Zbigniew Pianowski
Kraków - Wawel, rejony I, V/B, IX, XI,
XII, AZP
102-56/-Informator Archeologiczny : badania 26, 73-75
Informator Archeologiczny 73
K o s z a lin , s t. 2 3 -3 6 Wojewódzki K onserw ator Zabytków
A Z P 14-21/19 M uzeum O kręgow e D ział A rcheolo
giczny w Koszalinie
B adania prowadzili m gr m gr H enryk Jan o ch a i F ranciszek Lacho wicz. Nadzór architektoniczny sprawowali m gr inż. Andrzej Fijał kowski i inż. Rafa! Kąsinowski. Finansow ane przez Wojewódzkiego K onserw atora Zabytków w Koszalinie. Kaplica zakonu cysterek z końca XIII w., kościół zanikowy z początku XVII w., obecnie cer kiew praw osław na.
Kościół został wzniesiony w 1. 1602-1609 przez księcia bpa F ranciszka I obok zam ku zbudowanego w 1. 1569-1582. Posadowiono go na fundam entach zniszczonej po reformacji kaplicy kalsztornej zakonu cysterek, wzniesionej w końcu XIII w. Po wielkim pożarze m iasta i zam ku w 1718 r. ponownie odbudowano kościół zamkowy, który po dalszych przeróbkach w czasach nowożytnych przetrw ał do dnia dzisiejszego.
W związku z prowadzonym rozpoznaniem jego w nętrza oraz pracam i rem ontow ym i zaistniała potrzeba wstępnego rozpoznania jego części zalegających pod ziemią. W 1992 r. podjęto badania wykopaliskowe typu archeolog!czno-architektonicznego. Założono 2 wy kopy — jeden wew nątrz kościoła przy północnej ścianie fundam entowej, drugi naprzeciw ko, po zew nętrznej stronie tej samej ściany, n a posesji po byłym klasztorze i zam ku biskupim . Stwierdzono, że w nętrze kościoła w czasach nowożytnych podniesione zostało o ok. 2,5 m przez nasypanie piasku, gruzu i ziemi, zaś zew nętrzny teren zamkowy podwyż szono od ok. kilkudziesięciu cm do prawie 1,2 m od strony północnej. B adania potwierdziły również wcześniejsze założenia architektów, że kościół zamkowy był św iątynią dwupozio mową. W części podziemnej kościoła odsłonięto w jego m urze północnym niszę ostrołuko- wą ze śladam i otw oru wejściowego oraz uchwycono posadzkę ceglaną niższej kondygnacji. O tw ór wejściowy uchwycono również w wykopie po zew nętrznej stronie północnej ściany. O dkryto tu również posadzkę ceglaną ułożoną n a wzór jodełki, k tó ra stanow iła prawdopo dobnie poziom dziedzińca zamkowego. Głębokość jej zalegania w przybliżeniu odpowiada poziomowi posadzki odkrytej wew nątrz kościoła. Uważamy, że odkryte od strony północnej wejście do dolnej kondygnacji kościoła prowadziło z pomieszczeń zamkowych, w większo ści posadowionych od tej strony.
W obu wykopach w przem ieszanych w arstw ach zebrano pew ną ilość drobnych ułam ków naczyń glinianych, siwaków i ceglastych z polewą, sporo kości zwierzęcych i cegla nych k ształtek gotyckich.
W przyszłości zarówno w kościele, jak i na całej posesji byłego klasztoru i zam ku bisku piego przewidiye się prowadzenie szerszych i kompleksowych prac wykopaliskowych a r ch eologiczno-arch itekton icznych.
r
K oszanow o, st. t l , gm. Śmigiel, woj, leszczyńskie patrz młodszy okres przedrzymski — okres wpływów rzymskich K raków -B ieżanów , st. 27 patrz środkowa i późna epoka brązuK ra k ó w -W a w e l, r e jo n y I, V/В , Państw ow e Zbiory S ztuki na Wawelu IX, XI. X II
A Z P 1 0 2 -5 6 /—
Badania archeologiczne i nadzór prac instalacyjnych prowadził Dział Archeologii Państwowych Zbiorów Sztuki n a Wawelu kierowany przez dr. Zbigniewa Pianowskiego (autor spraw ozdania). Finansow
a-74 Wczesne średniowiecze
ne prze г Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu. Czterdziesty trzeci sezon badań. Grodzisko gł. EX-XIII w., zamek gotycki i nowożytny. R e jo n I, p iw n ic a „ K a z im ie rz o w s k a ” pod południowo-wschodnim narożnikiem dziedzińca arkadowego (mgr B eata Kwiatkowska, m gr Jan u sz Firlet). Zakończono odgru zowywanie gotyckich piwnic, połączonych wspólnym sklepieniem w XVI w., oraz rozpoczę to badania archeologiczne n a wykopie 1/92, usytuow anym w północno-zachodnim naroż n ik u piw nic. E ksplorow ano zespół naw arstw ień gliniastych ze śladam i ko n stru k cji drew nianych, stanowiący prawdopodobnie fragm. wału obronnego z 2 poł. XIII w. (1265?).
