Palmyra

Michał Gawlikowski,Michał

Pietrzykowski,Marek Barański

Palmyra

Informator Archeologiczny : badania 18, 201-202

2 0 1 -P o l t k i S t a c j a A r c h e o lo g u Sr M iie im o - a o r s k l a j UH v K a irz e и w y k o p a lisk a c h u d z i a ł w z i ę l i ! d r S te f a n J a k o b i e l s k i , Гакła d A r c h e o lo g ii Ś ró d z ie m n o m o rsk ie j PAN - k ie ro w n ik w y k o p a lis k , d r W łodzim ierz G odlew ski (Muzeum Narodowe w W a rsz a w ie ), .mgr Bogdan Ż uraw ski (Z a k ła d A r c h e o lo g ii Ś ró d z ie m n o m o rsk ie j PAN) - a r c h e o lo d z y , d r in * . S t a n i ­ s ła w K edeksza - a r c h i t e k t , l n ż . Z bigniew D o liń s k i - f o ­ to g r a f * Ze s t r o n y S u d a ń s k ie j S łu żb y S t a r o ż y t n o ś c i - i n ­ s p e k to r Mahmud a t- T a y y e b . Sezon 22*01.1994 r . - 2 5 .0 2 . 1984 r . B ad an ia w ykopaliskow e prow adzono na c z t e r e c h s ta n o w is k a c h a r c h e o lo g lo tn y c h w o b r ę b ie p o l s k i e j k o n c e s ji w S t a r e j D o n g o li.

1- S ta n o w isk a K o ś c ió ł na P la n ie K rzyża

K o n ty n u a c ja p ra c * O d s ło n ię to i udokumentowano środkow ą c z ę ś ć k o ś c i o ł a . P ra c e o b j ę ł y ró w n ie ż u s u n i ę c i e w c z ę ś c i w sc h o d n ie j b u d o w li wydmy p i a s z c z y s t e j p o w s ta łe j tam po p rz e rw a n iu b a ­ d a ń w s e z o n ie 1 9 7 3 /7 4 , a t o w c e l u p r z e ś l e d z e n i a 1 a n a l i z y z a s ię g u s t a r s z e j zabudowy na tym s t a ­ now isku ( o d k ry ta p o d c z a s u b i e g ł e j k am p a n ii Budowla z C e g ły W ypalanej BX). Wziąwszy pod uwaoę f a k t , że p o łu d n io w ą i z a c h o d n ią c z ę ś ć k o ś c i o ła odkopano w 1982 1 1983 r . ponad 3 /4 p o w ie rz c h n i b u d o w li j e s t o b e c n ie d o s t ę p n e . C z ę śc io w e j r e k o n s t r u k c j i murów K o ś c io ła n a p l a n i e K rzyża dokony­ w ano, m ając p r z e d e w s z y s tk ie n a c e l u z a p o b ie ż e n ia wtórnemu zaw lew anlu o b ie k tu p r i e z p ia s e k *

W c z ę ś c i śro d k o w ej k o ś c i o ła o d k r y to zachow aną ln s i t u je d n ą z ( o r y g i n a l n i e c z te r e c h ) baz kolumn tw o rz ą c y c h r o d z a j w ie lk ie g o c ib o r iu m nad c e n t r a l n ą p a r t i ą b u d o w li, z a w ie r a ją c ą n i e z sc h o ­ wany o b e c n ie e le m e n t k u lto w y ( k r z y ż ? ) . D z ię k i temu o d k ry c iu kommemoratywny c h a r a k t e r k o ś c io ła u z y s k a ł dodatkow e p o tw ie r d z e n ie * W ewnątrz b u d o w li z n a le z io n o d a l s z e zw alone e le m e n ty a r c h i t e k ­ to n i c z n e ( k a p i t e l e , b a z y , k o lu m n y ), k tó r y c h i l o ś ć w z r o s ła o b e c n ie d o 75 o b iektów * Na p o d sta w ie te g o m a t e r i a ł u u d a ło s i ę u s t a l i ć i s t n i e n i e ( i opracow ać c z ę ś c io w ą r e k o n s t r u k c j ę ) portyków o tw a r ­ ty c h do w ew nątrz n a o su w g ó r n e j k o n d y g n a c ji p o sz c z e g ó ln y c h ram ion k r z y ż a , j a k i tw orzy p la n k o ś ­ c i o ł a .

