Biuletyn liturgiczny

(1)

Jarosław Kucharski, Bogusław

Nadolski, Edward Strycharz

Biuletyn liturgiczny

Collectanea Theologica 55/2, 59-74

1985

(2)

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 55(1985) fase. II

BIULETYN LITURGICZNY

Z a w a r to ś ć : 1. C zy K o śció ł s ta r o ż y tn y z n a ł m szę w ie c z o rn ą ? — 2. M o z a ra h s k a M o d litw a E u c h a ry s ty c z n a s k ie ro w a n a do C h ry s tu s a . — 3. Z w iz y tą w K o n g r e g a c ji do S p r a w K u ltu B ożego. — 4. L it u r g ia S ta r e g o T e s ta m e n tu w r e la c ji do k u ltó w lu d ó w ościen n y ch * . 1. C ZY K O Ś C IÓ Ł S T A R O Ż Y T N Y Z N A Ł M S Z Ę W IE C ZO R N Ą ?

P r o b le m a ty k a m szy w ie c z o rn e j p rz y c ią g a dziś u w a g ę n ie ty lk o litu r g i- stó w , a le ró w n ie ż d o g m a ty k ó w , w sp ó ln y m zaś m ia n o w n ik ie m ty c h z a in te r e s o w a ń s ą w z g lę d y d u s z p a s te rs k ie .

W r a m a c h p o w ro tu do ź ró d e ł, się g a się do p o c z ą tk ó w k s z ta łto w a n ia się tr a d y c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j, z g o d n ie z k tó r ą „ u c z tę P a ń s k ą ” c e le b ro w a n o n ie w e c z w a r te k w ie c z o re m , a le w n ie d z ie lę r a n o „ p rz e d j u t r z e n k ą ”. M im o że p ie r w s i c h rz e ś c ija n ie p r a g n ę li czy n ić za w s z e lk ą c e n ę to, co P a n J e z u s w n o c O s ta t n ie j W iec zerzy , z d e c y d o w a li się w y b ra ć n a E u c h a r y s tię m o m e n t jeg o p o w s ta n ia z m a r tw y c h . I n te r e s u ją c e s tu d iu m p o św ię c a ty m z a g a d n ie n io m E lo i D e k k e rs w p r a c y z b io ro w e j p o ś w ię c o n e j K . L . M o h lb e rg o w i. Z a g a d n ie n ie s ta w ia w sp o só b n a s tę p u ją c y : a lb o n a s i p rz o d k o w ie w w ie rz e u w z g lę d n ili ż y d o w sk i lu b g re c k o - - r z y m s k i ro z k ła d d n ia i ty g o d n ia p o k u tu ją c y w ic h św ia d o m o śc i, a lb o te ż w y b ó r n ie d z ie ln e g o p o r a n k a n a s p r a w o w a n ie u c z ty P a ń s k ie j p o s ia d a ł z n a c z e n ie sy m b o lic z n e , w o b e c czego c z w a r te k n a d łu g o jesz c z e m ia ł p o z o sta ć d n ie m a litu r g ic z n y m . R o z w ią z a n ie te j k w e s tii w y m a g a u w a ż n e g o z b a d a n ia ś w ia d e c tw s t a r o ż y tn y c h . C h o d z i zw ła sz c z a o: 1. s p r a w d z e n ie , czy z w y c z a jo w ą g o d z in ą d la c e le b ra c ji e u c h a ry s ty c z n e j b y ł w s ta ro ż y tn o ś c i ś w it, a n a d e w sz y stk o p o r a n e k w d n iu P a ń s k im , 2. o k re ś le n ie p rz y c z y n teg o w y b o ru . T e n d ru g i p ro b le m , p o z o rn ie p ro s ty , p r z e d s ta w ia p o d w ó jn ą tr u d n o ś ć , w y n ik a ją c ą z jeg o k o n e k s ji z z a g a d n ie n ie m a g a p y o ra z p o s tu w ogóle, a e u c h a ry s ty c z n e g o w szczeg ó ln o ści. A g a p a o d b y w a ła się b e z w ą tp ie n ia w ie c z o re m

lu b p o p o łu d n iu . G d y b y w ię c E u c h a ry s tia b y ła r e g u l a r n i e s p r a w o w a n a w r a m a c h a g a p y lu b p r z y n a jm n ie j p o z o s ta w a ła w ś c isły m z n ią z w ią z k u , p ro b le m

o k re ś le n ia g o d z in y m sz y b y łb y ro z w ią z a n y . T a k je d n a k n ie je s t. P o z a fr a g m e n te m z 1 K o r n ie d a się p rz y to c z y ć a n i je d n e g o s ta ro ż y tn e g o te k s tu łą c z ą c e g o c e le b r a c ję E u c h a ry s tii z a g a p ą . D a lsz y c ią g s tu d iu m p o tw ie r d z i te n p u n k t w id z e n ia . B a rd z ie j z a w iłą tr u d n o ś ć s ta n o w i s to s u n e k g o d z in y m szy do d y s c y p lin y p o stu . P ie r w s z e in te r e s u ją c e n a s te k s ty p o c h o d z ą z N T. T r a d y c ja g o d z in y O s ta tn ie j W ie c z e rz y je s t z d e c y d o w a n a (por. M t 26,20. 30; M k 14,17.27; J 13,30; 1 K o r 11,23). T y m b a rd z ie j g o d n e u w a g i je s t, że je d y n y te k s t m ó w ią c y o E u c h a ry s tii c e le b ro w a n e j p rz e z a p o s to ła u m ieszcza ją w g o d z in a c h ra n n y c h . Is to tn ie , św .

* R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s, B o g u sła w N a d o l s k i T C h r., W a n s z a w a -P o z n a ń .

(3)

P a w e ł „ ła m a ł C h le b ” d la c h rz e ś c ija n T r o a d y w n ie d z ie lę r a n o 58 r. (Dz 20,7 n n ). M ógł to b y ć w y ją te k s p o w o d o w a n y n ie u c h r o n n y m w y ja z d e m a p o s to ła (z e b ra n ie p o ż e g n a ln e tr w a ło od so b o ty w ieczó r). W p rz e c iw n y m w y p a d k u , c e le b ro w a n o b y E u c h a r y s tię w ie c z o re m — v e s p e r e a u te m fa c to . T e k s ty św . Ł u k a s z a z d a ją się p o tw ie r d z a ć to w y ja ś n ie n ie . P r z y ję c iu p rz e z n a s te j h ip o te z y sp rz e c iw ia się je d n a k m o cn o to, co w ie m y s k ą d in ą d o ży c iu litu r g ic z n y m p ie r w o tn e g o K o ścio ła. P rz y p o m n ijm y so b ie , że n ie d z ie la j e s t in s ty tu c ją a p o s to ls k ą , z ro d z iła się w Je ro z o lim ie w p ie r w s z y c h n ie m a l d n ia c h K o ścio ła, jesz c z e p rz e d n a w ró c e n ie m i a p o s to ls k im d z ie łe m św . P a w ła . N a w ró c e n i p ie r w s z e j g o d z in y — p r a k ty k u ją c y Ż y d zi — g ro m a d z ili się w s o b o tę w ie c z o re m , k tó r a w e d łu g k o m p u tu i te r m in o lo g ii ż y d o w s k ie j, n a le ż a ła ju ż do p r im a sa b b a ti, tz n . do n ie d z ie li, a b y c a łą n o c sp ęd zić n a m o d litw ie . T e n p o b o ż n y w ie c z ó r k o ń c z y ł s ię z n a s ta n ie m p o r a n k a n ie d z ie l n e g o o fia rą e u c h a ry s ty c z n ą . J e ś li te d y P a w e ł m ia ł z a m ia r „ ła m a ć c h le b ” w s o b o tę w ie c z ó r, w y b r a łb y , z p o w o d u sw e g o ry c h łe g o w y ja z d u , g o d z in ę n ie z w y c z a jn ą . T ej s u p o z y c ji j e d n a k te k s t Ł u k a s z a n ie p o tw ie r d z a . D ru g i, b a rd z o k o n tr o w e r s y jn y te k s t p o c h o d z i z 1 K o r. F r a g m e n t 11,17— 34 d o ty c z y E u c h a r y s tii c e le b ro w a n e j w r a m a c h u c z ty a lb o r a c z e j s p o ż y w a n ia sa m y c h p o s ta c i e u c h a ry s ty c z n y c h k o n s ty tu u ją c y c h tę u cztę . J e ś li s ta r o ż y tn i sw ó j g łó w n y p o s iłe k (d eip n o n ) s p o ż y w a li w ie c z o re m , j e s t w ię c e j n iż p ra w d o p o d o b n e , że K o ry n tia n ie w 56 r. c e le b ro w a li E u c h a r y s tię o te j s a m e j p o rz e . P o z o s ta je p y ta n ie , czy b y ł to p ie r w o tn y z w y c z a j, czy te ż je d n a z n o w in e k w p ro w a d z o n a p rz e z m ło d ą w s p ó ln o tę g re c k ą .

D łu g i o p is u s ta n o w ie n ia E u c h a r y s tii z p o d k re ś le n ie m p ro s to ty p o s iłk u e u c h a ry s ty c z n e g o s u g e r u je , że w ś ró d n a d u ż y ć K o r y n tia n n a p ię tn o w a n y c h p rz e z a p o s to ła is to tn e m ie js c e z a jm u je p rz e k s z ta łc e n ie O fia r y C h r y s tu s a w u c z tę . R z e c z y w iśc ie , t e n k to p rz y c h o d z i n a s y n a k s ę , a b y je ść i pić, je i p ij ę s w o je p o tę p ie n ie , n ie o d ró ż n ia ją c c ia ła P a ń s k ie g o (w.29). P a w e ł o b a w ia się, a b y c h rz e ś c ija n ie n ie z a m ie n ili E u c h a r y s tii w o b fite p o s iłk i o fia rn e n a m o d łę k u ltó w p o g a ń s k ic h . R a c z e j „ n ie c h k a ż d y , k to je s t g ło d n y , zasp o k o i głó d u sie b ie , je ś li zaś n ie — s p o ty k a c ie się k u w a s z e m u p o tę p ie n iu ” (w. 34). N ie ła tw o b y ło w p o ić te z a s a d y n ie d a w n o n a w ró c o n y m p o g a n o m , o d c z u w a ją c y m i n k l i n a c ję do n ie g d y s ie js z y c h c o en a d a e m o n io r u m . Co z aś się ty c z y g o d z in y c e le  b r a c ji, P a w e ł n ie w y p o w ie d z ia ł się a u to r y ta ty w n ie . M oże c h c ia ł z d e c y d o w a ć n a m ie js c u o p r a k ty c e , k tó r a s a m a w so b ie n ie z a w ie ra ła n ic g o d n eg o p o tę p ie n ia . O s ą d m u s ia ł w ię c u w z g lę d n ia ć o k o lic z n o śc i lo k a ln e . N ic n ie u p r a w n ia do tw ie r d z e n ia , że p ie r w s z a p o tw ie r d z o n a w te k s ta c h N T m sz a w ie c z o rn a b y ła p o w sz e c h n ie s to s o w a n ą p r a k t y k ą . M a m y r a c z e j do c z y n ie n ia z in n o w a c ją n a s z y c h n ie s p o k o jn y c h n e o fitó w , p ra g n ą c y c h w e w s z y s tk im n a ś la d o w a ć P a n a .

