BARBARA KUTKOWSKA1
RECENZJA KSI
ĄŻKI AGROBIZNES I BIOBIZNES.
TEORIA I PRAKTYKA
2W roku 2014 nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu ukazała się ksią ka pt. Agrobiznes i biobiznes. Teoria i praktyka. Ma ona przede wszystkim charakter podręcznika, obejmuje cało ć problematyki sektora gospodarki ywno ciowej funkcjonującego w warunkach integracji ze strukturami Unii Europej-skiej. Nowo cią, w porównaniu do wcze niejszych opracowań definiujących sektor agrobiznesu, jest rozszerzenie problematyki agrobiznesu o pojęcie biobiznesu. Ksią ka ta, przede wszystkim ze względu na bogate ródła literatury przedmiotu, jest przydatna pracownikom naukowym zajmującym się w swojej pracy badawczej sze-roko pojętą ekonomiką rolnictwa, ale jest tak e cennym ródłem wiedzy dla studen-tów studiów rolniczych, ekonomicznych, technologii ywno ci oraz dla osób działających w praktyce gospodarczej agrobiznesu. Szeroko omawiana problematy-ka dotycząca tego wa nego sektora gospodarki narodowej została uporządkowana i podzielona na 19 rozdziałów.
W rozdziale pierwszym zatytułowanym Podstawy teoretyczne agrobiznesu zdefi-niowano pojęcie agrobiznesu, odwołując się do teorii agrobiznesu zainicjonowanej przez profesorów Johna Herberta Davisa i Raya Allana Goldberga. Autorzy ksią ki prezentują tak e definicje agrobiznesu zaproponowane przez polskich badaczy, ta-kich jak: Franciszek Kapusta, Boghan Wawrzyniak, Janusz mija, Augustyn Wo , Sylwester Makarski, Franciszek Tomczak.
W rozdziale drugim pt. Pierwszy agregat agrobiznesu – zaopatrzenie przedsta-wiono charakterystykę wybranych rodków produkcji i usług dla rolnictwa oraz przemysłu przetwórczego surowców rolnych. Walor poznawczy tego rozdziału polega
201
WIE I ROLNICTWO, NR 4 (165) 2014
1 Autorka jest pracownikiem naukowym w Instytucie Nauk Ekonomicznych i Społecznych Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu (e-mail: barbara.kutkowska@up.wroc.pl).
2 Praca zbiorowa pod redakcją S. Urbana, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
równie na historycznym ujęciu przemysłowego wytwarzania najwa niejszych rod-ków do produkcji rolnej oraz na podkre leniu zło ono ci problematyki ich stosowa-nia. Dotyczy to przede wszystkim nawozów mineralnych, rodków ochrony ro lin oraz pasz, zaopatrzenia w ciągniki, maszyny i inny sprzęt rolniczy. Do fazy zaopa-trzenia przypisano tak e usługi doradcze i szkolenia, których znaczenie ro nie w ob-liczu wdra ania innowacyjnych technik i technologii produkcji w rolnictwie oraz nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Narastanie konkurencyjno ci w sektorze rolnym oraz konieczno ć funkcjonowania podmiotów gospodarczych w warunkach wspólnej polityki rolnej (WPR) zwiększa rolę usług doradczych.
W rozdziale drugim omówiono tak e sferę zaopatrzenia przemysłu spo ywczego w rodki produkcji i usługi, takie jak surowce podstawowe i pomocnicze, maszyny i urządzenia, technologie informatyczne oraz opakowania i dodatki do ywno ci.
Rozdział trzeci zatytułowany został Drugi agregat agrobiznesu – rolnictwo. Przedstawiono w nim krótki rys historyczny rozwoju rolnictwa, przyrodnicze i spo-łeczno-ekonomiczne uwarunkowania gospodarki rolnej, systemy rolnicze i ich wpływ na funkcjonowanie agrobiznesu, a tak e wskazano produkcyjne i pozapro-dukcyjne funkcje rolnictwa.
Rozdział czwarty Trzeci agregat agrobiznesu – przetwórstwo surowców
rolni-czych żywnościowych i nieżywnościowych charakteryzuje sektor przetwórczy.
Zapre-zentowano w nim stan przemysłu rolno-spo ywczego w Polsce i jego przemiany po roku 1989, a zwłaszcza po integracji Polski z Unią Europejską. Jak oceniają autorzy, w rezultacie zmian polski przemysł spo ywczy jest obecnie jednym z najbardziej no-woczesnych i konkurencyjnych działów polskiej gospodarki narodowej w skali eu-ropejskiej i wiatowej.
W rozdziale piątym pt. Ziemia w agrobiznesie jako podstawowy zasób i środek
produkcji reprezentujący warunki przyrodnicze dokonano ekonomicznej
charaktery-styki ziemi, jako wa nego czynnika produkcji rolnej. W charakterystyce tej uwzgl ęd-niono rolnicze wykorzystanie u ytków rolnych w Polsce oraz zmiany, jakie zaszły w tym zakresie w latach 1970–2012.