P rzy pomocy so n d a ż y b adano zabudowę pod p o sa d zk ę K o ś c io ła na P l a n i e K rz y ż a , a m ianow icie r e l i k t y K o ś c io ła o P o sa d z c e K am iennej z VZ1 w n . e . (w yróżniono dw ie fa z y je g o z a ł o ż e n i a ; s t a r ­ s z ą o p r z e d z i a ł a c h nawowych w yznaczonych kolumnami g ran ito w y m i i p ó ź n i e j s z ą z a w ie r a ją c ą f i l a r y c e g l a n e j k o n s t r u k c j a f i l a r ó w d o w odzi, Że b y ły t u ju ż s k l e p i e n i a k o p u ło w e, je d n e z n a jw c z e ś n ie j­ sz y c h w n u b i j s k i e j a r c h i t e k t u r z e s a k r a l n e j ) o r a z Budowlę z C egły W ypalanej (BX) z o k re su c h r y s ­ t i a n i z a c j i k r ó le s tw a M a k u rii (VI w n . e * ) . C hodzi t u z a ło ż e n ie konunerooratywne o n iesp o ty k a n y m do­ ty c h c z a s p l a n i e . D z ię k i sz c z e g ó ło w e j a n a l i z i e murów u d a ło s i ę u s t a l i ć , że o d k r y te w 1973 i . k r y p ty i a p s y d ą uży tk o w an e n a s t ę p n i e p r z e z K o ś c ió ł o P o sa d z c e K am iennej pochodzą o r y g i n a l n ie ze w spom nianej b u d o w li BK. Tak w ię c ,p o d c z a s gdy w sch o d n ia c z ę ś ć b u d o w li BX p o św ię co n a kommetnoracji pochówków w k r y p ta c h p rzy p o m in a z a ł o ż e n i e k o ś c i e l n e , j e j z a c h o d n ia c z ę ś ć z a w ie r a ją c a m .ln , dwa p e r a l e l n e p o m ie s z c z e n ia o r ie n to w a n e n a o s i p ó łn o c - p o łu d n ie n i e z n a jd u je a n a l o g i i w budow nictw ie sa k ra ln y m te g o o k r e s u . H a rto p o d k r e ś l i ć ta k ż e d o j r z a ł ą t e c h n ik ę budow laną w z a k r e s ie o perow ania c e g ł ą w y p alan ą ju ż w ta k wczesnym o k r e s i e . Św iadczyć by t o m ogło o t r a d y c j i s to s o w a n ia te g o ma­ t e r i a ł u w D o n g o li w c z a s a c h p r z e d c h r z e ś c ij a ń s k i c h (tz w . k u l t u r a T a n q a sl) I n a c z e j n iż w N ubii P ó łn o c n e j, a zatem o r o z w i j a n i u t u z n e r o lc k le j t r a d y c j i b u d o w la n e j, k tó r y t o f a k t n ie u z y s k a ł d o ty c h c z a s a r c h e o lo g ic z n e g o p o t w i e r d z e n i a .

2 . S ta n o w isk o _ tz w Łe_Keęzet

P ra c e w tym s e z o n ie dofinansow yw ane p rz e z S udaóską S łu ż b ę S t a r o ż y t n o ś c i , m ia ły n a c e ­ lu g łó w n ie d o k o n a n ie z a b e z p ie c z e ń budynku i u m o ż liw ie n ie z w ie d z a n ia w n ę trz a g ó r n e j k o n d y g n a c ji. Kontynuowano p r a c e r e k o n s tr u k c y jn e podw órca i o c z y s z c z a n ie t e r e n u p rz e d f a s a d ą z a c h o d n ią .