S ię g n ijm y te r a z p o te k s ty p o s tk a n o n ic z n e . O d d a d z ą one w ie lk ą p rz y s łu g ę w d o k ła d n ie js z y m z ro z u m ie n iu d a n y c h n o w o te s ta m e n ta ln y c h :

1. L i s t P l i n i u s z a d o T r a j a n a z 112 r. R a d z ą c się T r a ja n a w s p r a w ie c h rz e ś c ija n w s w o je j p ro w in c ji, g u b e r n a to r B ity n ii w y ró ż n ia d w o ja k ie z g ro m a d z e n ia w ie r n y c h : je d n e o d b y w a ją s ię a n te lu c e m (p rzed św ite m ), in n e o ró ż n y c h p o ra c h , n a jc z ę ś c ie j p rz y p u s z c z a się, że c h o d z i tu o w ie c z o rn e z e b r a n i a n ie e u c h a ry s ty c z n e .

Co s ię ty c z y p ie rw s z e g o r o d z a ju z e b ra ń , n ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że m a m y do c z y n ie n ia z s y n a k s ą e u c h a ry s ty c z n ą , c e le b r o w a n ą w n ie d z ie lę r a n o p rz e d b rz a s k ie m . M sza w B ity n ii n a pocz. I I w ie k u s p r a w o w a n a je s t d o k ła d n ie o t e j sa m e j p o rz e , co 50 l a t w c z e ś n ie j w T ro a d z ie . P o tw ie r d z a się p r z e d s ta w io n a w y ż e j p ró b a eg zeg ezy 1 K o r U . E u c h a r y s tia n ie k o n s ty tu u je p o s iłk u , c e le b ru je s ię j ą r a n o w z g ro m a d z e n iu m o d lite w n y m . N a w s p ó ln y p o s iłe k g ro m a d z o n o się p o n o w n ie n a z a k o ń c z e n ie te g o ż d n ia.

2. „ L i s t y a p o s t o ł ó w ” (E p is tu la a p o s to lo r u m ) z 1 p o ło w y II w ie k u .

(4)

T e n n ie w ie lk i a p o k r y f g n o s ty c k i z A z ji M n ie js z e j k r e ś li o b ra z C h r y s tu s a i a p o sto łó w c e le b r u ją c y c h „ a g a p ę i w s p o m n ie n ie J e g o ś m ie rc i o p ia n iu k o g u ta ”, z so b o ty n a n ie d z ie lę .

G w o li w y ja ś n ie n ia d o rz u ć m y , że „ a g a p a ” w p is m a c h p ie rw s z y c h w ie k ó w n ie k o n ie c z n ie o z n acza b r a t e r s k ą u c z tę c h r z e ś c ija n — ró w n ie d o b rz e m oże o k re ś la ć E u c h a ry s tię . T e n sen s je s t ty m b a rd z ie j p ra w d o p o d o b n y , że u c z ty b r a t e r s k i e o d b y w a ły się w ie c z o re m , n ig d y z aś „o p ia n iu k o g u ta ” .

D a n e a p o k ry f ic z n e z a p e w n e k o r e s p o n d u ją t u z o b y c z a ja m i litu rg ic z n y m i, z n a n y m i a u to r o w i. C h ry s tu s n ie n a k a z u je u c z n io m c e le b r a c ji p o r a n n e j, o n a p o p r o s tu je s t — n ie p o d w a ż a ln a , n ie b u d z ą c a z a s trz e ż e ń , n ie w y m a g a ją c a s p e c ja ln y c h u z a s a d n ie ń . S p o ty k a m y się ju ż z u s ta lo n y m z w y c z a je m . 3. Ś w i a d e c t w o ś w . J u s t y n a , ró w n o c z e s n e do E p istu la , o ro z n o  s z e n iu K o m u n ii św . po m sz y w ś ró d o b ecn y ch . P o m s z y w ie c z o rn e j b y ło b y to ra c z e j tr u d n e . 4. U w a g i N o w a c j a n a . Z a le c a , a b y w ie r n i z re z y g n o w a li ze s p e k ta k li rz y m s k ic h k o lid u ją c y c h w c zasie z E u c h a ry s tią . P r z e d s ta w ie n ia zaś n ie o d b y w a ły się n ig d y w ie c z o re m , c y rk i i t e a t r y z a p ra s z a ły od sa m e g o r a n a .

5. „ T r a d y c j a a p o s t o l s k a ” H i p o l i t a . H ip o lit, w ie rn ie z a c h o w u ją c y t r a d y c y jn ą p r a k ty k ę , o p is u je E u c h a r y s tię b e z p o ś re d n io n a s tę p u ją c ą p o c h rz c ie . S a k r a m e n t s p r a w o w a n y je s t p o w ig ilii p a s c h a ln e j, „o p ia n iu k o g u ta ” . Z a rz u t, że c h o d z i tu o w y ją tk o w ą s y n a k s ę e u c h a ry s ty c z n ą u p a d a w o b e c b r a k u ja k ie jk o lw ie k w z m ia n k i, k tó r e j m ie lib y ś m y p ra w o sp o d z ie w a ć s ię od o rto d o k s y jn e g o H ip o lita . Z re s z tą g o d z in ę m sz y c h rz c ie ln e j m o ż n a b y ło u s ta lić ty lk o p rz e z p rz y p a d e k , d z ię k i z a c h o w a n e j r u b r y c e z z a z n a c z o n ą go d z in ą ro z p o c z ę c ia o b rz ę d u („p ian ie k o g u ta ” ). P o r a n n ą s y n a k s ę e u c h a ry s ty c z n ą p o tw ie r d z a ją n a d to d a n e z H ip o lito w e g o C o n tr a A r te m o n . 6. „ D i d a s k a l i a ” s y r y j s k a (p o c z ą te k I I I w ie k u ) w y p o w ia d a się w p o d o b n y sp o só b . W e z w a n ie D ie d o m in ic a o m n ia s e p o n e n te s c o n c u r r ite a d e c c le sia m n ie m o że d o ty c z y ć s y n a k s y w ie c z o rn e j. N ie w s p o m in a b o w ie m

n ig d z ie o in n y m z g ro m a d z e n iu p a ń s k im , n iż s y n a k s a e u c h a ry s ty c z n a , zaś a litu r g ic z n a n ie d z ie la n ie is tn ia ła p rz e c ie ż n ig d y . W n a s tę p n y m ro z d z ia le a u to r u s iłu je p o b u d z ić g o rliw o ść c h rz e ś c ija n p rz y k ła d e m p o g a n , k tó r z y c o d z ie n n ie p o w s ta ją ze s n u w c z e sn y m r a n k ie m , w y s ła w ia ją i s łu ż ą sw o im b o żk o m , czego n ie m o ż n a w y tłu m a c z y ć in a c z e j j a k z a c h ę tą do u c z e s tn ic tw a w p o r a n n e j s y n a k s ie e u c h a ry s ty c z n e j.

Z p o w y ż sz y c h te k s tó w w y ła n ia s ię p ro b le m m sz y n ie d z ie ln e j o ra z u k ła d u litu rg ic z n e g o d n i ty g o d n ia i d n i p o stu . P o s łu ż m y się ś w ia d e c tw a m i T e r t u - l i a n a , k tó r e p o w in n y r o z ja ś n ić n a m tło ro z w a ż a ń .

N ie k tó r z y w ie r n i w K a r ta g in ie , s tw ie r d z a w D e o ra tio n e, z p o w o d u o b a w y z ła m a n ia p o s tu , n ie p r z y j m u j ą k o m u n ii w d n i s ta c y jn e . T e s k r u p u ły n ie m ia ły b y r a c j i b y tu , g d y b y m szę ś w ię tą c e le b ro w a n o w ie c z o re m . W n o sim y w ię c o is tn ie n iu p o r a n n e j o fia ry e u c h a ry s ty c z n e j.

S a m T e r tu lia n z a c h ę c a w ie rn y c h do w z ię c ia u d z ia łu w E u c h a ry s tii, d la u s p o k o je n ia z aś s u m ie ń p rz y p o m in a o m o ż liw o śc i z a b r a n ia ze s o b ą c h le b a e u c h a ry s ty c z n e g o i sp o ż y c ia go w d o m u p o z a k o ń c z e n iu p o s tu s ta c y jn e g o .

D w a w ie k i po T e r tu lia n ie ju ż p r a w ie w sz ę d z ie c e le b r u je się m szę w d n i s ta c y jn e ad h o r a m n o n a m . N ie w ia d o m o z re s z tą , czy s y s te m T e r tu lia n a w ła ś c iw y b y ł d la A f r y k i i ja k ie ro z w ią z a n ie p r z y ję li m u w sp ó łc z e śn i. M a ło p r a w d o p o d o b n a , w b r e w p o w s z e c h n e m u m n ie m a n iu , w y d a je się m s z a ad h o 

ra m n o n a m p rz e d V w ie k ie m .

N ie w ą tp liw a je s t p o w sz e c h n o ść m sz y ś w ię te j w d n i p o s tu . N a d to m o ż n a z a s ta n a w ia ć się, czy s k r u p u ły c h rz e ś c ija n z K a r ta g i n y b y ły t a k ro z p o w s z e c h n io n e j a k s ię to z a z w y c z a j p r z y jm u je . J e s t z a te m m o ż liw e , że w ie r n i p o z a A f r y k ą k o m u n ik o w a li r a n k i e m ró w n ie ż w d n i p o stu .

