R O C Z N I K I N A U K P R A W N Y C H
T o m VI I - 1997
K S. J A N D Y D U C H K rak ów
UDZIAŁ KARD Y NA ŁA KAROLA W OJTYŁY
W PRACACH KONGREGACJI W Y CH O W A N IA K ATOLIC KIEG O
S o b ó r W atykański II, d o ce n ia ją c zn ac z en ie n a u c z a n ia k a to lic k ie g o w w y ż szych u czelniach i w w y ż s z y c h s e m in a ria c h d u c h o w n y c h , p o ś w ię c ił tej s p ra w ie specjalną deklarację G ra v issim u m e d u c a tio n is. P o d k re ś la się w niej p o trz e b ę o d now y w y ższy ch studiów k o ścieln y ch : „ Ś w ięty S o b ó r w ielce z a le c a r o z w ija n ie uniw ersy tetó w i fak u ltetó w k ato lic k ic h r o z m ie s z c z o n y c h n a le ż y c ie w r ó ż n y c h częściach świata, tak je d n a k ż e , aby one b ły sz c z a ły nie ilością, ale z a m i ł o w a niem do n a u k i” 1.
T ro sk a o p o s o b o r o w ą o d n o w ę a k a d e m ic k ic h s tu d ió w k o śc ie ln y c h zo sta ła p o w ie rz o n a K on g reg acji ds. S e m in a rió w i S tu d ió w U n iw e rs y te c k ic h . W k ró tc e (15 sierpnia 1967) została o n a p r z e k s z ta łc o n a w K o n g r e g a c ję W y c h o w a n i a K atolickiego (C o n g re g a tio p ro In s titu tio n e C a th o lic a ) i o trz y m a ła p ieczę nad szk o ln ictw em k o ścieln y m w s z y s tk ic h stopni, w c a ły m K o śc ie le . W jej d z ia ła l ności uczestniczył kard. Karol W o jty ła; n a jp ie rw ja k o w ielki k a n c le rz W y d z ia łu T eo lo g ic z n e g o w K ra k o w ie , p o te m ja k o p r z e w o d n ic z ą c y K o m isji ds. N au k i K a tolickiej i p r z e w o d n ic z ąc y R a d y N a u k o w e j E p isk o p a tu , w re s z c ie ja k o c z ło n e k K ongregacji W y c h o w a n ia K ato lic k ie g o . Z p i a s to w a n y c h sta n o w isk w y n ik a ła potrzeba ko n tak tó w i a n g a ż o w a n ia się w d ziała ln o ść K o n g re g a c ji. S p ra w ę tę, przynajm niej w zarysie, z a m ie rz a m y u k azać w n in ie js z y m artykule.
1 Deklaracja so borow a G ra vissim u m e d u ca tio n is, [w:] S o b ó r W a tyka ń ski II. K o n stytu c je. D ekrety. D eklaracje, Poznań 1968, nr 10.
I. K O N T A K T Y Z K O N G R E G A C J Ą D O T Y C Z Ą C E W Y D Z I A Ł U T E O L O G I C Z N E G O W K R A K O W I E
K ard . K arol W o jty ła zo stał m ia n o w a n y c z ło n k ie m K o n g re g a c ji W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o p rz e z p a p ie ż a P a w ła V I w dniu 1 m a rc a 1973, na o k res pięciu la t2. N o m in a c ja ta z o s ta ła p o n o w io n a n a n a s tę p n e p ię c io le c ie w dniu 3 m arca 19783. C z ł o n k o w s t w o to z a k o ń c z y ło się w dniu w y b o ru na Stolicę P iotrow ą, 16 p a ź d z ie r n ik a 1978 r.
C h o c ia ż kard. W o j t y ł a w s z e d ł w skład K o n g re g a c ji d o p ie ro 1 m arca 1973, to je d n a k j e g o w s p ó łp r a c a z n i ą ro z p o c z ę ła się d u żo w cześn iej, z racji funkcji sp ełn ia n e j w o b e c W y d z ia łu T e o l o g ic z n e g o w K ra k o w ie . W y d z ia ł ten, w w y n ik u p r z e ś la d o w a ń K o ś c io ła p rz e z d y k ta tu rę k o m u n is ty c z n ą , został b e z p ra w n ie u s u n ię ty 11 s ie rp n ia 1954 r. z U n iw e rs y te tu Ja g ie llo ń s k ie g o , którego in te g ra ln ą c z ę ś c ią był p r a w ie s ześć w ie k ó w , bo od 11 s ty c z n ia 1397 r. Ten g łę b o k o n ie s p ra w ie d liw y i k r z y w d z ą c y akt rz ą d u p o lsk ie g o nie został u zn an y p rzez Stolicę A p o s to ls k ą , k tó ra d e k r e te m K o n g re g a c ji ds. S e m in a rió w i S tu d ió w U n iw e r s y te c k ich stw ie rd z iła , iż W y d z ia ł ten - z g o d n ie ze s w y m u sta n o w ie n ie m i c h a r a k te rem - istnieje i d z ia ła w K r a k o w ie p o d w y łą c z n y m z w ie rz c h n ic tw e m i k ie r o w n ic tw e m w ła d z y k o ś c ie ln e j. R ó w n o c z e ś n ie w s p o m n ia n y m d e k re te m m ia n o w a n o w ie lk ie g o k a n c le r z a W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o , a r c y b is k u p a E u g e n iu s z a B aziaka - m e tro p o litę l w o w s k ie g o i a d m in is tr a to r a a p o s to ls k ie g o w K r a k o w ie 4.
Po j e g o śm ie rc i 16 c z e r w c a 1962 r. A r c h id ie c e z ją K ra k o w s k ą z a rz ą d za ł w i k a riu s z k a p itu ln y - bp K aro l W o jty ła . O n to z w ró cił się 8 listopada 1962 r. do K o n g re g a c ji z z a p y ta n ie m : czy z racji s p e łn ia n e g o u rz ę d u w ik a riu sz a k a p itu l n eg o A rc h id ie c e z ji K r a k o w s k ie j p rz y s łu g u je m u p ra w o o b ję c ia i w y k o n y w a n ia u rz ę d u w ie lk ie g o k a n c le r z a W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o w K ra k o w ie . O d p o w ie d ź brzm iała: „ Ś w ię ta K o n g r e g a c j a w y ja ś n ia przeto, że tytuł i funkcje w ielk ieg o k a n c le rz a w y m i e n i o n e g o W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o w K ra k o w ie p r z y s łu g u ją W a s z e j E k s c e le n c ji j a k o a k t u a ln e m u o rd y n a riu s z o w i A rch id iecezji K r a k o w s k ie j”5. S w o je s t a n o w is k o K o n g r e g a c ja u z a s a d n iła n o r m ą kon sty tu cji a p o s to l skiej D e u s s c ie n tia r u m D o m in u s , k tó ra w ó w c z a s re g u lo w a ła d ziała ln o ść u n iw e r
2 „S u m m u s P o n tifex P au lu s VI m em b ris Sacrae C ongregationis pro Institutione Catholica ad q u in q u en n iu m asc rips it E m in e n tis s im u m ad R ev eren d is sim u m D om inum Cardinalem Carolu m W o j tyła A rch iep isco p u m C r a c o v i e n s e m ” - P ism o K ard. ./. V illo t z 1 U l 1973, akta kard. K. Wojtyły znajdujące się w A rc h iw u m Kurii M etropoli talnej w K rakow ie (dalej cyt. A K K W , G IV - 3/92).
3 T am że, A l / 139.
D e kret K o n g re g a c ji S e m in a rió w i S tu d ió w U n iw ersyteckich z 16 X II 1959. [w:] Statut P a p ie sk ie j A k a d e m ii T e o lo g ic zn e j w K ra k o w ie, oprać, i kom entarz J. D yduch, K raków 1992, s. 117.
sytetów i fak u lte tó w katolickich. N o rm a ta brzm iała: „ M a g n u s c a n c e llariu s est p raelatus o rd in a riu s a quo u n iv e rsita s vel facu ltas d e p e n d e t, nisi S a n c ta S edes expresse aliud c o n s titu e riit”6. O d tą d w ielki k a n c le rz W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o w K ra k o w ie z w ra c a ł się do K o n g re g a c ji w tych sp ra w a c h , w k tó ry c h z o b o w i ą zyw ały do tego p rz e p isy k a n o n ic z n e . Z g o d n ie z tym i p rz e p is a m i K o n g r e g a c ja rów nież m o g ła się zw ra c a ć do w ie lk ie g o kanclerza.