3. S ta n o w is k o ^ K o ś c ió ł_P ó łn o c n o * îa ç h o d n i_ X II_ w .

K o n ty n u a c ja p r a c wykopaLlekowych r o z p o c z ę ty c h w u b i e g ł e j k am p an ii za pomocą so n d a ż y , n a w a rs tw ie ń s p r z e d o k r e s u budowy o b i e k t u . O d k ry to p o z o s t a ł o ś c i d u ż e j b u d o w li z c e g ły m ie s z a n e j, d a to w a n e j n a o k r e s k la s y c z n y c h r z e ś c i j a ń s k i . P la n te g o z a ło ż e n ia s u g e r u j e , że n i e c h o d z i tu o w c z e ś n ie js z y k o ś c ió ł*

O d k ry to r o z l e g ł e c m e n ta rz e z o k r e s u k la s y c z n e g o (IX -X I w .) na p ółnocny-w schód od m i a s t a , r o z ło ż o n e wokół w y so k ie g o komu H, n i e badanego j e s z c z e p r z e z e k s p e d y c ję . Odkopane g r o ­ by (TNH 1-2) o s k le p io n y c h n i s k o kom orach z szybem od s t r o n y z a c h o d n ie j z a w ie ra ły ja k s i ę wy­ d a j e pochów ki m nichów. Dokonano ta k ż e sz czeg ó ło w y ch pom iarów p ó łn o c n o -w sc h o d n ie j c z ę ś c i te r e n u k o n c e s j i p o l s k i e j i u s t a lo n o nowy p r z e b i e g g r a n i c b ad an eg o o b s z a ru .

S Ï H I A

PALMYRA P o lsk a S t a c j a A r c h e o lo g ii Ś ró d ziem ­

n o m o rsk ie j UH w K a irz e

M isja w s k ł a d z i e ; d o c - d r h a b . M ic h ał G aw likow ski (Uni­ w e r s y t e t H arsza w sk i) - k ie ro w n ik w y k o p a lisk ; d r K ic h a ł P ie trz y k o w s k i - a rc h e o lo g * mgr i n ż . a r c h . Kurek B arań ­ s k i . bezon badań 2 2 .0 3 .1 9 8 4 r . do 3 1 .0 5 .1 9 0 4 r .

ü t î £

-Kontynuowano p ra c e nad o d sła n ia n ie m położonego w południow o-w schodniл s e k to rz e Obozu Dio­ k l e c ja n a , s p ic h le r z a legionow ego ł h o rre u » le g io n ie ! « odkryw ając łą c z n i e z p o p rz e d n ik i ksjnp&nla»! 3/4 lego p o w ie rz c h n i. O d s ło n ię to 5 sp o śró d 7 f ila r ó w r o z d z ie la ją c y c h budowle na dw ie t r a p e z o i d a l - ne nawy o ra z b ra n e s z e ro k o ś c i 2 ,2 5 m, prowadzącą na d z i e d z i n i e c . N ajw ażniejszym e lernente » budow li mą bazaltow e młyny zbożowej s ta n ic h zachowania 1 ś la d y użytkow ania u m o ż liw ia ją p re c y z y jn ą rekon­ s t r u k c j e sposobu ic h fu n k cjonow ania.

Z n alezio n e w c z a s ie badarf elem en ty a r c h ite k to n ic z n e ftt.it· . kolumny) p o z w a la ją na o d tw o rze­ n ie wyglądu budow li i j e j p ie rw o tn e j w ysokości, n a to m ia s t z n a le z is k a drobne f u . i n . moneta c e s a rz a H e r a k llu tz a o ra z b i z a n t y j s k i e lam pki o liw ne) w skazują d a te o s ta te c z n e g o o p u sz c z e n ia budow li na p ie rw sz ą połowi* V II w n .a ,

