R O C Z N IK I N A U K P R A W N Y C H T o m IX . z e sz y t 2 - 1999 KS. M IR O SŁA W SITA RZ Lublin Z A D A N I A K O L E G I U M K O N S U L T O R Ó W W S Y T U A C J I S E D E P L E N A W K P K Z 1 9 8 3 R O K U
W kościo łach p arty k u larn y ch , z których sk ład a się je d e n i je d y n y K o śció ł katolicki, istn ieją struktury hierarch icz n e je d n o o so b o w e i k o leg ialn e. S tru k tu rą je d n o o so b o w ą je s t b iskup d iece zjaln y p o zo stający w łączn o ści z B isk u p em R z y m u. S trukturam i k o legialnym i n a szczeblu K o ścio ła p a rty k u larn e g o są: synod, rada k apłańska, ko leg iu m k o n su lto ró w , rada d u szp a stersk a, rad a do spraw e k o n o m icznych. K ażda z tych stru k tu r służy n a sw ój sposób d o b ru w sp ó ln em u , jak im je st zap ew n ien ie w iernym n ależy tej opieki p a stersk iej.
Z ag w aran to w an ie op iek i d u szp astersk iej w iern y m , zaró w n o z teo lo g iczn eg o , ja k i z p raw nego p u n k tu w idzenia, sp o czy w a p rzed e w szy stk im n a b isk u p ach . W o dniesieniu do diecezji zad an ie to sp ełn ia b isk u p d iecezjaln y . Jed n a k ż e n ie je s t on w stanie o so b iście i w każd ej sytuacji u d źw ig n ąć troski o w szy stk ich w ie r nych, którzy zostali po w ierz en i je g o p astersk iej pieczy, d lateg o dzieli ją , w z a le ż ności od p o trzeb, z b isk u p am i p o m o cn iczy m i i k ap łan a m i w ch o d zący m i w skład prezbiterium d anego K o śc io ła party k u larn eg o .
S o b ó r W aty k ań sk i II uznał, że w zło żo n y ch w aru n k ach realizacja m isji, ja k a została p o w ierzo n a K o śc io ło w i, w y m ag a n o w y ch form k o leg ialn eg o d z ia ła n ia i w spólnotow ej o d p o w ied zialn o ści za życie L udu B ożego, k tó reg o dobro w in n o być n ajw y ż sz ą za sa d ą w zarz ąd zan iu K ościołem (K K 25).
N ow y K PK , p ro m u lg o w an y p rzez Ja n a P aw ła II 25 sty czn ia 1983 ro k u dla u sp raw n ien ia w sp ó ło d p o w ied zialn o ści w k iero w an iu L udem B ożym n a szczeb lu K ościoła party k u larn eg o , n a k azu je b isk u p o m u sta n o w ien ie n o w e g o o rg a n u k o le gialnego, zw an eg o k o leg iu m kon su lto ró w (kan. 502), k tó ry w p ew n ej m ierze m a pełnić zadania, ja k ie do tej pory p ełniły k ap itu ły k a ted raln e.
G eneza kolegium k o n su lto ró w się g a X V III w ieku. In sty tu cja ta p o w sta ła w K ościołach p arty k u larn y ch w Stanach Z je d n o czo n y ch o ra z w in n y ch k rajach m isyjnych, p o dległych k o m petencji K o n g re g acji R o z k rzew ian ia W iary , w k tó ry ch
nie by ło w arunków do utw o rz en ia kap itu ł katedralnych. K ryzys k apituł k ated ral n y ch i sy stem u b e n e fic jaln eg o sp raw ił, że w now y m K P K kolegium konsultorów p o w ie rz o n e zostały w sz y stk ie p o ż a litu rg ic z n e fu n k cje kapituły k a te d ra ln e j1.
