MałgorzaWa Bielicka
UniwerVXWeW iÜ. ATaÜa MickiewicYaOOÓPNTNNCJN NAUCRYCINLA JĘRYOA OŁCNGO
P PRRNMSROOLU IÓÓNRSYJNYÓ. PRRYGOTOPANIN
STUMNNTÓP OINRUNOÓP NNOŃILOLOGICRNYCH
MO PYOONYPANIA RAPOMU NAUCRYCINLA
P PRRNMSROOLU MPUJĘRYCRNYÓ
CompeWenceV of WUe foreign language WeacUer in WUe immerVive preVcUool. Preparing VWuTenWV for WeacUing in WUe bilingual preVcUool
TUiV paper aWWeÜpWV Wo TeVcribe WUe coÜpeWenceV of WUe preVcUool WeacUer. ŃocuV iV placeT on coÜÜunicaWive coÜpeWenceV boWU in WUe peTagogical TiÜenVionH aV well aV in WUe in L2. TUe nexW poinW of WUe paper iV Wo aTTreVV WUe following queVWionJ Uow are foreign language WeacUer WraineeV prepareT for work aV L2-WeacUerV in iÜÜerVive preVcUoolV? TUe concluVionV are ÜaTe on WUe baViV of a 150-Uour obVervaWion wUicU waV conTucWeT in an iÜÜerVive PoliVU-GerÜan preVcUool in PoYnań.
PVWęp
IVWnieje wiele Tefinicji koÜpeWencji oraY wiele icU WXpologii (por. SWrXkowVkiH SWrXkowVka i PielacUowVkiH 2003). CUcąc uniknąć pojęciowego cUaoVu w ni-niejVYXÜ arWXkule pragnę oTnieść Vię To Tefinicji i WXpologii koÜpeWencji Ya-proponowanXcU prYeY MXlaka (1995)H Pfeiffera (2001)H RawaTYką (2004) i MoXé (2009) i na icU poTłożu prYeTVWawić koÜpeWencje naucYXciela w prYeT-VYkolu TwujęYXcYnXÜ polVko-nieÜieckiÜ. Po cYęści WeoreWXcYnej naVWąpi opiV baTania eÜpirXcYnego wraY Y jego reYulWaWaÜi. PXprowaTYenie wnioVków Tokonane YoVWało na baYie wnikliwejH licYącej co najÜniej 150 goTYin obVer-wacji beYpośreTniej pracX naucYXcieli w MwujęYXcYnXÜ PrYeTVYkolu
PolVko-NieÜieckiÜ „Nne Tue Rabe”1 w PoYnaniuH jak i na poTVWawie prowaTYonXcU
prYeY auWorkę Yajęć Y prakWXcYnej nauki jęYXka nieÜieckiego w InVWXWucie LingwiVWXki SWoVowanej UAÓ.
1. OompeWencje wVpółcYeVnego naucYyciela
MobrX naucYXciel powinien TXVponować wieloÜa koÜpeWencjaÜi Tefiniowa-nXÜi prYeY MXlaka (1995J 37) jako „Ybiór wieTYXH uÜiejęWnościH TXVpoYXcji oraY poVWaw i warWościH nieYbęTnXcU Tla VkuWecYnej realiYacji nałożonXcU YaTań”. P liWeraWurYe gloWWoTXTakWXcYnej pojawiają Vię Wakże barTYo obVYerne opiVX koÜpeWencji naucYXcielaH Wakże naucYXciela jęYXków obcXcU (RawaTYkaH 2004; PXVockaH 2003; PfeifferH 2001). Jak Yauważa RawaTYka (2004)H nowe VpoVobX naucYania wXÜagają oT naucYXciela VYerokiego VpekWruÜ uÜiejęWności. Obok wieTYX i właściwego ÜeWoTXcYnego prYXgoWowaniaH oVoba naucYająca ÜuVi poViaTać YnacYne koÜpeWencje pVXcUologicYno-peTagogicYneH inWerkulWuroweH ÜeneTżerVkieH ToraTcYeH ewaluacXjneH ale prYeTe wVYXVWkiÜ Waka oVoba po-winna Üieć oTwagę To reflekVji naT właVnXÜ TYiałanieÜ i oTwagę wprowa-TYenia YÜian – naucYXciel ÜuVi bXć baTacYeÜ (RawaTYkaH 2004).
MXlak (1995) wXoTrębnia 3 roTYaje koÜpeWencji YawoTowXcU naucYXcielaJ · koÜpeWencje baYowe – Vprawne TYiałanie prYXnajÜniej niekWórXcU
YÜXVłówH nieYbęTnX poYioÜ roYwoju inWelekWualnego i ÜoralnegoH wXÜaganX poYioÜ roYwoju VpołecYnegoH kWóre poYwalają na poro-YuÜienie Vię Y TYiećÜiH ÜłoTYieżą i wVpółpracownikaÜiH
· koÜpeWencje koniecYne – Vą Wo koÜpeWencjeH beY kWórXcU oVoba wX-konująca YawóT naucYXciela nie ÜogłabX pracować konVWrukWXwnie Wj. wXpełniać prYXpiVXwanXcU Tanej VYkole YaTań eTukacXjnXcUH · pożąTane – Üogą YnajTować Vię w profilu YawoTowXÜ naucYXcielaH
ale nie ÜuVYąH cUoć Y pewnXcU wYglęTów icU poViaTanie Üoże bXć poÜocneJ np. gra na VkrYXpcacU.
SYcYegółowej analiYie poTTaje MXlak koÜpeWencje koniecYneH a wśróT nicU wXróżnia koÜpeWencje inWerpreWacXjneH auWokreacXjne oraY realiYacXjne. P raÜacU koÜpeWencji inWerpreWacXjnXcU naucYXciel powinien TokonXwać
1 PrYeTVYkole „Nne Tue Rabe” jeVW pierwVYXÜ w PoYnaniu iÜÜerVXjnXÜ prYeTVYkoleÜ
polVko-nieÜieckiÜ. UWworYone ono YoVWało w kwieWniu 2009 roku. MYieci YanurYają Vię w jęYXk nieÜiecki poTobnieH jak Wo Vię TYieje w roTYinie TwujęYXcYnej. JęYXk nieÜiecki nie jeVW ogranicYonX To wXbranXcU VXWuacji. TowarYXVYX on TYiecioÜ we wVYXVWkicU akWXwnościacU prYeTVYkolnXcU. Oażdą grupą prYeTVYkolną opiekują Vię Twie naucYX-cielki. JeTna poroYuÜiewa Vię Y TYiećÜi wXłącYnie w jęYXku nieÜieckiÜH a Truga wX-łącYnie w jęYXku polVkiÜ. ProceV ucYenia Vię jęYXka nieÜieckiego jeVW ewaluowanX.
nieuVWannej krXWXcYnej inWerpreWacji świaWaJ powinien on bXć inWelekWualiVWąH cYłowiekieÜ poVYukującXÜ prawTX i warWościH oVobą nieuVWannie poTTającą roYuÜnej krXWXce Vwą wieTYęH Vwe TYiałania oraY prYeTVWawiane Üu propo-YXcje. Mo koÜpeWencji koniecYnXcU należą Wakże koÜpeWencje auWokreacXjne WYn. koÜpeWencje WworYenia VaÜego ViebieH Vwej VXlweWki YawoTowej. TrYecią VkłaTową koÜpeWencji koniecYnXcU Vą koÜpeWencje realiYacXjne uÜożliwia-jące wXkonXwanie YaTań eTukacXjnXcU w VYkole.
