Roman Forycki
"Revolutionary Theology Comes of
Age", J. Miguez Bonino, London 1975;
"Christians and Marxists : the Mutual
Challange to Revolution", J. Miguez
Bonino,
London-Sydney-Auckland-Toronto
1976 : [recenzja]
Collectanea Theologica 48/4, 213-215
w y k ra c z a ją c y poza czysto te o re ty c z n ą sp e k u lac ję. W reszcie B. W e i t e ra z jeszcze p o w ra ca do p o d ejm o w an y c h ju ż w cześniej p ró b od n o w ien ia tr a d y c y jn y c h pojęć chrystologii, u siłu ją c p rze tłu m a cz y ć sta ty c zn y , „isto to w y ” język S oborów N icejskiego i C hałcedońskiego n a dynam iczne p o ję cia filozofii e g z y ste n cja ln e j.
O m aw ia n a pozycja d a je in te re su ją c y w g ląd w a k tu a ln ą dzisiaj te m a ty k ę ch rystologiczną i m oże sta n o w ić cen n ą pom oc d la w yk ład o w có w w se m in a ria c h . K sią żk a n ie p rzynosi gotow ych rozw iązań , lecz sta n o w i raczej w y ra z istn ie ją c y c h te n d e n c ji, ja k ró w n ież k ry ty c z n ą ic h ocenę. P o b u d za do m y ślen ia i w sum ie pogłębia dostęp do ta je m n ic y Je z u sa C h ry stu sa — t a je m n ic y w iary , w k tó re j z a w iera się cały sens ludzkiego życia.
k s. Ja c e k B o le w sk i S J , W arszaw a
RECENZJE 2 1 3
J . M IG U EZ BO NINO :
1. R e v o lu tio n a r y T heology C om es o f A ge, L ondon 1975, s. 179;
2. C h ristia n s and M a rxists. T h e M u tu a l C hallenge to R e v o lu tio n , L o n d o n - -S y d n e y -A u ck lan d -T o ro n to 1976, s. 154.
A u to r je st dziek an em Podyplom ow ego S tu d iu m W yższego I n s ty tu tu E w angelicznego p rzy W ydziale T eologicznym w B uenos A ires. In te r e s u je się szczególnie zag ad n ien ie m sto su n k u ch rz e śc ija n do m a rk sistó w w płaszczyźnie ta k p ra k ty c z n e j, ja k i te o re ty cz n ej.
P ierw sza k sią ż k a po en tu z ja sty c z n y m u k a z a n iu f a k tu za an g a żo w an ia się c h rz e śc ija n A m ery k i Ł ac iń sk ie j (kato lik ó w i p ro te sta n tó w , duchow nych i św ieckich) w w alk ę o ekonom iczne, społeczne i p o lityczne w yzw olenie w a r s tw uciśnionych, szeroko o m aw ia ściśle zw iązan ą z ty m fa k te m , now ą teologię, tzw . teologię w yzw olenia (rew olucji), k tó re j g łów nym i p rz e d s ta w iciela m i w A m eryce Ł a c iń sk ie j są: R u b e m A l v e s , G u sta v o G u t i é r - r e z, H ugo A s s m a n, J u a n S e g u n d o, H e ld e r С â m a r a i Cam ilo
T o r r e s .
A u to r u siłu je w ykazać, że d zisiaj teologia p o trz e b u je n o w y ch n a rz ęd zi an a liz y i do tego d oskonale n a d a je się m eto d a m a rk sisto w sk a . M etoda ta bow iem , w b re w pozorom , n ie ty lk o n ie sp rzeciw ia się c h rz eśc ija ń sk iem u m y ślen iu , ale w ręcz je pogłębia i k o n k re ty z u je . M a rk sisto w sk a kon cep cja p ra k ty k i ja k o k ry te riu m p raw d y , m a rk sisto w sk a te o ria w a lk i k la s i d y k ta tu r y p r o le ta r ia tu czy m a rk sisto w sk a k o n ce p cja h isto rii — zd a n ie m a u to ra — w y k a z u ją du żą zbieżność z b ib lijn ą k o n ce p cją p ra w d y , m iłości i re a liz o w a n ia się K ró lestw a Bożego. Teologia w yzw olenia p o słu g u jąc się tą m etodą
elim in u je w zakresie p ra w d y , m iłości i K ró le stw a Bożego ch a ra k te ry sty c z n y dla teologii tra d y c y jn e j dualizm , b ęd ący odzw iercied len iem feu d a ln eg o i b u r- żuazyjnego m yślenia. Z d an iem a u to ra , ta k p o ję ta teologia w yzw olenia nie ty lk o służy za an g a żo w an iu się ch rz e śc ija n w budow ę now ego, lepszego św ia ta , ale ta k ż e m oże położyć k re s w spółczesnem u se k u lary zm o w i oraz ściśle z n im zw iązanej teologii „śm ierci B oga”.
