Ankieta szkolna jako pretekst do lekcji na temat patriotyzmu



ANKiETA SzKOlNA

jAKO PrETEKST dO lEKCji

NA TEMAT PATriOTyzMu

Patriotyzm to ważne słowo zarówno w tradycji, jak i we współczes-nym życiu społeczeństwa polskiego. Etymologicznie słowo to wywodzi się z języka greckiego, w którym he patria oznaczała więź plemienną, ro-dową w linii ojcowskiej. Po łacinie wyraz początkowo o podobnym zna-czeniu coraz częściej był używany na określenie ojczyzny. Tradycyjnie patriotyzm to umiłowanie ojczyzny, zdolność do poświęcenia się dla niej, stawianie dobra własnego kraju ponad partykularne interesy. Patriotyzm często bywa przeciwstawiany nacjonalizmowi, który wrogo odnosi się do innych narodów, co prowadzi do megalomanii, ksenofobii i szowinizmu.

Proces tworzenia narodu w wielu państwach zaczął się od górnej warstwy społeczeństwa, co na naszych ziemiach oznaczało stan szla-checki. Choć nazwa państwa brzmiała wówczas Rzeczpospolita Obojga Narodów, to jednak powszechnie wiadomo, że składało się ono z bardzo wielu narodów. Wieloetniczna i wieloreligijna Rzeczpospolita tradycyjnie przychylnie przyjmowała nowych przybyszów tj. Niemców, Holendrów, Ormian, Włochów, Żydów, Tatarów, Bałtów oraz Słowian południowych i wschodnich. Definiowanie narodu polskiego zgodne z XIX wieczną teorią „krwi i ziemi” wydaje się więc niewłaściwe. O narodzie w nowo-czesnym rozumieniu możemy więc myśleć od chwili, kiedy świadomość narodowa łączy wszystkie grupy społeczne. Jan Paweł II przypominał: „Miłość ojczyzny przyznaje wszystkim innym narodom takie same prawa jak własnemu, a zatem jest drogą do uporządkowania miłości społecznej, oraz że polskość to w gruncie rzeczy wielość i pluralizm, a nie ciasnota i zamknięcie.” (cyt. za A. Wolff – Powęska, Jak dzisiaj być patriotą, „Gaze-ta Wyborcza,” 23.09.2006).

Mimo tak jasnego zdefiniowania, sposób realizacji patriotyzmu na-dal wzbudza dyskusję. Próbą nowoczesnego odniesienia się do miłości



ojczyzny jest program Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod hasłem „Patriotyzm jutra”. W epoce globalizacji, gdy przestają się liczyć poszczególne państwa a do wielkich wpływów dochodzą ponad-narodowe koncerny, gdy ogromne rzesze ludności migrują nawet między kontynentami, człowiek myślący powinien zadać sobie pytania: kim je-stem?, z jaką tradycją się utożsamiam? Trudno bowiem być świadomym obywatelem i nie mieć poważnego stosunku do patriotyzmu.

Warto także zastanowić się, jakie są składniki tożsamości – świado-mości narodowej. Najczęściej wśród nich wymienia się:

1. zmitologizowaną i pobieżną wiedzę na temat przeszłości własnego kraju,

2. wyobrażenie państwa, choć i tu można podać zastrzeżenie – istnie-ją przecież narody bez państw np. Baskowie, Kurdowie czy Polacy w XIX stuleciu,

3. wspólnotę języka, chociaż znamy przykłady narodów wielojęzycz-nych – np. Szwajcarzy, a także liczne narody mówiące np. po hi-szpańsku i angielsku,

4. wspólnotę terytorium, której zaprzeczeniem jest jednak diaspora żydowska i problem ludności palestyńskiej,

5. charakter narodowy, któremu towarzyszy zbytnia generalizacja, 6. „złudzenie naturalności” jakoby od najdawniejszych czasów dany

naród był niezmienny, a w tym zakresie podział na „swoich” i „ob-cych – innych”.