RaVaTnicYXÜ „obiekWeÜ” beYpośreTnicU TYiałań naucYXciela jeVW jeT-noVWkaH grupa ucYniówH klaVa VYkolna oraY cała VpołecYność VYkolna.
NaucYXciel w klaVie VYkolnej Üa prYeT Vobą całX reperWuar YacUowań i cYXnno-ści o różnXÜ poYioÜie YorganiYowania - oT proVWXcU reakcji To barTYo Yłożo-nXcU cYXnności ÜeWoTXcYYłożo-nXcU. ŁaYą Tla WXcU najbarTYiej VkoÜplikowaYłożo-nXcU cYXnności naucYXciela Vą jeTnak jego YacUowania ekVpreVXjne (N)H cYęVWo nie uświaTaÜianeH a kWóre już jako Wakie wXwierają określonX wpłXw na poVWawX i YacUowania ucYniów. Są Wo YacUowania niewerbalneH VpoVób ÜówieniaH po-ruVYania Vię po klaVie iWp. R WXcU Wo YacUowań naucYXciel buTuje Vwe cYXnności o cUarakWerYe VocjoWecUnicYnXÜ (SW)H a więcJ kierowanie klaVąH wYbuTYanie uwagiH organiYowanie fiYXcYnego śroTowiVka iWT. Takie TYiałania Vą YwXkle VkłaTowXÜi WecUnikH ÜeWoT i cYXnności realiYującXcU YaVaTX naucYania. Są Wo najwXżej YorganiYowane cYXnności ÜeWoTXcYne (M)H jeTnak icU powoTYenie w YnacYnXÜ VWopniu YależX oT efekWXwności YacUowań ekVpreVXjnXcU i Vocjo-WecUnicYnXcU (MXlakH 1995J 41).
AuWor Wrafnie YauważaH iż w proceVie kVYWałcenia naucYXcieli głównie Ywraca Vię uwagę na cYXnności ÜeWoTXcYne (VWoVowanie ÜeWoTH piVanie i realiYacja konVpekWuH VWoVowanie forÜ organiYacXjnXcUH VWraWegie lekcjiH VWrukWura wXkłaTu)H a YTecXTowanie Üniej uwagi poświęca Vię YacUowanioÜ niewerbalnXÜH probleÜoÜ eÜiVji głoVuH VpoVobowi poruVYania Vię po klaVieH WecUnikoÜ uWrYXÜXwania uwagi cYX kierowania pracą grupX. Óoże Wo bXć - jego YTanieÜ - poTVWawą WruTności naucYXcieli w realiYacji niekWórXcU ÜeWoT naucYania. MlaWego w Woku kVYWałcenia właśnie Wen ciąg cYXnności winien bXć wnikliwie WrenowanX (MXlakH 1995).
1.1. OompeWencje naucYyciela jęYyka obcego
OoÜpeWencjaÜi naucYXciela jęYXka obcego YajÜowali Vię w VwoicU publika-cjacU Ü.in. Pfeiffer (2001)H RawaTYka (2004)H cYX PXVocka (2003). Pfeiffer wXróżnia 5 koÜponenWów koÜpeWencji naucYXciela jęYXka obcego jak koÜ-peWencja jęYXkowaH koÜkoÜ-peWencja ÜeWoTXcYnaH koÜkoÜ-peWencja krajo- i kulWuro-YnawcYaH koÜpeWencja peTagogicYna oraY koÜpeWencja ÜeTialna. P raÜacU
koÜpeWencji jęYXkowej naucYXciel powinien poViąść wieTYę o WXÜ prYeTÜio-cie i uÜiejęWności Y WXÜ prYeTÜioWeÜ YwiąYane. NaucYXprYeTÜio-ciel jęYXków obcXcU ÜuVi opanować wieTYę graÜaWXcYną o WXÜ jęYXku oraY uÜiejęWności i Vpraw-ności jęYXkowXcU Tla celów koÜunikacji (PfeifferH 2001J 194). P TalVYej cYęści auWor VłuVYnie YauważaH że w prYXpaTku naucYXciela jęYXka obcego nieYwXkle ważna jeVW Wakże wieTYa na WeÜaW graÜaWXki jęYXka ojcYXVWegoH najlepiej w poVWaci konWraVWXwnej graÜaWXki TXTakWXcYnej.
OoÜpeWencja ÜeWoTXcYna w ujęciu Pfeiffera Wo uÜiejęWność WworYenia i prYeprowaTYania efekWXwnXcU proceVów gloWWoTXTakWXcYnXcU. AbX ją po-ViąśćH nieoTYowna jeVWJ
· wieTYa gloWWoTXTakWXcYna obejÜująca naukowe poTVWawX gloWWoTX-TakWXkiH jej prYeTÜioWuH celów i ÜeWoT baTań;
· wieTYa o YwiąYkacU gloWWoTXTakWXki Y TYieTYinaÜi pokrewnXÜiH YwłaVYcYa Y pVXcUoTXTakWXką i jęYXkoYnawVWweÜ;
· poTVWawX Weorii akwiYXcji jęYXka obcego;
· YnajoÜość ÜeWoT naucYania jęYXka w roYwoju UiVWorXcYnXÜ i akWual-nego VWanu TXVkuVji facUowej oraY
· YnajoÜość ÜeWoTXki naucYania jęYXka.