(5)

62 BIULETYN LITURGICZNY

m . in . w D e corona: „ S a k r a m e n t E u c h a ry s tii, k tó r y P a n u s ta n o w ił w g o d zin ie w ie c z e rz y i p o w ie rz y ł w s z y s tk im , p r z y jm u je m y je d n a k o w o w z g ro m a d z e n ia c h (o d b y w a ją c y c h się) p r z e d n a s ta n ie m d n ia i ty lk o z r ę k i p rz e w o d n ic z ą c y c h ” .

T e n p a s s u s T e r tu l ia n a w c a le n ie in s y n u u je is tn ie n ia m sz y w ie c z o rn e j, r a czej p rz e c iw n ie , z d a je się w y k lu c z a ć tę p r a k ty k ę . D o w o d zą teg o p ie rw s z e ro z d z ia ły d z ie ła , k tó r e u w y d a tn ia j ą e w o lu c ję p r a k t y k i d y s c y p lin a rn e j K o śc io ła w r e la c ji do d a n y c h n o w o te s ta m e n ta ln y c h . W t a k w y ty c z o n e j lin ii m y ś lo w e j m ie śc i s ię z p e w n o ś c ią f r a g m e n t o c o e tu s a n te lu c a n i. N iech n a s n ie m y li e tia m , w k tó r y m n ie k tó rz y c h c ą k o n ie c z n ie w id z ie ć „ ta k ż e ”. C h rz e ś c ija  n ie c zęsto k o m u n ik o w a li p o za m s z ą i w ró ż n y c h c h w ila c h , n p . w d n i s ta c y jn e . C zy n a le ż y d o p a tr y w a ć się ró w n ie ż s y n a k s y e u c h a ry s ty c z n e j w „ n o c n y c h z w o ła n ia c h ” (n o c tu r n a e c o n v o c a tio n e s ) z A d u x o r e m 11,4? N ie są d z im y , bo z g ro m a d z e n ia te n ie o d b y w a ły się r e g u la r n ie , a je d y n ie si ita o p p o r tu e r it. U stę p z D e fu g a w y ja ś n i n a m te „ w y p a d k i k o n ie c z n o ś c i” . Q u o m o d o c o lle g i

m u s ( = s y n a k s a n ie e u c h a ry s ty c z n a ), q u o m o d o d o m in ic a s o lle m n ia ( = s y n a k s a

e u c h a ry s ty c z n a ) c e le b r a b im u s — z a s ta n a w ia się z w o le n n ik u ciec zk i w c zasie p rz e ś la d o w a ń . S i c o llig e r e in te r d iu n o n p o te s — o d p o w ia d a T e r tu l ia n —

h a b e s n c c te m .

S y n a k s a n ie e u c h a ry s ty c z n a o d b y w a ła się w ię c n o rm a ln ie w c ią g u d n ia , a le w o k re s ie p rz e ś la d o w a ń p rz e n ie s io n o j ą n a g o d z in y n o c n e . P o z a s y n a k s ą s p r a w o w a n ą w T ro a d z ie z a ra z po p ó łn o c y n ie s p o ty k a m y w ię c e j n o c n e j E u c h a ry s tii, a je d y n ie c e le b ra c je w o k o lic y św itu . D o k ła d n ie , ja s n e św ia d e c tw o T e r tu l ia n a sta n o w c z o w y k lu c z a ja k ik o lw ie k ś la d m sz y w ie c z o rn e j.

P o ja w i s ię o n a d o p ie ro w p is m a c h r o d a k a T e r tu lia n a , św . C y p r i a n a , 50 l a t p ó ź n ie j. M o d y f ik a c ja ro z k ła d u litu r g ic z n e g o n a s tą p iła z a te m n a j

w c z e śn ie j w II I w ., a je d n ą z in n o w a c ji s ta n o w iła m s z a w ie c z o rn a .

O b sz e rn ie j in f o r m u je o ty m 63 lis t C y p ria n a , w k tó r y m a u to r d y s k u tu je k w e s tię a k w a r ia n , p r a g n ą c y c h k o n s e k r o w a ć ty lk o c h le b i w o d ę. B isk u p zd e c y d o w a n ie ro z p r a w ia s ię z „ ty m lu d z k im i n o w y m u s ta n o w ie n ie m ” , w y r z u c a ją c ty m le tn im w ie r n y m lę k p rz e d z id e n ty fik o w a n ie m ich ja k o c h rz e ś c ija n

(za p a c h w in a z d ra d z a ł, że u c z e stn ic z y ło s ię w z e b r a n iu w ie rn y c h ).

J e d n o c z e ś n ie o k a z u je się, że w ie c z o re m a k w a r ia n i e n ie lę k a li się ju ż p ić k r w i C h r y s tu s a o f ia r u ją c w in o z m ie sz a n e z w o d ą (m i x t u m c a lic e m ). D w a w ie k i p o 1 K o r s p o ty k a m y w ię c p o n o w n ie E u c h a r y s tię w ie c z o rn ą i rzecz c h a r a k te r y s ty c z n a , w dosyć p o d e jr z a n e j g ru p ie p o w o łu ją c e j się n a p r z y k ła d P a n a . R e a k c ja św . C y p r ia n a j e s t tu n ie p r z y c h y ln a . P ły n ie on a p rz e d e w s z y s tk im z m o ty w ó w p ra k ty c z n y c h — E u c h a r y s tia j e s t o f ia rą c a łe j w s p ó ln o ty c h rz e ś c ija ń s k ie j, w ie c z o re m z aś n ie d a s ię w s z y s tk ic h z a p ro s ić n a u c z tę P a ń s k ą . Z n u d z o n y p o w ta r z a n ie m a r g u m e n ta c ji o s k r u p u la tn y m n a ś la d o w a n iu C h ry s tu s a , C y p r ia n s p r o w a d z a o p in ie o p o n e n tó w do a b s u r d u : w e d łu g n ic h n a le ż a ło b y te ż c e le b ro w a ć p o u czcie w ie c z o rn e j, rz e c z p o d ó w czas n ie s ły c h a n a ! W re sz c ie s ię g a po m o c n y a r g u m e n t te o lo g ic z n y : M sza ś w ię ta je s t p a m ią tk ą z m a r tw y c h w s ta n ia , d la te g o g o d zi się j ą s p r a w o w a ć o g o d zin ie z m a r tw y c h w s ta n ia . N ie c e le b r u je m y w s z a k n ie s z p o ró w w s z e c h ś w ia ta (v e sp e r a s m u n d i).

P o d o b n e n o w in k i n ie m o g ły zak łó c ić n o r m a ln e j p o ry s p r a w o w a n ia E u c h a r y s tii, k tó r ą b y ł r a n e k a n te lu c e m .

N a k o n ie c w y lic z m y je s z c z e k r ó tk o d a n e z a p o k ry f ic z n y c h d z ie jó w a p o s to lsk ic h . N a jo b fits z e in f o r m a c je p r z y n o s z ą w sp ó łc z e s n e św . C y p ria n o w i

A c ta V e r c e lle n s ia św . P io tr a . P a w e ł, z p o w o d u złej p o g o d y o p ó źn ia sw ó j

w y ja z d , w re s z c ie n a c z w a rty d z ie ń ok. 11 r a n o po p o n o w n y m z ło ż e n iu N a jś w . O fia ry , o d p ły w a . — O d n o si s ię w r a ż e n ie , że a u to r celo w o w y m ie n ił g o d z in ę c e le b ra c ji ja k o w y ją tk o w o p ó ź n ą .

N a d e r in te r e s u ją c a litu r g ia e u c h a ry s ty c z n a , o p is a n a w A c ta T h o m a e , ró w n ie ż o d b y w a ła się o św ic ie (III w ., S y ria ). T o sa m o d o w ia d u je m y się ze s ta r s z y c h o p ó ł w ie k u D z ie jó w J a n a p o c h o d z ą c y c h z A z ji M n ie jsz e j.

(6)

W czesn y m r a n k ie m św . J a n c e le b ru je E u c h a r y s tię n a g ro b ie D ru iz ja n y , n a trz e c i d z ie ń p o ś m ie rc i ś w ię te j n ie w ia s ty .

Z e s ta w ie n ie p o d a n y c h p rz y k ła d ó w , k tó r e m o ż n a jesz c z e d łu g o m n o ży ć, je s t w ie lc e w y m o w n e . O to n a p r z e s tr z e n i p ie r w s z y c h d w ó c h w ie k ó w c h r z e ś c ija ń s tw a . M szę ś w ię tą s p r a w u je się z a z w y c z a j a n te lucern. N ie b r a k u j e p o tw ie r  d z e ń o w ej tr a d y c ji. E u c h a r y s tia w ie c z o rn a , w p ro w a d z a n a z in ic ja ty w y p e w n y c h dość d z iw n y c h g ru p i w sp ó ln o t, b y ła ty lk o sp o ra d y c z n ą i m a r g in a l n ą p r a k ty k ą . W ie rn y m , k tó r z y o b a w ia li się n a r u s z e n ia p o s tu p rz e z k o m u n ię p o r a n n ą w d n i s ta c y jn e z e z w a la n o p rz e c h o w y w a ć i sp o ż y w a ć E u c h a ry s tię (spożyć k o m u n ię ) s a m e m u w ie c z o re m .

