CENERG. Prace nad strategią energetyczną dla Europy Środkowo-Wschodniej

strona

776

2003

CENERG jest „centrum doskona³oœci” utworzonym w Warszawie dla wsparcia programów d³ugotrwa³ego zrównowa¿onego rozwoju zaopatrzenia w energiê krajów Europy Œrodkowo-Wschodniej.

Centrum jest afiliowane przy Instytucie Energetyki i fi-nansowane przez Uniê Europejsk¹ – DG TREN (Directo-riate Genergal of Energy and Transport).

Centrum zlokalizowano w Polsce, gdy¿ Polska jest naj-wiêkszym i centralnie po³o¿onym krajem w Regionie CEE (Central East Europe) obejmuj¹cym 10 nowych krajów wstêpuj¹cych do Unii Europejskiej (UE).

Celem dzia³ania Centrum jest wzmocnienie wiêzi w ob-szarze energetyki pomiêdzy UE i Regionem CEE, stwo-rzenie platformy wymiany wiedzy, wymiany doœwiadczeñ i specjalistów, a tak¿e u³atwienie integracji systemów energetycznych krajów Regionu z Europejskim Rynkiem Energetycznym.

Centrum bêdzie wspó³dzia³aæ w przygotowaniu d³u-goterminowego zapewnienia stabilnego zaopatrzenia w energiê UE z w³¹czonym do niej Regionem CEE, przy wy-korzystaniu paliw kopalnych i odnawialnych Ÿróde³ energii. Wykorzystuj¹c geograficzne po³o¿enie Regionu CE-NERG bêdzie pomocny w nawi¹zywaniu kontaktów z Rosj¹, Ukrain¹ i innymi krajami wchodz¹cymi w sk³ad WNP (Wspólnoty Niepodleg³ych Pañstw).

CENERG bêdzie tak¿e u³atwia³ integracjê badañ z dzie-dziny energetyki w regionie CEE, UE i krajach s¹siednich. Du¿y potencja³ intelektualny specjalistów wspó³pra-cuj¹cych z CENERG bêdzie u¿yteczny w przygotowaniu procesów decyzyjnych w zakresie rozwoju zaopatrzenia w energiê na przysz³oœæ. Dzia³ania integracyjne centrum wzmacniaj¹ konferencje naukowe, seminaria tematycz-ne, regularne spotkania bilateralne oraz zbieranie i dys-trybucja informacji.

INSTYTUT ENERGETYKI

JEDNOSTKA BADAWCZO–ROZWOJOWA

CENTRUM DOSKONAŁOŚCI

CENTRUM INTEGRACJI BADAŃ

NAD ZAOPATRZENIEM W ENERGIĘ EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ

Z WYKORZYSTANIEM PALIW KOPALNYCH I ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH

ul. Augustówka 5, 02-981 Warszawa

tel./fax: (+48 22) 642 7666 w.450

e-mail: cenerg@ien.com.pl http://cenerg.ien.com.pl

Dr inż. Tomasz Golec

Kierownik CENERG

tel/fax:+48 22 642 8378

tomasz.golec@ien.com.pl

Maria Lipko

Biuro CENERG

tel/fax:+48 22 642 7666 w. 450

cenerg@ien.com.pl

Prof. dr inż. Marek Jaczewski

tel.:+48 22 642 7666 w. 160

fax:+48 22 642 8376

marek.jaczewski@ien.com.pl

Mgr Hanna Bartoszewicz-Burczy

tel.:+48 22 642 7666 w. 158

fax:+48 22 642 8376

hanna.burczy@ien.com.pl

C E N E R G

C E N E R G

C E N E R G

C E N E R G

C E N E R G

strona

777

grudzień

2003

Unia Europejska zatwierdzi³a wniosek Polski zawieraj¹-cy propozycjê utworzenia przy Instytucie Energetyki w War-szawie tzw. Centrum Doskona³oœci, które przygotuje pro-pozycjê strategii energetycznej dla dziesiêciu krajów Œrod-kowo-Wschodniej Europy (ang. Central East Europe, st¹d skrót CEE), które zg³osi³y zamiar wst¹pienia do Unii Euro-pejskiej (UE). S¹ to:

1. Bu³garia (BG) 6. £otwa (LAT) 2. Republika Czeska (CZ) 7. Polska (PL) 3. Estonia (EST) 8. Rumunia (R) 4. Wêgry (H) 9. S³owacja (SK) 5. Litwa (LIT) 10. S³owenia (SL) Wszystkie te kraje w ostatnich latach przesz³y tzw. trans-formacjê ekonomiczn¹ od gospodarki centralnie sterowa-nej do gospodarki rynkowej i w zwi¹zku z tym maj¹ wiele wspólnych doœwiadczeñ historycznych z ostatnich lat. Bli-ska wspó³praca miêdzy tymi krajami w zakresie energetyki

