Lustracje przeprowadzane w klasztorach wielkopolskich w latach 1817–1825, Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, sygn. KA 12 249

klasztorach wielkopolskich w latach

1817–1825, Archiwum

Archidiecezjalne w Poznaniu, sygn.

KA 12 249

Hereditas Monasteriorum 5, 369-381

Lustracje przeprowadzane w klasztorach wielkopolskich

w latach 1817–1825, Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu,

sygn. KA 12 249

W Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu, pod sygn. KA 12 249, zachował się

bar-dzo interesujący, do tej pory niewykorzystany dla badań nad dziejami kasat poszyt

akt zatytułowany Klasztory Spis 1817–25. Jest to teczka zszywana, z kartonową

okład-ką, licząca 347 zapisanych przeważnie dwustronnie, nieliczbowanych kart

papiero-wych (zapisanych po polsku, niemiecku lub łacinie), formatu A4

_.

Zawiera lustracje przeprowadzane na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego

w latach 1817–1825, z polecenia biskupa poznańskiego Tymoteusza

Gorzeńskie-go, przez dziekanów lub landratów, w klasztorach położonych na obszarze diecezji

poznańskiej. Wśród akt znajdują się także wcześniejsze lustracje, przeprowadzane

w latach 1809–1810 z inspiracji władz świeckich Księstwa Warszawskiego – ministra

Spraw Wewnętrznych Jana Pawła Łuszewskiego.

Akta zawierają bardziej lub mniej szczegółowe spisy wyposażenia kościołów i

klasz-torów, w tym spisy biblioteczne sumaryczne lub z podziałem na półki i podaniem

kolorystyki okładek, wycenę przedmiotów (przede wszystkim w dokumentacji

nie-mieckiej).

Lustracje dotyczą 16 następujących klasztorów:

– benedyktynów w Lubiniu;

– bernardynów w Grodzisku, Koźminie, Sierakowie i Wschowie;

– cystersów w Bledzewie, Obrze i Paradyżu;

– cysterek w Owińskach;

– dominikanów we Wronkach;

* Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016. Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the “National Programme for the Development of Humanities” in the years 2012–2016.

1 Na jego temat por. też D. MATYASZCZYK, Sprawozdanie z prac w okresie od lipca do listopada 2013 r., „Here-ditas Monasteriorum”, 3, 2013, s. 549–552.

– franciszkanów w Obornikach i Śremie;

– franciszkanek (klarysek) w Śremie;

– reformatów w Miejskiej Górce (Goruszkach), Rawiczu i Woźnikach.

W poniższej tabeli podano: 1. numery kart (nieliczbowane); 2. datę i miejsce

prze-prowadzenia lustracji lub miejsca wysłania pisma do Konsystorza Jeneralnego

Ar-cybiskupiego Poznańskiego, jeżeli takie oznaczenie występuje na dokumencie; 3.

miejscowość, w której znajdował się lustrowany klasztor, i nazwę zakonu; 4. język

dokumentu; 5. tytuł nadany przez lustratorów. Zachowano także oznaczenia

po-szczególnych dokumentów, np. A, B, C, nadawane przez lustratorów; nie ma reguły

w nadawaniu tych oznaczeń – czasami dotyczą one różnych klasztorów (np.

kolejny-mi literakolejny-mi alfabetu oznaczono klasztor w Lubiniu i dwa klasztory w Śrekolejny-mie), które

lustrował jeden dziekan, albo rodzajów wyposażenia w jednym klasztorze; w

nie-mieckich lustracjach pojawiają się rzymskie oznaczenia poszczególnych działów.

W nawiasach kwadratowych podano informacje uzupełniające.

Jeżeli było to możliwe do ustalenia, podano imiona i nazwiska oraz funkcje

zakon-ników i zakonnic przebywających w wymienionych klasztorach w okresie lustracji.

Nazwiska, a także imiona tej samej osoby są czasami zapisywane na różne sposoby,

zdarza się też, że sami zakonnicy i zakonnice podpisują się różnie w trakcie tej

sa-mej lustracji. Gdy były wątpliwości z odczytem, stawiano znak zapytania [?]. Warto

odnotować, że niektórzy zakonnicy pojawią się w późniejszych latach w klasztorach

znajdujących się w innych miejscowościach.

Interesujące są informacje udzielone przez przeora Falęckiego w klasztorze

cyster-skim w Paradyżu, informujące o pobycie zakonników na poszczególnych parafiach

i o ich prawie powrotu do klasztoru, gdy będą chorzy, starzy lub z innych przyczyn nie

będą mogli wykonywać swoich obowiązków. Klasztor paradyski jako jedyny podaje

też swe zobowiązania wobec długoletnich służących klasztornych, którym

gwaranto-wał opiekę i wysługę po wiernej służbie.

Z lustracji przeprowadzonych w Sierakowie i Paradyżu wynika też, że wykonano

do-kładne rysunki pomiarowe tych klasztorów, wraz z gruntami do nich jeszcze wówczas

należącymi. Można przypuszczać, że również inne klasztory zostały w ten sposób

zin-wentaryzowane. Jednak w omawianych aktach te pomiary się nie zachowały.