Jak ju ż z a z n a c z y liś m y , sp ra w ę k o ś c ie ln y c h s tu d ió w a k a d e m ic k ic h n o r m o w a ła w ó w czas k o n s ty tu c ja a p o s to ls k a P iu s a X I D e u s sc ie n tia r u m D o m in a s z 2 4 m aja 1931 r.7 Z g o d n ie z p o le c e n ie m S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II n a le ż a ło p r z e p r o w a dzić o d n o w ę p rz e p is ó w n o rm u ją c y c h d z ia ła n ie u czelni a k a d e m ic k ic h : „ D la te g o fakultety k o ścieln e, po o d p o w ie d n ie j rew izji w ła s n y c h sw o ic h u staw , p o w in n y usilnie ro zw ijać nauki teo lo g ic z n e i in n e z nim i z w ią z a n e [...]”8. O d n o w ę n o rm d o ty c z ą c y ch w y ż s z y c h u czelni ro z p o c z ę ła K o n g r e g a c ja W y c h o w a n i a K a to lic kiego, p u b lik u ją c d o k u m e n t N o rm a e q u a e d a m a d c o n s titu tio n e m a p o sto lic a m D eus s c ie n tia ru m D o m in a s z 20 m a ja 19689. N o rm y te, z a tw ie r d z o n e p rzez p ap ieża P a w ła VI, K o n g r e g a c ja p rz e s ła ła w ie lk im k a n c le r z o m u n iw e r s y te tó w i fak u ltetó w k o śc ie ln y c h . O trz y m a ł je r ó w n ie ż kard. W o jty ła z listem p r z e w o d nim, w k tó ry m w y r a ż o n o p rag n ie n ie , aby p o s łu ż y ły one do s k u te c z n e g o r o z w o ju studiów a k a d e m i c k i c h 10.
W p rz e s ła n y c h N o rm a e q u a e d a m , które je d y n ie d e r o g o w a ły ( c z ę ś c io w o u c h y lały) k o n sty tu c ję D e u s s c ie n tia ru m D o m in u s, z a z n a c z o n o w e w stę p ie , że z a c h o dzi p o trz e b a pełn ej jej o d n o w y , lecz to w y m a g a c z a s u na z a s ta n o w ie n ie i z d o bycie sto s o w n e g o d o ś w ia d c z e n ia . In s p ir a c ją w tej p ra c y b y ły b y w y d a n e n o rm y , które m iały c h a ra k te r p r z e j ś c i o w y 11. W k ró tc e K o n g r e g a c ja p o d ję ła sp raw ę p rz y g o to w a n ia n o w e j k o n sty tu cji, reg u lu ją c e j a k a d e m ic k ie stu d ia k o ścieln e. P racę z a p la n o w a n o w ten sposób, żeby p r z y g o to w a ć p o s z c z e g ó ln e cz ę śc i d o k u m entu. Ju ż 20 c z e rw c a 1969 r. kard. W o jty ła o tr z y m a ł s c h e m a t d o ty c z ą c y r o z m ie sz c z e n ia i w s p ó łp ra c y u n iw e rs y te tó w i fa k u lte tó w k o ś c i e l n y c h 12. S w o je uwagi p rzesłał K o n g re g a c ji 10 m a r c a 1970 r., p o d k re ś la ją c m .in. p o trz e b ę p o m ocy o ś ro d k o m „ s ła b s z y m ” p rzez „ m o c n ie js z e ” o śro d k i n a u k i te o lo g ic z n e j, sugerując w y m ia n ę p ro fe so ró w , s tu d e n tó w , a z w ła s z c z a w z a je m n e u d o s tę p n ia n ie
6 Tamże.
7 AA S, 23(19 31 )24 5- 24 7.
8 D eklaracj a so borow a G ra vissim u m e d u cu tio n is, nr 11.
9 P o so b o ro w e p ra w o d a w stw o ko ścieln e, zebrał i p rzetłu m aczy ł ks. E. Sztafrowski, t. III, W arsz aw a 1971, z. 1, s. 316-363.
10 P ism o K o n g reg a cji W ychow ania K a to lic kieg o z 7 V I 1968, A K K W , GIV -3/2 1. P o so b o ro w e p ra w o d a w stw o k o ścieln e , s. 316.
p u b lik a c ji t e o lo g ic z n y c h . C h o d z iło o w e jśc ie p olskiej nauki teo lo g iczn ej na fo ru m o g ó ln o k o ś c ie ln e . O rg a n iz a c ja ta k ic h k o n ta k tó w b yłaby k o o rd y n o w a n a p rz e z K o n g r e g a c ję W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o w łączn o ści z k onferencjam i b is k u p im i, d z ia ła ją c y m i p rz e z sw oje ko m isje ds. n a u c z a n ia katolickiego. Kard. W o jty ła p r o p o n u je b lis k ą w sp ó łp ra c ę u czelni o p o d o b n y c h p rofilach, nazyw ając ten z w ią z e k g e m e lla g io 13. W ten sposób K o n g r e g a c ja ro z p o c z ę ła w ie lk ą pracę p r z y g o t o w a n i a n o w e j k o n s ty tu c ji, re g u lu jącej sp ra w ę w y ż s z y c h uczelni w K o ś c iele. P r a c a ta, ja k się o k a z a ło , trw a ła p ra w ie 10 lat; jej u w ie ń c z e n iem była k o n s ty tu c ja S a p ie n tia e C hristiana, o g ło s z o n a p rz e z p a p ie ż a J a n a P aw ła II
15 k w ie tn ia 1979 r.
Z g o d n ie z p r z y to c z o n y m p o w y ż e j d o k u m e n te m N o rm a e ą u a ed a m , duże z n a c z e n ie z a r ó w n o d la p r z y g o to w a n ia n o w ej k o nstytucji o stu d iach kościelnych, jak i d la o d n o w y o raz ro z w o ju p o s z c z e g ó ln y c h u n iw e rs y te tó w i fak u ltetó w miały s ta n o w ić ich z re f o r m o w a n e statuty. D la te g o K o n g r e g a c ja w e z w a ła do p rz e d sta w ie n ia je j o d n o w i o n y c h statu tó w , p olecając: „S tatuty, łączn ie z ra tio stu d io ru m o d n o w io n e z g o d n ie z n in ie js z y m i n o rm a m i, m a ją być p rzesłan e c elem z a tw ie r d z e n ia do K o n g r e g a c ji W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o p rz e d d n ie m 1 IX
1969 r.” 14.
S to s o w n ie do teg o p o le c e n ia , kard. W o jty ła przesłał K o n g re g a c ji do z a tw ie r d z e n ia p r o je k t sta tu tó w W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o w K ra k o w ie . P ro je k t ten d o s ta rc z y ł d o R z y m u Ju lian G ro b lic k i, bisk u p p o m o c n ic z y w K ra k o w ie , w dniu 7 lu te g o 1970 r . 16 Po g r u n to w n y m r o z w a ż e n iu p ro jek tu , K o n g re g a c ja d w u k ro t nie p r z e s ła ła s w o je u w a g i. M ię d z y in n y m i u w a g ę n atu ry ogólnej, zalecając, aby n o r m y z a w a rte w sta tu ta c h p o lsk ich w y d z ia łó w k o śc ie ln y c h były jednolite. C h o d z iło tu o je d n o lito ś ć w r o z strz y g a n iu p e w n y c h spraw zasa d n ic z y ch d o ty c z ą c y c h w s z y s tk ic h w y d z ia łó w , d o p u s z c z a ją c j e d n a k ró żn o ro d n o śc i partykularne, s z a n u ją c e n ie k tó re o d rę b n e z w y c z a je i p rz e p is y w y d z i a ł ó w 16. Po w p ro w a d z e n iu p o s tu la tó w K o n g re g a c ji i d w u k ro tn y m p r z e p r a c o w a n iu statutów P apieskiego W y d z ia łu T e o l o g i c z n e g o w K ra k o w ie zo stały one w raz z w y m a g a n y m i d o k u m e n ta m i p r z e s ła n e d o R z y m u . W liście p r z e w o d n im kard. W o jty ła napisał: „ W s z y s tk ie d o k u m e n ty zo stały o p r a c o w a n e w e d le w sk a z a ń i zaleceń p o c z y n io n y c h p rz e z K o n g r e g a c ję W y c h o w a n ia K ato lic k ie g o . W rz e c z y w isto śc i został w n ich u w z g lę d n io n y - przy z a c h o w a n iu w ła sn e j specyfiki w sp raw ach n ie isto t n y c h - p o s tu la t w z a je m n e j z g o d n o ści z a ró w n o o d n o ś n ie do o g ó ln y c h zasad, jak
13 P is m o kard. K. W o jtyły z 10 III 1979, A K K W , O IV-3/26.
14 N o rm a e ą u a ed a m . W stęp, [w:] P o so b o ro w e p ra w o d a w stw o ko ścieln e, t. III, z. 1, s. 317. 15 P ism o K o n g re g a c ji z 10 III ¡9 7 1 , A K K W , G IV-3/41.
16 P ism o K o n g re g a c ji z 15 II 1972, A K K W , G IY-3/55; P ism o K o n g reg a cji z 18 X II 1972, A K K W , G IY -3 /1 39.
i sto so w an ej p r a g m a ty k i” 17. O d p o w ia d a ją c K o n g r e g a c ja z a tw ie r d z iła statuty P ap ie sk ie g o W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o w K r a k o w ie sk ła d a ją c e się z 47 a r ty k u łów. Z azn a c zy ła przy tym, iż je s t to a p r o b a ta u d z ie lo n a na p e w ie n ok res, z w a n y e k s p e ry m e n ta ln y m „ad tem p u s e x p e rim e n ti g r a tia ” 18.