W „Gazecie Wyborczej” niedawno przypomniano napisany już w 1981 r. esej Jana Józefa Lipskiego pt. Dwie ojczyzny – dwa patriotyzmy, w którym autor wyraźnie sugeruje, że najważniejszą częścią patriotyzmu jest świadomość historyczna traktowana jednak nie wiktoryjno–martyro-logicznie, czyli po sienkiewiczowsku, lecz realistycznie, z uwzględnieniem wad narodowych, a więc w tradycji Stefana Żeromskiego. „Patriotyzm – to nie tylko szacunek i miłość dla tradycji, lecz również nieubłagana selekcja elementów tej tradycji, obowiązek intelektualnej prawdy w tym zakresie. Wina za fałszywą ocenę przeszłości, za utrwalanie fałszywych moralnie mitów narodowych, za służące megalomanii narodowej, przemilczenie ciemnych plam własnej historii – jest zapewne mniejsza z moralnego punk-tu widzenia niż praktykowanie zła wobec bliźnich, lecz przecież jest prze-słanką aktualnego zła i drogą do przyszłego.” (J. J. Lipski, Dwie ojczyzny

– dwa patriotyzmy, „Gazeta Wyborcza”, 25.09.2006).

Wątpliwości i brak jednoznacznych ocen towarzyszą nie tylko pojęciu „patriotyzm” czy „naród”. Historycy od dawna prowadzą spór nawet co do

9

przedmiotu historii Polski. Ze skomplikowanych dziejów państwa polskie-go jasno przecież wynika, że w zmieniających się przez wieki granicach naszego kraju zamieszkiwało wiele narodów, a w XIX w. państwo polskie nie istniało. Z podobnymi problemami borykają się także historycy innych krajów, kiedy zajmują się historiami narodowymi. Profesor Jacek Bocheń-ski napisał wprost: „wyrwanie ojczyzny własnej z większej wspólnoty jest niewykonalne, gdyż traci ona przez to własny sens i oblicze.”1

Zastanawiając się nad problemem charakteru narodowego począt-kowo doszłam do przekonania, że wyjątpocząt-kowość i zróżnicowanie jedno-stek tworzących społeczeństwo polskie nie pozwala na jednoznaczne podciągnięcie wszystkich do wspólnego mianownika, a zbytnia genera-lizacja i uogólnienie są często krzywdzące np. „pijany jak Polak”. Dlatego zaczęłam pytać znajomych obcokrajowców, co sądzą o Polakach i w ten sposób trafiłam na zaskakująco trafną analizę naszego charakteru naro-dowego w tym zarówno zalet jak i wad, dokonaną przez Amerykanina Kevina Hannana:

zalety:

„Polacy znani są jako naród gościnny, towarzyski, spontaniczny, ale o tradycyjnych poglądach i zapatrywaniach. Cenią sobie wolność i swo-bodę. Są odważni w obliczu przeciwności. Polaka cechuje entuzjazm dla abstrakcyjnych idei, choć częstokroć okazywały się nierealistyczne albo niewykonalne w praktyce. (...) Polacy gardzą chamstwem, a więc zacho-waniem grubiańskim, prostactwem i nieokrzesaniem. Kultywują daw-ne romantyczdaw-ne tradycje, jak na przykład całowanie damy w rękę przez dżentelmena, zarówno przy okazji spotkań na gruncie towarzyskim, jak i w kręgu rodzinnym. (...) Polacy, zarówno indywidualnie, jak i jako spo-łeczeństwo, przejawiają wielką energię w pełnym determinacji skupieniu na ideałach. Podczas gdy spora część Europy zarzuciła religię chrześci-jańską pojmowaną jako moralne i filozoficzne światło kierujące życiem współczesnego człowieka, Polacy pozostali praktykującymi katolikami i traktują swoją wiarę nie tyle od strony obrzędowości i tradycji, ile jako żywą, mająca istotne znaczenie ideę, którą każdy z wiernych gorliwie przyjmuje do siebie.”

wady:

„Zgodnie ze stereotypem, Polak wykazuje ogromny zapał i gorliwość wtedy, gdy się czegoś podejmuje, ale rzadko doprowadza swoje dzieło do samego końca. (...) Sami Polacy przyznają, że zawiść i małostkowość to ich nieprzyjemne cechy narodowe. Pejoratywne określenie „polaczek”, odnosi się do osoby ograniczonej i zarozumiałej, która w każdej sytuacji

0

szuka dziury w całym. (...) Zanim Polacy zdołają w pełni przyswoić sobie i dostosować do własnych potrzeb którąś z tych nowinek kulturowych czy technicznych, na horyzoncie nieuchronnie pojawia się znowu coś nowe-go, coś, co każe poniechać wcześniej podjętenowe-go, a jeszcze niezakończone-go procesu asymilacyjneniezakończone-go po to, by zająć się nowym.”