Tabela 1. Ar chiwum Ar chidiec ezjalne w P o znaniu , sy g n. K A 12 249, K lasz tor y Spis 1817–25 Lp . Kar ty (nlb .) Da ta i miejsce lustracji Miejsco w ość i zak on Ję zyk Tytuł i za w ar tość dokumentu 1 1r–16r 12 V 1817 Fr austadt W scho w a bernar dyni łacina, polski Copia C athalogi Libr orum Bibliothec a C on ventus V scho wiensis [spis za wier a: miejsc e usta wienia, t ytuł , aut or a, liczbę w oluminó w , na k . 16 podpisy zak onnik ów] 2 16 v– 17 r ni em ie ck i Spec yfikacja [w ymienione obr az y, figur y, na k . 17 podpisy zak onnik ów : Joannes Tacki, gw ar dian, Benedykt Rediger , C ornelius R adoliński, Mar cellus Herr endor ff, P etrus L uzak owski] 3 18r–19r niemiecki In w entarium A. [w ymienione 6 ołtar zy , apar at y k ościelne (w sumie 47 po zy cji); na k . 19 podpisy 5 zak onnik ów , dziekana x. Kr ause i star ost y Br onik owskiego] 4 20r–21v niemiecki In w entarium B. [w ymienione spr zęt y klaszt orne – 71 po zy cji] 5 22r–v niemiecki In w entarium C. [w ymienione spr zęt y klaszt orne – 11 po zy cji] 6 23r–26r niemiecki Fr austadt v om B ernhar diner Klost er [da ta 12 V 1816 [!], w ymienione naz wiska zak onnik ów , laik ów or az służb y klaszt ornej: 1. B enedic tus Rediger , gw ar dian, 2. P at

ormus Milewski, wikar

y, 3. C ornelius R adolinski, 4. Mar cellus Herndor ff ; laic y: 1. Ma tthias Liesz yński, 2. P et er Lisak owski, 3. D ominicus W eiss; służba klaszt orna: 1. An ton P aul , 2. An ton Hensel , 3. Michael K oźmiński, 4. P et er S awicki] 7 27r 20 V 1817 Kościan Lubiń benedykt yni polski Pismo sekr etar za po wia tu k ościańskiego do dziekana śr emskiego x. P olc yna informując e o pr zesłaniu lustr acji klaszt oru w L ubiniu wr az z aneksami 8 28r–v 4 III 1818 Śr em polski Pismo pr zew odnie dziekana śr emskiego x. P olc yna do K onsyst or za Jener alnego Ar cybiskupiego w P oznaniu z pr ot ok ołami odb yt ych lustr acji, kt ór e o znacz ono lit er ami A – lustr acja klaszt oru benedykt ynó w w L ubiniu B – lustr acja klaszt oru fr anciszkanó w w Śr emie C – lustr acja klaszt oru fr anciszkanek w Śr emie 9 29r–30v 3 III 1818 Lubiń Lubiń benedykt yni polski [A .] Lustr ac ya – Kla szt or X X B enedykt ynó w w Lubiniu 3 mar ca 1818 10 31r–32r 10 IV 1818 Ra wicz reformaci ni em ie ck i Ac tam Rawic z in Ref ormat er Klost er [podpisali: zak onnic y B ona ven tur a D embinski, gw ar dian, Z acharias Sk ok owski, wikar y, Vic

tor Maetsch [Ma

tz?], kaznodzieja niemiecki, An

ton K

ucz

yński, kaznodzieja polski,

or az dziekan kr obski x. Kr ajewski] 11 33r–35r 7 III 1810 Ra wicz reformaci łaciński Ac tum C on ventu Raviciani S anc ti P atris F rancisci

Lp . Kar ty (nlb .) Da ta i miejsce lustracji Miejsco w ość i zak on Ję zyk Tytuł i za w ar tość dokumentu 12 36r–37r VI 1809 Ra wicz reformaci polski Regestr r zecz y wsz ystkich znajdując ych się w k on w encie r awickim spisan y w dniach cz er w ca r oku 1809 [ A] i podan

y na kapitułę chocką [w Choczu] [spis w tabelach]

13 37v łaciński In ventarium C on ventus Raviciensis Pr o C apitulo C hoc

ensi Anno D[omi

]ni 1809 [str ona t ytuło w a] 14 38r–39r B. – Regestrum Libr orum Bibliothec e C on ventus Ravic ensis [spis książ ek podzielon ych w edług działó w i k olor ów okładek] 15 40r–56r 10 IV 1818 Ra wicz reformaci ni em ie ck i In ventarium d . Ref ormat er Klost er zu Rawic z [spis obiekt ów w edług działó w I– XIX i w yc ena; w yc ena bibliot eki – każ da szafa osobno; w ar

tość ogółem – 27 411 tal 7 sgr]

16 57r–72v 11–23 IV 1817 Ob ra cyst ersi ni em ie ck i Ac tum Obr a-Abschrif [spis w yposaż enia, w t ym instrumen tó w muz yczn ych, kapitałó w , m.in. k ompet encje w ylicz ono na 13 922 flor enó w 27 sgr; podpisali: Vladislaus v on Zbor owski, opa t, Anz elm W ier zbinski, pr owincjał i x. L

erski, dziekan for

aln y] 17 73r–79r 23 V 1817 Ob ra cyst ersi ni em ie ck i Ac tum Obr a [ opis posz cz ególn ych c el wr az z w yposaż eniem; podpisali W ładysła w Ż or owski, opa t, Alber yk Ciechosz ewski, podpr zeor , E dmund W asielewski, Gabriel P ukaila, pr ez yden t i pr obosz cz oberski, Anz elm W ier zbinski, pr owiz or i pr okur at or , i pr ofesi obersc y St efan Kr ockiewicz, F ranciscus Tomasz ewski, Rober tus Kosmiski, Joannes W enzlewicz; opis pr zedmiot ów z podziałerm na sr ebr o, c ynę , fajans , meble , po w oz y, w yc ena posz cz ególn ych działó w i suma ogólna 1882 złtp [?]] 18 80r–106r 1817 Ob ra cyst ersi polski Ka talog Bibliot eki Klaszt