K rakow ski W y d z ia ł T e o lo g ic z n y d z ia ła ją c y p o z a u n iw e rs y te te m był u s ta w icznie p rz e śla d o w a n y p rzez w ła d z e k o m u n is ty c z n e . M im o to r o z w ija ł się je d n a k p o m y śln ie . D latego kard. W o jty ła z w ró c ił się do K o n fe re n c ji, aby p r z y znała tem u w y d z ia ło w i tytuł „ P a p ie s k i” . A r g u m e n to w a ł to tym , iż tak ie o k r e ś lenie „do b rze u w y p u k la p o w sta n ie w K r a k o w ie k an o n ic z n e j stru k tu ry W y d z ia łu T eo lo g ic z n e g o U n iw e rsy te tu J a g ie llo ń s k ie g o i ró w n o c z e ś n ie k w e s tio n u je p r z e niesienie go je d n o s tro n n y m ak tem p a ń s t w o w y m d o W a rs z a w y [,..]” 19. W s p e c ja ln y m dekrecie K o n g re g a c ja p r z y z n a ła W y d z ia ło w i T e o lo g ic z n e m u w K r a k o w ie tytuł „ P a p ie s k i” . Z a z n a c zy ła przy tym , iż d y d a k ty k a i zad a n ia n a u k o w e w nim p ro w ad zo n e, je g o rozw ój, liczba p ro fe s o ró w i stu d e n tó w w pełn i u z a s a d n ia ją p rz y z n a n y ty tu ł20.
M o ż n a zapytać, dlaczeg o K o n g r e g a c ja tak łatw o nie ty lk o z g o d z iła się na przy zn an ie K r a k o w s k ie m u W y d z ia ło w i T e o lo g ic z n e m u tak z a s z c z y tn e g o tytułu, lecz także p o d a ła c h lu b n e tego u z a s a d n ie n ie ? O d p o w ie d ź m o ż n a z n aleźć, s tu d iu ją c o ceny s p ra w o z d a ń , ja k ie kard. W o jty ła p rz e d s ta w ia ł Stolicy A p o s to ls k ie j w czasie visita tio a d lim in a . O cen y te w y d a w a ł a K o n g re g a c ja po d o k ła d n y m p r z e stu d io w an iu sp raw o zd ań , które z a w ie ra ły k o n k re tn e d a n e i u k a z y w a ły o g r o m n ą pracę W y d z ia łu 21.
Po o trzy m an iu z a tw ie rd z o n y c h sta tu tó w W y d z ia łu i d e k re tu p r z y z n a ją c e g o mu tytuł „ P a p ie s k i” , kard. W o jty ła w y s to s o w a ł do p re fe k ta K o n g re g a c ji - k a r d y n a ła G ab riela M. G arro n e - s p e c ja ln e p o d z ię k o w a n ie . P is z e tam m .in. „[...] p ragnę w yrazić m oje serd eczn e p o d z ię k o w a n ie i w d z ię c z n o ś ć j a k o w ielki k a n c lerz tegoż W y d ziału . W s z y s tk ie b o w ie m te d o k u m e n ty i p is m a w y r a ż a ją nie tylko troskę o zab e z p iec z e n ie i s p ra w n e fu n k c jo n o w a n ie P ra s ta re g o W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o , ale także m a ją n a u w a d z e j e g o ro zw ó j i sp ro sta n ie z a d a n io m na o b e c n y m etapie je g o d z ia ła ln o ś c i”22.
T ro sk a o za b e z p iec z e n ie W y d z ia łu i je g o p rz e trw a n ie b y ła p o d y k to w a n a n ieu stający m i atakam i w ład z k o m u n is ty c z n y c h , sk ie ro w a n y m i p rz e c iw k o n ie m u ,
17 P ism o kard. K. W ojtyły z 20 III 1974, A K K W , G I V - 3 / l 44. 18 P ism o K o ngregacji z VI 1974 (A rchiw um P A T w Krakowie). 19 P ism o kard. K. W ojtyły z 2 0 III 1974, A K K W , G IY-3/144. 20 D ekret z 2 VI 1974, AAS 67 (1975)149-150.
21 P ism o K o n g reg a cji z 14 X I ¡9 7 3 , A K K W , G IY-3/133. 22 P ism o kard. K. W ojtyły z 16 IX 1977, A K K W , G IY-3/183.
o ra z je g o d y s k r y m i n a c j ą i s z y k a n o w a n i e m 23. Nie w y sta rc z y ło usiłow anie je g o lik w id acji, p ro c e s re p re s jo n o w a n ia W y d z ia łu trw ał, a w szelk ie p o c z y n a n ia kard. W o jty ły z m ie rz a ją c e do n a p r a w ie n ia w y rz ą d z o n e j k rz y w d y nie z n a jd o w a ły z ro z u m ie n ia u w ła d z p a ń s t w o w y c h 24. D łu g o le tn ie rządy k o m u n isty c z n e w P o lsc e d o p r o w a d z iły do k ry zy su , co w y w o ła ło n ie p o k o je sp ołeczne, np. g r u d zień 1970 r., k ie d y d o szło do d ra m a ty c z n y c h w y d a rz e ń na W y b rz e ż u . N a s tą p i ła w ó w c z a s z m ia n a - nie s y s te m u p o lity c z n e g o , lecz ek ip y rządzącej, która d e k la r o w a ła w o lę n o rm a liz a c ji s to s u n k ó w K o śció ł-p aristw o 25. Kard. W ojtyła, z a k ła d a ją c sz c z e ro ś ć sk ła d a n y c h d e k laracji, zw ró cił się po raz kolejny do rządu p o ls k ie g o w s p ra w ie W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o w K ra k o w ie . W sw o im piśm ie za z n a cz a , że j e g o lik w id a c ja b y ła b e z p ra w ie m : „[...] d o k o n a n a przed s ie d e m n a s tu laty lik w id a c ja W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o U n iw e rs y te tu Jag ie llo ń sk ie g o w K r a k o w ie je s t d o t k l i w ą k r z y w d ą w y r z ą d z o n ą K o ścio ło w i i sp o łeczeń stw u k a to lic k ie m u . N a le ż y stw ierd zić z a ra z em , że je s t to k rz y w d a w y rz ą d z o n a polskiej historii i k u l t u r z e ” . Po p r z e p r o w a d z e n iu w y w o d u z w ra c a się o n a p ra w ie n ie tej k rz y w d y : „ W y r a ż a m przy ty m n a d z ie ję , że rząd n a sz e g o P a ń s tw a w p o r o z u m ie niu z E p is k o p a te m z n a jd zie sp o só b n a p r a w ie n ia tej k rz y w d y w y rząd zo n ej K o ś cio ło w i a z a r a z e m h istorii i k u ltu rz e n a s z e g o n a r o d u ”26.
W y s iłk i kard. W o jty ły - m a ją c e n a celu o b ro n ę P a p ie s k ie g o W y d ziału T e o lo g ic z n e g o - b y ły w s p ie ra n e p rz e z S to licę A p o sto lsk ą , z w ła s z c z a p rzez K o n g r e g ację W y c h o w a n i a K a to lic k ie g o i R a d ę ds. P u b lic z n y c h K o ścio ła. Stolica A p o s to ls k a r ó w n ie ż d o s tę p n y m i s o b ie k an a ła m i d y p lo m a ty c z n y m i o c h ra n ia ła W y dział, o c z y m in fo r m o w a ła je g o w ie lk ie g o k a n c le r z a 27.
W tro sc e o ro z w ó j P a p ie sk ie j U c z e ln i T e o lo g ic z n e j w K ra k o w ie kard. W o j tyła p o w z ią ł sta ra n ia o e ry g o w a n ie d ru g ie g o W y d z ia łu . C h o d z iło o szersze z a p le c z e d la n a u k te o lo g ic z n y c h , ja k ie s ta n o w ić m iał W y d z ia ł Filozoficzny. O w o c e m ty ch starań b y ł d e k re t K o n g re g a c ji W y c h o w a n ia K a to lick ieg o z 23 g r u d n ia 1976 r. P o s ta n a w ia ł on, o d w o łu ją c się do u p o w a ż n ie n ia p ap ie ż a P a w ła VI, że zo sta je e ry g o w a n y w K r a k o w ie P a p ie sk i W y d z ia ł Filo zo ficzn y , który ma p r a w o n a d a w a n i a w s z y s tk ic h stopni n a u k o w y c h , tj.: m ag iste riu m , licencjatu,
2' Por. J. D y d u c h, Troska K a rd yn a ła K arola W ojtyły o W yd zia ł Teologiczny u; K ra k o w ie , „A nalecta C r a co v ien s ia ” , 26(19 94) 229-306.