Tekst Kevina Hannana O urokach i stereotypach Polskości (K. Han-nan, O stereotypach i urokach polskości, „Sprawy narodowościowe” 2003 z. 3, s.135–149) wykorzystałam do dyskusji z młodzieżą na jednej z go-dzin wychowawczych. Dla większego efektu zderzyłam go z wynikami badań socjologicznych uzyskanych na podstawie tzw. „chińskiego por-tretu.” (zob. R. Holly, Chiński portret polskich sąsiadów, „Kultura i eduka-cja” 1993 nr 3; J. Rusiecki, Wartości moralne w świadomości nauczycieli, „Res Humana” 1996 nr 2). Jest to metoda projekcyjna. Ankietowani mu-szą poszczególnym nacjom przypisać nazwy zwierząt, roślin, minerałów, a także kolory, jakie im się z nimi kojarzą. Tym wskazaniom towarzyszy skala punktowa (od 1–7), w jakiej określa się stosunek Polaków do na-szych sąsiadów (od bardzo lubię, do bardzo nie lubię). I tak, Niemcom przypisano następujące cechy: pedantyczny, brutalny, skąpy, agresywny, czysty, nieżyczliwy. W symbolice zwierząt ma im odpowiadać świnia, wilk, żmija, lew. Rosjanie zostali ocenieni jako: ulegli, waleczni, odważ-ni, gościnodważ-ni, głupi, uparci. Odpowiadają tym cechom: niedźwiedź, sęp, pluskwa, muł, kret. Czesi to w oczach respondentów ludzie: weseli, z po-czuciem humoru, śmieszni, nijacy i ulegli. Ze zwierząt kojarzą się z nimi: papuga, ćma, cielę, koza. Biorąc pod uwagę tylko zbiór zwierząt kojarzo-nych z Niemcami, zauważamy, że aż cztery z nich to drapieżniki. Stąd też na typowy wizerunek Niemca w świadomości Polaków składają się cechy, które wywołują respekt i szacunek, ale zarazem niechęć i głęboki niepo-kój. Generalnie Polacy deklarują daleko idącą nieufność i rezerwę wobec sąsiadów. Im jest to sąsiedztwo bliższe i im bardziej negatywnie obciążo-ne, tym tych uprzedzeń jest więcej. Przy czym nasze stereotypowe oceny sąsiadów mają intensywne zabarwienie emocjonalne, a ze względu na obecny stan stosunków między państwami, mogą być interpretowane jako typowe przesądy.

Na maturze z historii i wiedzy o społeczeństwie jedną z umiejętno-ści, jakich wymaga się od abiturientów jest analiza źródeł statystycznych, dlatego kontynuując tematykę dotyczącą patriotyzmu postanowiłam wśród 100 uczniów V Liceum Ogólnokształcącego w Toruniu przeprowa-dzić ankietę. Wyniki tej ankiety w postaci graficznej uczniowie przedsta-wili w gazetce szkolnej. Przyznam, że nie spodziewałam się tak żywio-łowej reakcji młodzieży i nauczycieli, którzy nie tylko na przerwach lecz nawet na forum internetowym dyskutowali o tożsamości Polaków.

1

Pytanie 1

Gdybyśmiał/amożliwośćpowtórnychnarodzin,wjakimpań-stwiechciał/abyśsięurodzić?

