowa³a galena. Obserwowana po wytra-wieniu w HCl charakterystyczna budowa galeny przejawia siê przemiennym wystêpowaniem jasnych i ciemnych stref. Stwierdzono, ¿e pierwsza z nich, narastaj¹ca bezpo-œrednio na dolomicie, nie uleg³a trawieniu. W obu bada-nych próbkach, obok liczbada-nych cienkich stref gruboœci od 0,05 do 0,1 mm, po trawieniu obserwowano szersze, ciem-ne strefy gruboœci do 2 mm.

Wyniki obserwacji makro- i mikroskopowych wytra-wionych polerowanych powierzchni kryszta³ów galeny wskazuj¹ na wieloetapowoœæ procesu, a tak¿e ró¿n¹ szyb-koœæ krystalizacji w poszczególnych stadiach wzrostu kryszta³u. W trakcie danego etapu krystalizacji galeny zmienia³o siê zarówno po³o¿enie œcian, jak i krawêdzi kryszta³u (ryc. 2).

Na krzywej dekrepitometrycznej dolomitu z próbki A (ryc. 3) obserwuje siê przegiêcie w temperaturze 40°C

0,5

cm

D –dolomit_dolomite G –galena_galena

linia przebiegu krawêdzi kryszta³ów

curve line along crystal margins

linia przebiegu powierzchni zrostu kryszta³ów

line along the surface growth of crystals

miejsce pobrania próbek

sampling points

I V- –g³ówne stadia wzrostu kryszta³ów galeny

main stages of growth of galena crystals

G , G , G , G1 2 3 4–

Ryc. 2. Galena ze skupienia gniazdowego z kopalni Boles³aw. Zg³ad trawiony, pow.´ 7. Widoczna strefowa budowa kryszta³ów galeny Fig. 2. Galena from nest-like aggregate in the Boles³aw mine. Polished section of galena after etching, magnification´ 7. Zonal structure of galena crystals

i koñcowy etap w 110°C. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e zareje-strowany efekt jest wynikiem dehydratacji badanej próbki. Pierwsza a równoczeœnie najstarsza strefa kryszta³u galeny w próbce A (G1) wykazuje trzy efekty dekrepitacji o mak-simach przypadaj¹cych w temperaturze 90, 170 i 280°C. W strefie G2 wystêpuj¹ dwa efekty o maksimach w tempe-raturze 95 i 280°C, w strefie G3 zaœ najintensywniejsze zmiany zasz³y w temperaturze 85 i 285°C. Zewnêtrzna, najm³odsza czêœæ kryszta³u galeny (G4) charakteryzuje siê, podobnie jak strefa G1, trzema efektami dekrepitacji, któ-rych maksima przypadaj¹ na 90, 160 i 260°C.

W dolomicie z próbki B (ryc. 3) otrzymano wyniki ana-logiczne do tych z omówionej wy¿ej krzywej dekrepitome-trycznej dolomitu próbki A, tj. maksimum efektu w tem-peraturze ok. 40°C. W strefie G1 (najstarszej) kryszta³u galeny zaznaczy³y siê trzy efekty dekrepitacji z maksima-mi w temperaturze 70, 150 i 270°C. W strefie G2 zaobser-wowano równie¿ trzy efekty, których maksima przypadaj¹ na temperaturê 70, 150 i 250°C. W galenie ze strefy G3 w trakcie ogrzewania ujawni³y siê trzy efekty o maksimach w temperaturze 100, 180 i 300°C. Zewnêtrzna czêœæ krysz-ta³u galeny (G4) charakteryzuje siê tak¿e trzema efektami, z maksymaln¹ temperatur¹ 90, 150 i 280°C.

Wyniki badañ chemicznych próbki A (ryc. 4, tab. 1) wykaza³y, ¿e strefa G1 galeny jest wzbogacona w Zn, Cd, Sb, a strefy G2 i G3 wykazuj¹ zubo¿enie w wymienione pierwiastki. W najm³odszej strefie G4 ponownie wzrasta zawartoœæ Zn.

W próbce B (ryc. 5, tab. 2) rozmieszczenie Zn, Cd i Sb jest zbli¿one do tego, jakie obserwowano w próbce A. Naj-starsza czeœæ kryszta³u (G1) zawiera podwy¿szon¹ iloœæ tych pierwiastków, czêœci œrodkowe (G2 i G3) maj¹ nieco wiêcej Mo, Mn, Cu, a w strefie zewnêtrznej (G4) obserwu-je siê ponownie wzrost zawartoœci Zn, a tak¿e Cd i Sb.