oru Oberskiego [książki usta

wione w szafach o

znacz

on

ych lit

er

ami, spis podpisał

Edmund W asilewski, pr ofes i bibliot ekar z] 19 107r 14 II 1817 Gnin polski Pismo x. Stanisła w a L erskiego , pr obosz

cza gninskiego i dziekana gr

odziskiego , do K onsyst or za Jener alnego Ar cybiskupiego w P oznaniu , ab y z po w odu chor ob y z w olniono go z lustr acji klaszt or ów 20 108r–114v V 1817 Gr odzisk W lkp . bernar dyni ni em ie ck i C. – Ac tum Gr aetz [in w en tar z klaszt oru bernar dyńskiego w Gr odzisku W lkp ., podpisali: Jan B ogusła wski, gw ar

dian, Klemens Nar

to wski, wikar y, Maur yc y Mahr , kaznodzieja niemiecki, F rancisz ek K uczk owski, kaznodzieja polski; S ch w ar zk opf , x. Stanisła w L erski, pr obosz cz gninski] 21 115r polski Obr az y Klaszt oru Gr odziskiego zna yduiac e się na w ysz em [!], y nisz em [!] pien tr ze [!], w Refektar zu , i po niekt ór ych C elach [w ymieniono 47 obr az ów , w t ym w r efektar zu 3 por tr et y O palińskich] – kar tka forma tu 16º 22 116r–123v 16 V 1817 W oźniki reformaci ni em ie ck i C. – Ac tum W oźniki v on 16 Maji 1817 [in w en tar z w yposaż enia] 23 124r polski Spec yfikac ya Obr az ów P or tr et ow ych y Mapó w w Refektar zu , C

elach y po Gankach Klaszt

oru W oźnickiego najdując ych się [ ogółem 86 obr az ów

, spis podpisali: Michał No

zynski, gw ar dian k on w en tu , Hilarion Łak omicki, Kazimier z Kr ąglewski, L udwik Chr ościelski, W aw er zyniec Sła wiński – zak onnic y, x. Stanisła w L erski, pr obosz cz gniński, r eszta podpisó w , w t ym landr ata, niecz yt elna]

Lp . Kar ty (nlb .) Da ta i miejsce lustracji Miejsco w ość i zak on Ję zyk Tytuł i za w ar tość dokumentu 24 125r 20 V 1817 Kr obia Ra wicz reformaci polski Pismo pr zew odnie T. Kr aiewskiego , dziekana kr obskiego , do K onsyst or za Jener alnego Ar cybiskupiego w P oznaniu pr zesyłając e pr ot ok ół k omisji odb yt ej w klaszt or ze r eforma tó w w R awiczu wr az z landr at em po wia tu kr obskiego . Informuje t eż, ż e gdy landr at w yznacz y t ermin, podobną k omisję pr zepr ow adzi w klaszt or ze r eforma tó w w Miejskiej Gór ce . 25 126r–127v 10 V 1817 Ra wicz Ra wicz reformaci polski A. – In w en tar z Nieruchomości i Ruchomości pr zy Klaszt or ze OO . Reforma tó w w R awiczu spisan y w dniach Miesiąca K wietnia 1817. [spis pr zedsta wion y w tabeli za wier a: I O pis z ewnętr zn y k ościoła, II O pis k ościoła w ewnętr zn y, III Ar gen taria kościelne , IV Z akr ystia, V Bielizna k ościelna, VI O pis klaszt ornego mieszkania z ewnętr zn y, VII O pis klaszt oru w ewnętr zn y, VIII Kanapa, IX K uchnia, X S ar toria, XI P odw ór ze , XIII O gr ód; podpisali go zak onnic y: Bona w en tur a D embinski, gw ar dian, Z achar yasz Sk ok owski, wikar y, W ikt or Met y, kaznodzieja, An

toni Kmiński [?], kaznodzieja, or

az x. Tomasz Kr ajewski, dziekan i pr obosz cz kr obski] 26 128r–129r B. – Regestrum Libr orum Bibliothec a C on

ventus Raviciensis in Anno 1817

[książki usta wione w szafach o znacz on ych lit er ami, opr aw y k olor ow e z r óżn ymi k olor ow ymi napisami na gr zbiecie , usz er ego w ane w edług działó w – ogółem 694 w olumin y] 27 130r–131v 24 IV 1817 Par adyż Par adyż cyst ersi polski [W yjaśnienia i uzupełnienia pr zeor a F alęckiego zło żone do pr ot ok ołu w tr ak cie lustr acji klaszt oru . P o 1 o do pier wsz ego pr ot ok

ołu nie podano jesz

cz e 4 księ ży , kt ór zy nale żą do k on w en tu par adyskiego , ale po zostają na pr obost w ach: x. Jó zef Hancz ewski, pr obosz cz w Chocisz ewie , Nepomuc en Mer ten, pr obosz cz w K oźminku , Gerhar d Henk e, pr obosz cz w Międz yr zeczu , A dam Redel , do pomoc y ducho wnej pr obosz cz owi par afii w B abimoście , z t ych tr zej pier wsi ustaleni są od r ządu pr obosz czami, osta tni z ostał delego w an y pr ze z pr zeło żonego k on w en tu . W sz ysc y czt er ej jednak mają pr aw o w pr zypadku chor ob y, kalec tw a lub niemo