Najwięcej głosów, bo 22, oddano na Wielką Brytanię, tylko 1/5 re-spondentów chciała powtórnie urodzić się w Polsce. Czym można wyjaśnić tak niski wskaźnik dotyczący Polski? Młodzież nie żyje w oderwaniu od realiów współczesnego państwa. Obserwuje wysiłki swoich starszych ko-legów, którzy często po trudnych studiach wyższych stanowią tzw. „Poko-lenie 1200.” Młodzi Polacy, którzy chcą się usamodzielnić, nie mają rzeczy-wistych szans na realizację swoich marzeń i dlatego wybierają emigrację widząc większe dla siebie możliwości za granicą. Wykwalifikowani i wy-soko cenieni pracownicy z Polski konkurują nie tylko na angielskim, lecz także na irlandzkim i francuskim rynku pracy. �akt, że polska młodzież ma otwartą drogę nie tyko do Europy, lecz i na świat, nie znaczy, że zatraca w ten sposób swoje poczucie tożsamości i że nie jest zakorzeniona w polskiej historii i kulturze. Znany muzyk, poeta, wokalista, a jednocześnie idol mło-dzieży, Kazik Staszewski, tak wypowiada się na temat patriotyzmu: „Mój patriotyzm wynika z tego, że nigdzie poza Polską nie czuję się jak u siebie. Od czasu do czasu przemieszkuję dłużej w Hiszpanii, ale zdecydowanie nie mogę powiedzieć, że tam jest mój dom. Nie zajmują mnie kłótnie w

tamtej-POLSKA 20 NIEMCY 1 USA 6 FRANCJA 16 SZWAJCARIA 11 HISZPANIA 5 JAPONIA 3 GRECJA 2 BELGIA 2 KANADA 2 MONAKO 2 HOLANDIA 2 WŁOCHY 2 ROSJA 2 LUKSEMBURG 1 WIELKA BRYTANIA 22 NOWA ZELANDIA 1

poza mapą nazwa kraju kraje na, które oddano najwięcej głosów liczba głosów

2

szym parlamencie. (...) A to, co dzieje się w Polsce, chwyta mnie za serce. To świadczy o przynależności do polskiego gniazda, polskiej kultury, środowi-ska, w którym o pewnych rzeczach się nie dyskutuje, bo są dla nas oczywi-ste, zapisane w naszym kodzie kulturowym. Jego częścią jest język, wiedza historyczna, świadomość, kim są dla nas Rosjanie, Niemcy i inni sąsiedzi. Patriotyzm łączy się ze sferą emocji i pomysł uczenia go jest chyba chybiony. Najlepszy nauczyciel nie nauczy mnie bycia Hiszpanem. Dlatego przywio-złem sobie na Teneryfę polską narodową flagę, wywiesiłem ją i będzie tam wisieć na stałe. Włosi i Anglicy robią tak od dawna” (rozmowa W. Gdowski z K. Staszewskim Piąty rozbiór Polski., „Wysokie obcasy”, 23.12 2006).

Pytanie 2

CoTwoimzdaniemnajbardziejwpływanatraktowaniepaństw naareniemiędzynarodowej?

Respondenci jednoznacznie stwierdzili, że najbardziej na traktowanie państwa na arenie międzynarodowej wpływa jego potencjał ekonomiczny – 41%, 21% młodzieży odpowiedziało, że najważniejszy jest potencjał mi-litarny. Pozostałe wskaźniki są podobne, a przez to o nich właśnie można dyskutować. Dla lepszego wyciagnięcia wniosków należałoby młodzieży przypomnieć idealistyczne zasady, na których powołano do życia po I wojnie światowej Ligę Narodów, a po II wojnie światowej ONZ, czyli zasadę rów-noprawnego traktowania wszystkich podmiotów prawa międzynarodowe-go niezależnie od ich wielkości i potencjału ekonomicznemiędzynarodowe-go. Istotne w tym przypadku będzie także przypomnienie stałego składu Rady Bezpieczeń-stwa i tzw. Grupy G8. Dobrze, że młodzież dostrzega wagę rozwoju myśli na-ukowo – technicznej w ocenie państw. To ona przecież będzie kreować nowy wizerunek Polski i Polaków w XXI stuleciu.