D ruga k sią żk a pośw ięcona je s t głów nie sam ej w sp ó łp rac y c h rz eśc ija n i m a rk sistó w w re a liz a c ji re w o lu c ji społecznej. A u to r n ie ogran icza się je d n a k do z re lac jo n o w an ia w spółpracy, ja k a w A m eryce Ł ac iń sk ie j je s t ju ż fa k te m , ale w o p arc iu n a ta m te jsz y c h d ośw iadczeniach s ta ra się sform ułow ać k ilk a w niosków n a tu ry ogólniejszej. Oto one:
1) P o u p a d k u ch rz eśc ija ń sk ie j p a r tii d em o k ra ty cz n ej i niesk u teczn o ści lib e raln e g o refo rm izm u ch rz eśc ija n o m p rag n ą cy m uczynić sw o ją m iłość s k u te cz n ą w lik w id a c ji n ędzy i w y zy sk u pozostaje ty lk o je d n a d roga — je st n ią za an g a żo w an ie się w socjalizm .
2) Z aangażow anie się w socjalizm je st zaan g ażo w an iem się w w alk ę z w szystkim , co u sp ra w ie d liw ia is tn ie ją c ą n ie sp ra w ied liw o ść; n a w e t z religią,
n a ile ona u siłu je san k cjo n o w ać czy m isty fik o w a ć n ie sp ra w ie d liw y status
quo, in te r p re tu ją c w sposób n ie b ib lijn y idee: p o je d n a n ia , pokoju, p o rz ą d k u
m iłości, pokory czy n a g ro d y w iecznej.
3) Zaangażow anie się w socjalizm jest też zaangażow aniem się w zwalj
czanie w szelkiego ro d z a ju idealizm ów , k tó re z n ie k sz ta łc a ją nie ty lk o widzer- n ie rzeczyw istości społecznej, ale i w idzenie rzeczyw istości Boga, ujmują*; Go niezależnie od Je g o d z ia ła n ia i n iezależn ie od lu d z k iej odpow iedzi n a tp d ziałanie, p o zb a w iając Go w te n sposób Jego identyczności, czyniąc Gę Bogiem n ie u c h w y tn y m , a b s tra k c y jn y m .
K siążki n ależ y p o w ita ć z u zn a n ie m ja k o doniosłą p ró b ę k o n fro n ta c ji oraz sz u k an ia w spólnej płaszczyzny m y ślen ia i d z ia ła n ia d la dw óch ta k znacznych o rie n ta c ji w e w spółczesnym św iecie, ja k im i są c h rz eśc ija ń stw o i m arksizm . D zięki k o n fro n ta c ji z m a rk sizm e m c h rz eśc ija ń stw o m oże rzeczyw iście o d n a leźć sw oje za n ie d b an e te re n y m yślenia i d ziała n ia , a m a rk sizm m oże do strze c zap o trzeb o w an ie n a specyficznie ch rz eśc ija ń sk ie w arto śc i. R zetelna je d n a k ocena te j k o n fro n ta c ji każe w idzieć ta k ż e pew ne nieb ezp ieczeń stw a, w iążące się z b e z k ry ty cz n y m ak c ep to w a n ie m m a rk sisto w sk ie g o m yślen ia i działan ia. Oto one:
1) n iebezpieczeństw o „ideologizacji” w ia ry , czyli n iebezpieczeństw o gło szenia p ra w d y m a rk sisto w sk ie j, za m ia st p ra w d y c h rz e śc ija ń sk ie j — sp ro w a dzenie p ra w d y je d y n ie do je j w y m ia ru horyzontalnego.