żności pełnienia obo

wiązk ów udać się do kon w en tu , do kt ór ego pr zyjęci b yć muszą; 2 o w ymienia służąc ego Jó zefa B erndta, kt ór y w 1812 r . w g pr zy wileju otr zymał od k on w en tu dom mur ow an y, do klaszt oru nale żąc y, a inni, Jó zef K ubacki, An toni P rier , ogr odnik klaszt orn y, Ignac y Igiel , kuchar z, Jó zef Hammerling , zielar z, mieli obiecane do ży w otnie utr zymanie za sw e wierne usługi. P rz eor wspomina, ż e lubo w g nominacji z 26 XI 1804 r . jest pr obosz cz em w Kala wie [Kała wie], t o tam pobier a t ylk o nie znaczn y dochód r oczn y 158 tal 15 sgr , znalazłsz y k ościół w lich ym stanie , sam go w yposaż ył . Pr osi, b y wisząc e na gankach pr zeor atu 4 obr az y E w angelist ów mogły z ostać zabr ane do Kała w y. W spomina t eż, że w Kała

wie musi utr

zym

yw

ać wikariusza, kt

ór

y w r

azie jego nieb

ytności tam pełni za niego obo

wiązki] 28 132r–139v 24 IV 1817 Par adyż Par adyż cyst ersi polski [Spis zak onnik

ów z podaniem miejsca ich pob

ytu w klaszt or ze lub na par afiach, a takż e w klaszt or ze w P rz emęcie , spis in w en tar za i mają tku klaszt ornego , w t ym grun tó w klaszt orn

ych z opisem ich gr

anic y; został zr obion y abr ys wr

az z opisem – ale nie ma go w aktach. D

ochód z ogr odu w yc eniono na 150 tal rocznie , w ymieniono nale żyt ości i długi, kt ór e z po w odu ubóst w a dłużnik ów nie wsz ystkie z ostały spłac one za czasó w popr zedniego pr zeor a Jędr ycho wskiego . W 1811 r . minist er L ubieński zabr ał do W arsza w y ok . 500 książ ek z klaszt ornej bibliot eki, z ostało ok . 4000 v ol ., bibliot ek ę opiecz ęt ow ano

, gdyż nie miała

ka talogu . Spisano in w en tar z gospodar cz y i otakso w ano] – k opia

Lp . Kar ty (nlb .) Da ta i miejsce lustracji Miejsco w ość i zak on Ję zyk Tytuł i za w ar tość dokumentu 29 140r 20 V 1817 Ps zc ze w Par adyż, Bledz ew cyst ersi polski Pismo pr zew odnie x. Jana Kr ygier a, dziekana zbąsz yńskiego [i pr obosz cza psz cz ewskiego], do K onsyst or za Jener alnego Ar cybiskupiego w P oznaniu , pr zesyłając ego pr ot ok oły lustr acji odb yt ych w klaszt or ach w P ar adyżu i Bledz ewie 30 141r–146r 28 IV 1817 Bledz ew cyst ersi niemiecki [L ustr acja w klaszt or ze bledz ewskim] C opia 31 147v–148v niemiecki [Z esta wienie wier zyt elności klaszt oru bledz ewskiego] 32 149r–151r polski [Spis r zecz y k ościeln ych: orna ty , kap y, dalma tyki, alb y, c yna, k opr owina, sr ebr o, ołtar ze , obr az y. Spis r zecz y

opackich. Spis Xiąż

ek Chór aln ych w K ościele , podpisy zak onnik ów : T adeusz Szt elt er , pr zeor , Mauritius A u, Julian Na wr ocki, podpr zeor zy , C aelestinus Kiedr zyński, pr obosz cz bledz ewski, senior , Urbanus F laum, Pr oc opius Hoffmann, P etrus W ida wski, pr obosz cz bledz ewski, Michael Z dziarski, fr at er Clemens , br at De zy der y R adomski, Valen ty B or owicz, F rancisz ek L ew ando wski] 33 152r–154r polski In w en tar z domo w y Klaszt oru Bledz ewskiego [nacz ynia, sztuć ce , obr az y, ła wki, ser w et y, st oły , książki w r efektar zu , z egar et c.] 34 154v polski Spis Rz ecz y na W innic y [kadzie i beczki – w yc ena] 35 155r–156r polski Spis Rz ecz y Klaszt orn ych w [24] C elach 36 156v polski Spis Rz ecz y K uchenn

ych [w kuchni i mielcuchu]

37 157r–158r polski Spec yfikac ya xiąg zna yduiąc

ych się w Bibliot

ec e Klaszt oru Bledz ewskiego XX C yst ersó w [zsumo w anie 4900 książ ek , w t ym w

„szafie ksiąg zakazan

ych 38”] 38 159r–160r 1817 Par adyż [G ościk ow o] cyst ersi polski, n ie m ie ck i E. – In w en tar z C eno w y Klaszt oru XX P ar adyskich [za wier a w yc enę apar at ów kuchenn ych, in w en tar za w r efektar zu , lich tar zy c yno w ych, po zostałe pr zedmiot y, w t ym obr az y, nie z ostały w yc enione . Spis zr obion y w j