Prof.dr in¿. Marek Jaczewski

Dr in¿. Tomasz Golec

CENERG

Prace nad strategi¹ energetyczn¹ dla Europy

Œrodkowo-Wschodniej

zosta³a rozpoczêta w ramach Œwiatowej Rady Energetycz-nej (WEC – World Energy Council) ju¿ w 1990 r. Do Regionu CEE nale¿a³y ponadto kraje by³ej Jugos³awii poza S³oweni¹. Do krajów nowo wstêpuj¹cych do Unii Euro-pejskiej nale¿¹ jeszcze Cypr i Malta z rejonu Morza Œró-dziemnego, ale ich historia by³a zupe³nie inna ni¿ wy-mienionej dziesi¹tki.

Na rysunku 1 pokazano usytuowanie krajów Regionu w Europie. Jak widaæ po³o¿ony on jest w œrodku Europy po-miêdzy bogat¹ w zasoby surowców energetycznych Rosj¹ i zu¿ywaj¹c¹ du¿e iloœci energii Europ¹ Zachodni¹. W tej sytuacji przez Region CEE bêd¹ przep³ywaæ tranzyty ener-gii zarówno w kierunkach wschód-zachód (przep³yw su-rowców energetycznych – g³ównie ropy naftowej i gazu oraz przep³ywy energii elektrycznej w celu wyrównywania dobowych szczytów obci¹¿enia) jak i pó³noc-po³udnie (w celu wyrównywania sezonowych zmian obci¹¿enia na ogrze-wanie w zimie i klimatyzacjê latem).

strona

778

2003

Tabela 1

1) _{TPES - Total Primary Energy Supply - ca³kowite zu¿ycie energii pierwotnej} 2) _{1Mtoe = 11,63 TWh (ekwiwalent miliona ton ropy naftowej (przypis}

redakcji)

3) _{PKB – Produkt Krajowy Brutto w mld USD}

95 wg si³y nabywczej z³otego,

a nie kursu wymiany bankowej

4) _{Dane z 1999 r.}

Przyst¹pienie do Unii Europejskiej

G³ównym zadaniem CENERG jest zaproponowanie za-³o¿eñ takiej strategii energetycznej dla dziesiêciu nowo wstê-puj¹cych krajów, która zapewni³aby na przysz³oœæ stabilne zaopatrzenie tych krajów w energiê i w³¹czy³a je do wspól-nego europejskiego rynku energetyczwspól-nego.

Unia Europejska jest obecnie w znacznej mierze uzale¿-niona od importu energii, g³ównie z Bliskiego Wschodu i Ro-sji. Obecnie import energii w bilansie energetycznym UE stanowi ok. 50%, a oczekuje siê, ¿e wzroœnie do 2030 r. do ok. 70%. UE na import energii wydaje obecnie rocznie ok. 240 mld euro [1].

Obecne zapotrzebowanie energii przez kraje Unii Euro-pejskiej jest pokrywane w 41% przez paliwa ciek³e, w 22% gaz ziemny, a w 16% przez paliwa sta³e, w 15% energiê j¹drow¹ i ok. 6% przez odnawialne Ÿród³a energii (RES). Jeœli nic nie zostanie zrobione, to w 2030 r. struktura bilan-su pozostanie podobna: 38% paliwa ciek³e, 29% gaz ziem-ny, 19% paliwa sta³e, 8% RES i ok. 6% energia j¹drowa.

D³ugofalowa strategia Unii Europejskiej [1] zawiera po-ni¿ej wymienione g³ówne tezy i postulaty.

1. Unia Europejska musi zbilansowaæ Ÿród³a zasilania i za-proponowaæ przejrzyste dzia³ania po stronie pozyskania i u¿ytkowania energii.

2. Trzeba zmierzaæ do wprowadzenia zmian w zachowaniu odbiorców poprzez stymulacje podatkowe dzia³aj¹ce w kierunku bardziej racjonalnego korzystania z energii i uwzglêdniania potrzeb ochrony œrodowiska.

3. Sektory komunikacji (transportu) i budownictwa musz¹ siê w³¹czyæ w aktywne dzia³ania na rzecz polityki ener-getycznej, zw³aszcza w zakresie „czystej energii”. 4. W zakresie przeciwdzia³ania „podgrzewaniu atmosfery

ziem-skiej” nale¿y podwoiæ wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii (RES) – do 12% i zwiêkszyæ stosowanie energii elek-trycznej z 14 do 22%. Jeœli obecna stagnacja bêdzie trwa-³¹, to udzia³ RES pozostanie na poziomie 7 – 10%.

5. W dziedzinie energetyki j¹drowej niezbêdny jest postêp w sprawie bezpiecznego sk³adowania odpadów. 6. W dziedzinie paliw ciek³ych i gazowych potrzebna jest

budowa nowych ruroci¹gów i portów oraz budowa zbior-ników na strategiczne zapasy gazu (analogicznie jak dla paliw ciek³ych).

