• Nie Znaleziono Wyników

Einige Bemerkungen zur Technik des Nacherzahlens bei Peter Handke

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Einige Bemerkungen zur Technik des Nacherzahlens bei Peter Handke"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA LITTERARIA 21, 1988

Czesław P łu s a

EINIGE BEMERKUNGEN ZUR TECHNIK DBS NACHERZÄHLENS BEI PBTER HANDKE

I n d i e s e r A rb e it werden w ir v e rs u c h e n , d i e "N acherzählung " a l s Ausdruck d e r D istanznahm e von den herköm m lichen l i t e r a r i s c h e n B r- z ä h lv e r f a h r e n b e i Handke n ä h e r zu b e t r a o h t e n . D aadt h o f fe n w ir g e -w isse K r a f t l i n i e n im Werk Handkes au fd ec ken zu können, m it denen e s m öglich s e i n w ird , Handkes E rz äh lw e ise g e n a u er zu d e f i n i e r e n . Es mag l n diesem Zusammenhang e in Gedanke d i e n l i c h s e i n , den einm al K a rl Kraus a u a f ü h r te :

Wäre denn e in e s t ä r k e r e S ich eru n g im M o ra lisc h en v o r s t e l l b a r a l s d e r s p r a c h lic h e Z w eifel? D er Z w e ife l C . . . ] wäre d i e r e t t e n d e Hemmung d e s F o r t s c h r i t t s , d e r m it vollkom mener S i c h e r h e it zu dem Ende e i n e r Z i v i l i s a t i o n f U h r t, d e r e r zu d ie n e n w ähn t1 .

E in en ä h n lic h e n Grundgedanken g i b t e s n ur b e i Helmut H e iß e n b ü tte l : S pra ch e s e l b e r w ird p ro b le m a tis c h [ . . . ] warum? w e il d i e v e r b i n d l i chen V orprägungen d e s S p re ch e n s, vom e in fa c h e n S a tz b i s zu den l i -t e r a r i s c h e n G a-t-tu n gen [ . . . ] i h r e V e r b in d l ic h k e i-t v e r l o r e n haben2 . D iese F orm u lieru n g en b rin g e n e in e d e r w i c h ti g s t e n E ig e n a r te n d e r z e it g e n ö s s is c h e n L i t e r a t u r an den T ag: L i t e r a t u r w ird zum Ausdruck t i e f e n Z w e if e le , d e r "nun k r i t i s c h gegen d i e k o n v e n tio n e lle n V orur-t e i l e d e r S p rache g e r i c h orur-t e orur-t i s orur-t “'5. 1 K . K r a u e , D ie S p ra c h e , München 1969, S . 330 f f . o H. H e i ß e n b ü t t e l , t)be r L i t e r a t u r , A u fs ä tz e , München 1966, S . 212. ** Ebenda, S . 220.

(2)

D ie s e r Aufgabe, d ie Sprache beziehun gsw eise i h r e vorgegebenen Verwandungsformen au be ob achten, h a t s io h m it a l l e r E n tsc h ie d e n h e it P e te r Handke angenommen. Werner Thusw aldners B ehauptung, " P e te r Handke r e k u r r ie r t in s e in e r l i t e r a r i s c h e n P ra x is a u f [ . . . ] k u l tu

-r e l l V o-rgefo-rm tes: a u f das R egelsystem d e -r S p-rach e, a u f [ . . . ] G at-tu n g en , V erfahren sw eisen , M otive, Z i ta t e (auch E ig e n z ita te ) " 4 e c h e in t uns p r ä z i s au f Handkes p o e to lo g iso h e s Programm z u z u tre f fe n . Wir w o llen v e rsu ch en , d a f ü r B e is p ie le h e ra n z u tra g e n und zu v e r -a n s c h -a u lic h e n , w-as gem eint i s t .

Als ty p is c h e Form d e r "R ekurrenz a u f V orgeform tes" g i l t d ie Pa-r a p h Pa-ra s e , d ie N achePa-rzäh lu ng, d ie Handke in d e r R eproduktion von F ilm handlugen: "Sacram ento" ( 1 9 6 4 ) , "Der Galgenbaum" ( 1 9 6 4 ) , "Die Reden und Handlungen des V aters im M aisfeld " ( 1 9 6 5 ) » sowie von Kaf-kas Roman "Der Prozeß" ( 1 9 6 5 ) und ödon von H orvaths Drama "G eochi-

ohten aus dem W iener Wald" ( 1 9 7 0 ) 5 anwendet. Wie d e r A utor s e lb e r

bem erkt, s o ll e n s e in e P ro a a te x te a ls Fußnoten zu eig en en F ilm - und L e k tü re e rle b n is s e n b e t r a c h te t w erden.