S p ró b u jm y o k re ś lić m o ty w y ta k s iln e j tr a d y c ji m s z y a n te lucern. W a rto n a jp ie r w z a u w a ż y ć , iż od p ie r w s z y c h w ie k ó w d n ie m e u c h a ry s ty c z n y m b y ła p a r e x c e lle n c e n ie d z ie la ja k o w s p o m n ie n ie z m a r tw y c h w s ta n ia Je z u s a . D la c e  le b r a c ji E u c h a ry s tii w y b ra n o z a te m g o d zin ę z m a r tw y c h w s ta n ia , w c z e sn y ś w it, p rz e d ju t r z e n k ą . Z teg o p o w o d u „ ś w ia d k o w ie z m a r tw y c h w s ta n ia ” p o - r z u - ''· d z ie ń O s ta tn ie j W ie c z e rz y n a rz e c z d ie s d o m in ic a . S w . P a w e ł p rz e c ie ż p rz y p o m in a ł: „ Ile k ro ć b o w ie m sp o ż y w a c ie te n c h le b (...) śm ie rć P a ń s k ą g ło s ic ie ” (1 K or 11,26). I n ie ty lk o to : c h rz e ś c ija n ie w s a k r a m e n c ie E u c h a ry s tii w s p o m in a ją z w y c ię stw o n a d śm ie rc ią , „ c e le b ru ją z m a r tw y c h w s ta n ie ” (św. C y p r i a n ) . P r o s ty szczeg ó ł litu r g ic z n y u w y p u k la k o n c e p c ję p ie rw s z y c h u c z n ió w i w y b ó r p o r a n k a n ie d z ie ln e g o p rz e z je g o o d n ie s ie n ie do w ie c z o ru c z w a rtk o w e g o (i do p ią tk o w e g o p o p o łu d n ia ).

R e g u ła ta n ie je s t o czy w iście n ie n a r u s z a ln a , a le o d s tę p s tw a od n ie j n a le ż ą do rz a d k o ś c i. P ó łto r a w ie k u p ó ź n ie j b ę d z ie je d n a k ju ż in a c z e j. O d k o ń c a IV w ie k u s p o ty k a m y m sze p o p o łu d n io w e , a n a w e t w ie c z o rn e . S ą to n a jp i e r w m sze w W ie lk i C z w a r te k , w ś la d za C h r y s tu s e m u s ta n a w ia ją c y m E u c h a ry s tię p o s t c e n a m . D a le j ■— m sz e w d n i p o s tu c e le b ro w a n e a d h r a m n o n a m . P o słu ż m y się w ty m m ie js c u d a w n y m ś w ia d e c tw e m św . A m b r o ż e g o . W k o m e n ta r z u do P s 118 c z y ta m y o d w ó ch ro d z a ja c h p o s tu :

— p le r ią u e dies: c h rz e ś c ija n ie g ro m a d z ą s ię w k o śc ie le w p o łu d n ie , a „ u c z ta n ie b ie s k a ” z a s tę p u je ś n ia d a n ie (p r a n d iu m ) b ą d ź o b ia d s ta ro ż y tn y c h R z y m ia n ; — d n i, w k tó r y c h p o s t t r w a do k o ń c a w ie c z o ra . W ie r n i p o s ila ją się c ia łe m P a ń s k im u s c h y łk u d n ia (in o cca su diei).

R o z ró ż n ie n ie m ię d z y d n ia m i p o s tu a d n ia m i s e m iie iu n iu m lu b d n ia m i s t a  c y jn y m i p o tw ie r d z o n e je s t ju ż p rz e z p re c y z y jn e p is m a T e r t u l i a n a . N o w o ść s ta n o w i o fia ra k o ń c z ą c a sy n a k s ę , w d n i s ta c y jn e — w g o d z in a c h p o łu d n io w y c h , w d n i p o s tu — około w ie c z o ra .

J a k a je s t r a c j a te g o zw y c z a ju ?

W d ni, k ie d y n a le ż a ło p o ścić do o k re ś lo n e g o m o m e n tu , u s ta lił się z w y czaj k o m u n ik o w a n ia ty lk o n a czczo. N a tu r a l n ą rz e c z ą s ta ło się te d y z a m y k a n ie p o s tu s y n a k s ą e u c h a ry s ty c z n ą i k o m u n ią . P o s t je s t ja k b y o c z e k iw a n ie m n a k o m u n ię . Z a k o ń c z e n ie p o stu w y z n a c z a g o d z in ę k o m u n ii. O b a w y w ie rn y c h n ie m d g ą w ię c ju ż d o ty c z y ć ła m a n ia p o s tu p rz e z p rz y ję c ie k o m u n ii, a le n ie g o d n e g o je j p rz y ję c ia , je ś li się n ie je s t n a czczo. O to p o st e u c h a ry s ty c z n y w e w sp ó łc z e s n y m ro z u m ie n iu , k tó r y d e te r m in u je g o d z in ę m szy : w d n i s t a c y j n e — m e r id ia n is h o ris, w d n i p o stu — in c c c a s u diei.

M n ie jsz e z n a c z e n ie p o sia d a d la n a s sp e c y fic z n e u z a s a d n ie n ie m sz y w ie c z o rn e j z w ią z a n e z p rz e m o ż n ą m o c ą Z b a w ic ie la : E u c h a ry s tia je s t o b ro n ą p rz e d n o c ą (m u n im e n tu m ), s z a ta n n ie o śm ie li p o ja w ić się ta m , gdzie p rz e b y  w a C h ry s tu s .

O ile m o żem y p o m in ą ć m ilc z e n ie m p rz y p a d k o w e , w y w o ła n e n ie o c z e k iw a n ą p rz y c z y n ą c e le b r a c je m s z y w ie c z o re m , k o n ie c z n ie tr z e b a n a m w sp o m n ie ć ·; z w y c z a ju c e le b ra c ji e u c h a ry s ty c z n e j za z m a r ły c h z a ra z po ic h zgonie. S y n o d w H ip p e n ie w 395 r. d o m a g a się je d y n ie , a b y k a p ła n c e le b ru ją c y za z m a r ły c h

(7)

-n ie m m o d litw . W re s z c ie rz y m s k i o b y c z a j u d z ie la -n ia k o m u -n ii k o -n a ją c y m , n a w e t w c h w ili ś m ie rc i, m u s ia ł n ie k ie d y w y w o ła ć c e le b ra c je o p ó ź n e j p o rz e .

I s tn ia ł a je d n a k ż e m sz a w ie c z o rn a o c h a r a k t e r z e b a r d z ie j o g ó ln y m . C hodź· t u o m sz ę św ię c e ń k a p ła ń s k ic h s p r a w o w a n ą w s o b o tę w ie c z ó r. P ie r w o tn ie ś w ię c e ń u d z ie la n o w n ie d z ie lę ra n o . P o n ie w a ż je d n a k s a k r a m e n tu k a p ła ń s t w a m o ż n a b y ło u d z ie la ć w y łą c z n ie n a czczo, d o p u szczo n o w e d łu g s t a r o ż y t n e j d y s c y p lin y c o n tin u a tio ie iu n ii od so b o ty .

9 l i s t św . L e o n a do D i o s k u r a z A le k s a n d r ii d e fin ity w n ie u s a n k c jo n o w a ł z w y c z a j s p r a w o w a n ia ś w ię ty c h o b rz ę d ó w w s o b o tę w ie c z ó r. D ziało się to w p ie r w s z e j p o ło w ie V w ie k u . O w ą n o w ą p r a k t y k ę u s p r a w ie d liw ia n o ty m , że n ie d z ie la , je d y n y d z ie ń d la s p r a w o w a n ia ta je m n ic n a s z e j w ia r y , z a c z y n a ł się ju ż so b o tn im i n ie s z p o ra m i.

D a lsz y c ią g li s t u w ie lk ie g o p a p ie ż a o d s ła n ia in n y jeszcze, c z y sto d u s z p a s te r s k i m o ty w p o p o łu d n io w e j m s z y ś w ię te j. S w . L e o n r a d z i D io sk u ro w i, a b y w o b e c w ie lk ie j ciżby, w d n ia c h ś w ią t, o d p r a w ia ć je s z c z e je d n ą m sz ę ś w ię tą . S k o ro z a ś p ie r w s z a o d b y w a ła s ię p r im a d ie i p a r te , n a s u w a się o c z y w iste

p rz y p u s z c z e n ie , że d ru g a m u s ia ła b y ć p o p o łu d n iu .

Z p rz y to c z o n y c h w y ż e j te k s tó w w y ła n ia s ię w y ra ź n ie p e w n a k o n k lu z ja . M sza w ie c z o rn a , z a p o z n a n a i g a n io n a w c z a s a c h K o rn e liu s z a i św . C y p ria n a , w c z a s a c h św . A m b ro ż e g o i św . A u g u s ty n a s t a ła się p o w sz e c h n ą .

W e w o lu c ji g o d z in y s y n a k s y e u c h a ry s ty c z n e j w ie lk i u d z ia ł m ia ła n ie w ą tp li w ie d y s c y p lin a p o s tu , p rz e d e w s z y s tk im — p o s tu e u c h a ry s ty c z n e g o , k tó r e g o

r e g u ły u s t a li ły s ię m n ie j w ię c e j w ty m s a m y m o k re s ie . I s tn ie j e w s p ó łz a le ż n o ść m ię d z y p rz e p is e m k o m u n ik o w a n ia n a czczo i z w y c z a je m k o ń c z e n ia p o s tu k o m u n ią . D o s trz e g a m y ró w n ie ż , że w w ie k a c h ś r e d n ic h g o d z in a m s z y z a w s z e k o r e s p o n d o w a ła z d n ia m i p o stu . W te n sp o só b m s z a a d h o r a m n o n a m d n i p o  s t u b ę d z ie z w o ln a p rz e n o s z o n a n a ra n o , czas je j p ie r w o tn e j c e le b ra c ji. O b o k ty c h r a c j i p ra k ty c z n y c h n ie m o ż n a ró w n ie ż p o m in ą ć p rz y c z y n p a s to r a ln y c h . S w . C y p r ia n n ie ży czy ł so b ie m sz y w ie c z o rn e j, p o n ie w a ż o te j p o rz e n ie b y ło m o ż n a s p r a w o w a ć N a jś w ię ts z e j O fia r y „ w o b ecn o ści w s z y s tk ic h b r a c i” . L e o n W ie lk i p rz y k a z a ł n a to m ia s t c e le b ro w a ć m sz ę p o p o łu d n iu , a b y w sz y sc y w ie r n i m ie li o k a z ję w n ie j u c z e stn ic z y ć . K ra ń c o w e r o z w ią z a n ia p r o b le m u b io r ą p o c z ą te k ze w sp ó ln e g o p o d ło ż a . J e s t n im p r e d o m in a c ja p o tr z e b d u s z p a s te r s k ic h n a d z w y c z a je m , tr w a j ą c a p rz e z d w a w ie k i i z a p o c z ą tk o w a n a p rz e z a p o sto łó w . W ty m w ła ś n ie tk w i, z d a n ie m E. D e k k e rs a , p r a w d z iw a tr a d y c ja K o śc io ła , je j n a jc z y s ts z y n u r t . G o d z in a m sz y , ch o ć p ró b o w a n o j ą u s p r a w ie d liw ia ć u z a s a d n ie n ia m i te o lo g ic z n y m i, m ia ła z n a c z e n ie je d y n ie w tó r n e , p o p rz e z sw e o d n ie s ie n ie do p o tr z e b w ie rn y c h .