Wyniki badañ parametru a komórki elementarnej z posz-czególnych stref wzrostu kryszta³u galeny (próbka A) wykaza³y, ¿e wielkoœæ ta siê zmienia. Najwiêksz¹ komórkê (a = 0,5945 ± 0,0005 nm) galena ma w strefie G1, najmniejsz¹ zaœ (a = 0,5925 ± 0,0005 nm) w strefie G4. W strefach G2 i G3 obserwuje siê wartoœci poœrednie, nie-wiele odbiegaj¹ce od siebie. Wynosz¹ one odpowiednio 0,5934 i 0,5938 (± 0,0005) nm.

Z danych tych wynika, ¿e wartoœæ aokomórki elemen-tarnej siê zmniejsza, poczynaj¹c od najstarszych do najm³odszych, zewnêtrznych czêœci badanego kryszta³u galeny.

Dyskusja i wnioski

Wyniki przeprowadzonych badañ wskazuj¹, ¿e kry-stalizacja galeny odbywa³a siê wieloetapowo (z ró¿n¹ intensywnoœci¹) z roztworów o zmiennym chemizmie. W pierwszym etapie (najstarsza czêœæ kryszta³ów) by³y doprowadzane g³ównie Zn, Sb, Cd, Fe i Ni. W drugim eta-pie (G2 i G3) obserwuje siê nieco wiêkszy udzia³ Mo, nie wykazano natomiast prawid³owoœci w rozmieszczeniu w krysztale Cu i Mn. Równoczeœnie w tym okresie krysta-lizacji wyraŸnie siê zmniejsza dostawa Zn, Cd, Sb i Ni. Pod koniec krystalizacji galeny ponownie wyraŸnie wzrasta zawartoœæ Zn, a nieznacznie Cd i Sb. Mo¿na zatem powie-dzieæ, ¿e chemizm roztworów, z których krystalizowa³a galena, by³ w pocz¹tkowym i koñcowym etapie wzrostu zbli¿ony. Z badañ tych wynika ponadto, ¿e od pocz¹tku do

pr zyrost ci œnienia pD D pressure increase p temperatura T ( C)° temperature T ( C)° 50 100 150 200 250 300 G1 D G2 G3 G4 próbka_B sample_B D –dolomit_dolomite G –galena_galena

Ryc. 3. Zestawienie krzywych dekrepitacji dolomitu oraz galeny z poszczególnych stref narostu

Fig. 3. Decrepitation curves of dolomite and galena from individual growth zones

pr zyrost ci œnienia pD D pressure increase p temperatura T ( C)° temperature T ( C)° 50 100 150 200 250 300 G1 D G2 G3 G4 próbka_A sample_A D –dolomit_dolomite G –galena_galena

Tab. 1. Próbka A. Sk³ad chemiczny poszczególnych stref wzrostu kryszta³ów galeny [% wag.] Table 1. Sample A. Chemical composition of individual growth zones of galena [% weight]

Nr próbki Sample No K Na Fe Ni Mn Cu Cd Ag Sb Mo Zn Ca Mg G1* 0,004 0,0375 0,89 0,001 0,0004 0,0002 0,005 0,002 0,059 0,004 0,401 œl. 0,0145 G2* 0,003 0,0205 0,0475 0,0015 0,0004 0,0001 0,001 0,001 0,047 0,01 0,031 - 0,002 G3* 0,0035 0,018 0,043 0,001 0,0002 0,0001 0,0005 0,001 0,035 0,006 0,027 - 0,002 G4* 0,004 0,0235 0,008 0,003 0,0005 0,002 0,001 0,0005 0,036 0,0125 0,201 - 0,0025 maks. b³¹d oznaczeñ

max. determination error 0,0005 0,0005 0,0005 0,0002 0,0001 0,00005 0,00005 0,0002 0,002 0,002 0,0005 - 0,0002

