345
RECENZJE
zjawisko i nie moz˙e byc´ inaczej, jes´li rzeczywis´cie prawo ma słuz˙yc´ człowiekowi, zarówno w jego osobowym, jak i społecznym wymiarze. Zatem na pytanie sformuło-wane w tytule ostatniego rozdziału: Czy prawo naturalne ogranicza społeczen´stwo? odpowiedz´ moz˙e byc´ tylko jedna: nie tylko nie ogranicza, ale pozwala mu sie˛ rozwijac´ zgodnie z jego naturaln ˛a celowos´ci ˛a.
Jadwiga Potrzeszcz Katedra Teorii i Filozofii Prawa KUL
Ks. Robert B ˛
a c z e k, Recepcja uchwał Soboru Watykan´skiego II
oraz Kodeksu Prawa Kanonicznego w prawie partykularnym Kos´cioła
łomz˙yn´skiego, Warszawa–Łomz˙a 2010, ss. 470.
Na rynku wydawniczym ukazała sie˛ publikacja ks. R. B ˛aczka o recepcji ustawo-dawstwa posoborowego w działalnos´ci pastoralnej Kos´cioła łomz˙yn´skiego. Poruszone zagadnienie recepcji prawa zajmuje w kanonistyce waz˙ne miejsce. Badania naukowe nad zjawiskiem recepcji w Kos´ciele podje˛ło wielu wybitnych badaczy, wyjas´niaj ˛ac, na czym ona polega, jak nalez˙y j ˛a rozumiec´. Autor, powołuj ˛ac sie˛ na R. Soban´skiego i J. Krukowskiego, szeroko wyjas´nia poje˛cie recepcji, cytuj ˛ac ich artykuły naukowe. Ponadto podał on przyczyny zaje˛cia sie˛ tym tematem, stwierdzaj ˛ac brak tego typu opracowania, które wypełniałoby luke˛ w prowadzeniu badan´ naukowych w tym za-kresie. Wydaje sie˛, z˙e przynalez˙nos´c´ do diecezji łomz˙yn´skiej takz˙e inspirowała autora do opracowania tego zagadnienia. Ponadto znajomos´c´ diecezji i doste˛pnos´c´ materia-łów z´ródłowych były dodatkow ˛a motywacj ˛a. Zakon´czony synod diecezji łomz˙yn´skiej dodaje inspiracji, aby zaj ˛ac´ sie˛ prawem partykularnym Kos´cioła łomz˙yn´skiego.
Praca składa sie˛ ze wste˛pu, wykazu skrótów, pie˛ciu rozdziałów i zakon´czenia, a takz˙e z obszernej bibliografii, podzielonej na z´ródła oraz na opracowania i li-terature˛ pomocnicz ˛a. Słowo wprowadzaj ˛ace biskupa łomz˙yn´skiego potwierdza, z˙e ta praca jest cennym opracowaniem okresu posoborowego Kos´cioła łomz˙yn´skiego: „Au-tor opracowania dokonał takz˙e oceny całego procesu recepcji uchwał Soboru Waty-kan´skiego II i norm Kodeksu Prawa kanonicznego w ustawodawstwie diecezji, jak tez˙ ukazał perspektywy rozwojowe tej wspólnoty wierz ˛acych” (s. 13).
Rozdział pierwszy publikacji przedstawia uwarunkowania kanoniczno-społeczne Kos´cioła łomz˙yn´skiego, z podziałem na okres przed Soborem Watykan´skim II, sobo-rowy i posobosobo-rowy. Jes´li chodzi o okres przedsobosobo-rowy, autor omówił kwestie˛ ustanowienia Diecezji Łomz˙yn´skiej, jej stan prawny, strukture˛ wewne˛trzn ˛a oraz podał charakterystyke˛ demograficzno-wyznaniow ˛a. W okresie soborowym i posoborowym autor wyróz˙nił sprawy dotycz ˛ace zmian terytorialnych granic diecezji, podał
346 RECENZJE
rakterystyke˛ religijno-społeczn ˛a wyste˛puj ˛ac ˛a w diecezji łomz˙yn´skiej oraz problemy relacji Kos´ciół–pan´stwo. Rozdział ten stanowi podstawe˛ i daje dobre s´wiatło na uwa-runkowania erekcji i działalnos´ci Kos´cioła łomz˙yn´skiego. Ponadto pozwala na powi ˛ a-zanie omawianego zagadnienia z kontekstem historycznym i problemami wyste˛puj ˛ a-cymi tego Kos´cioła partykularnego.