Rozdział szósty odnosi się do roli czynnika ludzkiego w agrobiznesie. Przedsta-wiono w nim zmiany, jakie zaszły w zasobach ludzkich na wsi ogółem oraz pod względem liczby pracujących w rolnictwie w latach 1950–2012. Szczególną uwagę zwrócono na dynamiczną poprawę jako ci potencjału ludzkiego na wsi odno nie do poziomu wykształcenia – wa nego miernika jako ci czynnika ludzkiego w proce-sach gospodarczych. Potencjalne zasoby pracy dla firm agrobiznesu to ludzie w wie-ku produkcyjnym, mieszkający przede wszystkim na obszarach wiejskich. Aktywno ć ekonomiczna ludno ci wiejskiej oceniona została w ujęciu historycz-nym, w latach 1950–2012, oraz w porównaniu do aktywno ci ekonomicznej ludno-ci miejskiej w Polsce. Pomiar zasobów pracy w rolnictwie ze względu na jego specyfikę, jest trudny. Po wej ciu Polski do Unii Europejskiej statystyka powszech-na przyjęła unijną metodykę obliczania nakładów pracy w rolnictwie, opartej na no-wej jednostce AWU (Annual Work Unit). Umo liwia to porównanie zatrudnienia w rolnictwie w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej. W roz-dziale szóstym dokonano analizy porównawczej pracujących w rolnictwie oraz udziału rolnictwa z w zatrudnieniu w poszczególnych krajach w latach 2000–2012. 202
Z czynnikiem ludzkim zaanga owanym w procesie produkcyjnym związane jest pojęcie wydajno ci pracy. Mierniki wydajno ci i produkcyjno ci pracy na bazie ak-tualnej literatury podzielono na bezpo rednie i po rednie, uwzględniając techniczną, ekonomiczną i społeczną wydajno ć pracy. Rozdział po więcony czynnikowi ludz-kiemu w agrobiznesie kończy problematyka dochodów w rolnictwie.
Rozdział siódmy zatytułowany jest Kapitał w rolnictwie. Omówiono w nim zna-czenie kapitału finansowego i rzeczowego w funkcjonowaniu przedsiębiorstw agro-biznesu.
W rozdziale ósmym dokonano charakterystyki produkcji ro linnej, jako podsta-wowego kierunku produkcji w agrobiznesie. Przedstawiono w nim poszczególne grupy u ytkowe ro lin w polowej produkcji ro linnej, wybrane zagadnienia dotycz ą-ce upraw roli i ro lin oraz organizacyjne aspekty prowadzenia produkcji polowej w gospodarstwach.
Produkcja ro linna jest podstawą utrzymywania zwierząt gospodarskich, gdy znaczna czę ć zbiorów przeznaczona jest na pasze. W rozdziale dziewiątym pt.
Pro-dukcja zwierzęca w agrobiznesie omówiono główne kierunki tej produkcji mające
znaczenie w produkcji ywno ci, czyli produkcję ywca wieprzowego, wołowego, drobiowego oraz mleka i jaj.
Rozwój historyczny rolnictwa ukształtował ró ne jego formy. W rozdziale dzie-siątym zatytułowanym Rolnictwo wielostronne i specjalistyczne przedstawiono ten-dencje w zachodzących zmianach w rolnictwie, takich jak: koncentracja, specjalizacja oraz uproszczenia. Autorzy zwracają uwagę na zalety wielostronno ci produkcji w działalno ci rolniczej, zwłaszcza w kontek cie rozwoju zrównowa one-go i, jak podkre lają, wybór między modelami rolnictwa specjalistycznego i wielo-stronnego jest trudny – uwarunkowany przede wszystkim celami gospodarowania.
Jedną z form rolnictwa jest rolnictwo ekologiczne. Po więcony mu został roz-dział jedenasty. Autorzy przedstawili historię powstania rolnictwa ekologicznego oraz cele i zasady jego działania. Wskazano równie na organizacyjno-prawne i eko-nomiczno-finansowe aspekty tej formy działalno ci rolniczej.
Z rolnictwem współpracuje przemysł spo ywczy, dla którego działalno ć rolni-cza jest bazą surowcową. Temu zagadnieniu po więcony został rozdział dwunasty. Zdefiniowano w nim pojęcia i zadania bazy surowcowej, z uwzględnieniem bazy su-rowcowej produktów ro linnych i zwierzęcych. Omówiono czynniki wpływające na jej rozwój, wskazując du ą rolę, jaką odgrywa w agrobiznesie, będąc łącznikiem po-między rolnictwem a przetwórstwem rolno-spo ywczym.