0 10 20 30 40 50

Zjawisko

Potencjał gospodarczy Potencjał militarny

Wkład do myśli naukowo-technicznej Obecność surowców

Akceptacja dla praw człowieka Osiągnięcia kulturalne Wielkość państwa Położenie geograficzne Liczba ludności ilość głosów 41 22 9 7 6 6 5 5 0

Pytanie 3

Kiedycudzoziemiecmożesięstaraćoobywatelstwopolskie?

Tylko 54 % respondentów znało prawidłową odpowiedź. Naturali-zację czyli nadanie obywatelstwa polskiego, z którego wynikają skutki określone w prawie polskim, można uzyskać jeżeli formalnie zamieszku-je się na naszym terytorium 5 lat.

Pytanie 4

Jakie Twoim zdaniem fakty z historii Polski powinien znać przeciętnyEuropejczyk, żebylepiejzrozumieć historięnasze-gopaństwa(wymień5)?

5 lat 10 lat 15 lat 7 lat

czas spędzony w Polsce

ilość głosów

43

25

8

4

Udział w II wojnie światowej Powstania narodowe Obalenie komunizmu w 1989 r. Odzyskanie niepodległości w 1918 roku Chrzest Polski

Uchwalenie konstytucji 3 maja Udział w I wojnie światowej Wojny z Krzyżakami Przystąpienie do UE Holokaust Komunizm w Polsce Grunwald Stan wojenny

Sarmatyzm i oligarchia magnacka Kampania wrześniowa liczba głosów 45 38 31 30 29 27 23 10 7 6 5 5 4 3 2 0 20 40 60 80 81

4

W rankingu wydarzeń, które zdaniem uczniów powinni z historii Polski znać Europejczycy, bezapelacyjnie zwyciężyły rozbiory – 81 wska-zań, kolejno: udział w II wojnie światowej – 45 wskawska-zań, 38 – powstania narodowe, 31 – obalenie komunizmu, 30 – odzyskanie niepodległości w 1918 roku.

Adam Krzemiński („Polityka”, 29.04.2006) w tekście Jaki znak twój przedstawił problemy Niemiec, Holandii i Austrii, które przymierzają się do wprowadzenia egzaminu dla imigrantów. „Najpierw pytania na pozio-mie podstawówki. Ilu pozio-mieszkańców mają Niemcy. (...) Potem trochę hi-storii: Co to była reformacja? Coś z Wiosny Ludów 1848 r. W jakich latach była republika weimarska, a kiedy III Rzesza? Co się stało 20 lipca 1944 r., a co 8 maja 1945? (...), co oznacza określenie „Holocaust”. Jak nazwiesz kogoś, kto twierdzi, że go nie było?”

Młodzi Polacy stojący przed wyborem – studiować w Polsce czy za granicą, powinni wiedzieć, jaka jest historia i obyczaje kraju, który wkrótce stanie się ich drugim domem. Sądzę, że dyskusję z młodzieżą na temat najważniejszych wydarzeń z naszych dziejów można zakoń-czyć pytaniem: czy Unia Europejska nie powinna przed imigrantami i ich dziećmi stawiać wspólnych kryteriów uzyskiwania obywatelstwa? Jeśli tak, to jakie treści historyczne powinny się znaleźć w kanonie wie-dzy młodego Europejczyka?

Pytanie 5

W jakim okresie Polska miała największy wpływ na historię Europy?Wpiszwiekikrótkouzasadnij.

Odpowiedzi respondentów nie powinny zaskakiwać, ponieważ młodzież nie ma jeszcze wyrobionego i opartego na szerokiej wiedzy poglądu na historię. Wprawdzie Rzeczpospolita wywierała największy wpływ na Europę w XVI stuleciu, a odpowiedzi takiej udzieliło

zale-XII w. XIII w. XIV w. XV w. XVI w. XVII w. XVIII w. XIX w. XX w.