7. Postêp techniczny mo¿e zmniejszyæ wp³yw importu na strategiê energetyczn¹.

Zasadnicz¹ spraw¹ jest efektywnoœæ wykorzystywania energii pierwotnej mierzonej jako zu¿ycie energii pierwot-nej na jednostkê PKB (Produktu Krajowego Brutto). W UE na 1 USD PKB zu¿ywa siê ok. 0,2 kgoe, podczas gdy w Re-gionie od 0,43, w Bu³garii do 0,19 w S³owenii, a œrednio ok. 0,3, to jest o ok. po³owê wiêcej. Bardziej efektywne wykorzystywanie energii pierwotnej musi byæ jednym z za-sadniczych celów dla Regionu.

Wœród postulatów wysuwanych przez UE ma³o realne wydaje siê tak znaczne zwiêkszenie udzia³u odnawialnych Ÿró-de³ energii w wytwarzaniu energii elektrycznej [5]. W krajach Europy Zachodniej udzia³ ten te¿ nie jest tak znaczny, mimo ¿e znacz¹c¹ rolê odgrywaj¹ tam elektrownie wodne (we Francji ok. 40%, we W³oszech ok. 40% itd.). W Polsce nie ma Alp ani Pirenejów i tak znaczny udzia³ energii wodnej jest niereal-ny. Udzia³ pozosta³ych odnawialnych Ÿróde³ energii w Europie jest minimalny i jest ona znacznie dro¿sza od energii elektrycz-nej wytwarzaelektrycz-nej w elektrowniach wêglowych [5].

Bardzo w¹tpliwa jest celowoœæ szerokiego u¿ytkowania gazu do wytwarzania energii elektrycznej nawet w uk³adach parowo-gazowych ze wzglêdu na wysoki koszt i przewidy-wany dalszy wzrost cen tego paliwa, które bêdzie bardziej potrzebne do innych celów (dla przemys³u chemicznego, rol-nictwa i transportu drogowego), zwi¹zany z tym wzrost kosz-townego importu i coraz wiêksze uzale¿nianie Polski od tego importu na przysz³oœæ. Znacznie korzystniejsze jest wprowa-dzenie elektrowni j¹drowych, jak to ju¿ zrobi³y Czechy, Wê-gry i bardzo wiele krajów europejskich.

Mo¿na przewidywaæ, ¿e po przyst¹pieniu do UE szybko wzroœnie zu¿ycie energii elektrycznej na mieszkañca. Takie zjawisko wyst¹pi³o ju¿ po przyjêciu do UE poprzedniej gru-py krajów ok.1970 r. W tabeli 2 i na rysunku 2 pokazano szybki wzrost zu¿ycia energii elektrycznej w Hiszpanii, Grecji i Portugalii. Jest to efekt wyrównywania poziomu ¿ycia wskutek integracji

ród³o: [2] Electricity Information, IEA Paris 2001

– brak danych dla CZ i SK, gdy¿ wtedy istnia³a jeszcze Czechos³owacja Zu¿ycie energii elektrycznej na mieszkañca w wybranych krajach

(KWh/mieszkañca).

Tabela 2

W tabeli 1 podano wybrane dane charakteryzuj¹ce kra-je Regionu.

strona

779

grudzień

2003

Mo¿na siê zatem spodziewaæ, ¿e tak¿e w Polsce zu¿y-cie energii elektrycznej na mieszkañca szybko zbli¿y siê do poziomu UE ok. 5000–6000 kWh na mieszkañca, osi¹ga-nego ju¿ przez Czechy. Pozostaje pytanie, kiedy taki po-ziom osi¹gniemy. Mo¿na siê spodziewaæ, ¿e ok. 2020 r. Oznacza³oby to wzrost produkcji do ok. 240 TWh rocznie. Szacuje siê, ¿e bêdzie to wymaga³o zainstalowania ok. 14 GW nowych mocy, uwzglêdniaj¹c koniecznoœæ wycofy-wania z eksploatacji przynajmniej ok. 5 GW w przestarza-³ych jednostkach, eksploatowanych ju¿ ponad 30 lat.

Ochrona œrodowiska

Jednym z najwa¿niejszych zagadnieñ, które powinien uwzglêdniaæ przysz³y rozwój Regionu musi byæ ochrona œrodowiska. Jest to typowe zagadnienie, którego nie mo¿-na rozwi¹zaæ w skali jednego kraju, ale które musi byæ roz-wi¹zane w skali regionu lub nawet ca³ego kontynentu.

Jest to wyraŸnie widoczne na przyk³adzie Polski, która jest pod tym wzglêdem typowym przyk³adem dla naszego Regionu. Te same problemy maj¹ nasi s¹siedzi i pozosta³e kraje Regionu.