24 Por. T. P i e r o n e k, L o „ status" d e g li a ten e i p o n tijici in P olonia, „Il i s Eccle si ae” , 2(1990)5 06-507.
2:1 Por. D y d u c h , art. cyt., s. 300.
26 L is t d o P re ze sa R a d y M in istró w P R L z. 18 VI 1971, [w :] N a u c zy ciel i P a sterz, red. M. Jagosz, R zy m 1987, s. 378-379.
27 P ism o K o n g re g a c ji z 30 X 19 7 5 , A K K W , G IY-3/29; P ism o K o n g reg a c ji z 24 X I 1977, A K K W , G IY-3/28 9.
do ktoratu i habilitacji. W ie lk im k a n c le rz e m został m ia n o w a n y a rc y b is k u p k r a kowski - kard. Karol W o jty ła 28.
W tru d n y ch latach, po u su n ię c iu W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o z U n iw e rs y te tu J a g ie llo ń sk ie g o , kard. Karol W o jty ła , j e g o wielki k a n c le rz od 1962 r., był je g o o brońcą. T ro sz c z y ł się o je g o p rz e trw a n ie i ro z w ó j. D z ia ła ln o ś ć ta u ra to w a ła K ra k o w s k ą U c z e ln ię T e o lo g ic z n ą od z a g ła d y , a n a w e t sp ra w iła jej ro z w ó j. W tym w sz y stk im o p a rc ie m d la a r c y b is k u p a k r a k o w s k ie g o b y ła S to lica A p o s t o l ska, z k tó rą - p o m im o p r z e s z k ó d - p o z o s ta w a ł w stałej i ścisłej łączn o ści.
II. T R O S K A O U C Z E L N I E K A T O L I C K I E I K O Ś C I E L N E O R A Z O S E M I N A R I A D U C H O W N E W P O L S C E
Z g o d n ie z o b o w ią z u ją c y m i p rz e p is a m i p ra w a k a n o n ic z n e g o , w s z y s tk ie u c z e l nie ko ścieln e i katolickie p o d le g a ją Stolicy A p o s to ls k ie j29. N o rm a ta z o sta ła o statecznie u k s z ta łto w a n a w K o d e k sie P ra w a K a n o n ic zn e g o z 1983 r. w s p o só b następujący: U n i w e r s y t e t y i w y d z i a ł y k o ś c i e l n e m o g ą b y ć t w o r z o n e t y l k o na m o c y e r e k c j i d o k o n a n e j p r z ez S t o l i c ę A p o s t o l s k ą lub u z y s k a n e g o o d n ie j z a t w i e r d z e n i a . Jej r ó w n i e ż p r z y s ł u g u j e n a j w y ż s z e k i e r o w n i c t w o t y c h ż e i n s ty tu cji (§ 1). K a ż d y U n i w e r s y t e t i w y d z i a ł k o ś c i e l n y m u s i p o s i a d a ć w ł a s n e s tatu ty i p r o g r a m s t u d i ó w z a t w i e r d z o n e p r z ez S t o l i c ę A p o s t o l s k ą (kan . 8 1 6 § 2).
Po w sta n ie n o w e g o u n iw e rsy te tu czy fa k u ltetu k o ś c ie ln e g o o raz p o d s ta w o w e n orm y je g o f u n k c jo n o w a n ia z a le ż ą od S to licy A p o sto lsk ie j. Te n o rm y s ą w y r a żone w p ra w o d a w s tw ie p o w s z e c h n y m i s tatu tach uczeln i, które w y m a g a j ą a p r o baty Stolicy A p o s to ls k ie j20. S p ra w a m i tym i z a jm u je się K o n g r e g a c ja W y c h o w an ia K a to lic k ie g o . K o n tak ty kard. W o jty ły z tą w ła śn ie d y k a s te r ią K urii R zy m sk iej nie o g ran iczały się w y łą c z n ie do K ra k o w s k ie j U czeln i T e o lo g ic z n e j. Były o w iele szersze. D o ty c z y ły w s z y s tk ic h u c z e ln i k o ś c ie ln y c h i k a to lic k ic h w Polsce. K o n g re g a c ja , z g o d n ie z o b o w ią z u ją c y m i n o rm a m i, sp ra w u je n a j w y ż sz e k ie ro w n ic tw o nad p o ls k im i u c z e ln ia m i k o śc ie ln y m i i k ato lic k im i p rz e z K o n feren cję E p isk o p a tu P olski. T a z kolei u s ta n o w iła d w ie instytucje: K o m is ję ds. Nauki K a to lick iej i R adę N a u k o w ą E p isk o p a tu . P r z e w o d n ic z ą c y m je d n e j i drugiej został arc y b isk u p k ra k o w sk i kard. W ojtyła.
28 D ekret K o n g reg a cji z 23 X II 1 9 7 6 , A K K W , E X-2/293. 29 Por. kan. 1376, 1377 KP K z 1917 r.
'° Por. J. L. S a n t o s, U nirersitd E cc le sia stich e , [w:] N u o vo diz.ionario di d iritto ca n o n ico , red. C. SaWador, V. de Paolis, G. G hirlanda, M ilan o 1993, s. 1082-1084.
W im ien iu K o m isji ds. N au k i K a to lick iej in fo rm o w a ł ze swej strony K o n g re gację o w a ż n y c h w y d a r z e n ia c h n a u k o w y c h w Polsce, rn.in. o P o lsk im K ongresie N a r o d o w y m na te m a t p o w o ła ń k a p ła ń sk ic h i zak o n n y ch , który o d b y ł się w K ra kow ie w d n ia c h 5 - 6 k w ie tn ia 1972 r. Przesłał je g o p ro g ra m i prosił o b ło g o sła w ie ń s tw o O jc a ś w ię te g o 31. P o w ia d o m ił też K o n g re g a c ję o n ie z w y k le w a ż n y m w y d a rz e n iu d la p o lsk ie j nauki teo lo g iczn ej, ja k im był K o n g re s T e o lo g ó w P o lsk ic h , który o d b y ł się w L u b lin ie na K a to lick im U n iw e rsy te c ie L ubelskim w d n ia c h 21-23 w r z e ś n ia 1971 r. Z ostał on z o rg a n iz o w a n y p rzez K o m isję ds. N auki K a to lic k ie j. W z ię ło w n im ud ział 380 teologów . O g ó ln y tem at K ongresu brzm iał: „ T e o lo g ia a a n t r o p o lo g ia ” . P ro b le m a ty k a ta została p o tra k to w a n a jako z ad a n ie p o s ta w io n e p rz e z S o b ó r W a ty k a ń s k i II ta kże przed te o lo g ią polską. W z w ią z k u z ty m w y ło n iło się w a ż n e zagadnienie: relacji teologii katolickiej do M a g is te riu m E c c le sia e. R e lacje te w in n y być oparte na w z a je m n y m dialogu i w iern o ści U rz ę d o w i N a u c z y c ie ls k ie m u K o ś c io ła -^ .
K ard. W o jty ła i n fo rm o w a ł też K o n g re g a c ję W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o o K o n g re s ie P o ls k ic h B ib listó w , który o dbył się w K rak o w ie w 1972 r. O d p o w ia d ając na tę w ia d o m o ś ć , jej p re fe k t napisał: „N a ręce E m inencji sk ła d a m y nasze n a jg o rę ts z e ż y c z e n ia; aby stu d ia nad P ism e m św iętym w S zkole Bib lijnej K ato lickiego U n iw e rs y te tu L u b e ls k ie g o , n a W y d z ia ła c h T e o lo g ic z n y c h oraz w S e m i n a ria c h D u c h o w y c h w y d a ły s to k ro tn y o w o c tak dla K o śc io ła w Polsce, jak i dla ca łe g o K o ś c io ła p o w s z e c h n e g o ” 33.
K o n g r e g a c ja W y c h o w a n i a K a to lic k ie g o z ap ro siła P o la k ó w na II M ię d z y n a ro d o w y K o n g re s U n iw e r s y te tó w i W y d z ia łó w K o śc ie ln y c h . O d p o w ia d a ją c na nie, kard. W o jty ła p rz e d s ta w ił skład delegacji polskiej, która w raz z nim re p re z e n to w a ła E p is k o p a t P o lsk i i p o lsk ie uczelnie kościelne. W ś ró d nich byli: ks. bp M. R e c h o w ic z , ks. bp W . W ó jc ik , ks. prof. M. Ja w o rsk i - P W T (K ra ków ), ks. prof. R. D a ro w s k i - W y d z ia ł F ilo zo ficzn y TJ w K ra k o w ie , ks. prof. A. K rą p ie c - K U L (L u b lin ), ks. prof. Z. W c ió rk a - P W T (P o zn ań ), ks. prof. K. R o m a n iu k - A k a d e m ic k ie S tu d iu m T eologii K atolickiej (W a rsz a w a ), ks. prof. J. C h a ry ta ń s k i - W y d z ia ł T e o lo g ic z n y TJ (W a rsz a w a ), ks. prof. J. M ajka - P W T ( W r o c ł a w ) 34.