Wer wird n ic h t au f d ie S c h e in a lte r n a tiv e "W ildw estfilm o ^ er Nacher-zählung des W ildw estfilm s" s o g le ic h P a r t e i fU r den W ildw estfilm nehmen [ . . . ] ? D abei i s t ea müßig, aufmerksam zu maohen daß d ie B eschreibung e in e s W estern durchaus e in e Fußnote zu diesem Wee- t e r n s e in kann, e in e Form ulierung d e r B e g e iste ru n g e in e s Z uschauers beim A nblick e in e s F ilm es, e in e an d e re, v i e l l e i c h t den L e se r f r e i e r las se n d e M ög lichk eit d e r K r i t i k 6 .

Man denkt h i e r u n w illk ü rlic h an d ie Äußerung " f r e i e r la s se n d e M ö glich keit d e r K r i ti k " . Wie R o b b e -G rille t l e g t Handke den H aupt- w ert a u f e in e S c h reib w e ise , d ie d a ra u f g rü n d e t, "zu e in e r anderen a l s d a r gewohnten Teilnahm e a u f (zu) fo rd e r n " 7. In fo lg e d e r T ateaohe, d aß " d ie Methode z u r Schablone geworden" i s t , w ird s ie "im Augen-b lic k n ic h t mehr r e f l e k t i e r t , s ie i s t sohon r e z i p i e r t w orden. Un-r e f l e k t i e Un-r t veUn-rw endet s t e h t s ie d e r G e s e lls c h a ft n ic h t mehr k r i

-4 W . T h u s w a l d n e r , S p rach - und G attu ng sex perim en te b e i P e t e r Handke, S alzb u rg 1976, S . 5 .

5 Die N acherzählung d ie s e s Dramas f in d e t s ic h i n dem Buoh von Ödön von H orvath "G esch ic hte n aus dem W iener Wald" u n te r dem T i t e l " T o t e n s t il l e beim H e u rig en ".

6 P . H a n d к e , P e te r Handke ü b e r P e t e r H andke,' "Kon-k r e t " , 16 VI 1969, H r. 13, [Hamburg] 3 . 51.

7

(3)

О

t i s c h g eg en ü ber . Das v e ra n la ß t den V e r f a s s e r, geg enü ber dem G-enre "Film " k r i t i s c h e s Sehen zu v e r m i t t e l n . Da " e in F ilm d a d u rch , d aß e r e in e O ee oh ichte v erw en d et, d a d u rc h d aß e r e r z ä h l t n o tg ed ru n -gen auch M odelle verw endet d ie achon f e r t i g d a s in d und i n denen die W irk lic h k e it [ . . . ] schon no tg ed rung en m o d e l l i e r t i s t " 9 , kommt es Handke d a r a u f a n, zu b e to n e n , da ß d e r F ilm a l s k ü n s tl e -r is c h e Fo-rm, d ie a l s so lc h e s ic h aus den schon vo -rhand enen M odellen h e r l e i t e t , k ein e n a t ü r l i c h e , so nd e rn e in e gem achte Methode ist-.. S i c h e r l i c h w ird h i e r d i e N ach erzählun g mit ih r e n b e so n d e ren Mög-l i c h k e i t e n a u s g e w e rte t s e in m üssen, d .h . in w ie w eit es Handke ge -l i n g t , v e r m i t t e -l s t d i e s e s K u n s tg r if f e s d a s M ode-l-l e in e s W i-ldw est-f ilm e s s i c h t b a r zu machen. Denn " f r e i e r l a s s e n i n s e i n e r K r i t i k " kann e in e N acherzäh lun g e in e n L e s e r n u r i n s o f e r n , a l s s i e M odelle o d e r Mechanismen zum Ausdruck zu b rin g e n verm ag, d ie a ls .n o tw e n -d ig e s V eh ik el z u r V e rm ittlu n g -d e r F ilm in h a lte angewen-det w erden. Die fo lg e n d e Analyse о o l l e x e m p la risc h v o r fü h re n , wie Handke d as M odell des W ild w e stfilm g e n res v o l l z u r E n t f a l tu n g b r i n g t .