Rozdział trzynasty po więcony został postępowi rolniczemu, jako wa nemu czynnikowi rozwoju agrobiznesu. Autorzy przytaczają definicje postępu rolniczego z wyszczególnieniem postępu: biologicznego, technicznego i organizacyjnego, wskazując na wa ny proces wdra ania tego postępu w praktyce gospodarczej.
W rozdziale czternastym pt. Gospodarstwo rolne jako organizacja gospodarcza
i społeczna dokonano przeglądu definicji gospodarstwa rolnego i przedsiębiorstwa,
począwszy od definicji Stanisława Moszczeńskiego, Ryszarda Mantteuffla, Francisz-ka TomczaFrancisz-ka, Jana Fereńca, Tadeusza Rychlicha i Michała Kosieradzkiego, a kończąc na sformułowaniu zawartym w ustawie z 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego oraz na definicji przyjętej przez GUS. Autorzy szeroko omawiają to 203
zagadnienie, wyodrębniając rodzaje gospodarstw i przedsiębiorstw rolnych, analizu-jąc składniki gospodarstwa rolnego oraz traktując je jako organizację społeczną.
Kontynuacją tre ci ju omówionych jest rozdział piętnasty pt. Wiejskie
gospodar-stwo domowe w agrobiznesie. Wskazano w nim funkcje gospodarstw domowych,
szerzej omawiając turystykę wiejską jako przykład łączenia funkcji gospodarczych i społecznych na terenach wiejskich.
Rozdział szesnasty pt. Otoczenie agrobiznesu i jego znaczenie precyzuje istotę te-go otoczenia, wskazując na rynkowe, instytucjonalne oraz rodowiskowe otoczenie agrobiznesu.
Istotnym uwarunkowaniem rozwoju agrobiznesu jest tworzenie i utrwalenie wi ę-zi z innymi podmiotami. W rozdę-ziale siedemnastym zatytułowanym Procesy
inte-gracji w agrobiznesie omówiono podstawowe formy inteinte-gracji w skali
mikro-i makroekonommikro-icznej. Wskazano w nmikro-im na korzy cmikro-i mikro-i problemy zwmikro-iązane z integra-cją w sektorze gospodarki ywno ciowej oraz stopień zaawansowania tych procesów w warunkach polskich. Autorzy oceniają, e więzi integracyjne w polskim agrobiz-nesie rozwijają się, lecz poziom ich jest nadal niski, pomimo wspierania ró nych form integracji z programów unijnych.
Rozdział osiemnasty został po więcony tendencjom zmian w agrobiznesie i czynnikom je warunkującym. Autorzy wskazali na procesy globalizacji, a tak e na serwicyzację, czyli wzrost udziału usług w agrobiznesie – są to wa ne czynniki o charakterze egzogenicznym przemian tego sektora. Istotną rolę w tych przemia-nach odgrywa równie realizacja koncepcji rozwoju zrównowa onego w sektorze rolnym. Do endogenicznych czynników zmian w agrobiznesie autorzy zaliczyli: po-stęp naukowo-techniczny, nowoczesne procesy i systemy integracyjne, a tak e zmia-ny instytucjonalne i organizacyjne.
Nowo cią w porównaniu z innymi podręcznikami opisującymi zagadnienia agrobiznesu jest tre ć rozdziału dziewiętnastego po więconego tematyce biobizne-su, czyli aktywno ć podmiotów gospodarczych działających w biogospodarce. Autorzy wskazują na zakres pojęciowy biobiznesu jako działalno ci związanej z wytwarzaniem i handlowaniem bioproduktami, takimi jak kosmetyki i leki. W skład biobiznesu wchodzą wszystkie agregaty agrobiznesu, wytwarzają bioma-teriały, bioenergię, biopaliwa i biofarmaceutyki oraz dokonują detalicznej i hurto-wej ich sprzeda y oraz zaopatrzenia. Biobiznes obejmuje tak e sferę usług. Poprzez szkolenia, konferencje, badanie rynku i wypracowanie nowych metod badawczych w obszarze biogospodarki dokonuje się postęp naukowy i techniczno-ekonomiczy. Autorzy podają przykłady produktów biotechnologicznych wytwarzanych w rolnic-twie, medycynie i kosmetologii. Oceniają tak e stan obecny i perspektywy rozwo-ju biobiznesu w Polsce, podkre lając zwłaszcza znaczenie badań naukowych prowadzonych w tym zakresie.
Podręcznik Agrobiznes i biobiznes. Teoria i praktyka jest publikacją naukową war-tą polecenia studentom, naukowcom i praktykom, gdy porządkuje znane dotychczas pojęcia, jak równie wnosi nowe tre ci z zakresu problematyki ekonomiczno-rolni-czej. Napisany jest w przejrzysty sposób, poprawnym i przystępnym językiem.