. polskim i niemieckim w tabelach]

39 161r–163r niemiecki Capitały [podano z obo wiązania finanso w e k onkr etn ych osób w obec klaszt oru; w yc ena spr zęt ów or az książ ek] 40 164r–169v polski Spec yfikac ya In w en tar za K ościoła Klaszt ornego P ar adyskiego [ dokładn y opis w yposaż enia wr az z usytuo w aniem w k ościele] 41 170r –171r 15 IV 1818 Miejska Górka [G oruszki] reformaci niemiecki Ac tum in Reforma ter Klost er bai Goer chin 42 172r–v 1810 łaciński Ti m ot he us C om es N ał ęc za G ar ze ń G or ze ńs ki D ei , e x a po st ol in e S ed is G ra tia E pi sc op us P os na ni en sis O rd in um [zakaz spr zedaż y spr zęt ów k ościeln ych] 43 173r 22 I 1810 Warsza w a polski [Minist er W ewnętr zn y i Religijn y kieruje pismo do K onsyst or za D iec ezji P oznańskiej , b y w ydał zakaz spr zeda w ania spr zęt ów k ościeln ych i klaszt orn ych pr ze z zak onnik ów , zapr zecza pogłosk om o pr zy got ow yw an ych kasa tach – podpis J . Ł usz cz ewski]

Lp . Kar ty (nlb .) Da ta i miejsce lustracji Miejsco w ość i zak on Ję zyk Tytuł i za w ar tość dokumentu 44 174r–v 17 II 1810 Kr obia Miejska Górka [G oruszki] reformaci łaciński [P ismo Jakuba Jędr yczk owskiego , k omisar za gener alnego , dziekana for alnego i pr obosz cza kr obskiego , do K urii Biskupiej w P oznaniu w spr

awie pisma ministr

a, z adnotacjami E uz ebiusza Sz er adzkiego , gw ar diana kon w en tu gór eckiego , i br

ata Blasiusa Snarskiego

, gw ar diana k on w en tu r awickiego] 45 175r–177r 7 III 1810 łaciński Ac tum in C on ventu Gor censi Or dinis S anc ti P atris F rancisci Ref ormat orum Anno D omini Millesimo Ac tingentis-sino D ecimo Die v er o vigesima Mensis F ebru ar y [pismo w spr awie zar ządz enia bpa po znańskiego Tymot eusza Gor zeńskiego , podpisane pr ze z: br . E usebiusa [Sier ackiego , gw ar diana w Miejskiej Gór ce], br . An toniusa [W iśniewskiego , wikariusza], br . A dolphusa [S amolskiego , z e zgr omadz enia w Miejskiej Gór ce], br . Ladislausa [Sz ymano wskiego , z e zgr omadz enia w Miejskiej Gór ce], Jakuba Jędr yczk owskiego] 46 178r–179r 17 VII 1809 polski In ventarium E cclesia, S ac eisinae & C on ventus Gor censis pr o C apitulo C hoc

ensis Die 17. Juli 1809. Anno

transmissum. – C opia [z esta wienie w yposaż enia w tabelach] 47 180r Ca talogus Libr orum C on ventus Gor censis 48 181r–198v 15 IV 1818 niemiecki In ventarium [In w en tar z I– XIX, r ekapitulacja – ogółem w yc enion y na 25 868 tal . 1 sgr] 49 199r Ca talogus Libr orum Bibliothec ae C on ventus Gor censis – C opia [Spis zbior cz

y z podziałem na działy – księgo

zbiór licz y 833 w olumin y] 50 200r 13 V 1818 Odolanó w Ko źmin bernar dyni polski Pismo pr zew odnie x. Z omandskiego [?] , dziekana k oźmińskiego , do K onsyst or za w P oznaniu , informując e, że klaszt or bernar dynó w z ostał pr zekształc on y na wię zienie , a zak onnic y, kt ór zy mają dalej k ościołem zar ządzać

, muszą mieszkać w mieście

, dopóki dla nich nie pr

zy

gotuje się ofic

yn y 51 201r 1818 Ko źmin bernar dyni polski

Kapitały i obligacje klaszt

oru bernar dynó w [tabela] 52 201v–204v 1 II 1818 niemiecki Ac ta Specialia: Taxa tion, In ven tarii A, B , C, D , [w yc ena i in w en tar z klaszt orn

y], E. podpisy zak

onnik ów : P or fir y Ry charski, gw ar dian A ugust Ż uk owski, P rimitiv Tr zcinski, F lorian Kar w acki, Isy dor W oytk owski] 53 205r–207v 19 III 1808 Posen niemiecki [pismo z Kr ólewskiej Rejencji P oznańskiej] 54 208r–214r 1 II 1818 niemiecki In ven tarium [...] B ernar diner Klost er [...] zu K ozmin (Litt . A, B , C, D) 55 215r–228r 1 II 1828 E. – E lench us Libr orum in Bibliothec a P atrum B ernar dinerum C on ventus C osminensis 56 229r 27 VII 1818 Dolsk polski Pismo pr zew odnie dziekana śr emskiego x. P olc yna do K onsyst or za P oznańskiego , pr zesyłając e spisy in w en tar zy klaszt or ów : A – benedykt ynó w w L ubiniu B – fr anciszkanó w w Śr emie C – fr anciszkanek w Śr emie