Die e r s t e B eobachtu ng, d ie d e r L e e e r an dem T ext "Sacram ento" m acht, i s t d ie ungew öhnliche S rz a h lw e is e : d e r A utor läJ3t e in e d e r h i e r a u f t r e te n d e n F ig u re n den F ilm n a e h o ra ä h le n . Z ur D a r s t e ll u n g s -form d i e s e s T e x te s g e h ö rt d ie P e rn p o k tiv e und i h r e s p r a c h lic h e n K onsequenzen. Die Ich H a ltu n g o f f e n b a r t s i c h i n den ä u ß ere n S i t u a -t i o n s s i g n a l e n ("K in es schön en Tngee erw a ch -te ic h i n m ein er Kammer a u f dem Fußboden" u .s .w .) und d a b e i h a n d e lt es s io h n ic h t n u r um d ie p e r s p e k t iv is c h e Beschränkung o d e r R e l a t iv ie r u n g . Im Moment d e r £.rc;ählung w e c h s e lt d ie E r z ä h lp e re p e k tiv e von e i n e r im F ilm a g i e r e n -den P e rso n zu e i n e r , d ie a u ß e rh a lb d e r F ilm handlun g s p ü r b a r w ird . F o lg e n d e r T e r ta b a c h n i tt b i e t e t e i n B e i s p ie l d a f ü r :

J e t z t versohw anden auoh d i e a l t e n Männer und wurden zu S c h a tte n D ie M u s ik s c h w o ll a n . Als jed o ch d i e Sohüsße

gefallen

w aren, b rao h s i e Jan a h . Ic h h b r te s i e l e i s e w ie d e r, nachdem mit gesenktem Haupt d e r a n d e re a l t e Mann h i n t e r dem Mais hervorgakommen w ar. E r h i n k te zu

Р г п . Л ^ л ' ^ Т г Д ! ' ! « ? 1 Ь1П Be“ob“ r a “ E lfe n b e in tü r m e ,

(4)

d e r Böschung h in [ . . . ] . Ioh spHhte durch d ie H ais und euohte d ie ä n d ern 1^ .

Die Funktion e in e s so lc h e n T e x ta b s c h n itte s b e s te h t in d e r Z er-s tö ru n g d e r I l l u er-s i o n durch " S p ru n g h a ftig k e it und Unverbundenheit d es [ . . . ] i n h a l tli c h e n A b lau fs"11. Es z e ig t s io h h i e r a ls a u f f a l -le n d e s Kennzeichen, daß d e r B rzK h-ler d ie G esch ich te e in e s W ildwest-film e s von d e r ein e n z u r anderen Bezugsebene h in ilb e rg le ite n l a ß t . D ie Aufmerksamkeit des L eaere w ird d u rch den S a tz "D ie Musik sch w o ll an" e r r e g t . Die Musik kann b lo ß e i n E rz ä h le r h ö ren , d e r k e in e F ilm f ig u r, sondern e in F ilm b e tra c h te r i s t . Der t r i v i a l e Vor-gang d e r G esch ich te w ird durch d ie Beobachtung d es Mediums Film v e rfre m d e t. Daduroh wird d ie D ista n z zum E r z ä h lte n gewonnen, d ie v e r u r s a c h t, daß , wie Handke s io h au3drU okt, "das M odell des Film s

12

von d e r E r n s th a f tig k e it z e r s tö r t" w ird . D iese Verfremdung zwingt den L e se r z u r Besinnung} das Genre Film wird a l s "gemacht" e n t

-l a r v t . .

Das zw eite P rin z ip i s t d ie.g en a u e B eschreibun g d e r innerm en- e c h lic h e n Vorgänge, R eaktio n en und Im p ulse.

B ines schönen Tages erw achte ic h in m einer Kammer nuf dem Fußbodens d ie Hände waren v e r k r a l l t i n das H u n d e fe ll. Die Gego.n3tbinde waren m ir noch u n v e r s tä n d lic h . Ich s e t z t e mich a u f, e te c k to d ie Z e ig e f in g e r ln d ie Ohren und b o h rte d a rin f . . . ] . Wie lan ge hnb ich g e s c h la -fe n , d a ch te ic h , während ic h au f d ie g e s tr e c k te n Arme u n te r dem Buche s t a r r t e 12.