2 2 2 3 3

8 22

Liczba głosów

5

dwie 22 ze 100 ankietowanych, ale przecież warto zastanowić się nad opinią profesora Henryka Samsonowicza: „Nie jesteśmy narodem i pań-stwem pierwszej rangi. Należymy do społeczeństw średniej wielkości. Nawet obcy badacze stwierdzają, że dane było nam odegranie wielkiej roli w przeszłości. Pewne zbiorowe cechy powstałe wówczas przetrwały do dziś. Już trzysta lat temu utraciliśmy poprzednie znaczenie, spadając do rzędu państw zależnych, pozbawieni w końcu swego samodzielnego bytu. Nie jesteśmy tu jednak wyjątkiem, należymy bowiem do tej gru-py narodów – nielicznej przecież w skali dziejów świata – które mia-ły swój złoty wiek, swój oryginalny dorobek. Nie my jedni straciliśmy – częściowo przynajmniej z własnej winy – tę pozycję. Możemy mieć – i mamy – z tego powodu najróżniejsze kompleksy. Jesteśmy tu jed-nak w dobrym towarzystwie: straciły swoje mocarstwowe znaczenie: Hiszpania i Holandia, Anglia i �rancja, a obecnie widzimy załamanie supermocarstwa Rosji. Jeżeli dorównamy przodującym krajom w dzie-dzinie kultury – a jest to możliwe – nie będziemy musieli nosić garbu swoich niepowodzeń.” ( H. Samsonowicz, Miejsce Polski w �uropie, War-szawa 1995, s. 159.)

Pytanie 6

Wymieńpolskichnoblistów.

Niestety, znajomość wkładu Polaków do dziedzictwa światowej na-uki i kultury nie jest duża, przy czym młodzież prezentuje najmniejszą wiedzę z literatury polskiej.

Imię i nazwisko Wisława Szymborska Maria Skłodowska-Curie Lech Wałęsa Czesław Miłosz Henryk Sienkiewicz Władysław Reymont

wskazało nie wskazało

0 20 40 60 80 100 63% 75% 71% 66% 55% 52% 37% 25% 29% 34% 45% 48%

6

Pytanie 

PodajnazwiskapięciuPolaków,którzypowinnibyćznaniprzez Europejczyków.

Pierwsza piątka Polaków, wskazana przez uczniów jako ci, którzy powinni być najbardziej znani przez Europejczyków, nie zaskakuje. Bez-apelacyjnie – 66 na 100 głosów uzyskał Jan Paweł II, przy czym więk-szość respondentów kierując się treścią ankiety wskazała na rzeczywiste nazwisko papieża Polaka. Kolejne miejsca zajmują Lech Wałęsa, Mikołaj Kopernik, Adam Mickiewicz, Maria Skłodowska – Curie ex aequo z Ada-mem Małyszem i �ryderykiem Chopinem.

Młodzież nie ma świadomości, że narodowość Mikołaja Kopernika nie jest tak jednoznaczna jak sądzi większość. W czasach, kiedy żył wybitny as-tronom, inaczej niż dziś rozumiano pojęcie narodowości. Sam Kopernik po-chodzący z Torunia, jednak urodzony w niemieckiej rodzinie kupieckiej, na włoskich uniwersytetach wpisywał się do korporacji studenckich zarówno polskich jak i niemieckich, a swoje najwybitniejsze dzieła przedstawiał po ła-cinie. Jedynym elementem jego racjonalnej identyfikacji była obrona Olszty-na przed Krzyżakami, a więc lokował siebie jako poddanego króla Polski.

Postaci wymienione przez młodzież zajmowały się i nadal zajmują się różnymi sferami życia publicznego: religią, polityką, nauką, literatu-rą aż wreszcie sportem. Dla uczniów nie mają znaczenia różnice między nimi, liczy się sława i powszechne uznanie, aż 10 z 17 wymienionych przez uczniów osób żyje, a więc postrzeganie przez młodzież rzeczywi-stości cechuje wielki walor aktualności.

Wojtyła 66 Wałęsa 44 Kopernik 41 Mickiewicz 31 Skłodowska 20 Małysz 20 Chopin 20 Piłsudski 19 Mazowiecki 11 Kubica 10 Kaczyńscy 9 Nowak-Jeziorański 7 Wajda 7 Szymborska 6 Kwaśniewski 6 Polański 5 Giertych 4



Pytanie 

KtojestreprezentantemPolskiwKomisjiEuropejskiej?