I. ZA D A N IA K O LEG IU M K O NSU LTO RÓ W W ED ŁU G K PK Z 1983 R.
W k an. 502 § 1 p ra w o d a w c a p o sta n aw ia, że k olegium konsultorów spełnia „zad an ia o k reślo n e p rzez p ra w o ” , o k tó ry ch kodeks w spom ina w różnych m iej scach.
N a z a d an ia te sk ła d a ją się o b o w iązk i p raw n e o ch arak terze kolegialnym , a ta k że o b o w iązk i p o szczeg ó ln y ch je g o czło n k ó w , k tóre m ają w ykonać z przepisu p ra w a p o w szech n eg o lub zlecen ia b isk u p a d iecezjaln eg o . Z ad an ia te są zró żn ico w an e w zależn o ści o d sytuacji, w ja k ie j zn ajd u je się stolica b iskupia, a m ian o w i cie: sed e p le n a , sed e im p ed ita i se d e vacante. N iniejszy artykuł o g ran icza się do u k a z a n ia zadań k o leg iu m k o n su lto ró w , w y zn acz o n y ch p rzez praw o pow szechne, w sy tu acji zw y czajn ej {sede p le n a ).
W zw y czajn y ch w a ru n k ac h fu n k c jo n o w a n ia stolicy biskupiej zadania kolegium k o n su lto ró w o bejm ują: u d zielan ie rad y , w y rażan ie zgody, zastępow anie funkcji rad y k ap ła ń sk iej i asy ste n c ję przy o b ję c iu u rzęd u p rzez b isk u p a koadiutora. N adto po szcze g ó ln i czło n k o w ie k o leg iu m m o g ą być ob o w iązan i do w y rażen ia opinii S to licy A p o sto lsk ie j w kw estii k an d y d a ta n a urząd b iskupa koadiutora.
1 L ite ra tu ra n a u k o w a n a te m a t k o le g iu m k o n s u lto ró w p rz e d s ta w ia się s to s u n k o w o sk ro m n ie . P o z a k o m e n ta rz a m i d o K P K / 1983, k tó re z a w ie r a ją o g ó ln e u w a g i o in s ty tu c ji k o le g iu m k o n su lto ró w , d o n ie lic z n y c h p u b lik a c ji z a g ra n ic z n y c h , k tó re u k a z a ły się p o p ro m u lg a c ji n o w e g o k o d e k su , n ależą: p u b lik a c ja k s ią ż k o w a J. R . P u n d e rs o n a (D io c e s a n c o n s u lio r s d e v e lo p m e n t a n d p r e s e n t le g is la tio n , R z y m 1988) i ro z p ra w a F . B o n e tta (11 c o lle g io d e i c o n s u lto r i, F e ra ra 1984) o ra z a rty k u ły : J. I. A rrie ty (L a c o n fig u r a c io n ju r id ic a d e I c o le g io d e c o n s u lto r e s , „ łu s C a n o n ic u m ” . 2 4 (1 9 8 4 ), s. 7 8 3 - 7 9 3 ); L . M a rtin e z a S is ta c h a ( E l c o le g io d e c o n s u lto r e s en e l n u e v o c o d ig o . „ R e v ista esp a fio la de d e r e c h o c a n o n ic o ”, 3 9 (1 9 8 3 ), s. 2 9 1 -3 0 5 ) i E . P ia c e n tin ie g o (L e c o m p e te n z e d e l c o lle g io d e i
c o n s u lto r i, „ M o n ito r e c c le s ia s tic u s ” , 1 1 0 (1 9 8 5 ), s. 4 0 1 -4 1 0 ). W P o lsc e na te m a t k o le g iu m k o n su l
to ró w u k a z a ły się ty lk o trz y a rty k u ły : J. K r u k o w s k i (K o le g iu m k o n s u lto r ó w . N o w y o rg a n
w ła d z y w str u k tu r z e K o ś c io ła p a r ty k u la r n e g o , „ S tu d ia S a n d o m ie rs k ie " . 5 (1 9 8 5 -1 9 8 9 ), s. 2 1 -3 0 );