D iese B eschreibung z e ig t e in e D ista n z z u r eig en en I n n e r l ic h k e i t, d ie s ic h von d e r R efle x io n ü b er e in e allg em ein m enschliche S i tu a -t i o n h e r a u f e c h lie ß -t. An diesem B e is p ie l wird g e z e i g -t, wie durch S e lb stb eo b ach tu ng und S e lb s tr e f le x io n e in a ll t ä g l i c h e s E r e ig n is , daa jedem tä g l ic h zu stoß en kann, v erfrem d e t w ird .

D e e illu s io n ie re n d w irken auch d ie kommentierenden Einschübe (d as i s t ao ü b lic h ; doch das i s t e in e andere G eschich te e c t . ) , oder

1^ ? . П a n d к e , P ro sa Gedicht© T h e a te rstü c k e H ö rsp ie l Ayf- e ä tz e , F rankfurt/M 1969, S . 73 /7 4.

11 H. G ü n t e r , P e te r Handke, München 1974, 3 . 21 12

H a n d к e , Ic h b in e in B ew ohner,. . , 3 , 83.

1^ 'P . H a n d k e , S acram ento, [ in s ] Der Rand d e r W örter, S t u t t g a r t 1966, S . 13.

(5)

wenn d e r T ext a n g ib t , von w elchen S c h a u s p ie le r n d i e F i lm g e s ta lt e n d a r g e e t e l l t wurden:

Neben dem Brunnen l a g gekrümmt Jim B o ra a so . Er wurde i n dem F ilm d a r g e e t e l l t von J o e l Mç Créas d e r D a r s t e l l e r dea än d e rn a l t e n Man-n e s war RaMan-ndolph S c o tt '4 ,

Die e i n d r i n g l ic h e D a r s te l lu n g d e r B ew uß tsein sv org än ge in "S a-cram ento" e n t s p r i c h t Handkes t h e o r e t i s c h e r F orderung» d i e Bewußt- s e i n a b i l d e r s t a t t W ir k l i c h k e i t s b il d e r d a r z u s t e l l e n 1->. H ie r ko nnte man d i e Vermutung aufkommen l a s s e n , d a ß Handke d ie Anregung b e i dem M aler P e t e r P o n g ratz f i n d e t .

Was e r m a lt, i s t n io h t d i e W ir k lic h k e i t, son d ern d ie Wirkung d i e s e r W ir k lic h k e it in ihm . E r i s t , g la u b e i c h , davon ü b e r z e u g t, da ß s e in e A rb e ite n B i l d e r von s e i n e r W ir k lic h k e it s in d , a ls o wahre B i l d e r 1®,

Das R i t u a l d e s W ild w e stfilm m o d e lls, d a s nach s tr e n g e n R eg eln a b z u la u fe n h a t , s o l l auch in dem P r o s a t e x t "D er Galgenbaum" v o l l e n t l a r v t w erden. Der E rztthlun g i ß t a l s M otto d e r S a tz v o ra n g e - s t e l l t : "D ie G rausam keit d e r 3 t r a f e n h ä l t davon a b , s i e anzvwen- d e n " . D arau f f o l g t e in k u r s i v g e d r u c k te r V o r te x t , d e r an d ie S t r a f e dea Hängens l n ihrem U rsprung a l s e in e O pferung f ü r den W indgott gem ahnt. Der e i g e n t li c h e T ext d e r G e so h ic h te b e s te h t aus zwei T e i-l e n , wobei d ie b o id e n d a s s e i-lb e Thema, S te rb e n b e h a n d e ln . Im e r s t e n T e i l b e s c h r e i b t Handke d ie S o h l e ß e r e i: Gary Cooper e r s c h i e ß t K a rl M aiden. Im z w eite n nimmt d ie b e tru n k e n e Menge an Gary Cooper Rache - s i e e rh ä n g t ih n . Die " W i r k lic h k e i t" , d i e d i e s e E rz äh lu n g d a r -s t e l l t , ü b e r -s t e ig t u n -s e re e m p iri-sc h e W ir k lic h k e i t; -s i e i -s t -s u r r e a l , K ennzeichen d i e s e r Ü b e r s te ig e ru n g i e t d ie s i c h Uber d r e i S eiten» e r -s tr e c k e n d e B e -sch re ib u n g von K a rl M alden-s S t e r b e n . Be g e h t h i e r näm-l i c h um neue M ö g näm-lic h k e ite n d e r E rfa h ru n g , d e s B e w u ß tse in s , um k r i -t i s c h e A u se in an d e rse -tz u n g m i-t u n s e r e r e m p ir isc h e n R e a l i -t ä -t . D er b e h e rrs ch e n d e Zug d e r E r z ä h lu n g , d aa M otiv d e s S te rb e n « , v e r s t ö r t 14 E benda, S .. 19. 15 V g l, P , H a n d к e , D er M aler P e t e r P o n g r a ta , [ In :3 Das Ende d e s P l a n ie r e n s , F ra n k fu rt/M 19S0, 3 , 8 -1 3 , lo Ebenda, S . 10.