S p ra w u ją c fu n k c ję p r z e w o d n ic z ą c e g o K om isji ds. Nauki K atolickiej, kard. W o jty ła z a tro s z c z y ł się o sp ra w ę n ie z w y k le d o n io s łą dla istnienia i d ziałania W y d z ia łó w K o ś c ie ln y c h , m ia n o w ic ie o sp raw ę ich statutów . O m ó w iliś m y wyżej j e g o troskę o s ta tu ty P a p ie s k ie g o W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o w K ra k o w ie . T rzeba
31 P ism o kard. K. W o jtyły z. 7 II 19 7 2 , A K K W , G IY-3/5 1. 32 P ism o kard. K. W o jtyły z 21 X I 1971, A K K W , G IV-3/48. 33 U s t kard. X. G. G a rro n e z ¡1 VI 1972, A K K W , G IV-3/73. 34 L ist kard. K. W o jtyły z 2 X 1976, A K K W , G IY-3/245.
dodać, że kard. W o jty ła tro szczy ł się o statuty p o z o s ta ły c h w y d z ia łó w ; z tym że każdy z nich był a u to n o m ic z n y o raz m iał s w o je g o w ie lk ie g o kanclerza. W szelkie p o c z y n a n ia kard. W o jty ły w ty m w z g lę d z ie u w z g lę d n ia ły a u to n o m ię w y d ziałó w k o ścieln y ch i sz a n o w a ły k o m p e te n c je ich w ie lk ic h kan clerzy . P r z e słana p ie rw sz a w ersja statutów p o lsk ich w y d z ia łó w k o ś c ie ln y c h we W ro c ła w iu , K rak o w ie, P o zn an iu i W a rs z a w ie z o sta ła p rz y ję ta p rzez K o n g re g a c ję . O d p o w i a dając, K o n g re g a c ja W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o w y s ła ła u w ag i p o s z c z e g ó ln y m w ielkim k a n c le rz o m , inform ując o ty m p r z e w o d n ic z ą c e g o K o m isji ds. N auki K atolickiej. U w agi te były p o d z ie lo n e na d w ie grupy: a) u w ag i o g ó ln e d o t y c z ą ce w sz y stk ic h w y d z ia łó w ; b) uw agi sz c z e g ó ln e d o ty c z ą c e p o s z c z e g ó ln e g o w y dzia łu 33.
O d e sła n e z p o w ro te m do K o n g reg acji - z n a n ie s io n y m i p o p r a w k a m i - s ta tu ty m iały je s z c z e p e w n e braki. G łó w n ie ch o d z iło o brak je d n o lito ś c i w p r o c e d u rze n a d a w a n ia stopni n a u k o w y c h . T y m ro z b ie ż n o ś c io m nie m o ż n a się d z iw ić , gdyż statuty były k o ry g o w a n e we w ła s n y m zak resie p rz e z p o s z c z e g ó ln e w y d z i a ły. W z w ią z k u z tym K o n g re g a c ja z a p r o p o n o w a ła p r z e w o d n ic z ą c e m u K om isji ds. Nauki K atolickiej n a stę p u ją c y sp o só b p o s tę p o w a n ia : „W celu u n ik n ię c ia takich n iez g o d n o śc i w statutach, w y ra ż a m y p ra g n ie n ie , żeby, za n im z o s ta n ą zatw ie rd z o n e p rzez n a s z ą D y k asterię, zo stały z b a d a n e i z a a p r o b o w a n e p rzez K o m isję ds. Nauki K ato lick iej przy K o n fe re n c ji E p is k o p a tu P o l s k i ”36.
P r z e p ra c o w an e teksty statutów - z g o d n ie ze w s k a z a n ia m i i z a le c en ia m i K ong reg acji - zostały p rz e sła n e do niej 24 m a rc a 1974 r. W p iś m ie p r z e w o d nim kard. W o jty ła zaznaczył, że w śró d n ich nie m a s ta tu tó w W a r s z a w s k ie g o W y d ziału T e o lo g ic z n e g o , m a ją c e g o ju ż statu t i ra tio stu d io ru m z a tw ie rd z o n e na pięć lat, do k o ń ca 1974 r. D la te g o ich n o w ą w ersję p rz e śle w te rm in ie p ó ź niejszym . S w o je p ism o k o ń c z y w ten sposób: „ P rz e s y ła ją c te tek sty do K o n g r e gacji pro Institutione C a th o lic a K o m isja E p is k o p a tu ds. N au k i K a to lic k ie j prosi W a s z ą E m in en cję, ja k o jej p re fe k ta o ich ł a s k a w e p rz e jrz en ie , s f o rm u ło w a n ie n a su w a ją c y c h się uw ag i z a tw ie rd z en ie . A k te m tym S to lic a A p o s to ls k a z c a łą p e w n o ś c ią p o m o ż e w s p o m n ia n y m w y d z ia ło m te o lo g ic z n y m ro z w in ą ć s z e rs z ą i g łę b sz ą d ziała ln o ść n a u k o w ą w d z ie d z in ie d y sc y p lin k o ś c ie ln y c h na terenie Polski z p o ż y tk ie m dla K o ś c io ła Je z u s a C h r y s t u s a ”37. W n ie s io n e s ta tu ty z o s t a ły tym razem zatw ie rd z o n e p rz e z K o n g re g a c ję W y c h o w a n i a K ato lic k ie g o .
T ro sk a o p ra w id ło w e fu n k c jo n o w a n ie i ro z w ó j a k a d e m ic k ic h uczeln i w P o l sce łą czy się z w y siłk a m i, a c z a s e m w rę c z z w alk ą, j a k ą p ro w a d z ił kard. W o j tyła o to, aby klerycy studiujący w w y ż s z y c h s e m in a ria c h - czy to d ie c e z ja l
35 P ism o K o n g reg a cji z 2 III 1972, A K K W , G IV-3. 36 P ism o K o n g reg a cji z 18 X I 1972, A K K W , G IV-3/88a. 37 P ism o kard. K. W ojtyły z 2 0 III 1974, A K K W , G IY -3 /1 44.
n y ch , czy z a k o n n y c h - kończyli sw oje stu d ia u z y sk a n ie m stopnia m ag istra te o lo g ii. C a ła ta a k cja b y ła p ro w a d z o n a w r a m a c h o b ro n y rangi studiów te o lo g ic z n y c h w P o lsce, które w ład ze k o m u n is ty c z n e ch ciały z ep ch n ąć do p o zio m u s zk ó ł śred n ich , a w n a jle p s z y m w y p a d k u to tzw. stu d ió w p ó lw y ż s z y c h 38.
W ty m c elu kard. W o jty ła z a in s p iro w a ł k o n c e p c ję zaw ie ra n ia u m ó w o w s p ó łp r a c ę n a u k o w ą p o m ię d z y cen tram i a k a d e m ic k im i a w y ższy m i sem inariam i d u c h o w n y m i. P o c z ą tk o w o ideę tę re a liz o w a n o w K ra k o w ie . S em in aria D u c h o w ne M e tro p o lii K r a k o w s k ie j z a w a rły takie u m o w y z P ap ie sk im W y d z ia łe m T e o lo g ic z n y m w K ra k o w ie . M iały o n e n a c e lu z a b e z p ie c z e n ie p o d sta w o w e g o w y k s z ta łc e n ia o c h a ra k te rz e a k a d e m ic k im o raz sto s o w n y c h do tego w y k s ztałcen ia sto p n i a k a d e m ic k ic h k an o n ic z n ie w a ż n y c h s z e ro k ie m u ogółow i stu d en tó w te o lo gii, z w ła s z c z a zaś a lu m n o m s e m in a rió w d u c h o w n y c h . Dzięki tym u m o w o m m o g li oni k o ń c z y ć p o d s ta w o w e stu d ia te o lo g ic z n e u zy sk a n ie m stopnia m agistra, n a d a w a n e g o p rz e z u c z e ln ię a k a d e m ic k ą 39.