JeTnakże ÜiVWrYoVWwo ÜeWoTXcYne wXkaYXwać bęTYie Wen naucYXcielH kWórX oprócY Vprawności ÜeWoTXcYnXcU VenVu VWricWe poViaTa uÜiejęWności koÜunikaWXwne obejÜująceJ uÜiejęWność wprowaTYania aWÜoVferX jęYXko-wejH uÜiejęWność bXcia koÜunikaWXwnXÜH uÜiejęWność prYXVWoVowania Vię To lekcji w Yależności oT jej Wreści i cUarakWeruH uÜiejęWność kierowania ucYą-cXÜi VięH uÜiejęWność wXrażania koÜunikaWów prYX poÜocX ÜowXH ÜiÜikiH geVWXkulacjiH uÜiejęWność wXraźnego i eÜocjonalnego ÜówieniaH uÜiejęW-ność VYXbkiego ciągłego Üówienia (PaVVowH 1984 Ya PfeifferH 2001). Tak więc Wakże w opiVie koÜpeWencji naucYXciela jęYXków obcXcU poTkreśla Vię iVWoWną wagę uÜiejęWnXcU YacUowań ekVpreVXjnXcU i VocjoWecUnicYnXcU. P TalVYej cYęści arWXkułu naVWąpi oTwołanie Vię To WXcU uÜiejęWności koÜunikacXjnXcUH jako nieoTYownXcU w pracX naucYXciela prYeTVYkola bilingwalnego.
P raÜacU koÜpeWencji krajo- i kulWuroYnawcYej Pfeiffer akcenWuje poTVWa-wową wXWXcYnąH kWórą jeVW YaVaTa relewanWnej Wreści Tla efekWXwnej koÜuni-kacji inWerkulWurowej Tefiniowana w naVWępującX VpoVóbJ „wVYXVWkoH co Tla VkuWecYności koÜunikacji jeVW nieYbęTne lub Üoże ją YakłócićH powinno bXć poYnane” ( PfeifferH 2001J 197).
Oolejną koÜpeWencją naucYXcielVką jeVW koÜpeWencja peTagogicYna. AuWor poTkreśla jej wagę naTÜieniającH że w UiVWorii gloWWoTXTakWXki iVWniałX cYaVXH w kWórXcU nie Toceniano YnacYenia wXcUowaniaH a VYcYególnie wXcUo-wania inWerkulWurowego. OVWaWnią opiVXwaną prYeY auWora koÜpeWencją jeVW
koÜpeWencja ÜeTialnaH w VkłaT kWórej wcUoTYi uÜiejęWność Vprawnej obVłu-gi ÜeTiów oraY YnajoÜość icU wielorakicU funkcji Tla efekWXwnego VWoVowa-nia w proceVie nauki jęYXka. „NaucYXciel nie Üoże nie uÜieć obVługiwać koÜpuWeraH korYXVWać Y InWerneWu i pocYWX elekWronicYnej. Taka niecUęWna ÜeTioÜ reYXgnacXjna poVWawa wYbuTYi poTejrYenie ucYniów o nieuTolnośćH wXgoTnicWwoH a naweW Yacofanie TXTakWXcYne naucYXciela. PrYeT Waką oceną WrYeba Vię bronić” (PfeifferH 2001J 198).
PXcYerpującXÜ opiVeÜ koÜpeWencji naucYXciela jęYXków obcXcU jeVW publikacja RawaTYkiej (2004). AuWorka Tokonała opiVu koÜpeWencji naucYXciela jęYXków obcXcU poprYeY roleH kWóre w proceVie ucYenia Vpełnia naucYXciel. Re wYglęTu na barTYo wXcYerpującXH poparWX ogroÜną ilością baTań naukowXcU opiV koniecYnXcU uÜiejęWności naucYXcielaH jak i ogranicYenia eTXWorVkie niniej-VYej publikacji naVWąpi poniżej WXlko prYXWocYenie najważniejVYXcU ról Vpełnia-nXcU prYeY naucYXciela jęYXków obcXcUH a YainWereVowanego cYXWelnika kieru-jeÜX To TYieła. P ujęciu RawaTYkiej naucYXciel powinien bXć ekVperWeÜ w YakreVie wieTYX prYeTÜioWowej i koÜpeWencji jęYXkowXcUH wieTYX i koÜpe-Wencji pVXcUologicYno-peTagogicYne oraY wieTYX i koÜpekoÜpe-Wencji ÜeWoTXcYnXcU. PoYa WXÜi funkcjaÜi prYeT naucYXcieleÜ VWoją YaTania wXcUowawcX TYieci i ÜłoTYieżXH pośreTnika kulWurowegoH organiYaWoraH ÜoTeraWora i ToraTcX ewaluaWoraH innowaWoraH baTacYa i reflekVXjnego prakWXka. Już proVWe wXlicYe-nie WXcU funkcji WworYX obraY facUowca o wXlicYe-nieYwXkle VYerokicU uÜiejęWnościacU.
1.2. NaucYyciel jęYyka obcego w naucYaniu wcYeVnoVYkolnym i prYeTVYkolnym
OpiVując koÜpeWencje naucYXciela naucYania wcYeVnoVYkolnego i prYeTVYkolne-go pragnę YacYąć oT prYXpoÜnienia iVWoWneprYeTVYkolne-go TokuÜenWu Tla naucYania jęYXków obcXcU w nieÜieckiÜ obVYarYe jęYXkowXÜH a ÜianowicieJ Nürnberger
NÜpfeUlungen YuÜ früUen FreÜTVpracUenlernenH kWórX YoVWał opublikowanX
prYeY GoeWUe-InVWiWuW w 1996 rokuH a w roku 2010 wYnowionX i YakWualiYowanX. P WXÜ TokuÜencie Vpecjaliści Y 22 krajów poTjęli VWarania opiVania proceVu naucYania jęYXków obcXcU ÜałXcU TYieci ogniVkując Vię na icU poWrYebacU i Üoż-liwościacU. OprócY WakicU kweVWii jakJ pVXcUologicYne poTłoże ucYenia Vię jęYX-ków obcXcUH koncepcje ucYenia ÜałXcU TYieciH poWrYebX TYieciH prawa TYieciH Wreści ucYeniaH ocenianieH auWorYX forÜułują poVWulaWX wobec naucYXcieli ucYą-cXcU Üałe TYieci. Na wVWępie YaYnacYają oniH że w naucYaniu wcYeVnoVYkolnXÜ naucYXciel Vpełnia klucYową rolę i jeVW najważniejVYXÜ auWorXWeWeÜ Tla TYiecka. CYXÜ lepiej bęTYie on wXkVYWałconX w kweVWii VWawianXcU wobec niego VpecX-ficYnXcU i różnoroTnXcU YaTańH WXÜ barTYiej efekWXwnX bęTYie proceV ucYenia Vię TYiecka. UcYenie YacUoTYi w VXVWeÜie poYnawcYXÜ TYieckaH ale naucYXciel jeVW TecXTującXÜ warunkieÜ Wego proceVu (ŁleXUlH 2000J 29).