*Cr, Sn, Co, Bi < 0,0005 CaMg(CO )₃₂ CaMg(CO )₃₂ PbS 2000 6000ppm Fe 20 40ppm Mn 100 200ppm Mo 200 100 300 400ppm Na 2000 4000ppm Zn 200 Mg 400ppm PbS 20 40ppm Cu 100 200ppm Ni 200 400 600ppm Sb 20 40 Ag 60ppm 20 40 K 60ppm 20 40 Cd 50ppm 30 10 100 200 Tp 300 C° 100 200 Tmax 300 C° G1 G1 G1 G2 G2 G2 G3 G3 G3 G4 G4 G4 próbka_A sample_A

Ryc. 4. Próbka A. Zmiennoœæ zawartoœci pierwiastków w poszczególnych strefach wzrostu kryszta³ów galeny; Tp— pocz¹tkowa

tem-peratura dekrepitacji; Tmax— maksymalna temperatura dekrepitacji

Fig. 4. Sample A. Variation in content of elements occurring in individual growth zones of galena crystals; Tp— initial decrepitation

temperature; Tmax— maximum decrepitation temperature

CaMg(CO )₃₂ CaMg(CO )₃₂ PbS PbS G1 G2 G3 G4 20 Ag 40ppm 20 40ppm Cu 20 40 K 60ppm 20 Cd 30ppm 10 100 200 Ni 200ppm 200 400 500ppm Sb 100 300 200 100 300 100 200ppm Mo 400ppm Na 2000 6000ppm Zn 200 Mg 1000ppm G1 G2 G3 G4 2000 6000ppm Fe 20 40ppm Mn 600 100 200 Tp 300 C° Tmax G1 G2 G3 G4 100 200 300 C° próbkaB sample_B

Ryc. 5. Próbka B. Zmiennoœæ zawartoœci pierwiastków w poszczególnych strefach wzrostu kryszta³ów galeny; Tp— pocz¹tkowa

tempe-ratura dekrepitacji; Tmax— maksymalna temperatura dekrepitacji

Fig. 5. Sample B. Variation in content of elements occurring in individual growth zones of galena crystals; Tp— initial decrepitation

temperature; Tmax— maximum decrepitation temperature

Tab. 2. Próbka B. Sk³ad chemiczny poszczególnych stref wzrostu kryszta³ów galeny [% wag.] Table 2. Sample B. Chemical composition of individual growth zones of galena [% weight]

Nr próbki Sample No K Na Fe Ni Mn Cu Cd Ag Sb Mo Zn Ca Mg G1* 0,0065 0,0255 0,464 0,0025 0,0005 0,0002 0,0225 0,0025 0,0455 0,005 0,495 œl. 0,092 G2* 0,005 0,0335 0,01 0,002 0,0008 0,003 0,002 0,0035 0,04 0,0165 0,091 œl. 0,004 G3* 0,0025 0,0235 0,005 0,0005 0,0002 0,001 0,0001 0,0015 0,01 0,007 0,0045 œl. 0,002 G4* 0,0035 0,024 0,0125 0,034 0,0003 0,0015 0,0025 0,001 0,042 0,005 0,276 œl. 0,0080 maks. b³¹d oznaczeñ

max. determination error 0,0005 0,0005 0,0005 0,0002 0,0001 0,00005 0,00005 0,0002 0,002 0,002 0,0005 - 0,0002

koñca krystalizacji galeny maleje w niej zawartoœæ Fe oraz z pewnymi wahaniami Ag. Na tym etapie badañ nie uda³o siê jednak stwierdziæ, czy pierwiastki te wchodz¹ w struk-turê galeny, czy te¿ tworz¹ samodzielne fazy.Wed³ug Koz³owskiego i in. (1996) wspomniane roztwory minerali-zuj¹ce mia³y wyraŸny charakter solankowy. Tezê tê potwierdza³yby otrzymane wyniki analiz chemicznych próbki A i B galeny (tab. 1, 2), w których zawartoœæ Na utrzymuje siê na sta³ym, wysokim poziomie.

Zmniejszanie siê wymiarów komórki elementarnej galeny (próbka A), poczynaj¹c od jej najstarszych ku najm³odszym strefom, koreluje siê z temperatur¹ pocz¹tku dekrepitacji oraz zmniejszaj¹c¹ siê zawartoœci¹ Ag i Fe. Równoczeœnie w tej próbce temperatura maksimum de-krepitacji stref starszych jest wy¿sza ni¿ stref m³odszych. W próbce B ró¿nica temperatury pocz¹tkowej i maksimum dekrepitacji nie jest tak znacz¹ca, gdy¿ nie pozwala dostrzec ¿adnego trendu.