Prace będą kontynuow ane.
R e jo n V/В , p r z e d r o m a ń s k i k o ś c ió ł „B ” pod południowym ryzalitem budynku n r 5 (mgr Stanisław Kozieł, Mieczysław Fraś). Kontynuow ano uzupełniające badania archeolo giczne, prowadzone w 1. 1990-1991. Eksploracje koncentrow ały się w rejonie południow e go odcinka m uru nawy rotundy (sondy 4b i 4c). Na niewielkim obszarze przebadano naw arstw ienia wczesnośredniowieczne i starożytne do powierzchni skały, odsłaniąjąc je d nocześnie fragm. lica partii nadziem nej i fundam entu nawy. Stwierdzono m .in. dwie w ar stwy destrukcyjne, z których pierw sza stanow i zapewne ślad przebudowy, druga — o sta tecznej likwidacji świątyni.
R e jo n IX p r z y d ro d z e d o ja z d o w e j od bram y Bernardyńskiej do baszty Złodziejskiej (m gr Andrzej Kukliński). N adzór archeologiczny i badania ratow nicze w ciągu instalacji energetycznej oraz badania archeologiczne w wykopach l a i l b w pobliżu północno-za chodniego narożnika budynku n r 9. W wykopach l a i lb kontynuow ano rozpoznania doty czące system u obwałowań wzgórza: wczesnośredniowiecznego w ału, tzw. wiśłańskiego, oraz w ału XIII-wiecznego, Przeprowadzono analizy dendrochronologiczną (dr M. Krąpiec) oraz C i4 (prof, d r bab. M. Pazdur) elementów palisady w alu „w iśłańskiego”. U zyskane wyniki (po 1025 i 1050 ± 5 0 BP) wydąją się wykluczać przedpiastow ską m etrykę tego um ocnienia, co stoi w sprzeczności z dotychczasowym jego datow aniem .
R e jo n XI, r e z e r w a t św. G e r e o n a pod zachodnim skrzydłem pałacu (mgr Jan u sz Firlet, d r Zbigniew Pianowski). K ontynuacja weryfikacyjnych badań arc h eologiezn o -arch itek to - nicznych z 1. 1990-1991. W północnym ram ieniu tra n se p tu eksplorowano naw arstw ienia wczesnośredniowieczne i starożytne do poziomu skaty (sonda 3a/91-92). Przebadano ta k że wschodnią część komory grobowca zlokalizowanego w pobliżu ołtarza, na osi apsydy północnej. Stratygraficznie m ożna datować ten obiekt na okres budowy kościoła rom ań skiego (tj. ok. poł. XI w.). Wg oceny prof. К. Kaczanowskiego grobowiec zaw ierał pochówek mężczyzny w dojrzałym wieku. W komorze nie stw ierdzono wyposażenia poza śladami drew na (trum ny?). Przem ieszczenie niektórych kości wskazuje, że pochówek mógł być przeniesiony ze starszego grobu w momencie przebudowy św iątyni. Zły sta n zachow ania kości nie pozwolił n a ich podniesienie, w związku z tym komorę zasypano i zrek o n stru o wano pierw otny wygląd nakrycia grobu. O wysokiej pozycji społecznej zm arłego świadczy zarówno usytuow anie grobowca „ad a lta re ”, jak też kultyw owanie tradycji miejsca po chówku jeszcze w XIII w., gdy podczas rem ontu świątyni zaznaczono go w glinianej po sadzce okazałą płytą z piaskowca.