Lp . Kar ty (nlb .) Da ta i miejsce lustracji Miejsco w ość i zak on Ję zyk Tytuł i za w ar tość dokumentu 57 230v–233v 13 II 1810 Szr em [Śr em] franciszkanie polski B. – [L ustr acja klaszt oru śr emskich fr anciszkanó w; pr ot ok ół podpisali zak onnic y: br . K ozło wski, gw ar dian, x. Melchior Br yk dynski, x. Mik ołaj P iasecki, zakr ystian, or az x. P olc

yn, dziekan for

aln y i k omisar z] 58 234v–237r 24 II 1810 Szr em [Śr em] franciszkanki polski C. – L ustr ac ya Klaszt oru P anien F ranciszkanek w Szr emie 59 238r–239r 13 II 1810 Szr em [Śr em] franciszkanki polski Regestr r zecz y K ościeln ych [fr anciszkanek] 60 240r polski Regestr In w en tar za K on w en tu F ranciszkanek Szr emskich 61 241r–v polski Summ y P osago w e [fr anciszkanek ulok ow ane w mają tkach i na synagodz e śr emskiej i obornickiej , kompet encje , suma ogółem w ynosi 49 000 i 1000, od t

ego płaci się poda

tek r ządo wi 24 od st o, a za dzier ża w ę wia tr aka 198 zł r ocznie . P rot ok ół podpisała Klar a Br ewinska, x eni, S er afina K ur cewska, sekr etarka, i spo wiednik x. Chr yz ost om Roman] 62 242r–v 8 III 1810 Szr em [Śr em] franciszkanie polski Copia [L ustr acja klaszt oru , pr zedsta wienie dokumen tó w klaszt orn ych, kt ór e podają, ż e r ząd pr zeszły pruski [z okr esu P rus P ołudnio w

ych] nie odebr

ał żadn ych dochodó w klaszt or owi z po w

odu jego biedy i dla

tego zak onnic y nie pobier ali k ompet encji] 63 243r–244v polski Spec yfikac ya t

ycząca się Klaszt

oru X.X. F

ranciszk

anó

w w Szr

emie i okazuiąca stan t

ego

ż tak względem

Sr

eber zna

yduiąc

ych się iak

o y inn ych E ffekt ów e xystuiąc ych [m.in. „Bibliot eka zapiecz ęt ow ana z ostała, gdyż nie ma ka talogu , a spisanie wsz ystkich ksiąz ek zajęło b y czt er y niedziele ”. Na k oniec zak onnic y zobo wiązują się , ż e nicz ego nie spr

zedadzą i jeden za drugiego r

ęcz y; podpisali: x. F r. K ozło wski, gw ar dian, x. Melchior Br yk cz ynski, x. Jó zef W ey er cz yk , k omendar z, x. Mik ołaj P iasecki, za nieobecnego x. F ranciszka Ch

ylinskiego podpisał x. Melchior Br

yk cz ynski, ponadt o podpisy zło żyli: Z ołt owski, Polc yn [ dziekan], x. R itt er] 64 245v–247r 11 III 1810 Szr em [Śr em] franciszkanki polski A. D

ziało się w Klaszt

or ze P .P. F ranciszkanek w Szr emie [st oso wnie do zalec enia pr efekta D epar tamen tu Po znańskiego z 20 II 1810, k omisar z dziekan x. P olc yn udał się , b y spisać sr ebr a, bibliot ek ę i inne effekta w klaszt or ze . Z ak onnic e st wier dziły , ż e nigdy da wniej nie b yło w z w yczaju , b y je kt oś wiz yt ow ał , i nie posiadają spisó w w yposaż

enia, poświadczają zak

onnic

e: Klar

a Br

owinska, xieni, Stanisła

w a Lino wska, wikaria, Teofila K or yt owska, for ty anka, K onstanc ya Urbanska, L udo wika S widerska, S alomea P racz owna, Nuna [?] Małacho wska, Tekla Maniecka, S er afina K ur cz ewska, zakr ystianka, E lżbieta R adzik ówna, zak onnica, Ro zalia P iotr owska, zak onnica, S cholast

yka Jabłońska, zak

onnica, pr ot ok ół podpisali t eż Ż ołt owski, P olc yn, x. L. R ich ter] 65 247r–248v polski Spec yfikac ya A. Ty

cząca się Klaszt

oru P

.P. F

ranciszkanek w Szr

emie y okazująca stan t

ego

ż tak względem

Sr

eber zna

yduiąc

ych się iak

o i inn

ych E

ffekt

ów Existuiąc

Lp . Kar ty (nlb .) Da ta i miejsce lustracji Miejsco w ość i zak on Ję zyk Tytuł i za w ar tość dokumentu 66 248v–249r 4 V 1810 Szr em Szr em [Śr em] franciszkanki [Kalisz] polski Spec yfikacja B. Ty

cząca się Klaszt

oru P .P. F ranciszkanek w Szr emie , a miano wicie C złonk ów 3. z Klaszt oru w Kaliszu zkaso w anego do tut ejsz ego pr zeniesion

ych i okazuiąca Stan t

ego ż, tak względem sr eber iak o i inn ych E ffekt ów [z Kalisza pr zyb yły w 1805 r .: E lżbieta R adzik ówna, Ro zalia P iotr owska i S cholast yka Jabłońska] 67 250v–252r 27 VI 1820 W scho w a bernar dyni ni em ie ck i A. – Bernhar diner Klost er in F