(6)

daa Ü b lich e V e rs tä n d n is dea L e s e r a . D ies es la n g e 3 t e r b e n f d as b lo ß i n e in e n W ild w estfilm p a s s ie r e n kann, g oh t Uber d i e a l l t ö g l l c h e E r-fa h ru n g h in a u s . Die G e sc h ic h te wird g r o te s k ü b e rs p a n n t.

[ . . . ] s c h ie ß t ihm Cooper [ . . . ] d as n ä c h s te Qeschoß s c h rä g von oben h e ra b i n den L e ib , ao d aß Maiden, von dem E in sch u ß gerammt, k r e i

-s e l t und m it fu c h te ln d e n Armen w e i te r zu rü ck zu dem F e l-s e n -s t ü r z t . Nun a b e r g e s c h ie h t e s , d aß e r s o g le ic h von neuem s io h aufbäum t, i n einem S a tz e nach vo rn e h e t z t und, in d e s e r d ie s t u t , im v erd rosaen m it den F in g e rn d i e Waffe zum S ch ieß en a u f r i c h t e t *».

G i l t u n se re Aufmerksamkeit auch dem g r a m m a t i k a l i o c h - s t i l l s t i - echen A spe k t, so s e i a u f e in w e ite r e s M it t e l d e r D is ta n z ie ru n g h in -g e w ie sen , Der L e se r e r l e b t d as e r z ä h l t e Geschehen i n d e r P e rsp e k -t i v e e in e s f i k -t i v e n u n b e -t e i l i g -te n Zeugen, d e r - m it F ran z K. S ta n - z e l zu sp re c h e n - " a u ß e rh a lb d es 3 e in s b e z ir k s d e r d a r g e s t e l l t e n W elt" b l e i b t und nach " s o u v e rä n e r U nabhän g ig keit [ . . . ] , nach z e i t -l i c h e r , rü u m -lio b e r und p s y c h o -lo g is c h e r D i s ta n z ie r u n g " 18 s t r e b t . Im T ext e r s c h e i n t es wie f o l g t :

E r b eu gt s io h , j e t z t a u f den K nien, v o rn ü b er und v e r s c h l i n g t , wie o ftm a ls g e se h e n , d ie Hände u n t e r dem Bauch, um m it ih n en d ie Wunde zu dämmen*9.

An e i n e r an deren S t e l l e l e s e n w ir:

J e t z t a b e r , nachdem d u rc h d as Ende des S c h a u a p la ls d ie Augen vom Schauen und S ta r r e n g e l ö s t s i n d , koauat wiederum Loben i n s i e , d e r -a r t , d -a ß zu n äch st e i n j e d e r von ih n e n i n e in e n A u fs c h re i -a u s b r i o h t , so a l s h ä t t e d ie L u f t, d i e im Schauen d io K ehlen a n b lä h t e , d i e ge-sp a n n te n Lungen e n d li c h e n tz w ei g e r i s s e n C ...3 2 0 .

Die b e id e n P assag en sin d e in a u f s c h lu ß re ic h e s I n d iz f i ir d a s B e s te -h en e in e s d i s t a n z i e r t e n , kom m entierenden I c h - E r z ä h l e r s , worauf s o lc h e Ausdrücke d e u tl ic h h in w e ise n , wie etw a: " [ . . . ] wie o ftm a ls

17 P . H a a d к е , D er Galgenbaum, [ l n : ] P r o s a G e d i o h t e . .. , S . 4 7 -5 4 , z i t . S t e l l e S . 49. 18 F* K. 3 t a n z e 1 # T h e o rie d e s E rz ä h le n s , G ö ttin g e n 1979, 9 « 169 • 19 H a n d k Der Galgenbaum, [ l n : ] P r o s a G e d ic h te * .#f S . 49 * 20