T o o n e w y z n a c z a ły i m o d y fik o w a ły z b ie g ie m c z a s u g o d z in ę E u c h a ry s tii. Z r e s z tą p r y m a t u w a r u n k o w a ń p a s to r a ln y c h p r z e b ija w y ra z iś c ie p rz e z ro z lic z n e z a rz ą d z e n ia S to lic y A p o s to ls k ie j, z a m y k a sw o je r o z w a ż a n ia a u to r .

N a p o d s ta w ie E. D e k k e r s , L ’E g lise abicienne

a - t- e lle c o n n u la m e s s e d u soir, w : M isc e lla n e a litu r g ic a in h o n o r e m L . C u n ib e r ti M o h ïb e rg , R o m a 1948, t. I , 231— 257. o p ra c o w a ł k s . J a r o s ła w K u c h a r s k i T C h r., P o zn a ń 2. M O Z A R A B S K A M O D L IT W A E U C H A R Y S T Y C Z N A S K IE R O W A N A D O C H R Y S T U S A P o d a je m y tłu m a c z e n ie (z ję z y k a f r a n c u s k ie g o ) M o d litw y E u c h a ry s ty c z n e j ty p u m o z a r a b s k ie g o p rz e z n a c z o n e j n a W ig ilię P a s c h a ln ą . K a p itu ła k a te d r y w S a la m a n c e o p u b lik o w a ła t e n c e n n y d o k u m e n t litu r g ic z n y w r o k u 1984.

(8)

M o d litw a t a p o s ia d a sz c zeg ó ln ą s tr u k t u r ę . N a jb a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n e ce c h y : 1. U p ro sz c z o n e r y t y w s tę p n e . Z a w i e r a ją o n e ty lk o je d e n ś p ie w o ra z m o d litw ę c e le b r a n s a o d m a w ia n ą in se c r e to . B r a k w ię c p rz y g o to w a n ia p o k u t n e g o , j a k r ó w n ie ż k o le k ty . R y ty w s tę p n e o k re ś lo n e s ą ja k o P r a e le g e n d u m , m a ją c w ię c n a u w a d z e p rz y g o to w a n ie do c z y ta ń (legenda). 2. L itu r g ia sło w a p o s ia d a tr a d y c y jn y s c h e m a t. 3. O f e r to r iu m p o p rz e d z a ś p ie w z w a n y S a c r ific iu m . O k a d z a n ie d a ró w o fia rn y c h o ra z u m y c ie r ą k s ą f a k u l ta t y w n e . 4. P o d o k o n a n iu p rz e d s ta w ie n ia d a ró w o f ia r n y c h c e le b ra n s p o w r a c a n a s e d ilia i ro z p o c z y n a m o d litw ę p o w s z e c h n ą o d c z y ty w a n ą p rz e z d ia k o n a . 5. P o m o d litw ie p o w s z e c h n e j n a s tę p u je p o c a łu n e k p o k o ju . R y t te n je s t ro z b u d o w a n y . R o z p o c z y n a go m o d litw a c e le b r a n s a , n a s t ę p n ie z a c h ę ta ze s t r o n y d ia k o n a , w re sz c ie ' w y k o n a n ie te g o g e s tu p rz e z z g ro m a d z o n y c h . 6. R y t k o m u n ii o b e jm u je : w y z n a n ie w ia r y , ła m a n ie c h le b a , m o d litw ę P a ń s k ą , e m b o liz m , b ło g o s ła w ie ń s tw o p r z y jm u ją c y c h k o m u n ię , ś p ie w k o m u n ij n y . U k ła d a n ie c z ą s te c z e k p r z y ła m a n iu c h le b a j e s t sz c zeg ó ln ie c h a r a k te r y sty c z n e . C e le b ra n s u k ła d a je w fo r m ie k rz y ż a p r z y w o łu ją c n a jw a ż n ie js z e w y d a r z e n ia z ż y c ia P a n a Je z u s a : w c ie le n ie m ę k a n a ro d z e n ie z m a r tw y c h w s ta n ie ś m ie rć o b rz e z a n ie c h w a le b n e k ró lo w a n ie e p if a n ia 7. R y t z a k o ń c z e n ia n o s i n a z w ę : C o m p le tu r ia . I. R y t o tw a rc ia Ś p i e w w s t ę p n y V. K r z y ż u Ś w i ę t y , n a k tó r y m za w is ło n a s z e z b a w ie n ie . R. P r z e z C ie b ie m a m y d o s tę p do O jca. V. P r z e z C ie b ie z a s łu ż y liś m y n a p rz e b a c z e n ie . R. T a k , n a p r z e b a c z e n ie i m iło s ie r d z ie , p r z e z C ie b ie o tr z y m u je m y je w C h r y  stu sie . M o d l i t w a c e l e b r a n s a

P a n ie z b liż a m się d o C ie b ie z d u s z ą p r z e n ik n ię t ą p o k o rą . O ś m ie la m się m ó w ić do C ieb ie, p o n ie w a ż T y d a je s z m i n a d z ie ję i u fn o ś ć . S y n u D a w id a , T y o b ja w iłe ś ta je m n ic e p rz y c h o d z ą c w ciele. T y o tw ie r a s z s e k r e ty m o je g o s e r c a k lu c z e m T w o je g o k r z y ż a , T y p o s y ła s z je d n e g o z T w o ic h s e r a fin ó w , k tó r y r o z  p a lo n y w ę g le m , w z i ę t y m z T w o je g o o łta rza , o c z y s z c z a m o je n ie c z y s te w a rg i, o św ie c a m ó j u m y s ł i p r z y p o m in a m i to, co m a m o b o w ią z e k m ó w ić . J ę z y k m ó j w in ie n b y ć w s łu ż b ie m iło ś c i m o ic h b liź n ic h . N ie c h u ś m ie r z a b łę d y i s p r a w ia , b y r o z b r z m ie w a ł b e z k o ń c a ś p ie w T w o je j p r a w d y .

P o m o d litw ie n a s t ę p u je u c a ło w a n ie o łta rz a .

II. L itu r g ia sło w a V. P a n n ie c h b ę d zie z a w s z e z w a m i.

R . I z d u c h e m tw o im . O d c z y ta n ie e w a n g e lii.

(9)

III. S acrificiu m Ś p i e w : A b r a h a m z b u d o w a ł o łta r z na m ie js c u , k tó r e B óg m u w s k a z a ł i b y ł g o to w y z ło ż y ć w o fie r z e s w o je g o s y n a Iz a a k a . L e c z p o d n o sz ą c w z r o k s p o s tr z e g ł b a ra n a , k tó r e g o z ło ż y ł w o fie r z e z a m ia s t sy n a . P r z e d k ła d a ją c d a r y c h le b a i w in a c e le b ra n s o d m a w ia n a s tę p u ją c ą m o d litw ę : P a n ie w ie c z n y i w s z e c h m o g ą c y , s p o j r z y j ła s k a w y m w z r o k ie m na d a r c h le b a i w in a , k tó r y s k ła d a ją n a tw o im o łta r z u n ie g o d n i s łu d z y T w o i, i b ło  g o sła w go r ę k ą T w o je g o n ie b ie s k ie g o a n io ła . I n a n a sz ą p o słu g ę w e jr z y j j a k · n a o fia rę m iłą T o b ie .

M o d litw a p o w sz e c h n a — U ro c z y ste m o d litw y w sta w ie n n ic z e

Z a c h ę t a c e l e b r a n s a

L u d t u t a j z g r o m a d z o n y , m y , k tó r z y je s te ś m y ś w ię t y m K o śc io łe m C h r y s tu 

sa, p r o ś m y j e d n y m se r c e m n a sz e g o B oga, s tw ó r c ę w s z y s tk ic h r z e c z y w e d łu g s w e j w o li i O d k u p ic ie la ca łeg o c z ło w ie k a p r z e z c z y s te m iło s ie r d z ie . J e ż e li j u ż sp o d o b a ło m u się s tw o r z y ć w s z y s tk o , o ile ż b a r d z ie j sp o d o b a m u się z b a w ić lu d z i, k tó r y c h u c z y n i ł n a s w o je p o d o b ie ń s tw o .

R. A m e n .

U fa m y m iło s ie r d z iu n a sze g o B oga, k tó r y je s t b ło g o s ła w io n y , i k tó r y r z ą  d z i w s z e c h ś w ia te m z a w s z e p r z e z w ie k i w ie k ó w . R. A m e n . M ó d lm y się! R. Ś w ię ty , Ś w i ę t y , Ś w i ę t y P a n B óg, K r ó l o d w ie c z n y ! T o b ie n a sze u w ie lb ie  n ia i d z ię k c z y n ie n ia . M o d l i t w y w s t a w i e n n i c z e (dialog d ia k o n a i z g ro m a d z e n ia ) P a m i ę ta j m y o ś w ię t y m K o ś c ie le k a to lic k im , n ie c h P a n p o z w a la m u w z r a  sta ć w w ie r z e , n a d z ie i i m iło śc i. R. P r o s im y C ię o to , B o że w ie c z n y i w sz e c h m o g ą c y . P a m i ę ta j m y o s ła b y c h w w ie r z e , o u w ię z io n y c h z p o w o d u ic h w ia r y , 0 o so b a ch d o tk n i ę ty c h w s z e lk ie g o r o d z a ju u ło m n o ś c ia m i o ra z o p ie lg r z y m a c h : n ie c h P a n s p o jr z y n a n ic h z c zu ło śc ią , n ie c h ic h p o k r z e p i, w y b a w i i u z d r o w i.

R . P r o s im y C ię o to, B o że w ie c z n y i w sz e c h m o g ą c y .