Po u z y s k a n iu a k c ep tacji n a ta k ą p ra k ty k ę - u d z ie lo n ą p rzez K o n g reg ację W y c h o w a n i a K a to lic k ie g o w 1972 r. i jej z a a p ro b o w a n iu p rzez K o n feren cję E p is k o p a tu P o lsk i - kard. W o jty ła ja k o p rz e w o d n ic z ą c y K om isji ds. Nauki K a to lic k ie j za c z ął j ą w d ra ż a ć w całej P o lsc e , p o r o z u m ie w a ją c się z k o m p e te n t n y m i w ła d z a m i k o śc ie ln y m i i a k a d e m ic k im i. W sw o im s p raw o zd an iu dla K o n g re g a c ji W y c h o w a n i a K a to lic k ie g o w y m ie n ia 5 ce n tró w a k a d em ick ich , które są p r z y g o to w a n e do z a w ie ra n ia u m ó w o w s p ó łp ra c ę n au k o w ą. Są to: Papieski W y d z ia ł T e o lo g ic z n y w K ra k o w ie , P a p ie sk i W y d z ia ł T e o lo g ic z n y w Poznaniu, P a p ie sk i W y d z ia ł T e o lo g ic z n y we W ro c ła w iu , A k a d e m ic k ie Studium T e o lo g ic z ne w W a r s z a w ie , W y d z ia ł T e o lo g ic z n y K a to lic k ie g o U n iw ersy tetu L ubelskiego. S p r a w o z d a n ie w y m ie n ia także sem in aria, które ju ż zaw arły takie u m o w y . Z P a p ie s k im W y d z ia łe m T e o lo g ic z n y m w K r a k o w ie w s p ó łp raco w ały : A rc y b isk u p ie S e m in a r iu m w K ra k o w ie , S e m in a riu m C z ę s to c h o w s k ie , K ato w ick ie, T arn o w sk ie, K ie le c k ie i In s ty tu t T e o lo g ic z n y K się ż y M is jo n a rz y w K rak o w ie. Z P ap iesk im W y d z ia łe m T e o lo g ic z n y m w Po zn an iu : A rc y b is k u p ie S em in a riu m Poznańskie, S e m in a r iu m G n ie ź n ie ń s k ie , G d a ń s k ie i S e m in a r iu m O b la tó w w O brze. W s p ó ł p ra c a s e m in a rió w z K a to lic k im U n iw e rs y te te m L u b e lsk im w y g lą d a ła nieco in a c z e j, g d y ż b y ła re g u lo w a n a r ó w n ie ż p r z e p is a m i cy w iln y m i. T w o rz o n o tzw. stu d ia p a sto ra ln e , p o d o b n ie ja k w A k a d e m ii T e o lo g ii K atolickiej w W a r s z a w i e 40. W a r to do d ać, że system z a w ie ra n ia u m ó w o w sp ó łp ra c ę n a u k o w ą p o s z e rzał się w latach n a stę p n y c h . A k tu a ln ie tak im i u m o w a m i są objęte praw ie
38 Por. D y d u c h , art. cyt., s. 306.
39 Por. S ta tu t P a p ie sk ie j A ka d e m ii T e o lo g ic zn e j w K ra k o w ie , s. 44-45. 40 P ism o kard. K. W o jtyły z 5 X I 1977, A K K W , G IY-3/283.
w szystkie s em in aria d ie c e z jaln e i z a k o n n e w P o lsc e o raz inne in s ty tu ty s tu d ió w kościelnych.
T rzeb a zau w a ż y ć, iż ta p o ls k a p ra k ty k a z a i n ic jo w a n a p rzez k ard. W o jty łę , zaap ro b o w a n a p rzez K o n g re g a c ję W y c h o w a n i a K a to lic k ie g o , p r z y g o to w a ła n astę p u ją c ą n o rm ę p ó źn iejszej k o nstytucji S a p ie n tia Christiana'. „ Jest b a rd z o w skazane, ażeby teo lo g iczn e stu d ia (se m in a ria ) tak d ie c e z jaln e , ja k z a k o n n y c h instytutów były afilio w a n e do j a k ie g o ś W y d z ia łu T e o l o g i c z n e g o 41.
Jak ju ż w sp o m in a liś m y kard. W o jty ła był ta k że p r z e w o d n ic z ą c y m Rady N aukow ej E piskopatu. O d ziałaln o ści tego o rg a n u in fo rm o w a ł r ó w n ie ż K o n g r e gację. W sp raw o z d a n iu pisze, że rad a ta z a jm u je się sp raw am i stopni i ty tu łó w nau k o w y ch . W im ien iu E p isk o p a tu ro z ta c z a o p ie k ę n a d p ra w id ło w y m n a d a w a niem w y ż sz y c h stopni i ty tu łó w n a u k o w y c h zan im o tr z y m a ją one n ih il o b sta t Stolicy A p o s to ls k ie j42.
W bard zo tru d n y m okresie d la p o lsk ic h uczeln i k o ś c ie ln y c h kard. W o jty ła, z racji funkcji s p e łn ia n y c h w K o n fe re n c ji E p is k o p a tu P olski, tro szczy ł się o nie i zabiegał w ich sp ra w a c h w K o n g re g a c ji W y c h o w a n i a K ato lic k ie g o .
III. D Z I A Ł A L N O Ś Ć D L A D O B R A U C Z E L N I W K O Ś C I E L E P O W S Z E C H N Y M
R ó w n o le g le z tro sk ą o W y d z ia ł T e o lo g ic z n y w K ra k o w ie i u c z e ln ie k o ś c i e l ne w P olsce kard. W o jty ła z a jm o w a ł się sp ra w a m i w s z y s tk ic h uczeln i k o ś c i e l nych i katolickich. T ro s k a ta s p o tę g o w a ła się je s z c z e b ard ziej od c z a su n o m i n a cji papieskiej na c z ło n k a K o n g re g a c ji W y c h o w a n ia K ato lic k ie g o . T u ż po o t r z y maniu no m in acji (1 m a rc a 1973 r.) został z a p ro s z o n y na sesję p le n a r n ą K o n g r e gacji w dniach 2 - 4 k w ie tn ia 1973 r., której p r z e d m io te m ro z w a ż a ń m ia ły być szkoły katolickie i s e m in a ria d u c h o w n e . Z p o w o d u in n y ch , w c z e śn ie j u sta lo n y c h w ażn y ch zajęć nie m ó g ł w niej u c z e stn ic z y ć. P rz e s ła ł sw o je u s p ra w ie d liw ie n ie i uw agi do ty czące szkół k ato lic k ic h o raz s e m in a rió w d u c h o w n y c h . D o s tr z e g a n ie z w y k łą w agę p ro w a d z e n ia szkół k ato lic k ic h i w y ra ż a u b o le w a n ie , że w Polsce ze w zg lęd u na sy tu ację p o lity c z n ą są o n e n ielic z n e . W u w a g a c h d o t y czących se m in a rió w p o d k re ś la p o trz e b ę fo rm a c ji in te le k tu a ln e j, d u c h o w e j, mo- ralno-ascetycznej i pastoralnej, k tó ry c h nie m o ż n a s e p a ro w a ć , ale trz e b a u m i e jętn ie w iązać i łączyć. S tu d iu m teologii m a p ro w a d z ić do u g r u n to w a n ia w iary alum na. N ie z w y k łą w a g ę p r z y w ią z u je kard. W o jty ła do fo rm acji in te le k tu a ln e j, pro w ad zącej do k sz ta łto w a n ia w oli i serca. A k c e n tu je p o trz e b ę z d o b y w a n ia
41 Konstytucja apostolsk a S a p i e n t i a C h r i s t i a n a z 15 IV 1979, art. 62, § 2, A AS, 71(197 1) 469-499.
p rz e z a lu m n ó w stopni a k a d e m ic k ic h , w a ż n y c h na fo ru m k o ś c ie ln y m 43. Do sp ra wy o d n o w y n a u c z a n ia i w y c h o w a n ia w se m in a ria c h d u c h o w n y c h zam ierzała w ró c ić K o n g r e g a c ja W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o p o d czas sesji p le n a rn e j, z a p la n o w a n e j na 2 4 - 2 5 w rz e ś n ia 1974 r. Ju ż w m aju 1974 r. prz e sła ła ona pism o p o w ia d a m ia ją c e sw o ic h c z ło n k ó w o sesji, której p rz e d m io te m ro z w a ż a ń b ę d ą s e m in a r ia d u c h o w n e , szkoły k a to lic k ie i u n iw e rsy te ty oraz w y d ziały kościelne, z a p o w ia d a ją c ry c h le p rz e s ła n ie o d p o w ie d n ic h m a te ria łó w 44. W ślad za nim p rz e s ła n o re la c je p rz y g o to w a n e p rz e z o d p o w ie d n ie u rz ę d y K o n g reg acji W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o . R e la c je d o ty c z y ły sem in arió w , u n iw e rsy te tó w i w ydziałów k o ś c ie ln y c h o raz s zk ó ł k ato lick ich . R ó w n o c z e ś n ie p o p ro s z o n o o nadsyłanie u w a g 45. S w o je o b s z e rn e u w ag i p rzesłał kard. W o jty ła w dniu 16 w rześn ia 1974 r. U s to s u n k o w u ją c się do relacji o u n iw e rs y te ta c h i w y d z ia ła c h k o śc ie l n y ch , p o d k r e ś l a p o trz e b ę s tu d io w a n ia ję z y k a ła c iń sk ieg o . A r g u m e n tu je to w sp o só b n a s tę p u ją c y : „ O p ró c z k a p ita ln y c h racji w y n ik a ją c y c h z całej tradycji K o ś c io ła K a to lic k ie g o trz e b a z w ró c ić u w a g ę na o g ro m n e z n aczen ie ję z y k ó w k l a s y c z n y c h d la k s z ta łto w a n ia au te n ty c z n ej kultury h u m a n isty c z n e j. Jest to w a ż n e w z w ią z k u z z a z n a c z a ją c y m się we w s p ó łc z e s n y m w y k sz ta łc e n iu p r y m a tem te c h n iz a c ji, co m a s w o je k o n s e k w e n c je w cały m w y c h o w a n iu i m e n ta ln o ści. S tu d iu m ję z y k ó w k la sy c z n y c h bardziej k o n c e n tro w a ło u w ag ę na c z ło w ie k u ”46. W d a ls z y m c ią g u u w a g kard. W o jty ła o p o w ia d a się za p o d z ia łe m stu d ió w te o lo g ic z n y c h n a trzy cykle, tzn. na studia z asad n icze, p rz y g o to w u ją c e do licen c ja tu i do d o k to ra tu . W s z y s tk ie o n e p o w in n y być p r o w a d z o n e m e to d ą n a u k o w ą , a w ię c p o w in n y m ie ć c h a ra k te r stu d ió w u n iw e rs y te c k ic h . S ugeruje w p r o w a d z ić n ie c o in n ą p r a g m a ty k ę dla tych stu d en tó w , którzy po u k o ń czen iu s tu d ió w te o lo g ic z n y c h p o d e j m ą p ra c ę d u sz p a ste rsk ą , a in n ą dla z a in te re s o w a n y c h p r a c ą n a u k o w ą . P ro p o n u je n a s tę p n ie p rz y z n a n ie w ię k sz y c h upraw nień k o le g io m w z a r z ą d z a n iu u c z e ln ia m i, o k re śla ją c ich k o m p e te n c je i ko m p eten cje o só b fiz y c z n y c h , np. R a d y W y d z ia łu i d z ie k a n a 47.