(7)

g ese h en [ . . . ] l n e in e n A u fs c h re i a u s b r i c h t , зо a l s h ä t t e d i e L u ft [ . . . ] o d e r d e r a u f d as E r z ä h lt e zurück echau end e S c h lu ß s a tz »D«>e g e-s c h i e h t a u c h « " 2 1 . D ie a u f f ä l l i g e D ie-s ta n z d e e-s E r z ä h le re-s vom G ee-sche- esche-hen r u f e n auch A dverbien und K on ju n k tio n en herv o r» s i e s in d d i c h t ü b e r den T e xt v e r t e i l t : b e r e i t s , n un, w iederum , f r e i l i c h , j ä h , wäh-r e n d , n u wäh-r d a d u wäh-rc h , a l s u . a .

Es b ra u ch en jed o ch k e in e Ü berleg ungen a n g e s t e l l t zu w erden, ob d i e s e s u b je k t iv e n E inschü be h i e r e c h te a u k t o r l a l e E i n g r i f f e s in d o d e r d i e in d e r P e r s p e k t iv e dea im a g in ä re n B e o b a c h te rs e r f o l g t e n s u b je k tiv e n I n t e r p r e t a t i o n e n , d ie man a l s Elem ente d e s p e r s o n a le n E rz ä h le n s an seh en k ö n n te . W e sen tlic h i s t , d a ß d ie e rw ie se n e D is - t a n z z ie r u n g e f ä h i g k e i t d e s F ilm b e tr a c h t e r s d as n a iv e Z u sc h a u e rv e r-h a l t e n v e r r-h i n d e r t und den L e s e r aus k r i t i k l o s , unbewußt a k z e p t i e r -tem M odell d e s W ild w estfilm g e n re a r e i ß t .

D b e r b lio k t man d i e N ac herzäh lu n g "Die Reden und Handlungen d e s V a te rs im K a io f e l d " , so wird man rn e c h gew ahr, d aß d e r A utor auch h i e r d i e E ig e n tü m lic h k e it d e s W ild w estfilm s zu d em a sk iere n a n - a t r e b t . Der L e s e r e r l e b t d a s H nchers-.ählte i n d e r P e r s p e k tiv e e in e s B e o b a c h te rs , d e r k e in e n E i n f l u ß a u f daa F ilm ge sche h en nimmt und d e s s e n w e ite re n Gang n i c h t im v o ra u s k e n n t. D er B e o b a c h te r f u n g i e r t a l s b l o ß e r Augenzeuge und a l s s o lc h e r r e g i s t r i e r t e r d i e fil m i s c h e n B il d e r :

Z u g le ic h mit dem E rsc h e in e n und S ic h -A b sp u le n d e s e r s t e n B i l -d e s [ . . . ] . D arau f s e tz e n s o g le i c h f ü r -daa b i s j e t z t l a u t l o s e B il-d [ . . . ] d i e a l s z u g e h ö rig b e k a n n te n G eräusohe e i n [ . . . ] . Zu den f o l -genden B i ld e r n , d i e s ic h von einem zum an d e re n im z e i t l i c h e n A b lau f v e rk ü rz e n [ . . . J o d e r F ü r da s fo lg e n d e B ild s e t z e n s o g le i o h [ . . . ] e i n " s

G ründet d i e V o rerw artu ng d e s L e s e rs a u f dem t r a d i t i o n e l l e n D ic h tu n g s v e r s tä n d n is 2**, so i s t s i e d e r G e s t a l t u n g s a b s i c h t von

2 1 P . H a n d k e , D ie Reden und H andlungen d e s V a te r s im M ais-f e l d , [ l n : ] P ro s a G e d i c h t e . . . , S . 63 .

E benda.