T y m i, k tó r z y s k ła d a ją o fia rę są: p a p ie ż z R z y m u — o fia r u je ją za sie b ie 1 za c a łe d u c h o w ie ń s tw o , za w s z y s tk ie K o ś c io ły o ra z za c a łą lu d z k o ś ć ; r ó w n ie ż k a p ła n i, d ia k o n i, lu d t u t a j z g r o m a d z o n y s k ła d a ją o fia rę za sie b ie i za w s z y s tk ic h s w o ic h b lis k ic h n a c ze ś ć ś w ię ty c h .

R . P r o s im y C ię o to, B o że w ie c z n y i w s z e c h m o g ą c y .

S k ła d a ją o n i o fia rę za sie b ie i za ca łą lu d z k o ś ć . W s p o m in a ją b ło g o sła r w io n y c h a p o sto łó w , c h w a le b n ą i ś w ię tą D z ie w ic ę M a r y ję , m ę c z e n n ik ó w

(tu w y m ie n ia n e s ą im io n a lo k a ln y c h m ę c z e n n ik ó w ).

(10)

R. O ra z w s z y s tk ic h m ę c z e n n ik ó w .

W s p o m in a ją o n i w y z n a w c ó w (n a s tę p u ją im io n a lo k a ln y c h w y z n a w c ó w ).

R. O ra z w s z y s tk ic h w y z n a w c ó w .

Ś w i ę t y B o ż y K o śc ió ł k a to lic k i s k ła d a o fia rę za d u c h y i d u s z e w s z y s tk ic h z m a r ły c h , a b y P a n r a c z y ł p o lic zy ć ic h do lic z b y b ło g o s ła w io n y c h .

R. P r o s im y C ię o to B o że w ie c z n y i w sz e c h m o g ą c y .

K a p ła n o g łasza im io n a ty c h , za k tó r y c h s k ła d a n a j e s t o fia ra o ra z k o ń c z y t a k ą m o d litw ą :

B o że, n a sz O jcze, p r z y jm ij tę o fia rę , p r z e z k tó r ą — m o c n o w to u fa m y — z e c h c e s z b y ć n a m p r z y c h y ln y . P r o s im y z a te m C ieb ie: j a k p r z y ją łe ś u m iło  w a n e g o i je d y n e g o T w o je g o S y n a n a p r z e b ła g a n ie za n a sz e g r z e c h y , t a k te ż z m ił u j się n a d n a m i, T w o im i s y n a m i, w y n is z c z a ją c w s z e lk ą n ie p r z y ja ź ń s p o  w o d o w a n ą p r z e z n a sze w in y . R. A m e n . B o T y je s te ś ż y c ie m ż y ją c y c h , u z d r o w ie n ie m u ło m n y c h i o d p o c z n ie n ie m w s z y s tk ic h z m a r ły c h , w w ie c zn o ś c i w ie k u w ie k ó w . R . A m e n . R y t p o k o j u M o d litw a o p o k ó j

O B oże, k tó r y p r z e z k r e w k r z y ż a T w o je g o S y n a , a n a szeg o P ana J e zu s a

C h r y s tu s a d a łe ś p o k ó j lu d z io m w o b lic zu a n io łó w , p o z w ó l n a m w y p e łn ić się o b fito ś c ią teg o p o k o ju i ro z ra d o w a ć w s p ó ln o tę z a n io ła m i n ie b a .

R. A m e n .

B o T y je s te ś n a s z y m p r a w d z iw y m p o k o je m i n ie z n is z c z a ln ą m iło śc ią , k tó  r y ż y je s z i k ró lu je s z z D u c h e m Ś w i ę t y m je d y n y B óg p r z e z w ie k i w ie k ó w .

R. A m e n .

K a p ła n w y c ią g a rę c e n a d z g ro m a d z e n ie m i m ó w i:

Ł a s k a B oga O jca w s z e c h m o g ą c e g o , p o k ó j i m iło ś ć n a szeg o P a n a J e zu s a C h r y s tu s a i u d z ie la n ie się D ucha Ś w ię te g o n ie c h z a w s z e b ęd ą z w a m i.

R . 1 ze w s z y s tk im i lu d ź m i, k tó r y c h B óg ko ch a . D ia k o n z a p ra s z a z g ro m a d z e n ie do p rz e k a z a n ia so b ie p o k o ju . K a p ła n i, m i n is tr a n c i i w ie r n i w y r a ż a ją so b ie n a w z a je m p o k ó j i m iło ść, p o d czas g d y c h ó r in to n u je p ie śń . A n ty fo n a o p o k o ju V. P o k ó j m ó j d a ję w a m , p o k ó j m ó j z o s ta w ia m w a m . R . N ie ta k , j a k d a je ś w ia t, J a w a m daję.

V . P r z y k a z a n ie n o w e d a ję w a m , a b y śc ie się w z a je m n ie m iło w a li,

R. P o k ó j m ó j d a ję io a m , p o k ó j m ó j z o s ta u ń a m w a m .

V. C h w a ła i c ze ś ć O jc u i S y n o w i, i D u c h o w i Ś w ię t e m u na w ie k i w ie k ó w .

A m e n .

(11)

M o d l i t w a e u c h a r y s t y c z n a D ia lo g w s tę p n y V . P r z y s tę p u ją do o łta r z a m o je g o B oga. R . D o B oga, k tó r y u w e s e la m o ją m ło d o ść. V . (D iakon) U s z y z u w a g ą n a P ana! R . N a d s ta w ia m y je k u P a n u . V. W g ó rę serca ! R . W z n o s im y je do P a n a . V . J e z u s o w i C h r y s tu s o w i, S y n o w i B o ż e m u , B o g u i P a n u , k tó r y je s t w n ie b ie , p r z e d s ta w ia j m y g o d n e d z ię k c z y n ie n ia i u w ie lb ie n ia . R . D o b re to i s p r a w ie d liw e . 6 8 BIULETYN LITURGICZNY P r e f a c ja P a n ie w s z e c h m o g ą c y , J e z u C h r y s te , k tó r y w y je d n a łe ś z b a w ie n ie lu d z k o ś c i i k tó r y g o d z ie n je s te ś p r z y ją ć B o s k ą c h w a łę , s p r a w ie d liw e i d o b re je s t, a b y C ię u w ie lb ia ć w n ie b ie , a n a z ie m i c zc ić C ie b ie z m iło ś c ią , w e w s z y s t k i m o g ła sza ć C ie b ie P a n e m i r o z p o z n a w a ć p o tę g ę T w o je g o K r ó le s tw a .

T y z lito w a łe ś się n a d n a tu r ą lu d z k ą , k tó r ą s tw o r z y łe ś k u d o b ru , a k tó r a p r z e z z ło w i n y o d d zie liła s ię od C ieb ie.

T y ją z je d n o c z y łe ś ze so b ą w in ty m n o ś c i T w o je j o so b y.

T y ją p r z y ją łe ś p r a w d z iw ie n a sie b ie w s w o im w ła s n y m c ie le , w y p r a  c o w a łe ś ją (u fo rm o w a łe ś ) p r z e z T w ą B o s k ą m o c , p o d n io s łe ś ją p r z e z u n iż e n ie T w o je j m ę k i, u w ie lb iłe ś w z w y c ię s tw ie T w e g o k r z y ż a . W T w o je j k r w i — o c zy ś c iłe ś ją . W T w o j e j ś m ie r c i — p r z y w r ó c iłe ś j e j ż y c ie . W T w o im z m a r t w y c h w s t a n iu — o ś w ie c iłe ś ją. P r z e z t a k o tr z y m a n e m iło s ie r d z ie p r o s im y C ie b ie , a b y ś n a s za c h o w a ł w t e j ta j e m n i c y n a sz e g o zb a w ie n ia , b y ś m y r o z r a d o w a li się w c h w a le z m a r tw y c h w s ta n ia . A u c ze s tn ic z ą c w t y m p ie r w s z y m z m a r t w y c h w s ta n iu r o z  r a d u je m y się n a głos N a g ra d za ją c e g o , g d y p r z y jd z ie p o str a c h s tr a s z liw e g o są d u .

T e g o , k tó r y p r z e d s ię w z ią ł n a sz e z b a w ie n ie , n ie b o i zie m ia w r a z z T o b ą i D u c h e m Ś w i ę t y m , a ta k ż e z c h e r ó b in a m i i s e r a fin a m i w y s ła w ia ją i b e z u s t a n k u w o ła ją :

Ś p ie w :

Ś w ię t y , Ś w i ę t y , Ś w i ę t y P a n B ó g w s z e c h ś w ia ta , n ie b o i z ie m ia p e łn e są T w o je j c h w a ły . H o sa n n a S y n o w i D a w id o w e m u . B ło g o s ła w io n y te n , k tó r y p r z y c h o d z i w im ię P a ń s k ie . H o sa n n a n a w y s o k o ś c i n ie b io s. H a g io s, H a g io s, H a g io s, K y r ie o T h e o s! P a n B ó g , K r ó l w ie c z n y , T o b ie n a sz e u w ie lb ie n ia i d z ię k c z y n ie n ia . P o ś p ie w ie „ Ś w ię ty ” P a n ie J e z u , z a p r a w d ę g o d n e to i s p r a w ie d liw e , i u w e s e la ją c e p o b o żn e se r c e s k ła d a ć T o b ie d z ię k c z y n ie n ie o ra z o d d a w a ć T o b ie c h w a łę i c ze ś ć b e z k o ń c a , p o d c za s g d y d o k o n u je s z w so b ie s a k r a m e n t u n ie b ie s k ic h ta je m n ic . T y p o z w a la s z n a m u c z e s tn ic z y ć w ty c h ta je m n ic a c h p r z e z T w o je z m a r t w y c h w s t a  n ie . K a ż e s z m ie s z k a ć w n a s o b ja w ie n iu T w o je j c h w a ły i w c ią ż b a r d z ie j o b ja  w ia s z n a m j e j b la s k . J a k n a sz a słu żb a tu t a j p r z y o łta r z u je d n o c z y n a s w T w o je j o fie r z e , t a k te ż n ie c h u z d r a w ia ją c a m o c te j o fia r y d o p r o w a d z i n a s d o u ś w ię c e n ia .