O d n o s z ą c się do relacji o se m in a ria c h , kard. W o jty ła sk o n c e n tro w a ł się g łó w n ie n a d w ó c h spraw ach: stu d iu m teologii w w y ż s z y c h sem in ariach , opiece nad s tu d e n ta m i w k o le g ia c h , w s e m in a ria c h i in sty tu tach zn a jd u ją c y ch się w R z y m ie . S tu d iu m teo lo g ii w s e m in a ria c h d u c h o w n y c h , gdzie alum ni p rz y g o to w u j ą się d o k a p ła ń s tw a , w in n o b y ć n a s ta w io n e na z a b e z p iec z e n ie tożsam ości i c iąg ło ści d e p o z y tu w iary. D la te g o ja s n o trz e b a sfo rm u ło w a ć rolę p o m o c n ic z ą
43 P ism o kard. K. W ojtyły, z 2 5 111 1973, A K K W , G IV-3/107. 44 P ism o K o n g re g a c ji z 10 V 1974, A K K W , G IV-3/154. 45 P ism o K o n g re g a c ji z 1 V III 1 9 7 7 , A K K W , G IV-3/157. 46 P ism o kard. K. W o jtyły z 16 IX 1974, A K K W , G IV-3/178. 47 Tam że.
teologii w zg lę d e m M a g is te riu m K o ścio ła. N ależy także p o d a ć p r o g r a m m i n i m um studium teologii, k o n ie c z n y do o trz y m a n ia ś w ięceń k a p ła ń s k ic h . W R z y mie z n a jd u ją się instytucje w y c h o w a w c z e dla k s ię ż y -s tu d e n tó w i stu d iu ją c y c h k a n d y d a tó w do kapłaństw a. P rz e d e w s z y s tk im n a le ż y z a d b a ć o n a le ż y ty d o b ó r w y c h o w a w c ó w , których g ł ó w n y m z a d a n ie m m a być p ra c a f o r m a c y jn a o p a rta na ko n tak tach m ię d z y lu d z k ic h i n a le ż y te u k s z ta łto w a n ie stru k tu ry p r a w n e j in s ty tu cji w y c h o w a w c z y c h . Z kolei w y c h o w a w c y p o w in n i z a tro s z c zy ć się o k o n ta k ty n a u k o w e z uczelniam i, ja k r ó w n ie ż o k o n ta k ty ze S to lic ą A p o s t o l s k ą i z R z y m em ja k o k o le b k ą c h r z e ś c ija ń s tw a 48.
N aw iązu jąc do relacji o s z k o ła c h k a to lic k ic h , kard. W o jty ła p rz y w o ła ł p o p rz e d n ią s w o ją w y p o w ie d ź na ten te m a t o p ra k ty c z n e j lik w id acji s zk ó ł k a to lic kich p o d s ta w o w y c h i śred n ich p rzez p a ń s tw o k o m u n is ty c z n e . Z a z n a c z y ł je d n a k , że pracę w y c h o w a w c z ą p ro w a d z i K o śció ł w P o lsce p o p rz e z k a te c h iz a c ję . Dla form acji s p o łe c z e ń s tw a m a o n a w y ją tk o w e zn a c z en ie , p rz y c z y n ia się b o w ie m do u trz y m a n ia c h rz e ś c ija ń s tw a w n a r o d z ie 49.
J e d n ą z w ielkich prac, ja k ie z a m ie rz a ła p rz e p ro w a d z ić K o n g r e g a c ja W y c h o w an ia K a to lic k ie g o w ok resie p o s o b o r o w y m , b y ła re fo rm a k o ś c ie ln e g o u s t a w o da w s tw a a k a d e m ic k ieg o . Jak j u ż w s p o m in a liś m y w y żej, K o n g r e g a c ja w y d a ją c N o rm a e ą u a ed a m z a p o w ie d z ia ła je g o k o m p le k s o w ą refo rm ę. D o tych p rac z o s tał zap ro szo n y kard. W o jty ła - ju ż ja k o w ielki k a n c le rz K ra k o w s k ie j U c z e ln i T eo lo g iczn ej. Z re s z tą je g o w y p o w ie d z i p r z y to c z o n e w y żej o d n o ś n ie do k o ś c i e l nych stu d ió w u n iw e rsy te c k ic h i stu d ió w te o lo g ic z n y c h w w y ż s z y c h s e m in a ria c h d u c h o w n y c h d o ty c z y ły tej spraw y. W r. 1975 K o n g r e g a c ja p o s ta n o w iła z i n t e n syfikow ać te prace, aby d o p ro w a d z ić do p rz y g o to w a n ia d e fin ity w n e g o u s t a w o d aw stw a. W tym celu p rz e sła ła d o k u m e n ta c ję z p r o ś b ą o u w a g i30. O d p o w i a d a jąc, kard. W o jty ła p rz e d s ta w ił sw oje uw agi u w z g lę d n ia ją c e s y tu a c ję z a is tn ia łą w Polsce. S tw ierdza, że m e to d a w y b ra n a p rz e z K o n g re g a c ję , a p o l e g a j ą c a n a p ro w a d z e n iu konsultacji z u c zeln iam i, w y d z ia ła m i te o lo g ic z n y m i i k o n f e r e n cjam i bisk u p im i, jest słuszna. P isze m.in.: „T en sp o só b p o s tę p o w a n ia d aje g w a rancję, że p rz y g o to w a n y do p r o m u lg a c ji d o k u m e n t, w y ra sta ją c z a k tu a ln y c h d o św ia d c z e ń życia K ościoła, b ędzie w y c h o d z ił n a p rz e c iw j e g o ró ż n o r o d n y m w s p ó łc z e s n y m z a p o tr z e b o w a n io m ”51.
W p rz e sła n y c h u w a g a c h o m a w ia n a s tę p n ie sp raw ę sto pni a k a d e m ic k ic h , p o stu lu jąc, aby stopień n a u k o w y n a d a n y p rz e z j e d n ą u c z e ln ię k o ś c i e l n ą był
48 Tamże. 49 Tamże.
50 P ism o K o ngregacji z 6 VI 1975, A K K W , G IV -3/220; P ism o K o n g re g a c ji z 23 IX 1975, A K KW , G IV-3/225.
u z n a w a n y p rz e z inne u c z e ln ie k o ścieln e. N a jw ię c e j m iejsca w sw o im o p r a c o w a niu p o ś w ię c a k ard. W o jty ła w s p ó łp ra c y m ię d z y w y d z ia ła m i te o lo g ic z n y m i oraz m ię d z y w y d z ia ła m i a se m in a ria m i d u c h o w n y m i. W s p ó łp ra c a ta w inna być sfor m a liz o w a n a w p o s ta c i u m ó w , o c z y m p is a liś m y j u ż w yżej. T e ra z je d n a k chodzi m u o co ś w ięcej, m ia n o w ic ie o ró ż n o ro d n e fo rm y w s p ó łp ra c y m ię d z y u c z eln ia mi k o ś c i e l n y m i 52. M o ż n a sądzić, że w y p o w ie d ź ta p o n ie k ą d p rz y g o to w a ła za c y t o w a n ą w y ż e j n o r m ę k o n sty tu c ji S a p ie n tia C hristiana o afiliacji, a n aw et - w ja k iś s p o só b - n a s tę p u ją c e p o s ta n o w ie n ie K o d e k su P ra w a K a n o n ic zn e g o : „ P rz e ło ż e n i i p r o f e s o r o w ie u n iw e r s y te tó w i fak u ltetó w k o ścieln y ch pow inni z a tro s z c zy ć się o to, a ż e b y p o s z c z e g ó ln e w y d z ia ły u n iw e rsy te tu św iadczyły sobie w z a j e m n ą p o m o c , n a ile z e z w a la n a to p rz e d m io t, oraz żeby m iędzy w ła s n y m u n iw e r s y te te m lub w y d z ia łe m a in n y m i u n iw ersy tetam i i w ydziałam i, n a w e t nie k o ś c ie ln y m i istn ia ła w z a je m n a w s p ó łp ra c a [...]” (kan. 820).