W obszernym rozdziale drugim autor omówił posoborow ˛a odnowe˛ Kos´cioła łom-z˙yn´skiego w okresie od odnowy soborowej, az˙ do promulgacji Kodeksu Prawa Kano-nicznego z 1983 r. Rozdział ten został podzielony na trzy paragrafy, które ukazuj ˛a dynamiczn ˛a odnowe˛ Kos´cioła łomz˙yn´skiego opart ˛a na reformie posoborowej. Pierw-szy paragraf nawi ˛azuje do zawierzenia soborowej odnowy Kos´cioła w Polsce Naj-s´wie˛tszej Maryi Pannie, szczególnie poprzez maryjne czuwanie, oddanie sie˛ w ma-cierzyn´sk ˛a niewole˛ Maryi oraz akt oddania Maryi Matce Kos´cioła, a takz˙e inne inicjatywy maryjne praktykowane w społecznos´ci lokalnej, wynikaj ˛ace z aktualnych potrzeb wspólnoty wierz ˛acych. Drugi paragraf tego rozdziału wskazuje na zmiany w instytucjach centralnych, takich jak kuria diecezjalna, rada kapłan´ska, rada duszpasterska, seminarium duchowne. Trzeci paragraf omawia promulgowane prawo partykularne diecezji łomz˙yn´skiej, dotycz ˛ace zwłaszcza soborowej reformy liturgii, która wprowadziła je˛zyk polski do liturgii oraz zadbała o włas´ciw ˛a formacje˛ liturgiczn ˛a, niezbe˛dn ˛a we wprowadzaniu ducha soborowego. Naste˛pnie zostały uka-zane realia duszpasterstwa parafialnego (budownictwo sakralne, erygowanie nowych parafii, powoływanie parafialnych rad duszpasterskich, przeprowadzanie wizytacji kanonicznych), informacje dotycz ˛ace z˙ycia religijnego wiernych (formy poboz˙nos´ci ukierunkowane na działalnos´c´ apostolsk ˛a, przepowiadanie słowa Boz˙ego i katechiza-cje˛), sprawy duchowo-materialne kapłanów (organizacja permanentnej formacji ka-płanów w diecezji i uregulowania kwestii uposaz˙ania duchowien´stwa) oraz odnosz ˛ace sie˛ do z˙ycia i pracy pastoralnej kapłanów, a takz˙e kwestie zwi ˛azane z zarz ˛adzaniem dobrami materialnymi Kos´cioła. Autor sie˛gn ˛ał w tym rozdziale do listów pasterskich Episkopatu Polski, encyklik posoborowych, wyakcentował poboz˙nos´c´ maryjn ˛a w die-cezji, partycypuj ˛ac w ogólnopolskim programie duszpasterskim, który wł ˛aczył sie˛ w nurt recepcji soborowej. Omówił tez˙ reforme˛ liturgiczn ˛a, akcentuj ˛ac prawidłowe przygotowanie do sakramentów s´w., i utworzenie Diecezjalnego Instytutu Pastoral-nego. Ponadto skrupulatnie opisał wizyte˛ kole˛dow ˛a i sposób przyjmowania ofiar. Zauwaz˙a sie˛, z˙e autor nie wykorzystał norm ustawodawstwa synodu łomz˙yn´skiego, ale umies´cił je w oddzielnym rozdziale pos´wieconym tylko synodowi.