Wieloetapowoœæ krystalizacji galeny znajduje równie¿ potwierdzenie w wynikach badañ termobarometrycznych.

Otrzymana temperatura dekrepitacji w przedziale

100–300°C wskazuje na nisko- i œredniotermalne roztwory minera³otwórcze. Nieco inne, ni¿sze wartoœci temperatury otrzyma³ wspomniany wy¿ej zespó³ autorów (Koz³owski i in., 1996), którzy badali inkluzje fluidalne w kryszta³ach sfalerytu rud cynkowo-o³owiowych. Zdaniem tych auto-rów, temperatura medium minera³otwórczego nie przekra-cza³a 100°C.

Jak podaj¹ Karwowski i Koz³owski (1979), dekrepita-cja w przedziale temperatury 150–180°C mo¿e byæ zwi¹zana z obecnoœci¹ inkluzji zawieraj¹cych substancje organiczne. Z kolei efekty zaznaczaj¹ce siê w temperaturze 250–300°C mog¹ byæ zwi¹zane z inkluzjami ciek³ymi (Bonev, 1977; Piperov i in., 1977), które zawieraj¹ przewa-¿nie fluidy o charakterze solanek z ró¿n¹ zawartoœci¹ Na, K, Mg i innych pierwiastków. Na obecnoœæ inkluzji solan-kowych w galenie zdaje siê wskazywaæ wspomniana ju¿ znaczna zawartoœæ Na.

Wysoka temperatura dekrepitacji galeny (w stosunku do temperatury dekrepitacji dolomitu) mo¿e wskazy-waæ, ¿e galena i dolomit tworzy³y siê w ró¿nych warun-kach temperaturowo-ciœnieniowych. Pomimo ¿e nie mo¿na bezpoœrednio ³¹czyæ temperatury dekrepitacji inkluzji z temperatur¹ krystalizacji danych faz mineral-nych (Koz³owski & Metz, 1989a, b; Leach i in., 1996), jednak wyznaczone przedzia³y temperaturowe okreœlaj¹ w pewnym stopniu warunki œrodowiskowe procesów minera³otwórczych. W próbce A zatem stwierdzono szeroki przedzia³ temperaturowy efektu dolomitowego, z którego mo¿na wnioskowaæ, ¿e dolomit tworzy³ siê ju¿ w temperaturze ok. 110°C, dolomit z próbki B zaœ w tem-peraturze ni¿szej, tj. ok. 40°C. W porównaniu do wyników Koz³owskiego (2000), który bada³ inkluzje fluidalne w dolo-mitach kruszconoœnych z ró¿nych lokalizacji œl¹sko-kra-kowskich z³ó¿ Zn-Pb i na podstawie oznaczonej tempera-tury homogenizacji w przedziale 60–95°C wykaza³ niskotemperaturowe, metasomatyczne pochodzenie tych ska³, oznaczona przez nas temperatura dekrepitacji zawiera siê w nieco szerszym, ale równie¿ niskotemperaturowym przedziale tworzenia siê tego dolomitu.

Przedstawione dane analityczne pozwalaj¹ dostrzec zmieniaj¹cy siê chemizm roztworów w trakcie wzrostu kryszta³ów galeny oraz ich charakter nisko- do œredniohy-drotermalnego. Wyniki badañ wykaza³y tak¿e, ¿e zmien-noœæ mineralogiczno-geochemiczna galeny jest znaczna, nawet w obrêbie jednego kryszta³u.

Literatura

BONEV I.K. 1977 — Primary fluid inclusions in galena crystals. Mor-phology and origin. Mineral. Deposita, 12, 1: 64–76.

CHU-TUAN-NHA & KUBISZ J. 1973 — Cechy typomorficzne siarcz-ków Zn, Pb i Fe ze z³ó¿ œl¹sko-krakowskich. Pr. Miner. PAN Oddz. w Krakowie, 32: 7–49.

HARAÑCZYK C. 1962 — Mineralogia kruszców œl¹sko-krakowskich z³ó¿ cynku i o³owiu. PAN Oddz. w Krakowie, Kom. Nauk Geol., 8. Wyd. Geol. Warszawa: 1–96.