P aVpekcie YnajoÜości jęYXka obcego Nürnberger NÜpfeUlungen YuÜ
früUen FreÜTVpracUenlernen VWawiają naucYXcielowi na poYioÜie
wcYeVnoVYkol-nXÜ barTYo wXVokie wXÜaganiaJ naucYXciele naucYania prYeTVYkolnego i wcYe-VnoVYkolnego powinni więc TXVponować VoliTną YnajoÜością jęYXka obcegoH a VYcYególnie jego warianWeÜ użXwanXÜ w koÜunikacji Y ÜałXÜi TYiećÜi. Re-perWuar jęYXkowX naucYXciela powinien bXć na WXle wXVWarcYającXH abX Üógł on poTejÜować ważne WeÜaWXH reagować VWoVownie To VXWuacjiH VWoVować bogaWe śroTki jęYXkowe oraY reagować aTekwaWnie w wXÜiarYe eÜocjonalnXÜ.
NieYwXkle ważna jeVW jeTna Ye VkłaTowXcU uÜiejęWności jęYXkowXcU naucYXcielaH jaką jeVW koÜpeWencja foneWXcYna. ŁaTania wXkaYująH że ÜiÜo VWoVowania bogaWXcU śroTków auTiowiYualnXcU jako źróTła inpuWuH TYieci prYejÜują wXÜowę Vwojego naucYXciela (SaÜbaniVH 2007J 71-72). Taką VXWu-ację Üożna uYaVaTnić VpołecYno-pragÜaWXcYną Weorią ucYenia Vię Vłów To-ÜaVelloH kWórX piVYeJ „VpołecYno-konwencjonalna naWura VXÜboli jęYXkowXcU oYnacYaH że TYieci Üogą Vię icU naucYXć WXlko w inWerakcji Y innXÜi oVobaÜi. To YaśH że funkcją VXÜboli jeVW Üanipulowanie uwagą innXcUH YnacYXH że TYiecko Üoże Vię naucYXć icU YnacYenia koÜunikacXjnegoH WXlko wcUoTYąc w inWerVubiekWXwnX VWan poTYielenia uwagi Y ToroVłXÜ użXWkownikieÜ jęYX-kaH co powoTujeH że YTolność To poTYielenia Y kiÜś uwagi VWaje Vię nieYbęTną poTVWawą To prYXVwajania VXÜboli jęYXkowXcU i poVługiwania Vię niÜi" (To-ÜaVello w ŁokuVH SUugarH 2007J 218). UÜiejęWności koÜunikacXjne naucYX-cieli naucYania wcYeVnoVYkolnego Wo kongloÜeraW Vprawności jęYXkowej Y uÜiejęWnością Vkierowania uwagi w VWronę TYiecka. P Wen VpoVób koÜpe-Wencje jęYXkowe naucYXciela nieoTłącYnie łącYą Vię Y koÜpeWencjaÜi peTago-gicYnXÜiH nieYwXkle ważnXÜi w pracX Y ÜałXÜi TYiećÜi.
Praca Y ÜałXÜi TYiećÜi wXÜaga Tużej grunWownej wieTYX peTagogicY-no-pVXcUologicYnej ToWXcYącej roYwoju Wego eWapu obejÜującego VXlweWkę roYwojową TYieckaH poYnania poTVWawowXcU forÜ akWXwności TYieckaH TXV-UarÜonii i YaburYeń roYwojowXcUH aVpekWów YwiąYanXcU Y VocjaliYacją TYiecka w VpołecYeńVWwie iWT. SYerokie VpekWruÜ WXcU aVpekWów powoTujeH że Wakże uÜiejęWności naucYXciela naucYania wcYeVnoVYkolnego powinnX bXć barTYo obVYerne (Yob. AnTrYejewVkaH 2009). Mo poTVWawowXcU VkłaTowXcU koÜpe-Wencji peTagogicYnej naucYXciela ÜałXcU TYieci Üożna YalicYXćJ uÜiejęWność ocenX roYwoju pVXcUo-VpołecYnego TYieckaH uÜiejęWność TiagnoYowania pro-bleÜowXcU YacUowań ucYniów i icU roYwiąYXwaniaH uÜiejęWność TiagnoYowa-nia śroTowiVka VpołecYno-wXcUowawcYego TYieckaH uÜiejęWność uWrYXÜaTiagnoYowa-nia poYXWXwnej ÜoWXwacji ucYniów To roYwoju. P raÜacU WXcU koÜpeWencji nale-żX VYcYególnie poTkreślić koÜponenW obejÜującX uÜiejęWność naucYXciela nawiąYXwania UarÜonijnej koÜunikacji Y wVYXVWkiÜi poTÜioWaÜi YwiąYanXÜi Ye VYkołąJ TYiećÜiH roTYicaÜiH naucYXcielaÜi oraY innXÜi profeVjonaliVWaÜi (np.
pracownikaÜi poraTni opiekuńcYo-wXcUowawcYXcU). OÜawiając koÜpeWencje wVpółcYeVnego naucYXciela eTukacji eleÜenWarnej nie wolno YapoÜnieć Wakże o koÜpeWencji inWerkulWurowejH gTXż To YaTań naucYXciela należX prYXbliżenie nie WXlko jęYXkaH ale i kulWurX naroTuH kWórego jęYXk TYiecko poYnaje.
2. Pymagania VWawiane naucYycielowi w prYeTVYkolu immerVyjnym -
wybrane aVpekWy
ÓeWoTa iÜÜerVji w żaTnej ÜierYe nie jeVW ÜeWoTą innowacXjną. Naukowe poTVWawX Wej ÜeWoTX YoVWałX opracowane w laWacU VYeśćTYieViąWXcU w Oana-TYie (GeneVeeH 1996)H jeTnakże poTobnX VpoVób ucYenia Oana-TYieci YaobVerwować Üożna Tużo wcYeśniej na TworacUH cYX w bogaWXcU ToÜacUH gTYie kVYWałcenie TYieci powierYane bXło naucYXcielkoÜ (bonoÜ) VprowaTYanXÜ Y YagranicX. ÓeWoTa iÜÜerVji polega na YaVWoVowaniu jęYXka obcego To prYekaYXwania (ucYenia) Wreści prYeTÜioWowXcU. JęYXk obcX VłużX jako „weUikuł” To WranVpor-Wu WreściH a wXbór śroTków jęYXkowXcU YależX oT każToraYowej WeÜaWXki (Łur-ÜeiVWerH 2006). OVoba ucYąca Vię wXVWawiana jeVW na Wak Tługą ekVpoYXcję na jęYXk w warunkacU prYeTVYkolnXcU cYX VYkolnXcUH aż TojTYie w jej uÜXśle To roYpracowania koTu jęYXkowego na wVYXVWkicU poYioÜacU jęYXkowXcU WakicU jakJ poYioÜ fonologiiH ÜorfologiiH VkłaTni i użXcia jęYXka. Pg PoTe (2006) ÜuVi bXć Wo okreV co najÜniej 6-7 laW. Na gruncie nieÜieckiÜ w raÜacU naucYania wcYeVnoVYkolnego ÜeWoTę iÜÜerVji wprowaTYał YeVpół naukowców Vkupio-nXcU wokół TwujęYXcYnego prYeTVYkola i VYkołX iÜ. ClauVa Rixena w AlWenUolY kIOilonii (PoTeH 2006H PoTeH 2009H OerVWen 2005).