W trzecim rozdziale autor wskazał na wpływ Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. na prawodawstwo Kos´cioła partykularnego w Łomz˙y. W trzech obszernych paragrafach zarysował powstanie nowych instytucji diecezjalnych, takich jak: organy kolegialne, diecezjalna rada ds. ekonomicznych, kolegium konsultorów, rada biskupia, kapituła kolegiacka, trybunał super rato oraz organy jednoosobowe (wikariusz bis-kupi i ekonom diecezjalny), a takz˙e przedstawił zmiany w ich funkcjonowaniu. W paragrafie trzecim tego rozdziału ukazał normy biskupów diecezjalnych, wydane z inspiracji czy nakazu Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., omówił zagadnienia dotycz ˛ace posługi nauczania (w tym katechezy parafialnej i szkolnej) oraz sakra-mentologie˛ (wyszczególniaj ˛ac w oddzielnych punktach Eucharystie˛, sakrament bierz-mowania, pokuty i sakrament małz˙en´stwa), sprawy zwi ˛azane z kwesti ˛a kierowania
347
RECENZJE
z˙yciem religijnym wiernych, a w szczególnos´ci normy odnosz ˛ace sie˛ do stowarzy-szen´ i ruchów kos´cielnych oraz diecezjalne os´rodki formacyjne dla kapłanów i osób s´wieckich, dzieło wspierania powołan´ kapłan´skich, duszpasterskie odwiedziny ko-le˛dowe i pozostałe inicjatywy duszpasterskie. Oddzielnie zostały omówione przepisy dotycz ˛ace z˙ycia kapłan´skiego, z uwzgle˛dnieniem formacji stałej, wypoczynku i innych szczegółowych przepisów. Waz˙ne miejsce w tym rozdziale stanowi podział administracyjny diecezji, z wyszczególnionym zagadnieniem dotycz ˛acym ustanowie-nia parafii, nowej struktury dekanalnej, powstaustanowie-nia rejonów duszpasterskich i ka-techetycznych. W kon´cowej cze˛s´ci tego rozdziału znajduj ˛a sie˛ sprawy zwi ˛azane z za-rz ˛adzaniem maj ˛atkiem kos´cielnym, odnosz ˛ace sie˛ do róz˙nego rodzaju funduszów (wspólnego, emerytalnego i stypendialnego), obrony z˙ycia, administracji dóbr parafialnych i stypendiów mszalnych oraz ksi ˛ag intencji.
Czwarty rozdział ksi ˛az˙ki zwi ˛azany jest z Pierwszym Łomz˙yn´skim Synodem Die-cezjalnym. Autor przedstawił szczegółowo zapowiedz´ zwołania Synodu, jego przygo-towanie i przebieg. Ponadto omówił całe poste˛powanie zwi ˛azane z powołaniem ko-misji przygotowawczych, otwarcia, pierwsze schematy i sprawy zwi ˛azane z zawie-szeniem prac synodalnych. Kolejne kwestie dotycz ˛a okolicznos´ci wznowienia prac synodalnych i etapów obrad synodalnych, m.in. prac powołanych komisji. W oddziel-nym paragrafie autor przedstawił schematy synodalne, wyszczególniaj ˛ac w kolejnos´ci zeszyty synodalne, w których publikowano materiały synodalne, takie jak: liturgia, Wyz˙sze Seminarium Duchowne, posługa i formacja kapłanów, duszpasterstwo rodzin, s´rodki masowego przekazu, Caritas diecezji, katecheze˛, ruchy i stowarzyszenia, budownictwo sakralne oraz ekonomie˛ diecezjaln ˛a jako uczestnictwo Kos´cioła w z˙yciu społeczno-politycznym, sprawy zwi ˛azane z pracownikami s´wieckimi w parafii, a tak-z˙e kon´cow ˛a redakcje˛ uchwał synodalnych. Oddzielny paragraf dotyczy statutów syno-dalnych, które odnosz ˛a sie˛ do nowych dziedzin skodyfikowanego prawa partykular-nego, formacji seminaryjnej, instytutów z˙ycia konsekrowapartykular-nego, stowarzyszenia z˙ycia apostolskiego i instytutów s´wieckich, s´rodków przekazu w słuz˙bie Ewangelii oraz uczestnictwa Kos´cioła w z˙yciu społeczno-politycznym. Dalej omówione s ˛a znowelizo-wane przepisy Kos´cioła łomz˙yn´skiego (dotycz ˛ace ruchów i stowarzyszen´ kos´cielnych) oraz duszpasterstwo ogólne, rodzin, młodziez˙y, duszpasterstwo charytatywne Caritas diecezji łomz˙yn´skiej, a takz˙e przepisy powtórzone i uzupełnione nowymi normami w sprawie formacji i posługi kapłanów, liturgii, posługi katechetycznej, dóbr doczesnych Kos´cioła, uposaz˙enia kapłanów i s´wieckich pracowników parafii. Autor przedstawił tez˙ zarz ˛adzenia posynodalne, takie jak: normy dotycz ˛ace niektórych instytucji i urze˛dów diecezjalnych, przepisy reguluj ˛ace sposób funkcjonowania niektórych instytucji i urze˛dów parafialnych, zarz ˛adzenia normuj ˛ace kwestie ka-płan´skie, instrukcje reguluj ˛ace z˙ycie religijne diecezji. Ten rozdział o synodzie łomz˙yn´skim mógłby stanowic´ oddzieln ˛a prace˛. Autor dokładnie opisuje w nim prze-bieg prac synodalnych, wyliczaj ˛ac nawet członków komisji (ale moz˙na było podac´ ich spis imienny w przypisie, by nie zakłócac´ głównej tres´ci). Ponadto wypowiada sie˛ krytycznie na temat niektórych kwestii dotycz ˛acych duszpasterstwa i wskazuje na postulaty reformistyczne. Oddzielny rozdział o uchwałach synodalnych w pewnym zakresie stanowi powtórzenie tres´ci przedstawionych juz˙ we wczes´niejszych rozdzia-łach, choc´ ukazuje takz˙e róz˙nice zachodz ˛ace w procesie recepcji soborowej. Ponadto
348 RECENZJE
statuty synodu łomz˙yn´skiego umieszczone w oddzielnym rozdziale tej publikacji stanowi ˛a dobre kompendium wiedzy o działalnos´ci synodalnej tej diecezji, przez któr ˛a dokonuje sie˛ działalnos´c´ reformistyczna Kos´cioła partykularnego.