raustadt [spis obejmuje 47 obiekt

ów – lustr acji dok onał dziekan M. Kr ause] 68 253r–254v niemiecki B. – Bernhar diner Klost er in F raustadt [spis 72 po zy cji] 69 255r niemiecki C. – Bernhar diner Klost er in F raustadt [spis 11 po zy cji] 70 256r 24 VI 1820 Psarskie W ronki do m in ik an ie polski Pismo x. Macieja W ęgr zyno

wicza, dziekana for

alnego lw ów eckiego , do K onsyst or za w P oznaniu w spr awie pr zeor a Medar da Hennickiego , osta tniego zak onnika, kt ór y z

e względu na wiek nie mo

że spr aw ow ać piecz y nad klaszt or em 71 257r–260v 14 VI 1820 W ronki do m in ik an ie polski [L ustr acja klaszt oru dominikanó w – bar dz o dokładna] 72 261r 19 IV 1817 Psarskie Si er ak ów bernar dyni polski Rapor t K omissyi Klaszt oru Sier ak owskiego po XX. B ernar dynó w – dziekan lw ów ecki x. Maciej W ęgr zyno wicz 73 262r–v 19 IV 1817 Sier ak ów Si er ak ów bernar dyni polski B. Spec yfikac ya In w en tar za Gospodar cz ego Klaszt or a Sier ak owskiego – C opia 74 263r–265r IV 1817 _Sierak ów polski A. Spec yfikac ya In w en tar za domo w ego w Klaszt or ze Sier ak owskim – K opia 75 266r–269v 10 IV 1817 Sier ak ów polski

Działo się w Klaszt

or ze XX B ernar dynó w w Sier ak

owie [m.in. opis grun

tó w , dochody] k opia [lustr ację nar zucił reskr ypt z 8 II 1817 w ydan y pr ze z Rejencję . W klaszt or ze pr zeb yw ali zak onnic

y: x. Herubin alias Cherubin

Maciejewski, gw ar dian, x. B ernar d Meisyner [!], definit or , F lor en tyn Tur ecki, kaznodzieja, x. E lekt Gr abo wski, kaznodzieja, br at Ignac y Jurkiewicz, br at W inc en ty B aginski. L ustr ację pr zepr ow adzili: K urna to wski, konsyliar z ziemiański po wia tu międz yr zeckiego , x. Maciey W ęgr zyno

wicz, dziekan for

aln y lw ów ecki, taxa tor

owie Gottlob Lange i Jan Buk

owicz] 76 270r–291v 10 IV 1817 polski D. Ka talog Xiąż ek zna yduiąc

ych się w Bibliot

ec e K on w en tu Sier ak owskiego X.X. B ernar dynó w spisan y w K wietniu 1817 [ ok oło 1370 v ol .] 77 292r–295v IV 1817 _Sierak ów polski C. Spec yfikacja In w en tar za K ościelnego do Klaszt oru Sier ak owskiego nale żąc ego – K opia

Lp . Kar ty (nlb .) Da ta i miejsce lustracji Miejsco w ość i zak on Ję zyk Tytuł i za w ar tość dokumentu 78 296r 20 VI 1817 Psarskie W ronki do m in ik an ie polski Pismo dziekana lw ów eckiego x. Maciey a W ęgr zyno wicza do K onsyst or za w P oznaniu , informując e o dw óch lustr acjach: w klaszt or ze w e W ronkach i k ościoła L uboskiego [w L uboszu]. Informuje , ż e je żeli nie w yr emon tuje się k ościoła w P niew ach, t o z ostanie zamknięt y, zapo wiada t eż zamknięcie k ościoła św . Jakuba w Ostr or ogu , b y zmusić k ola tor a do r emon tu . Nabo żeńst w o par afialne w e W ronkach już z ostało pr zeniesione z far y do k ościoła klaszt ornego 79 297r–301r 1 VI 1817? Oborniki franciszkanie [?] niemiecki [L ustr acja klaszt oru] 80 302r–303r 14 I 1821 Kicin Owińska cyst erki polski

Pismo dziekana Rogo

zińskiego x. L or eckiego [?] do K onsyst or za w P oznaniu w spr awie lustr acji klaszt oru cyst er ek [m.in. k oszt ów r emon tu dachu] 81 304r–309v 13 I 1819 Owińska polski A. [opis k ościoła, klaszt oru i po zostały ch budynk ów – pr zetłumacz ona z j . niemieckiego lustr acja pr zepr ow adz ona pr ze z landr ata 13 I 1819 r .] 82 310r–319r 29 X 1820 Owińska polski B. Spis r zecz y k ościelnej [bar dz o dokładn y opis orna tó w] 83 320v–321r 20 V 1820 Owińska polski Tabela Sum P anien C yst ersek w O wińskach Na K omissyi 84 322r–325r polski D. Regestr Książ ek zna yduiąc

ych się na Bibliot

ec

e O

wińskiey

WWPP C

yst

ersek [podpisy zło

żyły:

O.