I ta k m a rk sisto w sk ie p ojęcie a lie n a c ji u w zg lęd n ia je d y n ie jego w y m ia r h o ry zo n taln y , u p a tru ją c przezw yciężenie lu d z k iej a lie n a c ji w sp e łn ie n iu p ew n y c h lu d z k ich w a ru n k ó w , a n a w e t ty lk o w z n iesien iu w łasności p ry w a tn e j. W iara ch rz eśc ija ń sk a n ie m oże być zre d u k o w a n a do ro li n arzęd zia. T ak że n ie do p rz y ję c ia dla ch rz e śc ija n in a je s t m a rk sisto w sk ie ab so lu ty z o w an ie i sa k ra liz o w a n ie h isto rii. H isto ria z p u n k tu w id ze n ia ch rześcijań sk ieg o n ie je st try b u n a łe m i o sta te czn ą w y ro czn ią oraz k r y te riu m d o b ra i zła. Nie m ożna m ów ić, że w szystko, co je st z n ią zgodne, je s t dobre, a co je s t je j p rzeciw ne, je st złe. H isto ria je st też h isto rią grzechu, a Bóg je s t n ie ty lk o w n ie j im m an e n tn y , ale je s t też w obec n ie j tra n sc e n d e n tn y , je s t je j P an em i Sędzią. T akże tru d n o się zgodzić, aby w a lk a k la s b y ła nieo d łączn ą cechą lu d z k iej eg zy sten cji i ab y przem oc b y ła je d y n ie sk u te cz n y m śro d k iem zli k w id o w an ia istn ie ją c e j, n ie sp ra w ie d liw e j przem ocy. R zeczyw istość p o k az u je rac zej, że k o n flik ty m iędzy ludźm i nie sp ro w a d z a ją się ty lk o do k o n flik tó w m iędzyklasow ych. Z re d u k o w an ie w ięc c h rz eśc ija ń sk iej m iłości do w a lk i k la sow ej stan o w iło b y n iedopuszczalne spłycenie i za cieśnienie w y m ag a ń p ły n ąc y ch z w ia ry — nied o p u szczaln ą „ideologizację” w ia ry . E ty k a m a rk sisto w ska, ja k k o lw ie k w y k a z u je duże podobieństw o n ie ty lk o do p rag m aty zm u , u ty lita ria n iz m u , etycznego rela ty w izm u , ale i do e ty k i c h rz eśc ija ń sk iej, to je d n a k do ża d n ej z n ic h sprow adzić się n ie da. I ty m w iększym ab su rd e m b y łoby sp ro w ad za n ie e ty k i c h rz eśc ija ń sk iej do e ty k i m a rk sisto w sk ie j. D aje te m u m. in. b ard z o siln y w y ra z F ra n ço is R e f o u l é w książce M a rx et
S. Paul. L ib ére r l'h o m m e , P a ris 1974.
2) n ieb ezpieczeństw o „ a te iz a c ji” w ia ry , p o leg ające n a zw a lcz an iu sam ej relig ii i Boga pod pozorem w a lk i ze spaczoną re lig ią oraz ze zniekształconą id eą Boga.
M arksizm bow iem je s t n ie ty lk o k ry ty k ą relig ijn o śc i w y n a tu rz o n e j, ale i sam ej religii. M a rk sisto w sk i m a te ria liz m je st n ie ty lk o p rze ciw ie ń stw em idealizm u, ale i sp iritu a liz m u , je st ab so lu tn y m m onizm em sp ro w ad za ją cy m w szystko do m a te rii i ja k o ta k i je st n ie do pogodzenia z chrz eśc ija ń stw em . Ja k o a b so lu tn y se k u la ry z m i ateiz m o drzuca on w szelkie re lig ijn e u z a sa d n ie n ia ludzkiego etosu, głosząc a b so lu tn ą auto n o m ię człow ieka. Ja k k o lw ie k n ie k tó rzy m a rk siści tw ie rd z ą , że ateizm n ie je st fu n d a m e n ta ln ą te zą m ark sizm u , to je d n a k ta k i pogląd d aleko odbiega od rzeczy w istej tra d y c ji m a rsk isto w - skiej.
M ając n a uw ad ze te n ieb ezp ieczeń stw a c h rz e śc ija n in n ie p o w in ie n je d n a k
RECENZJE 2 1 5 ■ezygnować z p o sz u k iw an ia d ialogu i w sp ó łp racy z m a rk sista m i, w tym wszystkim, co m oże służyć w sp ó ln e m u dobru.
C h rze śc ijan in d aje p rzed e w szy stk im sw oje św iad ectw o o B ogu żyw ym , o a u te n ty c z n e j religii, k tó r a je st relig ią czynu, rozciągającego się i o b ejm u - ;ącego w szy stk ich ludzi. C h rze śc ijań stw o głosi ideę P o śre d n ik a , k tó ry b ę d ąc człow iekiem , je st n ie ty lk o człow iekiem , k tó ry w y k o rz y stu ją c w szelkie lu d z k ie środki, p o słu g u je się p rze d e w szy stk im śro d k am i, k tó re n ie są z tego św ia ta.
Je że li sp o jrzy się k ry ty c z n ie n a dialog i w sp ó łp rac ę m iędzy c h rz e śc ija n a m i i m a rk sista m i, to rzeczyw iście m oże ona doprow adzić do tego, czego się spodziew a a u to r, a m ianow icie, że ch rz e śc ija n ie n a now o posiąd ą sw oje r e w o lu cy jn e dziedzictw o, a m a rk siśc i p rz e k o n a ją się, że ich w idzenie re w o lu c ji je st jeszcze nie dość re w o lu c y jn e. Ja k o w y ra z tego ro d z a ju tro s k i k siążki В o n i n o sta n o w ią pozycje cenne i za słu g u ją n ie ty lk o n a p rzeczytanie.