2^ V g l. h i e r : " I n d e r überkommenen v e r t r a u t e n L i t e r a t u r k l a s s i - a c h r e a l i e t i s c h e r H erk u n ft f in d e n w ir e in e mehr o d e r w e n ig e r s t i l i -s ie r e n d e A b bildung , m i t t l e r e A llg e m e in h e it und K o n k r e th e it , e i n m i t t l e r e s Maß an T y p is ie r u n g und I n d i v i d u a l i s i e r u n g . Das B esondere n e ig t i n ihrem Rahmen d a z u , S in n b il d [S ym bol] d e s A llgem ein en zu

(8)

Handke unangemessen. Die S ä tz e s c h i ld e r n k e in e n f o r t la u f e n d e n Hand-lu n g s a b la u f und s in d k ein e a p ra c h lio h e A bbildung d e r f ilm is c h e n V orgänge. Die N acherzählung e x p l i z i e r t s t a t t d e e s e n d ie d ram atu r-g is c h e B e r-g r i f f l i c h k e i t dee F ilm es, wodurch dem L e s e r daa B ew ußtsein von d e r k U n atlich o n B e s c h a ff e n h e it dee T e x te s v e r m i t t e l t w ird . Die Verwendung d e r film is c h e n F a ch te rm in i (Ton, T ie f e des B il d e s , P e

r-so n , S p re c h e r, V o r d e r-, H in te rg ru n d ) v e r a n l a ß t , daß d e r F ilm in h a lt j e d e r I d e n t i f i z i e r u n g d es L e se rs e n tg e g e n s tr e b t .

Handke g e h t e s b e i d e r U m gestaltung d e r F i l m i n h a l t e 'i n r e p e t i e -re nd e P ro sa um e in Z erb -re ch en d e r Schab lone d e s W ildw estf il m e s . D ie se s l i t e r a r i s c h e V e rfah ren s o l l t e den n a i v - u n r e f l e k t i e r t en Le-s e r , d e r Le-s ic h g ern d e r I l l u Le-s i o n deLe-s D argebotenen h i n g i b t , in Ver-w irru n g b rin g e n 24. G ü nter H ein tz s c h r e i b t , d a ß e s Handke "um d ie D esavo uieru ng e in e s in S te re o ty p e n e r s t a r r t e n k ü n s t le r i s c h e n Gen- r e s " zu tu n i s t . Die F u nk tio n s o lc h e r l i t e r a r i s c h e n Methode i s t , wie R einhard Baumgart f o r m u l i e r t e , d ie B e fre iu n g d e s L e s e rs "vom Zwang s o lc h e r Formen [ . . . ] , denn was a l s k ü n s tl i c h d u rch sc h a u t i s t , w ird auch v e rä n d e rb a r" .

A ls e in e T ra n sfo rm a tio n e in e s schon vorhan denen T e x te s e r s c h e i -nen auch d ie N acherzäh lu ngen "Der P r o z e ß " u n d OO " T o t e n s t i l l e beim H eurig en " . Der e r s t e Bindruok beim Lesen i s t d e r e i n e r tr e u e n Wiedergabe d e r V o rla g e . Zu fra g e n nun b l e i b t , waa Handke d urch d ie l i t e r a r i s c h e M ethode, d i e B eschreib un g e in e r G e s c h ic h te , e r z i e l e n w i l l . I n diesem Zusammenhang mag e in e Anmerkung des A uto rs genügen. D ie L i t e r a t u r k r i t i k w e r te t i f ü r d i e Bewertung a b e r b e s t e h t i n d e r S prache o u r e i n b e g re n z te r V o rrat von Worten! [ . . . ] d as i s t e s , was d i e L i t e r a t u r k r i t i k o f t zu einem l e e r e n G e sch äft m acht™ .

w erden. Die gegebene Ordnung und d a s Norm entsprechende haben Vor-rang " . ( W » W e i s e , J . D о n n e n b e r g , A. H a s 1 i n g e r , K. R o ß b a c h e r , G e g e n w a r t s li te r a t u r . Zugänge zu ihrem Ver-s t ä n d n i Ver-s , S t u t t g a r t 1973, S . 1 8 ).

24 V gl. I n te r v ie w mit H. K arasek , [ l n : ] Über P e t e r Handke, h r s g . von M. S с h a r a n g , F ra n k fu rt/M 1972, S . 88 . * 25 Ebenda, S . 23. 26 R . B a u m g a r t , V o rw ärts, zurüc k i n d ie Z u k u n ft, [ l n ; ] Uber P e t e r Handke, 3 . 9 0 -9 5 , z i t . S t e l l e S . 92 . 2.7 1

Als V orlage d ie n t Handke d ie Roman "Der P ro z eß “ von Franz K a fka .

28

A ls V o rlage d i e n t Handke d a s Drama "D ie G e s c h ic h te n aus dem W ienerwald" von Odön von H o rv a th .