HARAÑCZYK C. 1965 — Geochemia kruszców œl¹sko-krakowskich z³ó¿ rud cynku i o³owiu. Pr. Geol. Kom. Nauk. Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 30: 1–111.

HARAÑCZYK C. 1979 — Metallogenic evolution of the Silesia-Cra-cow region. Pr. Inst. Geol., 95: 109–132.

HARAÑCZYK C. 1993 — Sulfur isotope models of genesis of the Silesian-Cracow Zn-Pb deposits. Kwart. Geol., 37: 307–322. KARWOWSKI £. & KOZ£OWSKI A. 1979 — Udzia³ substancji organicznych oraz fizykochemiczne warunki powstawania minera³ów Zn-Pb w z³o¿ach œl¹sko-krakowskich.[W:] Inf. 51 Zjazdu PTMin., Zakopane. Wyd. Geol., Warszawa: 24–26.

KARWOWSKI £., KOZ£OWSKI A. & ROEDDER E. 1979 — Gas-liquid inclusions in minerals of zinc and lead ores from the Sile-sia-Cracow region. Pr. Inst. Geol., 95: 87–96.

KOZ£OWSKI A. 1991 — Temperatury powstania siarczków cynku i o³owiu ze z³o¿a Klucze w rejonie olkuskim. Prz. Geol., 39, 3: 164–166. KOZ£OWSKI A. 1993 — Temperature and salinity of parent sphaleri-te solutions versus the depth of the precipitation: a fluid inclusion study in the Olkusz district, Poland. Arch. Miner., 49, 1: 269–271.

KOZ£OWSKI A. 1995 — Origin of Zn-Pb ores in the Olkusz and Chrzanów districts: a model based on fluid inclusions. Acta Geol. Pol., 45, 1-2: 83–141.

KOZ£OWSKI A. 2000 — Formation conditions of the ore-bearing dolomite in the Silesian-Cracow Zn-Pb deposits, as indicated by fluid inclusion studies. Pr. Spec. PTM., 17: 35–37.

KOZ£OWSKI A. & GÓRECKA E. 1993 — Sphalerite origin in the Olkusz mining district: a fluid inclusion model. Kwart. Geol., 37, 2: 291–306.

KOZ£OWSKI A., KARWOWSKI £. & ROEDDER E. 1980 — Parent fluids of the zinc and lead ores from the Silesia-Cracow region. Acta Geol. Pol., 30, 2: 147–152.

KOZ£OWSKI A., LEACH D. & VIETS J. 1996 — Genetic characteri-stics of fluid inclusions in sphalerite from the Silesian-Cracow ores. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 154: 73–84.

KOZ£OWSKI A. & METZ P. 1989a — Decrepitation: a genetic indi-cator or an ore prospecting tool? [In:] 79th Annual Meeting of the Geologische Vereinigung: Mineral Deposits, Leoben, Austria, 15-18 February 1989. Blackwell, Oxford: 35.

KOZ£OWSKI A. & METZ P. 1989b — Comments on the decrepita-tion temperature method. [In:] Abstract vol. of the X ECORFI Symposium, London: 59–60.

LEACH D., APODACA L., KOZ£OWSKI A., LANDIS G. & HOFSTRA A. 1996 — Fluid inclusions gases in sphalerite, galena and dolomite from the Silesian-Cracow Zn-Pb district, Southern Poland. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 154: 105–112.

PIPEROV N.B., PENCHEV N.B. & BONEV I.K.1977 — Primary flu-id inclusions in galena crystals. II. Chemical composition of the liquflu-id and gas phase. Mineral. Deposita, 12, 1: 77–89.

SASS-GUSTKIEWICZ M. 1975a — Stratified sulfide ores in karst cavities of the Olkusz mine (Cracow-Silesian region, Poland). Rocz. Pol. Tow. Geol, 45, 1: 63–68.

SASS-GUSTKIEWICZ M. 1975b — Zinc and lead mineralization in collapse breccias of the Olkusz mine (Cracow-Silesian region, Poland). Rocz. Pol. Tow. Geol., 45, 3-4: 303–326.

WÓJCIK P. 2000— Mineralogical-geochemical investigations of ZnS minerals from the Olkusz mine. Pr. Spec. PTM, 17: 78–80.

Praca wp³ynê³a do redakcji 18.10.2005 r. Akceptowano do druku 13.4.2007 r.