ÓeWoTa iÜÜerVji (YanurYenia) w jęYXk obcX wYorowana jeVW na naWu-ralnej akwiYXcji jęYXkowej. MYiecko wcUoTYi w świaW jęYXka obcego oT pierw-VYXcU ÜinuW Vwojego pobXWu w prYeTVYkoluH w kWórXÜ VWoVowana jeVW YaVaTa
one perVon - one languageH co oYnacYaH że jeTna Y naucYXcielek koÜunikuje
Vię Y TYiećÜi w jęYXku ojcYXVWXÜH a Truga w jęYXku obcXÜ. Taka rYecYXwiVWość VWwarYa TYiecku Üożliwość wielogoTYinnej ekVpoYXcji na jęYXk obcX. ŁaTania PoTe (2009) wXkaYująH że w cYaVie WrYXleWniego pobXWu w prYeTVYkolu TYieci opanowuję VYWukę roYuÜienia koÜunikaWów w jęYXku obcXÜH naWoÜiaVW ekV-ploYja proTukWXwnXcU uÜiejęWności jęYXkowXcU naVWępuje poT koniec pierw-VYej klaVX TwujęYXcYnej VYkołX poTVWawowej.
P powXżVYXcU roYTYiałacU niniejVYego arWXkułu naVWąpiło naświeWlenie VYerokiej paleWX koÜpeWencji naucYXciela jęYXka obcego. NiniejVYXÜ pragnę prYXbliżyć koÜpeWencje YawoTowe naucYXciela w TwujęYXcYnXÜ
iÜÜerVXj-nXÜ2 prYeTVYkolu polVko-nieÜieckiÜ oraY uTYielić oTpowieTYi na pXWanieH
cYX VWuTia neofilologicYne w ToVWaWecYnX VpoVób prYXgoWowują abVolwenWów To wXkonXwania Wego YawoTu.
Owalifikacje To wXkonXwania YawoTu naucYXciela w prYeTVYkolu Twuję-YXcYnXÜ poViaTa abVolwenW VWuTiów Vpecjalności eTukacja eleÜenWarna lub innego kierunku naucYXcielVkiego po ukońcYeniu VWuTiów poTXploÜowXcU
eTukacja eleÜenWarna. MoTaWkowo oVoba Waka powinna biegle właTać
jęYX-kieÜ nieÜieckiÜH co oYnacYaH że powinien Wo bXć roTYiÜX użXWkownik jęYXka (PoTeH 2006) lub oVoba o koÜpeWencji bliVkiej roTYiÜeÜu użXWkownikowi jęYXka (MoXéH 2009). R powXżVYego wXnikaH że abVolwenW neofilologii lub lin-gwiVWXki VWoVowanej Üoże wXkonXwać YawóT naucYXciela WXlko po uYupełnie-niu Vwojego wXkVYWałcenia o VWuTia poTXploÜowe w raÜacU Vpecjalności
eTu-kacja eleÜenWarna. PXTaje Vię jeTnakH że w VXWuacji roYwinięcia VYkolnicWwa
bilingwalnego na eWapie prYeTVYkolnXÜ i wcYeVnoVYkolnXÜH Wo właśnie abVol-wenci VWuTiów neofilologicYnXcU YaVilą VYeregi kaTrX naucYXcieli prYeTVYkol-nXcUH gTXż uYupełnienie kwalifikacji peTagogicYno-TXTakWXcYnXcU Wej grupX jeVW YwiąYane Ye YTecXTowanie ÜniejVYXÜ nakłaTeÜ pracXH niż YTobXcie koÜpe-Wencji obcojęYXcYnej prYeY abVolwenWów Vpecjalności eTukacja eleÜenWarna.
3. ŁaTanie empirycYne
ŁaTanie Üiało poVWać obVerwacji jawnejH gTXż naucYXciele prYeTVYkola „Nne Tue Rabe” wieTYąH że na Werenie placówki prYeprowaTYane Vą baTania YÜie-rYające To koÜplekVowej ocenX ÜeWoTX iÜÜerVji. ŁaTanie Üożna Wakże Yali-cYXć To obVerwacji niekonWrolowanejH Wo YnacYX w Wrakcie baTania nie użXWo Vpecjalnie VkonVWruowanXcU narYęTYi baTawcYXcU. JeTnakże bXła Wo obVerwa-cja planowana YgoTna Y poVWawionXÜi celaÜi. ŁaTacY wXławiał Y oWacYającej go rYecYXwiVWości Tane i YapiVXwał je w TYienniku oraY groÜaTYił ÜaWeriał To ocenX koÜpeWencji jęYXkowej poWrYebnej w cYaVie jego wXkorYXVWania. Mo oce-nX koÜpeWencji jęYXkowej naucYXciela baTacY YaVWoVował Wakże WYw. obVerwa-cję Y wXVokiÜ VWopnieÜ ucYeVWnicWwa. ŁXło Wo w VXWuacjacUH gTX prYejÜował on opiekę naT TYiećÜi (poÜoc w cYXnnościacU regulującXcU coTYiennX plan TniaH jak na prYXkłaT ubieranie Vię TYieci prYeT wXjścieÜ na plac Yabaw) oraY wXkonXwał Y niÜi YaTania TXTakWXcYne np. prYeTVWawienie króWkiej forÜX We-aWralnej Y użXcieÜ pacXnek cYX poÜoc prYX YajęciacU plaVWXcYnXcU. AnaliYie
2 PoTkreślenie iÜÜerVXjnXÜ wXnika Y fakWuH że w PolVce wiele prYeTVYkoli naYXwa
Vię prYeTVYkolaÜi TwujęYXcYnXÜiH jeTnakże proponowanX w nicU ÜoTel różni Vię oT ÜoTelu iÜÜerVXjnego. P powXżVYXcU prYeTVYkolacU proponowane Vą np. wXTYie-lone lekcje Y jęYXka obcego w różnXÜ wXÜiarYe np. 1 goTYina lekcXjna na TYień.
poTTano Wakże prograÜ prYeTÜioWu prakWXcYna nauka jęYXka nieÜieckiego realiYowanego w InVWXWucie LingwiVWXki SWoVowanej UAÓ w PoYnaniu.
3.1. Cel baTania
CeleÜ baTania bXła oTpowieTź na naVWępujące pXWaniaJ
· JakiÜi koÜpeWencjaÜi powinien TXVponować naucYXciel pracującX w prYeTVYkolu iÜÜerVXjnXÜ polVko-nieÜieckiÜ?