P o o trz y m a n iu u w a g K o n g r e g a c ja W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o sporządziła n o w y s c h e m a t k o n s ty tu c ji O k o śc ie ln y c h stu d ia c h a k a d e m ic k ich , który p rzesłała u c z e ln io m i k o n f e r e n c jo m b is k u p im o raz sw o im c z ło n k o m , p ro sząc p onow nie 0 u w a g i i p r o p o z y c j e 53. T y m ra z e m ta k że kard. W o jty ła p rz e sła ł swoje uwagi p r o p o n u ją c , aby n o w a k o n s ty tu c ja p o d k re ś la ła ścisły zw ią z e k uczelni k o śc ie l n y c h z h ie ra rc h ią , g łó w n ie ze S to lic ą A p o sto lsk ą , która p o w in n a nie tylko z a tw ie rd z a ć statuty u c zeln i, ale u c z e stn ic z y ć w w a ż n y c h d e c y z ja ch personalnych, np. u d z ie la ć n ih il o b s ta t przy n o m in a c ji d o ce n tó w . W inni oni także przy p o d e j m o w a n iu n a u c z a n ia s k ład ać w y z n a n ie w iary i z a c h o w a ć p e łn ą łączność z M a g is te riu m K o ś c i o ł a 54.
O tr z y m a n e u w a g i i p ro p o z y c je by ły p rz e d m io te m ro z w a ż a ń i dyskusji p o d czas sesji p le n a rn e j K o n g re g a c ji u rz ą d z o n e j w m arcu 1978 r., w której u c z e s tn ic z y ł kard . W o jty ła 55. B ył to k o ń c o w y etap długiej i p raco w itej drogi n o w e g o u s t a w o d a w s t w a o s tu d iach k o ś cieln y ch , u w ie ń c z o n e j ko n sty tu cją S a p ie n tia C hristiana.
K ard . W o jty ła - ja k j u ż w s p o m in a liś m y u c z e stn ic z y ł ró w n ie ż w pracach, j a k ie K o n g r e g a c j a W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o p ro w a d z iła na tem at w y c h o w a n ia
1 n a u c z a n ia k le ry k ó w w se m in a ria c h d u c h o w n y c h . W sw o ich ko lejn y ch u w agach d o ty c z ą c y c h teg o z a g a d n ie n ia m o c n o a k c e n to w a ł z n aczen ie liturgii w w y c h o w a niu s e m in a r y jn y m . C h o d z iło tu o o d p o w ie d n ie p rz y g o to w a n ie do w łaściw eg o p r z e ż y w a n ia c z y n n o ś c i św iętych. Ż y c ie sa k ra m e n ta ln e, o b rz ę d y liturgiczne w in n y się stać f u n d a m e n te m w y c h o w a n ia sem in a ry jn e g o . O d w o ły w a ł się do
52 Tam że .
53 P ism o K o n g re g a c ji z 10 X I 1977, A K K W , G IV-3/286. 54 P ism o kard. K. W ojtyły z 6 III 1978, A K K W , G IV-3/302. 55 P ism o K o n g re g a c ji z 1 II 1978, A K K W , G IY-3/309.
d o św iad czeń p olskich, z a z n a cz a ją c , że d la b u d z e n ia p o w o ła ń k a p ła ń s k ic h i z ak o n n y ch w ie lk ą rolę o d r y w a ją re k o le k c je litu rg ic z n e p r o w a d z o n e p rz e z R u c h „S w ia tło -Ż y c ie ” , które na bazie św iętej liturgii p o g łę b ia ją całe ż y cie c h r z e ś c i jań sk ie m ło d e g o czło w ie k a . W tak ic h ć w ic z e n ia c h u c z e s tn ic z y z a r ó w n o m ł o dzież ze szkół średnich, ja k i klery cy . W ten sp o só b p r z y g o t o w u j ą się oni także do p ro w a d z e n ia d u s z p a s te rs tw a m ło d z i e ż y 56.
K ard. W o jty ła p u b lik o w a ł s w o je artykuły w c z a s o p iś m ie „ S e m i n a r i u m ” , w y d a w a n y m p rzez K o n g re g a c ję . S z c z e g ó ln e p o d z ię k o w a n ie od je j p re f e k ta otrzym ał za arty k u ł pt. Ś w ię to ść k a p ła n a św ia d e c tw e m je g o to ż s a m o ś c i51.
W y ra z e m w s p ó łp ra c y kard. W o jty ły z K o n g r e g a c ją W y c h o w a n i a K a to lic kiego była w iz y ta w P o lsc e jej p re fe k ta - kard. G e b rie la G a rro n e i j e g o ud ział w inauguracji roku a k a d e m ic k ie g o P a p ie s k ie g o W y d z ia łu T e o l o g ic z n e g o 20 p a ź d ziernika 1973 r.58
*
T ro sk a o rozw ój n au k k o ś c ie ln y c h z a jm o w a ła p rio ry te to w e m ie js c e w p a s t e r skiej po słu d ze kard. K a ro la W o jty ły . W y p ły w a ło to z a ró w n o z u m iło w a n ia nauki, ja k i z funkcji s p e łn ia n y c h w K o śc ie le . Był on b o w ie m w ie lk im k a n c l e rzem P ap ie sk ie g o W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o w K ra k o w ie , p r z e w o d n ic z ą c y m Komisji ds. N auki K atolickiej i p r z e w o d n ic z ą c y m R a d y N a u k o w e j E p is k o p a tu oraz czło n k ie m K on g reg acji W y c h o w a n ia K a to lic k ie g o . Je g o o d p o w ie d z ia ln o ś ć za P apieski W y d ział T e o lo g ic z n y w K ra k o w ie , za p o ls k ie u c z e ln ie k o śc ie ln e oraz uczeln ie kato lick ie w K o ś c ie le p o w s z e c h n y m w y ra ż a ła się ta k ż e b lis k ą w sp ó łp ra c ą z K o n g r e g a c ją W y c h o w a n i a K a to lic k ie g o , k tó ra w im ie n iu S to licy A postolskiej kieruje n a u c z a n ie m i w y c h o w a n ie m w K o ściele.
56 P ism o kard. K. W ojtyły z 10 III 1978, A K K W , G IV-3/305. 57 P ism o K o n g reg a cji z 6 V III 1978, A K K W , G IV-3/321.
L A P A R T E C I P A Z I O N E D E L C A R D . K A R O L W O J T Y Ł A
AI L A V O R I D E L L A C O N G R E G A Z I O N E P E R L ' E D U C A Z I O N E C A T T O L I C A
R i a s s u n t o
II C o n c il i o V a tic a n o II r ich ies e la rif o r m a d eg li studi eccle siastic i superiori. A livello della S a n ta S e d e q u e s t o c o m p i t o fu a ffid a to alia C o n g r e g a z io n e p e r l 'E d u c a z i o n e C att olic a. E ssa fu in ca ric a ta de l r i n n o v a m e n t o degli studi e cc le sia stic i, c o m e pure d e ll 'e d u c a z i o n e e fo rm az io n e t e o ló g ic a dei se m in a ris ti nei S e m in a ri M a g g io ri. II p e r io d o del d o p o C o n cil io fu il te m p o dei lavori inte nsi d e lla C o n g r e g a z io n e p e r r e aliz z are q u e s to c o m p ito .
L ' A r c i v e s c o v o di C r a c o v ia , C a rd . K arol W o jt y ł a p a r te cip ó att iv am en te a quest i lavori, p r i m a di tu tt o p e r c h é a m a v a la teo lo g ia e poi a c au s a dell e fun zioni avute n e ll 'E p is c o p a to P o l a c c o . E ra G r a n d e C a n c e llie r e dell a F a c o lt á T e o l ó g i c a di C racovia, Pre sid e n te della C o m m i s s i o n e p e r la D o ttr in a C a tto lic a p r e s s o T E p i s c o p a t o P o lacco , P re s id e n te del C on sig lio p e r lo S t u d i o d e l l ’E p is c o p a t o e m e m b r o dell a C o n g r e g a z io n e per l 'E d u c a z i o n e Catt olic a. A c a u s a d : q u e s ti incarichi si o c c u p a v a dell a P o n tific ia F a c o ltá T eo ló g ica di C ra co v ia, c o m e pure d ell e sc u o le s uperiori e c c le s ia s tic h e in P o l o n i a e dell e u n iv ers it á cat toli ch e in tu tt a la Chiesa.