Polska od ponad 10 lat prowadzi intensywn¹ politykê proekologiczn¹. W latach 1990 – 1998 zmniejszono pobór wody o ponad 20%, a iloœæ nie oczyszczonych œcieków o ponad 68%. Od kilku lat utrzymuje siê sta³a tendencja do zmniejszania emisji zanieczyszczeñ powietrza przez zak³a-dy przemys³owe. Emisja dwutlenku siarki zmniejszy³a siê o ponad 46%, a tlenków azotu o ponad 27%. Polska spe³-ni³a przyjête zobowi¹zania na rok 2000.

Istotnym ograniczeniem w rozbudowie elektroenerge-tyki opartej w ponad 90% na elektrowniach i elektrocie-p³owniach spalaj¹cych wêgiel kamienny i brunatny, a tak¿e gaz ziemny, bêd¹ ostre wymagania w zakresie emisji ga-zów cieplarnianych, a zw³aszcza dwutlenku wêgla. Za g³ów-ne gazy cieplarniag³ów-ne uwa¿a siê dwutleg³ów-nek wêgla, metan i podtlenek azotu. Energetyka zawodowa jest najwiêkszym emiterem dwutlenku wêgla i dwutlenku siarki.

Trzeba jednak przypomnieæ, ¿e ok. 1/3 budynków miesz-kalnych na wsi i w ma³ych miastach ogrzewana jest indy-widualnymi piecami opalanymi g³ównie wêglem i koksem bez ¿adnego oczyszczania spalin. W ten sposób spalane

jest ok. 10 Mt wêgla i nieznana, ale równie¿ tego rzêdu iloœæ drewna (przede wszystkim odpadów z gospodarki le-œnej). Spalanie drewna powoduje emisjê gazów cieplarnia-nych, ale jest przyk³adem wykorzystywania energii odna-wialnej z odpadów leœnych.

Propozycje

Na zakoñczenie warto podaæ kilka sugestii, które ju¿ wynik³y podczas dwóch pierwszych spotkañ krajów uczest-nicz¹cych w wspólnej pracy oœrodka CENERG.

1. Europejskie problemy energetyczne mog¹ i powinny byæ rozwi¹zywane wspólnie przez wszystkie kraje Europy i nie powinno siê ich ograniczaæ tylko do obec-nych cz³onków UE i 10 krajów kandyduj¹cych. Stra-tegia energetyczna musi byæ otwarta tak¿e dla wszystkich krajów europejskich, ale w pewnym stop-niu tak¿e dla zainteresowanych ni¹ krajów s¹sied-nich Pó³nocnej Afryki i Azji.

2. Zale¿noœæ krajów europejskich od importu energii pierwot-nej mo¿na zmniejszyæ przez lepsze wykorzystanie zaso-bów naturalnych krajów Regionu wstêpuj¹cych do UE. 3. Bilans energii elektrycznej UE mo¿na z³agodziæ dziêki

prze-suniêciu w czasie o ok. 3 godziny dobowych szczytów obci¹¿enia pomiêdzy Rumuni¹ a Portugali¹, a tak¿e sezo-nowych miêdzy Szwecj¹ i W³ochami, i wykorzystanie dla tego celu istniej¹cych sieci przesy³owych w Regionie. 4. Wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii bêdzie

sil-nie zale¿eæ od ich ekonomicznej op³acalnoœci.

5. Powiêkszenie Unii Europejskiej o 10 krajów Regionu otwiera pomost pomiêdzy Wschodem a Zachodem w Eu-ropie nie tylko w dziedzinie energetyki, ale tak¿e dla wszelkiego rodzaju komunikacji, a tak¿e handlu, prze-p³ywu towarów i migracji ludnoœci

6. Powiêkszenie Unii Europejskiej powinno doprowadziæ do wyrównania poziomów ¿ycia, wzrostu u¿ytkowania energii elektrycznej i bardziej efektywnego wykorzysta-nia energii.

LITERATURA

[1] Towards a European Energy Strategy, Green Paper, European Communities 2001

[2] Electricity Information. IEA, Paris 2001

[3] Energy Balances of OECD Countries 1998-1999, IEA 2001 [4] Energy Balances of NON-OECD Countries 1997-1998, IEA

2000

[5] Renewable energy Renewable Energy Targets, WEC State-ment 2003

[6] Soliñski J.: Sektor Energii w Polsce, Polski Komitet WEC, Warszawa 2002

[7] Jaczewski M.: Rozwój sektora energii w Polsce w drugiej po³owie XX wieku, Energetyka 2002, z.2

Rys. 2. Zu¿ycie energii elektrycznej na mieszkañca w wybranych krajach Europy

w okresie poprzedniego powiêkszania UE