Ponieważ koÜpeWencje naucYXciela Vą barTYo roYległXÜ obVYareÜ baTawcYXÜH baTaniu poTTano WXlko koÜpeWencję koÜunikacXjną naucYXciela w wXÜiarYe nawiąYXwania inWerakcjiH jak i koÜpeWencję naucYXciela w YakreVie jęYXka obcego.
· CYX VWuTia neofilologicYne lub na kierunku lingwiVWXka VWoVowana uÜożliwiają uYXVkanie pełnej koÜpeWencji w jęYXku obcXÜ poWrYeb-nej To wXkonXwania YawoTu naucYXciela jęYXka obcego w prYeTVYko-lu iÜÜerVXjnXÜ?
3.2. OVoby objęWe baTaniem
P prYeTVYkolu „Nne Tue Rabe” pracują Twie naucYXcielki naucYania wcYe-VnoVYkolnego koÜunikujące Vię Y TYiećÜi wXłącYnie w jęYXku nieÜieckiÜ. JeT-na Y WXcU oVób jeVW roTYiÜXÜ użXWkownikieÜ jęYXkaH Truga poViaTa Tobrą koÜpeWencję jęYXkowąH pogłębioną w cYaVie pracX w prYeTVYkolu w NieÜ-cYecU. Obie naucYXcielki Ynają jęYXk oTnoVYącX Vię To świaWa TYieci. P VXWu-acjacU ucYeVWnicYącXcU obiekWeÜ obVerwacji bXł Wakże VaÜ baTacYH abVolwenW filologii gerÜańVkiej – oVoba Ynająca jęYXk nieÜiecki w VWopniu TobrXÜH jeT-nakże beY wnikliwej YnajoÜości rejeVWru jęYXkowego TYiecka. OVobaÜi obję-WXÜi baTanieÜ bXli Wakże VWuTenci II roku lingwiVWXki VWoVowanejH Y kWórXÜi auWorka prYeprowaTYa Yajęcia Y prakWXcYnej nauki jęYXka nieÜieckiego.
3.3. PnioVki Y baTania empirycYnego
OoÜpeWencja koÜunikacXjna naucYXciela w wXÜiarYe peTagogicYnXÜ
PierwVYąH poTTaną roYważaniu VkłaTową koÜpeWencji naucYXcielVkicU jeVW - już wielokroWnie wVpoÜinana w WXÜ arWXkule - koÜpeWencja koÜunikacXjna w wXÜiarYe nawiąYXwania inWerakcji Y poVYcYególnXÜi TYiećÜi i całą grupą. ŁaTanie wXkaYujeH że naucYXciel poroYuÜiewającX Vię Y TYiećÜi w jęYXku obcXÜ ÜuVi poViaTać ponaTprYecięWne uÜiejęWności w nawiąYXwaniu i
poT-WrYXÜXwaniu inWerakcji Y TYiećÜi. OoÜponenWaÜi powXżVYej koÜpeWencji Vą naVWępujące eleÜenWXJ oWwarWośćH VYcYerośćH eÜpaWiaH bogaWa w koÜunikaWX Üowa ciałaH cierpliwośćH uÜiejęWność Vkupienia uwagi na VobieH jaVna VWruk-Wura akWXwności prYeprowaTYanXcU Y prYeTVYkolakaÜi (np. klarowne VXgnali-Yowanie pocYąWku i końca akWXwności)H uÜiejęWność roYpoYnania poWrYeb TYiecka i nieforVowania VwoicU akWXwności w VXWuacjiH gTX TYiecko nie wVpółpracujeH uÜiejęWność włącYenia TYiecka w pracę grupXH YnajoÜość WecUnik organiYującXcU pracę grupX np. rXWuałów coTYiennościH WecUnik for-Üowania koła (Wakie uVWawienie Taje Üożliwość paWrYenia na naucYXciela i ekVponaWX oraY uVłXVYenia VwoicU koleżanek i kolegów)H uÜiejęWność włą-cYenia w pracę grupX TYieci Y probleÜaÜi wXcUowawcYXÜi cYX TXVfunkcjaÜi. NależX poTkreślaćH że w pracX naucYXciela TocUoTYi YawVYe To inWegracji koÜpeWencjiH więc każTa poTgrupa WXcU Vprawności powinna bXć na WXle wXkVYWałconaH bX w konWakcie Y TYiećÜi braki w YakreVie koÜpeWencji obcoję-YXcYnej nie YToÜinowałX uwagi naucYXciela.
PrYXgoWowanie VWuTenWów w YakreVie koÜpeWencji jęYXkowej
OoÜunikacja Y ÜałXÜi TYiećÜi w jęYXku obcXÜ roTYi pewne probleÜX. PoT-VWawowe WruTności jęYXkowe w koÜunikacji Y TYiećÜi wXnikają Y aVpekWu Wreści WeÜaWXcYnXcU świaWa TYieciH kWóre YTecXTowanie różnią Vię oT Wreści WeÜaWXcYnXcU świaWa ToroVłXcU. Ta oTrębność TYiecięcego świaWa iÜplikuje WruTności jęYXkowe YwiąYane Y YaVobaÜi lekVXkalnXÜ. Porównanie Wreści WeÜaWXcYnXcU prYeTÜioWu prakWXcYna nauka jęYXka nieÜieckiego Y WreściaÜi WekVWów WworYonXcU lub oTWwarYanXcU (liWeraWura TYiecięca) w konWakcie Y TYiećÜiH poYwala na wXciągnięcie wnioVkuH że VWuTenci kierunków neofilo-logicYnXcU nie poViaTają Üożliwości (cUXbaH że VpęTYili TłużVYX cYaV Ya grani-cą pracując jako opiekunIka ÜałXcU TYieci) poYnania reperWuaru śroTków lekVXkalnXcUH poWrYebnXcU na VWoVowne reagowanie w beYpośreTniej koÜu-nikacji Y TYiećÜi (np. YaÜek Üi Vię Yaciął w kurWceH wXjÜij Wę łopaWkę Y błoWa). OprócY YnajoÜości jęYXka coTYiennej koÜunikacjiH konWakWX Y TYiećÜi wXÜagają Wakże barTYo Tobrej YnajoÜości facUowego VłownicWwa. NieYwX-kłXÜ upoTobanieÜ TYieci cieVYą Vię Wak Ywane PiÜÜelbücUer. IVWoWą WXcU kViążek Vą bogaWo iluVWrowane VWronXH na kWórXcU wiTać TYieViąWki poVWaci wXkonującXcU najroYÜaiWVYe cYXnności w różnXcU ÜiejVcacUIkonWekVWacU lub TYieViąWki różnXcU VXWuacji. MYieci uwielbiają wpaWrXwać Vię w We barTYo VYcYegółowe obraYki i roYÜawiać na icU WeÜaW.