(12)

O pis u s ta n o w ie n ia

I s to tn ie , T y je s te ś C h r y s tu s P a n i w ie c z n y O d k u p ic ie l, k tó r y d z ie ń p r z e d m ę k ą w z ią ł c h le b , z ło ż y ł d z ię k i, p o b ło g o s ła w ił go, p o ła m a ł i ro z d a w a ł sw o im u c z n io m m ó w ią c : „ B ie rzc ie i je d z c ie , to j e s t C iało M o je za w a s w y d a n e . Ile k r o ć s p o ż y w a ć j e b ę d zie c ie , c z y ń c ie to n a m o ją p a m ią tk ę ”.

R . A m e n .

P o d o b n ie , n a k o n ie c w ie c z e r z y , w z ią ł k ie lic h i p o w ie d z ia ł: „To je s t k ie  lic h n o w e g o p r z y m ie r z a w e k r w i m o je j, k tó r a b ę d z ie w y la n a za w a s i za w ie lu n a o d p u s z c z e n ie g r z e c h ó w . I le k r o ć p ić ją b ę d zie c ie , c z y ń c ie to n a m o ją p a m ią tk ę ”.

R . A m e n .

I le k r o ć s p o ż y w a c ie te n c h le b i p ije c ie z teg o k ie lic h a , śm ie r ć P a ń s k ą g ło sicie, a ż p r z y jd z ie w m a je s ta c ie n ieb a .

R . W to w ła ś n ie w ie r z y m y , P a n ie J e zu .

P o o p isie u s ta n o w ie n ia

J e z u C h r y s te n a sz P a n ie , k tó r y p r z e b y w a s z w r ó w n o ś c i z O jc e m i w j e d  n o śc i z D u c h e m Ś w ię t y m , o d d a je m y C i c h w a łę i cześć. O d k u p iłe ś n a s z ta k ą m o cą , że w T w o je j k r w i je s te ś m y o b m y c i ze w s z y s tk i c h n a s z y c h g r z e c h ó w , że z łą c z e n i w t y m z m a r t w y c h w s ta n iu m a m y u d z ia ł w T w o je j w ie c z n e j s z c z ę ś li w o ści.

O jcze, p r o s im y C ię o to p r z e z T w o je g o S y n a je d y n e g o , P a n a n a sze g o J e z u s a C h r y s tu s a , p r z e z k tó r e g o T y s tw a r z a s z , u ś w ię c a s z , o ż y w ia s z , b ło g o sła  w is z i u d z ie la s z n a m w s z e lk ic h ty c h d ó b r, u d z ie la s z ic h n a m n ie g o d n y m

T w o im słu g o m . I n ie c h sta n ą się on e b ło g o s ła w io n e p r z e z C ie b ie n a s z B o że,

n a w ie k i w ie k ó w . R . A m e n . O b r z ę d y K o m u n i i W ie rz ę w B oga K a p ła n w z y w a z g ro m a d z o n y c h m ó w ią c : W ia rę, k tó r ą w y z tn a je m y se r c e m , g ło ś m y te r a z u s ta m i: W ie r z ę w je d n e g o Boga... Ł a m a n ie c h le b a

K a p ła n ła m ie c h le b k o n s e k r o w a n y u k ła d a j ą c je g o k a w a łk i n a p a te n ie w k s z ta łc ie k rz y ż a , co w y r a ż a ta je m n ic e ż y c ia C h r y s tu s a w s p o m n ia n e w c ią g u r o k u litu rg ic z n e g o : w c ie le n ie m ę k a n a ro d z e n ie z m a r tw y c h w s ta n ie śm ie rć o b rz e z a n ie c h w a le b n e k ró lo w a n ie e p if a n ia O jcze n a s z M y , k tó r z y s p r a w u j e m y ta je m n ic ę u a s z e p o o d k u p ie n ia , z łó ż m y c ię ż a r n a s z y c h n ie p r a w o ś c i. M y , k tó r z y z o s ta liś m y o c z y s z c z e n i p r z e z r a n ę k r z y ż a ,

(13)

o g ła s z a jm y c h w a łę z m a r tw y c h w s ta n ia . P r z e z n a s z ą w ia r ę w N ieg o , serca n a  sz e są o c z y s zc zo n e . P o z w ó lm y w z n ie ś ć się z z ie m i te j m o d litw ie : O jc ze n a sz, k tó r y ś je s t w nieb ie...

R . A m e n . (A m en po k a ż d e j p ro śb ie .)

E m b o liz m

U w o ln ie n i o d z ła i u tw i e r d z e n i n a z a w s z e w d o b r y m , z a s łu g u je m y n a to, a b y b y ć T w o im i s łu g a m i n a s z B o że i P a n ie . P a n k ła d z ie k r e s n a s z y m g r z e  c h o m , r o z r a d o w u je d o św ia d c z a n y c h , w y k u p u j e n ie w o ln ik ó w , u z d r a w ia c h o  r y c h , d a je s p o c z y n e k z m a r ły m . U d zie l p o k o ju i b e z p ie c z e ń s tw a za d n i n a  s z y c h , s k r u s z z a r o z u m ia ło ś ć n a s z y c h n ie p r z y ja c ió ł. O B o że, w y s łu c h a j m o d litw T w o ic h s łu g i w s z y s tk ic h w ie r n y c h c h r z e ś c ija n , d z is ia j i w k a ż d y m cza sie. P r z e z J e z u s a C h r y s tu s a , T w o je g o S y n a i n a sze g o P a n a , k tó r y ż y j e i k r ó lu je z T o b ą w je d n o ś c i D u c h a Ś w ię te g o p r z e z w s z y s tk ie w i e k i w ie k ó w .

R . A m e n .

K a p ła n p o d n o si p a te n ę i k ie lic h , u k a z u je je z g ro m a d z e n iu m ó w ią c : Ś w i ę 

t e ś w i ę t y m . N a s tę p n ie w k ła d a k a w a łe k c h le b a do k ie lic h a .

B ło g o s ła w ie ń s tw o

D ia k o n : P o c h y lc ie g ło w y p r z e d b ło g o s ła w ie ń s tw e m . W ie rn i: D z ię k i s k ła d a m y B o g u .

C e le b ra n s : N ie c h P a n b ę d z ie z a w s z e z w a m i. W ie rn i: I z d u c h e m tw o im .

K a p ła n z w y c ią g n ię ty m i n a d lu d e m r ę k a m i m ó w i:

V. N ie c h C h r y s tu s P a n , k tó r y p r z y ją ł za n a s p o g a rd ę k r z y ż a , o d n o w i w a s p r z e z ra d o ść s w e g o z m a r tw y c h w s ta n ia . R . A m e n . V . T e n , k tó r y p r z e b a c z y ł ło tr o w i k r z y ż o w a n e m u r a z e m z N im , n ie c h w a s w y  b a w i z w s z e l k ic h w ię z ó w g rze c h u . R . A m e n . V. O b y śc ie p r z e z w a s z e c z y n y b y li g o d n i m is te r iu m z b a w ie n ia i sta li się u c z e s tn ik a m i w ie c z n e j n a g ro d y . R . A m e n .

V. N ie c h n a s z B óg, k tó r y je s t b ło g o s ła w io n y , w y s łu c h a n a s w s w o im m iło 

s ie r d z iu . K tó r y ż y j e i k r ó lu je n a w ie k i w ie k ó w . R . A m e n .

70 BIULETYN LITURGICZNY

Ś p ie w k o m u n ijn y W c z a sie ro z d z ie la n ia K o m u n ii św . c h ó r ś p ie w a a n ty f o n ę : V. W s p o m n ij n a n a s P a n ie , k ie d y p r z y jd z ie s z d o k r ó le s tw a T w e g o . R. B ło g o s ła w ie n i u b o d z y w d u c h u , a lb o w ie m d o n ic h n a le ż y k r ó le s tw o n ie  b ie s k ie . V . W s p o m n ij n a n a s P a n ie , k ie d y p r z y jd z ie s z do k r ó le s tw a T w e g o . N a z a k o ń c z e n ie ro z d z ie la n ia K o m u n ii św . ś p ie w a się: U sta n a s z e p e łn e są ra d o ś c i i ś p ie w u .

(14)

IV . C o m p le tu ria

P o sile n i C ia łe m C h r y s tu s a i u ś w ię c e n i Je g o K r w ią s k ł a d a jm y d z ię k c z y n i e  n ie B o g u O jc u W s z e c h m o g ą c e m u , a b y ś m y t a k p o s ile n i i u ś w ię c e n i o tr z y m a li c h w a łę tu t a j i n a w i e k i w p r z y szło śc i.

R . A m e n .

P r z e z T w o je m iło s ie r d z ie n a sz B o że, k tó r y je s te ś b ło g o s ła w io n y i k r ó lu  je s z na z a w s z e i p r z e z w s z y s tk ie w ie k i w ie k ó w . R . A m e n . C e le b ra n s : P a n n ie c h b ę d z ie z a w s z e z w a m i. D ia k o n : C e le b ra c ja s k o ń c z o n a . W im ię J e z u s a C h r y s tu s a n a sze g o P a n a , n ie c h p r z y ję ta b ę d z ie n a s z a o fia ra w p o k o ju . W ie rn i: B o g u n ie c h b ę d ą d z ię k i. D. D u f r a s n e , U ne prière u ch a ristią u e m o za ra b e a d re s sé e a u C h r is t, C o m m u n a u té s e t L itu rg ie s 3(1984)235— 246 tłu m a c z y li k s . B o g u s ła w N a d o ls k i T C h r.. W a r-szawa-Pom ań k s . J a r o s ła w K u c h a r s k i T C h r., P o zn a ń 3. Z W IZ Y T Ą W K O N G R E G A C J I DO S P R A W K U L T U B O Ż E G O P o d o b n ie do p o p rz e d n ie g o b iu le ty n u p o d a je m y w y p o w ie d z i K o n g re g a c ji do S p ra w K u ltu B ożego n a z a p y ta n ia g ru p y k się ż y k a n a d y js k ic h . W y p o w ie d zi te , ja k s ą d z im y , p o s ia d a ją z n a c z e n ie d la sz e rsz e g o k r ę g u i o r i e n tu j ą w a k tu a ln y c h te n d e n c ja c h i p o sz c z e g ó ln y c h p ro b le m a c h litu rg ic z n y c h . 1. J a k ie s ą o b e c n ie k o m p e te n c je K o n g re g a c ji do S p r a w K u ltu B ożego po re f o rm ie z d n ia 5 k w ie tn ia 1984 r.? K o m p e te n c je p o z o s ta ją n ie z m ie n io n e . K o n g re g a c ja do S p r a w S a k r a m e n tó w z a jm u je s ię d y s c y p lin ą s a k r a m e n tó w z p u n k tu w id z e n ia p ra w n e g o , n a to m ia s t K o n g re g a c ja do S p r a w K u ltu B ożego z p u n k tu w id z e n ia śc iśle litu rg ic z n e g o , a w szczeg ó ln o ści: n o w y m i te k s ta m i l i t u r g iczn y m i, p o w s z e c h n y m i n o rm a m i, s p r a w a m i p rz y s to s o w a n ia k u lt u r o w eg o , k o n ta k t a m i z n a ro d o w y m i i m ię d z y n a ro d o w y m i k o m is ja m i l i t u r g ic z n y m i itp . 2. C zy m o ż n a d o łą c z a ć n o w e te k s ty do m o d litw e u c h a ry s ty c z n y c h ? T rz e b a p rz e d e w s z y s tk im r e f le k to w a ć n a t u r ę te k s tó w litu rg ic z n y c h . M o d litw a E u c h a ry s ty c z n a z a re z e r w o w a n a je s t d la c e le b ra n s a i n ie m oże b y ć m o d y f ik o w a n a w e d łu g p a r ty k u la r n y c h in te n c ji. M o d y fik a c je do p u s z c z a ln e s ą w in n y c h te k s ta c h : p rz y p o z d ro w ie n iu , h o m ilii, m o d litw ie p o w s z e c h n e j, z a c h ę ta c h (m o n itio n s ).