Pi ˛aty rozdział stanowi swoiste kompendium oceny procesu recepcji z ukazaniem przyszłej perspektywy pracy pastoralnej Kos´cioła partykularnego w Łomz˙y. Autor podzielił go na trzy paragrafy, odnosz ˛ac sie˛ do kwestii literalnej recepcji doktryny soborowej, oceny pokodeksowej reformy Kos´cioła łomz˙yn´skiego oraz perspektywy rozwoju z˙ycia religijnego w tej diecezji.
Zakon´czenie publikacji zawiera całos´ciowe podsumowanie recepcji soborowej i kodeksowej w diecezji łomz˙yn´skiej. Autor zawarł w nim własne wnioski kon´cowe i przemys´lenia ukazuj ˛ace dalsz ˛a prace˛ pastoraln ˛a w tej diecezji.
Struktura recenzowanej ksi ˛az˙ki jest jasna i logiczna. Omawiane zagadnienia, dotycz ˛ace recepcji uchwał Soboru Watykan´skiego II i Kodeksu Prawa Kanonicznego w prawie partykularnym Kos´cioła łomz˙yn´skiego, zostały ułoz˙one w porz ˛adku chrono-logicznym. Autor umieje˛tnie poł ˛aczył przedstawione informacje historyczne z diecezji łomz˙yn´skiej z przyje˛ciem uchwał Vaticanum II. Oparł sie˛ przy tym na z´ródłach ar-chiwalnych, nie ograniczaj ˛ac sie˛ tylko do suchej analizy przepisów prawnych, ale umieje˛tnie ł ˛acz ˛ac ich tres´ci z nauczaniem Kos´cioła. Praca ukazuje nie tylko podstawy prawne działalnos´ci diecezji łomz˙yn´skiej, lecz takz˙e uwarunkowania społeczne w róz˙-nych okresach historyczróz˙-nych, w których prowadzono działalnos´c´ pastoraln ˛a.
Ks. Stanisław Tymosz Katedra Historii Z´ródeł Kos´cielnego Prawa Polskiego KUL
Ks. Janusz M. C z e r s k i, Liturgie Kos´ciołów Wschodnich. Liturgia
Kos´cioła bizantyjskiego, ormian´skiego i koptyjskiego, Opole: Redakcja
Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego 2009,
ss. 342.
Ojcowie Soboru Watykan´skiego II nauczaj ˛a, z˙e „Instytucje Kos´ciołów Wschod-nich, ich obrz ˛adki liturgiczne, tradycje kos´cielne oraz porz ˛adek z˙ycia chrzes´-cijan´skiego ciesz ˛a sie˛ wielkim szacunkiem Kos´cioła katolickiego. W nich bowiem, jako odznaczaj ˛acych sie˛ czcigodn ˛a staroz˙ytnos´ci ˛a, jas´nieje to, co pocz ˛awszy od Apostołów poprzez Ojców tworzy Tradycje˛, a co stanowi cze˛s´c´ objawionego przez Boga i niepodzielnego dziedzictwa Kos´cioła powszechnego […]”1.
1Sobór Watykan´ski II, Dekret Orientalium Ecclesiarium, 1.