PrYXkłaTeÜ innej VXWuacji wXÜagającej Tobrego opanowania jęYXka obcego Vą prośbX TYieci o prYecYXWanie wYglęTnie poroYÜawianie na WeÜaW Wreści różnXcU kViążecYek prYXnieVionXcU Y ToÜu. NaucYXciel koÜunikującX
Vię Y TYiećÜi w jęYXku nieÜieckiÜ powinien w Wakiej VXWuacji VYXbko Yorien-Wować Vię w Wreści kViążki i poTjąć roYÜowę na WeÜaW inWereVującX TYiecko. PVpółcYeVne kViążecYki Tla TYieci Yawierają jeTnakże VłownicWwo facUowe cYX rYaTko VWoVowane. Jako prYXkłaT niecU poVłużX auWenWXcYna VXWuacjaH w kWórej jeTen Y prYeTVYkolaków poproVił o roYÜowę na WeÜaW kViążki o Va-ÜoloWacU. P Wej VXWuacji nieoTYowna bXła YnajoÜość ekwiwalenWów nie-ÜieckicU VłówJ jeTnopłaWowiecH TwupłaWowiecH ÜXśliwiec boÜbarTującXH
VaÜoloW Y napęTeÜ rakieWowXÜH VaÜoloW YałogowXH beYYałogowX. P WXÜ
ÜiejVcu należX YauważyćH że polVki roTYic w roYÜowie Ye VwoiÜ TYieckieÜ Y pewnością użyłbX Wakiego VłownicWwaH więc cUcąc Yapewnić opWXÜalne warunki To poYnawania jęYXka obcego ÜeWoTą iÜÜerVjiH Wakże i naucYXciel prYeTVYkolnX powinien uÜieć VproVWać powXżVYXÜ wXYwanioÜ jęYXkowXÜ.
Inne TYiałX WeÜaWXcYne wXÜagające pogłębienia koÜpeWencji jęYXkowej WoJ świaW prYXroTX (np. roYwój ÜoWXlaH TlacYego świeWliki świecąH jak powVWaje ÜióT) cYX świaW Yabaw cUłopięcXcU (plac buTowXH śroTki WranVporWuH koVÜoV).
Mo barTYo iVWoWnXcU WruTności jęYXkowXcUH kWóre Üoże napoWkać na-ucYXciel pracującX ÜeWoTą iÜÜerVjiH należX YalicYXć Wakże brak uÜiejęWności TYiałania jęYXkowego w VXWuacjacU nacecUowanXcU kulWurowo WakicU jak np. jak wXbrać cYłonków TrużXnX To jakicUś YawoTówH cYX jak pocieVYXć w jęYXku obcXÜ WrYXleWnie TYiecko w WruTnej Tla niego VXWuacji eÜocjonalnej (PoTeH 2006). OlaVXcYne WeÜaWX Y realio- i kulWuroYnawVWwa jakJ VXVWeÜ VYkolnicWwaH WurXVWXcYne aWrakcje nieÜieckiego obVYaru jęYXkowegoH Ynani prYeTVWawiciele świaWa VYWuki Vą Y pewnością nieYbęTnXÜi WreściaÜi prograÜowXÜi VWuTiów neofilologicYnXcUH jeTnakże nie wVpółgrają one Y poWrYebaÜi placówek iÜ-ÜerVXjnXcU na poYioÜie prYeTVYkolnXÜ i wcYeVnoVYkolnXÜ. R powXżVYego opiVu wXnikaH że VWuTenci neofilologii ÜuVYą bXć prYXgoWowani na ciągłe po-głębianie Vwojej koÜpeWencji jęYXkowej. OpiVane powXżej prYXkłaTX nie Vą jeTnoVWkoweH lecY ToWXcYą coTYienności prYeTVYkola.
JęYXk VWoVowanX prYeY naucYXcieli prYeTVYkola cUarakWerXYuje Vię na-VWępującXÜi cecUaÜiJ proVWa buTowa YTańH VWoVunkowo Tużo YTań w WrXbie roYkaYującXÜH Tużo YTań w WrXbie pXWającXÜH Tużo powWórYeń YTańH WrocUę wolniejVYe WeÜpo ÜówieniaH klarowna VegÜenWacja Vłów i VXlabH Tużo rYe-cYownikówH ÜałX VWopień abVWrakcji VłówH jęYXk oTnoVi Vię To najbliżVYego śroTowiVka TYiecka. NależX jeTnakże poTkreślićH że jęYXk naucYXciela nie powinien bXć ani YbXW uproVYcYonXH ani infanWXlnX. PVWępna analiYa cecU jęYX-ka nie wVjęYX-kaYuje na jego Vpecjalną WruTnośćH naWoÜiaVW prYX TokłaTnXÜ prYXj-rYeniu Vię pojawiają Vię fenoÜenXH kWóre poYwalają wXciągnąć wnioVekH że Wakże VWuTenW kierunku neofilologicYnego Üoże Üieć Tuże WruTności w kVYWał-Wowaniu koÜunikacji prYebiegającej w jęYXku o powXżVYXcU cecUacU. Łiorąc poT uwagę cecUX VWrukWuralne napoWXkaÜX na cYęVWo VWoVowanX w świecie
VYkołX cYX prYeTVYkola WrXb roYkaYującX licYbX Ünogiej. Jak wXkaYują obVer-wacjeH VWuTenci filologii gerÜańVkiej poViaTają Tuże nieToborX w prawiTło-wXÜ użXciu Wej VWrukWurX. P beYpośreTniej koÜunikacji Ye VWuTenWaÜi na-ucYXciele akaTeÜiccX VWoVują cYęVWo forÜę grYecYnościową (LeVen Sie biWWe
IUr ŁeiVpiel!)H kWóra Wo forÜa należX To najproVWVYXcU VWrukWur prYX oTÜianie
cYaVownika (verVuV LieV biWWe Tein ŁeiVpiel - l.poj. cYX LeVW biWWe euer ŁeiVpiel - l.Ün.). Tak więc VWuTenci nie poViaTają YbXW wielu Üożliwości oVłucUania Vię Y WrXbeÜ roYkaYującXÜ i YinWeriorXYowania jego forÜ w beYpośreTniÜ użXciu.
OolejnXÜ probleÜeÜ VWuTenWówH YwiąYanXÜ Y użXcieÜ VWrukWur jęYXko-wXcU jeVW oTÜiana rYecYowników i prYXÜioWników. Muże WeÜpo i naWuralność VXWuacji koÜunikacXjnXcU wXÜagają VYXbkiegoH ale jeTnocYeśnie prawiTłowego VWoVowania cecU Teklinacji rYecYowników i prYXÜioWników. Tak więcH również w WXÜ obVYarYe VWuTenci powinni pogłębiać Vwoją koÜpeWencję jęYXkową.