W

ier

zbińska, xieni, Alo

yz ya D rz ewiecka, pr zeor ysza, Rober ta Ostr owska, bursar yuszka] 85 326r–330v 3 VII 1821 W ronki W ronki do m in ik an ie polski Opis Klaszt oru W ronieckiego y wsz ystkich Spr zęt ów Jego pr ze z X. Macieia W ęgr zyno wicza D ziekana For alnego L w ów eckiego 86 331r–334v 12 VII 1823 W ronki polski [Spr aw oz

danie dziekana for

alnego z lustr acji klaszt oru] 87 335r 23 VII 1824 Psarskie polski [Spr aw oz

danie dziekana for

alnego z lustr acji klaszt oru] 88 336r–339r VII 1924 Wronki polski Lustr acja klaszt oru 89 340r–341r 13 XII 1824 Śr em Szr em [Śr em] franciszkanki polski C. D

ziało się w Klaszt

or ze P anien F ranciszkanek Z ak onnic w Szr emie 90 342r–344r 18 XII 1824 Lubiń Lubiń benedykt yni polski A. D ziało się w L ubiniu w Klaszt or ze J XX B enedykt ynó w

Lp . Kar ty (nlb .) Da ta i miejsce lustracji Miejsco w ość i zak on Ję zyk Tytuł i za w ar tość dokumentu 91 345r 13 I 1825 Dolsk polski Dziekan Szr emski X. P olc yn P rz esyła K onsyst or owi Gener alnemu pr ot okuły wiz ytac yjne klaszt or ów A, JXX B enedykt ynó w w L ubiniu B, JXX F ranciszkanó w w Szr emie C, W ielebn. P anien Z ak onnic F ranciszkanek w Szr emie 92 346r–347v 13 XII 1824 Szr em [Śr em] franciszkanie polski B. D ziało się w Szr emie w Klaszt or ze XX F ranciszkanó w

Dorota M

Poznań

Lustracje przeprowadzane w klasztorach wielkopolskich

w latach 1817–1825, Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu,

sygn. KA 12 249

Streszczenie

W Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu zachował się bardzo interesujący, do tej pory niewykorzystany poszyt akt zatytułowany Klasztory Spis 1817–25. Zawiera lustracje z terenu Wielkiego Księstwa Poznańskiego z lat 1817–1825 oraz pojedyncze lustracje z lat 1809–1810, przeprowadzone w klasztorach diecezji poznańskiej. Wizytacje obejmują 16 klasztorów: benedyktynów w Lubiniu; bernardynów w Grodzisku, Koźminie, Sierakowie i Wschowie; cystersów w Bledzewie, Obrze i Paradyżu; cysterek w Owińskach; dominikanów we Wronkach; fran-ciszkanów w Obornikach i Śremie; franciszkanek (klarysek) w Śremie; reformatów w Miejskiej Górce (Gorusz-kach), Rawiczu i Woźnikach. Akta zawierają spisy wyposażenia kościołów i klasztorów, w tym spisy biblioteczne sumaryczne lub z podziałem na półki, wycenę przedmiotów (przede wszystkim w dokumentacji niemieckiej). W tabeli umieszczonej w artykule podano: 1. numery kart (nieliczbowane); 2. datę i miejsce przeprowadzenia lustracji lub miejsca wysłania pisma do Konsystorza Jeneralnego Arcybiskupiego Poznańskiego; 3. miejsco-wość, w której znajdował się lustrowany klasztor, i nazwę zakonu; 4. język dokumentu; 5. tytuł nadany przez lustratorów. W nawiasach kwadratowych podano informacje uzupełniające. Jeżeli było to możliwe do ustale-nia, podano imiona i nazwiska oraz funkcje zakonników i zakonnic przebywających w klasztorach w okresie lustracji. Nazwiska, a także imiona tej samej osoby są czasami zapisywane na różne sposoby, zdarza się też, że sami zakonnicy i zakonnice podpisują się różnie w trakcie tej samej wizytacji. Gdy były wątpliwości z odczytem, stawiano znak zapytania [?].

Słowa kluczowe

klasztory, lustracje 1809–1825, Diecezja Poznańska, Wielkie Księstwo Poznańskie

Hereditas Monasteriorum vol. 5, 2014, s. 369–381

Dorota M

Poznań

Inspections in monasteries of the Wielkopolska province

in 1817–1825, Archdiocesan Archives in Poznań,

no. KA 12 249

Summary

The Archdiocesan Archives in Poznań holds a very interesting and hitherto unexplored bound volume of re-cords entitled Monasteries Register 1817–25. It contains information about inspections in the Grand Duchy of Poznań from 1817–1825 as well as some inspections from 1809–1810 in monasteries of the Diocese of Poznań. The inspections encompassed 16 monasteries: of the Benedictines in Lubiń; Bernardine Fathers in Grodzisk, Koźmin, Sieraków and Wschowa; Cistercians in Bledzew, Obra and Paradyż; Cistercian Nuns in Owińska; Do-minicans in Wronki; Franciscans in Oborniki and Śrem; Franciscan Nuns (Poor Clares) in Śrem; and the Reformati in Miejska Górka (Goruszki), Rawicz and Woźniki. The records contain inventories of church and monastery furnishings, including library lists (all items or by shelf), and information about valuation (primarily in the Ger-man documents).

The table included in the article contains the following: 1. leaf no. (unnumbered); 2. date and place of inspec-tion or place from which a letter was sent to the General Consistory of the Poznań Archbishopric; 3. locainspec-tion of the inspected monastery and name of the religious order; 4. language of the document; 5. title given by the inspecting authority. Additional information is provided in square brackets. Wherever possible, the author gives the names and surnames as well as functions of the monks and nuns residing in each monastery during the inspection. Surnames as well as names sometimes have different forms; sometimes, too, the monks and nuns themselves used different signatures during the one inspection. Equivocal cases are marked by question marks [?].

Keywords

monasteries, 1809–1825 inspections, Diocese of Poznań, Grand Duchy of Poznań

Hereditas Monasteriorum vol. 5, 2014, p. 369–381