Niestety aż 64 uczniów na 100 nie wie, kto jest reprezentantem Polski w Komisji Europejskiej. Usprawiedliwieniem tej niewiedzy może być wiek ankietowanych – 17 lat. Nie wszyscy młodzi ludzie interesują się polityką na tyle, żeby znać nazwisko Danuty Huebner nie tylko z lekcji wiedzy o społeczeństwie, którą zaczną dopiero w klasie trzeciej.

Pytanie 9

DojakichorganizacjimiędzynarodowychnależyPolska,podaj 3przykłady.

Szkoda, że uczniowie większą wagę przykładają do Unii Europej-skiej i NATO, a marginalizują znaczenie ONZ – tylko 63 wskazania na 100. Parlament globalnej wioski, jak można krótko sparafrazować znaczenie ONZ ma ogromny wpływ na utrzymanie pokoju na świecie, a młodzież wychodząc z założenia, że „bliższa ciału koszula niż sukmana”, skupia się głównie na organizacjach bezpośrednio wpływających na Polskę. Po-ziom wiedzy respondentów w zakresie instytucji międzynarodowych jest zaskakująco niski. wie nie wie Danuta Huebner

36

64

Międzynarodowy Czerwony Krzyż WTO liczba wskazań 0 10 20 30 40 50 60 70 80 78 73 63 11 7 3 3

Pytanie 10

ZczegoPolacymogąbyćdumni?

Respondenci odpowiadali na pytanie, z czego Polacy mogą być dumni, tuż po sukcesie polskich siatkarzy, którzy zdobyli srebrny medal na mistrzostwach świata i dlatego aż 34 z nich wskazało na osiągnięcia sportowe, a Jan Paweł II zdobył drugie miejsce z 33 wskazaniami.

Pytanie 11

Waleczność, patriotyzm, wiara w siebie Piękne kobiety

Wysoki poziom edukacji Gościnność Wódka Literatura Obalenie komunizmu Piękne krajobrazy Mikołaj Kopernik liczba wskazań 18 23 12 12 11 11 11 10 9 9 9 8 0 5 10 15 20 25 30 35 34 33 Przedmiot/osoba/obiekt Alkoholizm, wódka Jan Paweł II

Sytuacja na scenie politycznej Osiągnięcia sportowe Złodziejstwo Bezrobocie, bieda Gościnność Katolicyzm Piękne kobiety Kuchnia polska Nietolerancja liczba wskazań 45 38 15 12 10 10 9 9 5 5 0 10 20 30 40 50 49

Zaskakujące są także odpowiedzi na pytanie – z czego obecnie Polska słynie w świecie, aż 49 osób wskazuje na negatywną ocenę społeczeństwa podając alkoholizm i wódkę. Nawet jeżeli uznalibyśmy, że polskie wyroby przemysłu spirytusowego są dobrej jakości, wydzielenie przez responden-tów takiej kategorii przywołuje negatywny stereotyp, który z pewnością jest generalizacją. Z 11 kategorii, które wskazali uczniowie, aż 4 ma ko-notację negatywną: alkoholizm, złodziejstwo, bezrobocie – bieda i nieto-lerancja.

Respondenci niniejszej ankiety odpowiadali szczerze i raczej nie konfabulowali. W pytaniach pojawił się bowiem kilkakrotnie element, który sprawdzał prawdomówność respondentów, np. na pytanie „z czego Polacy mogą być dumni?” 11 uczniów odpowiedziało, że z pięknych ko-biet, a na podobnie brzmiące pytanie, „z czego obecnie Polska słynie na świecie?”, 9 ponowiło poprzednią odpowiedź – z pięknych kobiet. Oczy-wiście komentując ten wynik w klasie podkreśliłam koneserski charakter uczniowskich wskazań.

Pytanie 12

Zczegozasłynęli?

Znajomość polityki nie jest najmocniejszą stroną respondentów. Wybitnego znawcę polityki światowej, doradcę prezydenta USA J. Car-tera, zna zaledwie 5 osób. O Barbarze Piaseckiej-Johnson, jednej z naj-bogatszych Amerykanek polskiego pochodzenia, wie zaledwie 7 osób. Wiedza o kulturze wśród młodzieży także nie jest zadowalająca, rzeźby

Magdaleny Abakanowicz widziało 18 osób.