łł c z a s i e kam panii prowadzono rów nież p ra c e nad u z u p e łn ie n ie ® d o k u m e n ta c ji ś w ią ty n i A l l â t , przygotow yw anej do druku,

H 1 E L U Β Π Τ λ Π λ

P olska Akademia Nauk

i n s t y t u t H i s t o r i i JC d tu ry M a te ria ln e j Z akład A rc h e o lo g ii W ie lk o p o lsk i D epartm ent o f A rchaeology Dniv e r s i t y o f Durham

B adania p r o w a d z ili: d o c .d r h ab . Ja n u az O s to ja -Z a g ó rs k i i d r Anthony Harding* fin a n so w a ła s t r o n a b r y t y js k a

fU n iw e rsy te t w Durham). D rugi se zo n badarf. O sadnictw o

z e p o k i b rą z u ,

w ramach w sp ó łp racy I n s t y t u t u H i s t o r i i K u ltu ry M a te ria ln e j PAN z U n iw ersy tetem w Durhan i D epartam ent A rc h e o lo g ii) kontynuowano b a d a n ia nad przem ianam i Com e k s p l o a t a c j i śro d o w isk a p rz y ­ ro d n iczeg o w epoce b r ą z u , W p ierw szy » e t a p i e ty c h badarf (ro k 1982) p ra c e teren o w e prowadzono na t e r e n i e południow ej A n g lii fKeht 1 B ast S u ss e x ).

ff ro k u bieżącym n a to m ia s t badani&mi c b j ą t o te r e n y p ó łn o c no-v sch o d n ej A n g l i i . P ra ce w ery­ f ik a c y jn e 1 sondażowe re a liz o w a n o n a to m ia s t na t e r e n i e Parku Narodowego - N o rth Y orksa Moors * o k o lic a c h m iejsco w o ści D a m b y . P o p rz ed zające b a d a n ia terenow e s t u d i a a rc h iw a ln e prowadzona w muzeach re g io n a ln y c h p o z w o liły na u s t a l e n i e lic z b y obiektów a rc h e o lo g ic z n y c h w t e j c z ę ś c i i n t e ­ r e s u ją c e g o n a s m akroregionu o sa d n ic z e g o . U sta lo n o m ia n o w ic ie , l ż na zboczach wzgórz o ta c z a ją c y c h m iejscow ość Damby znajdow ać s i e winno o k o ło 1500 ró żn eg o ro d z a ju o b iek tó w a r c h e o lo g ic z n y c h , a w ięc zarówno kurhanów, wałów kam iennych 1 ziemnych p o z o s t a ł o ś c i systemów p ó l z e p o k i b rą z u i t p , N związku z tym p o d ję to w tym r e jo n ie szczegółow e b a d a n ia in w e n tary zacy jn o -so n d ażo w e m ające na c e lu zarówno we ry f i kac je ' zebranych danych arc h iw a ln y c h ja k rów nież u z y sk a n ie m a te ria łó w do d a to - warf C -M . И t r a k c i e ty c h badarf zw eryfikow ano, z lo k a liz o w a n o i o d k ry to w zumie 682-dwa o b ie k ty w tymt 601 kurhanów z e p o k i b r ą z u , 12 fragmentów domostw datow anych w stą p n ie na p o d sta w ie z e ­ branych m a te ria łó w rów nież n a epoką b r ą z u , 69 fragmentów wałów 1 nasypów ziem nych w yznaczając cych z a s ią g i o sad ja k p ó l uprawnych ttz w . F ie ld S y ste m ). Wykonano rów nież szczegółow y p la n h i - psom etryczny teren ó w o b ję ty c h badaniam i Ipow. 5 km *), na k tó r y n a n ie s io n o n a s tę p n i« w s z y s tk ie o d k ry te i zw eryfikow ane o b ie k ty a r c h e o lo g ic z n e . B adania sondażowe z uwagi n s b ra k środków f i ­ nansowych o g ran iczo n o je d y n ie do p o b ra n ia m a te ria łó w do datowarf C -14.