J u ż w r. 1991 stwierdzono, że ołtarz rom ański w apsydzie północnego ram ienia tra n septu spoczywa na m urze starszej, przed rom ańskiej budowli, wykonanym z kam ienia płytowego, spojonego zapraw ą gipsową. Udało się ustalić, iż mam y w tym miejscu do czynienia z narożnikiem obiektu, tworzącym charakterystyczny uskok, odpowiadający w przybliżeniu grubości m uru. W nętrze znajdowało się najprawdopodobniej od strony wschodniej (wychodziło poza obręb rezerw atu). Ponadto stwierdzono, iż wkop na wspo m niany wyżej grobowiec przeciął fundam ent kwadratow ego filara o boku ok. 1,5 m, stojącego 2 m na zachód od m uru przedrom ańskiego. Uwzględniając także fragm , m urów przedrom ańskich odkryte w 1. 1970 i 1986 n a dziedzińcu Batorego m ożna sądzić, iż n a miejscu zajętym ok. poî. XI w. przez bazylikę rom ańską wznosił się wcześniej kom pleks budowli złożony z obiektu o planie zbliżonym być może do krzyża greckiego (kaplica?), filara dźwigającego przypuszczalnie korytarz przewiązki oraz podłużnego budynku m ie szkalnego? Fragm entaryczny sta n zachowania m urów uniem ożliwia bardziej jednoznacz ne określenie form tych budowli, wzniesionych — sądząc po technice w ykonania — przez jeden w arsztat, zapewne w tym samym czasie. Do zespołu tego należy także budowla tzw.
informator Archeologiczny 75
czworokąta z korytarzem , odkryta w 1949 r. w północno-zachodnim narożu dziedzińca arkadowego,
W krypcie wschodniej bazyliki rom ańskiej kontynuow ano odsłanianie Fundamentów pod kolumny sklepienia (wykop 2/90-92), W północnej części k iy p ty zachował się fragm. rom ańskiej posadzki w postaci wylewki zaprawy wapiennej na kam iennym podkładzie. Stwierdzono także glinianą posadzkę ΧΙΙΙ-w ieczną (podobnie jak wokół grobowca oraz w obrębie naw kościoła).
Dokończono odgruzowanie XVI-wiecznej piwnicy w środkowej części rezerw atu (wy kop 4/91-92). Odsłonięto wschodnie zakończenia fundam entów międzynawowych kościo ła, mąjące zarys krzyża, co wskazuje na istnienie masywnych filarów na linii tęczy.
W południowym ram ieniu tra n se p tu eksplorowano naw arstw ienia w czesnośrednio wieczne i starożytne do powierzchni skały (wykop 5a/91-92). W arstw a gliniastego nasypu ze śladam i drew na, osiągąjąca miąższość ok. 1 m, zniw elow ana od góry, stanow i być może pozostałość wału poprzecznego, wydzieląjącego najwyższą część wzgórza.
Wykonywano tak ż e sondaże architektoniczne w północno-w schodnim i południo w o-zachodnim narożniku rezerw atu, a także w przejściu prowadzącym na dziedziniec Batorego.
Prace badawcze znąjdują się na ukończeniu.
R e jo n XI, k r u ż g a n e k północnego skrzydła pałacu (mgr Ja n u sz F irlet, d r Zbigniew Pianowski). Wykop 1/92, założony dla weryfikacji południowo-zachodniego narożnika palatium rom ańskiego („sali o 24 słupach” ). Stwierdzono niwelację naw arstw ień oraz ew entualnie istniejących tam murów, w ykonaną w momencie budowy kam iennego pałacu gotyckiego n a przełomie XIII/XIV w.
R e jo n ΧΠ, d z ie d z in ie c B a to r e g o (mgr Jan u sz F irlet, dr Zbigniew Pianowski). Wykop 1/92 w przejściu do rezerw atu św. Gereona. Odgruzowano część wykopu A. Szyszko-Bohu- sza z r. 1921 i badano stro p zachowanych jeszcze naw arstw ień wczesnośredniowiecznych. Nie stw ierdzono spodziewanych w tym miejscu śladów murów i posadzek przedrom ań- skich, zapewne na sk u tek zbyt głębokiego zniszczenia naw arstw ień podczas dawniejszych badań.
Prace będą kontynuow ane.
L ip ia n y , s t. 1 M uzeum Narodow e w Szczecinie gm . lo c o , w o j. s z c z e c iń s k ie
A Z P 3 9 -09/6
Badania prowadził S. Słowiński. Grodzisko wczesnośredniowieczne. 'Literatura: Materiały Zachodniopomorskie..., s. 249-275.
L ip ie n ie k , s t. 1 U niw ersytet im. Mikołaja Kopernika In-g m . L ic e w o , w o j. t o r u ń s k i e s ty tu t Archeologii i Etnologii w Toruniu A Z P 35-44/1
Badania prowadzili J. Bojarski i W, Chudziak. D om niem ane grodzisko wczesnośredniowieczne (XI-XII w.).