9

0 10 20 30 40 50 60 70 80

liczba prawidłowych odpowiedzi

67 52 ₄₈ 42 18 ₇ 5 Krzysztof

Penderecki KapuścińskiRyszard BlechaczRafał DudziakUrszula AbakanowiczMagdalena

Barbara

Dla socjologa niniejsza ankieta może się wydać niedoskonała pod względem metodologicznym. Próba, na której wykonano badanie, jest prze-cież niewystarczająca, ale dla potrzeb intelektualnego rozbudzenia uczniów i przeprowadzenia lekcji na temat tożsamości społeczeństwa polskiego z pewnością wystarczy, ponieważ pokazuje młodzieży możliwość wykorzy-stania badań statystycznych również przy innych, nie tylko geograficznych, tematach. Uwrażliwia ich także na sondaże opinii publicznej, którymi tak często posługują się politycy. Dla lepszego zobrazowania problemu tożsa-mości warto uczniom zaprezentować prace znanych dziennikarzy, którzy do swoich tekstów wykorzystują różne ośrodki badania opinii publicznej.

Redaktor Jacek Żakowski w tekście Polak czyli kto?, porównując Niemców i Polaków napisał: „Tak Polak obywatel jest dumny, bo na tle są-siadów wyglądamy na wzorcową społeczność ludzi uczciwych i prawych. Za gwóźdź do trumny stereotypu „praworządnego Niemca” i „anarchicz-nego Polaka” uznaje opinie na temat donosów. Bo blisko połowa Polaków i tylko co czwarty Niemiec jest zdania, iż „osoba posiadająca informację mogącą służyć wymiarowi sprawiedliwości powinna przekazać ją wła-dzom.” (J. Żakowski, Polak czyli kto?, „Polityka”, 19. 06 .2004). Ilustracją tej opinii był sondaż:

„Patriotyzm jutra” to ważne hasło. Sądzę jednak, że powinniśmy prze-wartościować swój i młodzieży pogląd na jego dotychczasowe funkcjono-wanie. Udział w wyborach, praca w organizacjach pożytku publicznego, sumienne wykonywanie swoich obowiązków – czyli nawiązanie do racjo-nalnej postawy pozytywistycznej odwołującej się do tradycji z XIX wieku powinno być dla nas dzisiaj drogowskazem. Warto także pamiętać o

ot-wartości i tolerancji, bo demokracja nie powinna być rozumiana przez mło-

90

0 20 40 60 80 100

Ilu Polaków i Niemców zdecydowanie potępia

Jazdę po alkoholu Przyjęcie łapówki Śmiecenie Oszustwa podatkowe Przekraczanie prędkości Wyłudzanie świadczeń Unikanie podatków dane w proc. 90 77 69 60 59 53 44 78 67 52 57 56 63 42 Polacy Niemcy

dzież wyłącznie prostacko jako dyktatura większości, lecz humanistycznie jako rządy większości przy zachowaniu interesów mniejszości. Profesor Barbara Skarga, wybitny filozof i historyk filozofii, pisze: „Zamknięcie w sobie łatwo idzie w parze z nienawiścią do tych, co mówią innym języ-kiem, inaczej myślą, inne mają tradycje i obyczaje. I ta ksenofobia może (...) wyrzucić do wrogiej sobie sfery nie tylko inne rasy, inne narody, ale nawet tych, co należą do własnego narodu, ale inaczej myślą, nie według tych reguł, jakie dana grupa uznała za jedyne prawdziwe dla całości. Zaczyna się dzielić nawet własny naród na tych „właściwych” jego przedstawicieli i niewłaściwych.” ( B. Skarga, Bariery, granice, kresy, „Tygodnik Powszech-ny”, 18. 08. 2002). Aby do sytuacji piętnowanych przez Barbarę Skargę ni-gdy nie doszło, warto z młodzieżą rozmawiać i namawiać ją do myślenia na temat postaw własnych i postaw innych Polaków.