Równolegle z pracam i a rc h e o lo g ic z n y m i re a liz o w a n o rów nież z a k ro jo n e na s z e ro k ą s k a le b a d a n ia nad r e k o n s tr u k c ją środow iska p rz y ro d n ic z e g o , w k tó ry c h b r a l i rów nież u d z ia ł p a ly n o lo - dzy z D epartam entu G e o g ra fii U n iw e rsy te tu w Durham. W t r a k c i e ty c h p ra c u s ta lo n o i z w e ry fi­ kowano l o k a l i z a c j e d o ty c h c z a s wykonanych p r o f i l i p a ly n o lo g ie znyс h (28) i po b ran o m a te r ia ły do dwóch k o le jn y c h , k tó r e z lo k a liz o w a n e z o s ta ły w r e j o n i e prowadzonych w b r ^ sz c z e g ó ło w y c h badarf we ry 11kacy j no-sonda iowych.

Badania będą kontynuowane w 1985 r*

W Ł O C H Y

F o lsk a Akademia Nauk

I n s t y t u t H i s t o r i i K u ltu ry M a te ria ln e j U n iw e rsy te t Wenecki

B a d an ia, pod ogólnym kierow nictw em p r o f .d r, W itolda BenEla i p r o f , dr, G ,T rą v e rs a rie g o , p ro w a d z iła d r J a d ­ wiga Raiihutowa o ra z mgr Tadeusz Baranow ski 1 mgr M aria H ulew icz< a ze s tr o n y w ło s k ie j p raco w n icy , a b so lw en ci 1 s tu d e n c i U n iw e rsy te tu W eneckiego. B adania f i n a n s o ­ wała s t r o n a w ło sk a . D rugi sezon p ra c w ykopaliskowych na t e r e n i e jed n eg o z w czesn o śred n io w ieczn y ch ośrodków m ie js k ic h W en ec ji.

Kontynuowano p o lsk o -w ło sk ie p ra c e a r c h e o lo g ic z n e nad p oczątkam i W en ecji. No w yspie Mu­ ra no. przed b a z y lik ą S, H a ria i S.D onato ro z sz e rz o n o iw k ie ru n k u południowym) wykop badawczy

г roku 1983, Uchwycono południow y z a s ią g budow li łzapewne b a p ty s ts r iu m ) , o d s ł o n i ę t e j u p rz e d n io

fra g m e n ta ry c z n ie . N a tra fio n o na fundamentowa p a r t i e muru kam iennego 1 co n a jm n ie j p ią ć p o z io ­ mów posadzek wapiennych we w n ętrzu o b ie k tu o ra z d a ls z e t t z y bazy kolumn k am len n o -co g lan y ch , ż*

ślad am i k ilk u f a z przebudowy. Jedna z baz zwJerfczona b y ła w tó rn ie u ż y tą marmurową p ły tą (X-XI w .), p ię k n ie Zdobioną ornamentem p l e c i o n k i . Uchwycono ważne p o w iązan ia s t r a t y g r a f i c z r e elem en­ tów a r c h i t e k t u r y kantiennej i p osadzek.

Zbadano k ilk a n a ś c ie grobów i różnych okresów użytkow ania p rz y k o ś c ie ln e g o c jn e n ta r^ a . Εν— chówki wyposażone b y ły je d y n ie w ró żań ce i m e d a lik i, w jednym przypadku o d k ry to c e g la n e p r z y ­ k r y c ie g ro b u , w k tó ry » pochowano k ilk u zm arłych. Uzyskano nowe dane d o ty c z ą c e form ow ania s*e w czesnośredniow iecznego ośro d k a m ie js k ie g o na H urano, migdzy innymi zw iązano z rozwojem pro d u k ­ c j i s z k lą na t e j w yspie.

Z ab y tk i p o z o s ta ją w W enecji, a b ad an ia Mają być kontynuow ane.

KU RANO-WENECJA

San Donato Stanow isko 1

DAMBY