29

(9)

Be l i e g t im Rahmen dee ä e th e t is o h e n Programms von Handke, den L ea er b e i d e r L e k tü re z u r i n t e l l e k t u e l l e n Wachsamkeit h e ra u s z u fo r -d e r n . An -d ie S t e l l e -d e r R ez e p tio n -d u rc h -d i e a i t -d e r Z e i t a u to m n ti- a l e r t e n und a b g e g rif fe n e n B ew ertungsw orte b e d ie n t s i c h Handke d e r F o ra d e r N ac herzäh lun g a l s e i n e r d e r m öglichen M ethoden, d i e a u f-deck en e o l l t e , w ie R a in e r N ägele und R en ate V o ris s ic h au ad rü c k e n , "wae den T ex t im L e a e r und beim R e p ro d u z ie re n dea L e aera v e r ä n

-30 ••

d e r t " . B ei d e r u n m itte lb a r e n Übernahme d ea u r a p r ü n g lic h e n T e x te s b e z ie h t d e r L e a er neue E rfa h ru n g e n , d ie ihm d u rch d ie b i e h e r i g e ,

ü b lic h e R e z ep tio n v e r a t e l l t wurden.

K a te d ra L i t e r a t u r y N iem ieo k ieJ U n iw e rs y te tu Ł ódzkiego

Czesław P łu a a

KILKA UWAG 0 TECHNICS "PONOWNEGO OPOWIADANIA" U PETERA HANDKEOO

N in ie ja z y a r t y k u ł J e e t prób ą uchw ycenia i a t o tn y c h cech " w tó r -n e j -n a r r a c j i " jako Je d n e j z t e c h n ik n a r r a c y jn y c h , ato aow anej p r z e z Handkego we w czesnej t w ó r c z o ś c i. W używaniu t e j t e c h n i k i uwi-d a c z n ia e ię t r o a k a Hanuwi-dkego o u e l a a ty c z n i e n i e p o e ty k i , k t ó r e j celem j e a t ro z w ija n ie u c z y t e l n i k a w ra ż liw o ś c i rec e p ty w n e j wobec z a s t a n y c h j u * form k u ltu ro w y c h , ja k : oyatemu ję z y k a czy gatunków l i t e r a c k ic h . N ader am bitne z a d a n ie s t a r a e ię Handke o sią g n ą ć p o p rz e z r e -zy g n acje z k reo w ania ś w i a ta i l u z j i , ukazyw anie d o ty c h o s a s o czyw is-ty c h dośw iadczeń życiow ych, np.» p ro c e e u ś m i e r c i , w nowym wymiarze czasowym i psycholo gicznym o ra z a u to te m a ty za o jo u t a r t y c h form e k a - p r e a j i a r t y s ty o z n e j ( f i l m u ) .

Cytaty

Powiązane dokumenty

„Jeden miesiąc mojego życia”, ogłoszony przez „Tygodnik Kulturalny” w końcu 1961 r., napłynęły 1992 prace. Wyniki konkursu ogłoszone zostały w „Tygodniku

Anchor dragging tests carried out for a canal expansion project show that as the rock size increases, the penetration depth and the holding capacity of the anchor decrease..

attached flows about airfoils and wings in which both the boundary layer flow and outer inviscid flow separate at the sharp trailing edge.. (In the outer inviscid flow 'separation'

Udzia³ pozosta³ych odnawialnych Ÿróde³ energii w Europie jest minimalny i jest ona znacznie dro¿sza od energii elektrycz- nej wytwarzanej w elektrowniach wêglowych [5]..

Znacz¹co rozbie¿ne tendencje (przyrostu mocy w KSE i pomniejszania konsumpcji i obci¹¿eñ szczytowych z uwzglêdnieniem bilansu wymiany zagranicznej oraz ob- ci¹¿eñ

Uroczystość nadania auli Wydziału Ekonomiki Produkcji Uniwersytetu Gdańskiego imienia Profesora Władysława Kowalenki.. Sesja

Autor odwołuje się do stosowanych współcześnie technik motywacyjnych, wartościowania i oceny pracy, dowo­ dząc jednocześnie, że właściwie dobrane instrumenty

53, który mówi, że: „żadne postanowienie niniejszej Karty nie będzie interpretowane w sposób ograni­ czający bądź negatywnie wpływający na prawa człowieka i