3. J a k n a le ż y ro z u m ie ć z o b o w ią z a n ie do o d m a w ia n ia L itu r g ii G o d zin ? B a rd z o s k r u p u la tn ie , śc iśle (c o n s c ie n c ie u s e m e n t). K a ż d a g o d z in a o fic ju m m a za c e l u św ię c e n ie o d p o w ie d n ie j g o d z in y d n ia . O b e c n ie L i t u r g ia G o d z in z o s ta ła m o c n o s k ró c o n a . J e s t o n a m o d litw ą o w o c n ą i u ro z m a ic o n ą : m o d litw ą u w ie lb ie n ia , d z ię k c z y n ie n ia , p ro ś b y , w s ta w ie n n ic tw a , c z y ta ń . K a p ła n p o w in ie n b y ć p rz e d e w s z y s tk im m ę ż e m m o d lit w y , je g o d z ia ła ln o ś ć a p o s to ls k a je s t o w o c e m je g o m o d litw y . M o d litw a w in n a z a jm o w a ć w h ie r a r c h ii w a r to ś c i p ie r w s z e m ie js c e .

4. L itu r g ia za z m a r ły c h i p ro b le m k re m a c ji. K r e m a c ja je s t c o ra z cz ę stsz y m f a k te m z w ią z a n y m z u r b a n iz a c ją , h ig ie n ą i d u ż y m i o d le g ło śc ia m i

(15)

(m ie jsc e z g o n u i m ie js c e p o g rz e b a n ia ). W k o n s e k w e n c ji litu r g ia za z m a r ły c h o g ra n ic z a s ię do k ilk u m o d litw w k r e m a to r iu m . C zy m o ż n a o c z e k iw a ć iż b ę d z ie m o ż n a s p r a w o w a ć litu r g ię za z m a r ły c h p r z y p r o c h a c h z m a rłe g o ?

P r o b l e m d o ty c z y n ie ty lk o K a n a d y , a le ta k ż e in n y c h k r a jó w , b ę d z ie p rz e d m io te m d y s k u s ji o d p o w ie d n ic h k o m is ji. N a p o d s ta w ie N o titia e 20(1984)434— 435 o p ra c o w a ł k s. B o g u s ła w N a d o ls k i T C h r., W a r s z a w a -P o z n a ń 4. L IT U R G IA S T A R E G O T E S T A M E N T U W R E L A C J I D O K U L T U L U D Ó W O Ś C IE N N Y C H

N a jc z ę śc ie j m ó w i się, że B ib lia z a w ie r a w so b ie w s z y s tk o o B ogu i w s z y s tk o o c z ło w ie k u . T o sa m o m o ż n a p o w ie d z ie ć o litu r g ii. N ie w o ln o n a m te ż z a p o m n ie ć p e w n y c h u w a g p ro r o k ó w o d n o śn ie do litu r g ii ś w ią ty n n e j, w k tó r e j u c z e s tn ic z y ł s a m J e z u s , a k tó r a p r z e d s ta w io n a j e s t w K s ię d z e W y jś c ia , K a p ła ń s k ie j i L iczb . A m o s 5,25 p isz e : „C zyż n ie s k ła d a liś c ie m i ż e r tw i o f ia r p o k a r m o w y c h n a p u s ty n i p rz e z c z te rd z ie ś c i la t, d o m u Iz r a e la ? ” B y ć m o ż e n a le ż y w n io s k o w a ć , że o fia ry z e b a h im i m in e h o t u w a ż a n e s ą p rz e z p ro r o k ó w z a ty p o w e o f ia r y o s ia d ły c h K a n a n e jc z y k ó w . P r o r o k J e r e m ia s z m o cn o p o d k r e ś la : „B o n ic n ie p o w ie d z ia łe m a n i n ie n a k a z a łe m w a s z y m p rz o d k o m , g d y w y p ro w a d z iłe m ic h z E g ip tu , co do o fia r c a ło p a ln y c h i k r w a w y c h ” (7,22). T o są te k s ty , k tó r e p o z w a la ją d o k o n a ć p e w n e j k r y t y k i i d o p ro w a d z ić do s tw ie rd z e n ia , że p r a w o d a w s tw o k u lto w e (s y n a ic k ie w g K p ł 7,37—38; 26,46; 27,34...) z o sta ło p r z y ję te dość p ó źn o p o d w p ły w e m p rz e m ó w ie ń i te o lo g ii E z e c h ie la . T o p o z w a la w ja k i ś sp o só b c a ło śc io w o s p o jrz e ć n a p r o b le m a ty k ę o fia r. M a m y w ię c o f ia r y m in e h o t, lecz g d y w K p ł 2 m o w a j e s t o o fie rz e z p ło d ó w zie m i, to w R d z 4 m o że o n a b y ć ze z w ie r z ą t (w o d n ie s ie n iu do A b la) i z p ło d ó w z ie m i (w o d n ie s ie n iu do K a in a ). O b o k o fia ry c a ło p a ln e j i o fia ry s h e lä m im , m a m y ta k ż e o fia rę z a g rz e c h (h a tta ’t i ’a sh a m ). W y d a je się, że s ą o n e u z n a n e p ó ź n ie j n iż p o p rz e d n ie . O n ic h to w s p o m in a św . P a w e ł i L is t do H e b ra jc z y k ó w , m ó w ią c o o f ia r o w a n iu się C h r y s tu s a „za n a sz e g rz e c h y ” (2 K o r 5,21; p o r. Iz 53,10), o o fie rz e z ło ż o n e j r a z za w s z y s tk ic h (H b r 9,27— 28).

T e k s ty A m o sa i J e r e m ia s z a , k tó r e k o r e s p o n d u ją z te k s ta m i O zeasza, M ic h e - a s z a i Iz a ja s z a u k a z u ją n a m , że Iz r a e lic i z a a d a p to w a li r y t y o fia rn e z b ie g ie m c z a su , g d y o sie d li w K a n a a n ie . W sa m e j B ib lii o f ia r y ze z w ie r z ą t i p ło d ó w z ie m i z w ią z a n e s ą z K a in e m i A b le m , o f ia r a c a ło p a ln a — z N o em , o fia ry

z e b a h im — z A b r a h a m e m , k tó r y p rz y b y w a ją c do K a n a a n u b u d u je o łta rz e . S z c z e g ó ln ie te k s ty d o ty c z ą c e k u lt u z U g a r it z n a ją o f ia rę c a ło p a ln ą i u c z ty (ze b a h im ), o f ia r y a s h a m z n a n e s ą z te k s tó w o d n a le z io n y c h w A ra b ii p o łu d n io  w e j (p ie rw sz e ty s ią c le c ie p r z e d C h r.). T rz e b a te ż w s p o m n ie ć o h y m n a c h i in w o k a c ja c h do b ó s tw a , o p ro ś b a c h , o k a d z id ła c h . T o w s z y s tk o b ę d z ie te ż m ia ło m ie js c e w li tu r g ii I z r a e la . T o s ą is to t n e e le m e n ty w ie lk ie j litu r g ii, k tó r ą Iz r a e l z a a d a p tu je , a n a tc h n ie n i a u to r z y b ę d ą t e n f a k t r e i n te r p r e to w a ć ja k o o b ja w ie n ie s ię B o g a A b ra h a m o w i, B o g a, k tó r y s t a n ie s ię B o g iem I z r a e la . N ie w ą tp liw ie je s t to ś w ia d e c tw o te g o , w j a k i sp o só b B óg p ra w d z iw y , k tó r y d a ł is tn ie n ie ś w ia tu , o b ja w ia ł się lu d z io m d o b re j w o li. D la w s p ó łc z e s n y c h S a u la , D a w id a czy S a lo m o n a B óg I z r a e la b y ł b o g ie m n a ro d o w y m i b o g ie m d y n a s tii, j a k b o g o w ie in n y c h n a ro d ó w . A u to rz y b ib lijn i n ie d o p u s z c z a ją te g o p u n k tu w id z e n ia . O n i ro z p o z n a ją B o g a Iz r a e la ja k o B oga oso b o w eg o , B o g a A b ra h a m a , k tó r y p o k ła d a ł n a d z ie ję w J e g o o b ie tn ic e . N a to m ia s t B a b ilo ń c z y c y , E g ip c ja n ie i K a n a a n i- ci d o p u sz c z a li is tn ie n ie b ó s tw a n a c z e ln e g o p o ś r ó d w ie lu in n y c h b ó stw . Ś w ia d e c tw e m te g o są h y m n y i s u p lik a c je . W I z r a e lu z a d z iw ia f a k t , że t e n B óg, k tó r y m ó w i do ś w ia d o m o ś c i c z ło w ie k a , o b ja w ił s ię ja k o z d o ln y , b y z je d n o