PnioVki
Jak pokaYują baTania o cUarakWerYe WeoreWXcYnXÜ oraY prakWXcYnXÜH praca w prYeTVYkolu iÜÜerVXjnXÜ wXÜaga oT naucYXciela nieYwXkle wielo-VWronnXcU uÜiejęWności. Jak Yauważa MXlak (1995)H poTVWawą wVYXVWkicU uÜiejęWności naucYXciela Vą jego koÜpeWencje koÜunikacXjne. P prYeTVYko-lu iÜÜerVXjnXÜH w kWórXÜ konWekVW VXWuacXjnX jeVW WworYonX w jęYXku ob-cXÜH właściwe uÜiejęWności ekVpreVXjne naucYXciela Vą baYą To nawiąYania konWakWu Y ÜałXÜ TYieckieÜH TlaWego powinnX bXć one opanowane prYeY naucYXciela w VWopniu ÜakVXÜalnXÜ. PXTaje VięH że VWuTia o Vpecjalności gloWWoTXTakWXcYnej YbXW Üało uwagi poświęcają WeÜu naTer ważneÜu Ya-gaTnieniu. R uwagi na Trugi poTVWawowX celH jaki realiYuje prYeTVYkole iÜ-ÜerVXjneH Wo YnacYX naukę jęYXka obcegoH Wakże wXÜagania VWawiane na-ucYXcielowi prYeTVYkolneÜu w YakreVie YnajoÜości jęYXka obcego Vą nieYwX-kle wXVokie. SWuTia neofilologicYne VWanowią więc WXlko pierwVYX krok w YTo-bXwaniu koÜpeWencji poWrYebnXcU To pracX w prYeTVYkolu. AbVolwenW lin-gwiVWXki VWoVowanejIneofilologii pragnącX pracować Y ÜałXÜi TYiećÜi w prYeTVYkolu TwujęYXcYnXÜH bęTYie ÜuViał poTjąć ToTaWkową pracę naT Vwoją koÜpeWencją jęYXkowąH bX Üóc realiYować VXWuacje koÜunikacXjne w konWekVWacU VpecXficYnXcU Tla Üałego TYiecka.
ŁIŁLIOGRAŃIA
AnTrYejewVkaH N. 2009. „AnforTerungen an LeUrer“ w Hallo MeuWVcUleUrer. R.29. 10-13. ŁleXUlH P. 2000. FreÜTVpracUen in Ter GrunTVcUule. GrunTlagen unT PraxiVbeiVpiele.
ŁokuVH Ł; SUugarH G.P. (reT.) 2007. PVXcUologia jęYXka TYiecka. OViągnięciaH nowe
perVpekWXwX. GTańVkJ GPP.
ŁurÜeiVWerH P. 2006. „IÜÜerVion unT SpracUunWerricUW iÜ VergleicU“. [wJ] Piene-ÜannH Ó.; OeβlerH J.U. i RooVH N. (reT.). NngliVcUerwerb in Ter GrunTVcUule. Nin
SWuTien- unT ArbeiWVbucU. PaTerbornJ ŃerTinanT ScUöningU. 97-216.
MoXéH P. 2009. MiTakWik Ter bilingualen VorVcUulerYieUung. MargeVWellW aÜ ŁeiVpiel Ter
vor-VcUuliVcUen NinricUWungen in Łerlin unT PolfVburg. TübingenJ GunWer Narr Verlag.
MXlakHS. 1995. PiYualiYacja w kVYWałceniu naucYXcieli. PoYnańJ PXTawnicWwo Na-ukowe UAÓ.
GeneVeeH Ń.1996. „IÜÜerVion in OanaTa – Trei päTagogiVcUe LekWionen“ . [wJ] Oubanek-GerÜanH A. (reT.) . IÜÜerVion FreÜTVpracUenlernen PriÜarbereicU. ÓüncUenJ GoeWUe-InVWiWuW. 37-52.
OerVWenH O. 2005. „Łilinguale OinTergärWen unT GrunTVcUulenJ PiVVenVcUafW unT PraxiV iÜ Oieler IÜÜerVionVprojekW“. [wJ] ŁaronH P. ( reT.). ŁilingualiWäW iÜ
OinTergarWen unT in Ter PriÜarVWufe. ŁeVVere RukunfWVcUancen für unVere OinTer. OpoleJ NieÜieckie TowarYXVWwo OświaWowe. 22-33.
Nürnberger NÜpfeUlungen YuÜ früUen FreÜTVpracUenlernen. NeubearbeiWung.
2010. ÓüncUenJ GoeWUe-InVWiWuW.
PfeifferH P. 2001. Nauka jęYXków obcXcUH OT prakWXki To prakWXki. PoYnańJ PagroV. SaÜbaniVH Ó. 2007. SpracUe auV HanTeln. NngliVcU unT FranYöViVcU in Ter
GrunT-VcUule. LanTauJ Verlag NÜpiriVcUe PäTagogik.
SWrXkowVkiH P.; SWrXkowVkaH J.; PielacUowVkiH J. 2003. OoÜpeWencje naucYXciela VYkołX
wVpółcYeVnej. PoYnańJ PXTawnicWwo eÓPi2 .
ToÜaVelloH Ó. 2007. „SpołecYno-pragÜaWXcYna Weoria ucYenia Vię Vłów”. [wJ] ŁokuVH Ł; SUugarH G.P. (reT.). PVXcUologia jęYXka TYiecka. OViągnięciaH nowe
perVpek-WXwX. GTańVkJ GPP. 211-224.
PoTeH H. 2006. „ÓeUrVpracUigkeiW TurcU iÜÜerVive OiTaV. Nine überYeugenTe Óe-WUoTe YuÜ nacUUalWigen ŃreÜTVpracUenerwerb“. [wJ] RukunfWV-HanTbucU
OinTerWageVeinricUWungenJ QualiWäWVÜanageÜenW für TrägerH LeiWungH TeaÜ.
RegenVburgIŁerlinJ PalUalla ŃacUverlag.
PoTeH H. 2009. FrüUeV FreÜTVpracUenlernen in bilingualen OinTergärWen unT
GrunT-VcUulen. ŁraunVcUweigJ ŁilTungVUauV ScUulbucUverlage.
PXVockaH Ó. 2003. ProfeVjonaliYÜ w naucYaniu jęYXków obcXcU. OaWowiceJ PXTaw-nicWwo UniwerVXWeWu ŚląVkiego.
RawaTYkaH N. 2004. NaucYXciele jęYXków obcXcU w Tobie prYeÜian. OrakówJ OficXna PXTawnicYa „IÜpulV”.