W . G ó r a 1 s k i ( S tr u k tu r y sy n o d a ln e i k o le g ia ln e w e d łu g n o w e g o K o d e k s u P ra w a K a n o n ic z n e g o , „ S tu d ia P ło c k ie ” , 1 4 (1 9 8 6 ), s. 6 1 -6 9 ); J. D u d z i a k, K o le g iu m K o n s u lto r ó w , je g o stru k tu ra
o rg a n iz a c y jn a i z a d a n ia , [w :] T a r n o w sk ie S tu d ia T e o lo g ic zn e , t. X , c z . 2, T a rn ó w 1992, s. 3 8 9 -
1. U dzielanie rady
Z n atury kolegium k o n su lto ró w w ynika, że je g o p o d staw o w y m o b o w iązk iem je st udzielanie rady bisk u p o w i d iecezjaln em u , ilekroć w y m a g a ją tego o k o liczn o ści czasu i m iejsca. N ajogólniej m ów iąc, zad an ie to sp ro w ad za się do w y rażan ia opinii, zw łaszcza w k w estiac h tru d n y ch lub w ątpliw ych. B isk u p d iecez jaln y m o że 0 n ią poprosić w różnych sp raw ach . W niektórych w y p a d k ach b isk u p je s t p raw n ie zobow iązany zasięgnąć rad y tegoż grem ium .
K P K /1983 zobow iązuje b isk u p a diecezjaln eg o do z a sięg n ięcia opinii k o leg iu m konsultorów w trzech w ypadkach:
1. przed ustan o w ien iem ek o n o m a diece zjaln e g o (kan. 4 9 4 § 1); 2. przed usunięciem go z p ia sto w an eg o urzędu (kan. 4 9 4 § 2);
3. przed podjęciem aktów zarząd zan ia o w ięk szy m zn aczen iu ze w z g lę d u na m aterialny stan diecezji (kan. 1277)2.
K orelatem tego o b o w iązk u b isk u p a die cezjaln eg o je st o b o w iązek u d z ie le n ia opinii przez kolegium k o n su lto ró w 3 w k ażdym z w y m ien io n y ch p rzy p ad k ó w .
a) U stanow ienie ek o n o m a d iec ezjaln eg o (kan. 4 9 4 § 1)
W edług kan. 494 § 1 b isk u p d iecezjaln y m a o b o w iązek m ian o w an ia w sw ojej diecezji ekonom a, który p o w in ien być „ rzeczy w iście bieg ły w sp raw ach g o sp o d a r czych i o d znaczać się p ra w o śc ią ”. D ecy zję tę biskup m a p o d jąć po w y słu c h a n iu zdania kolegium konsu lto ró w oraz rad y do spraw ek o n o m iczn y ch . Z treści kan. 494 § 1 w ynika, że opinia, której p o w in n o udzielić w tym p rzy p ad k u k o leg iu m konsultorów , nie dotyczy k w estii, czy b iskup m a lub n ie m a p o w o łać ek o n o m a diecezjalnego, poniew aż n a b isk u p ie ciąży o b o w iązek p o w o łan ia go, lecz k w estii, kogo biskup m a m ianow ać n a ten urząd kościelny. P od w zg lęd em m ery to ry czn y m rada kolegium m oże zatem o d n o sić się zarów no do w sk azan ia k a n d y d ató w , ja k 1 oceny ich p ro fesjo n aln y ch i m o raln y ch k w a lifik acji. W w y p ad k u , gdy b y b isk u p sam w skazał k an d y d ata lub k an d y d a tó w , rad a ko leg iu m k o n su lto ró w m a o g ra n i czać się jed y n ie do w sp o m n ian ej o ceny. Z p ew n o śc ią nie b y ła b y o na szczera, gdyby istnieli lepsi k an dydaci od w sk az an y ch p rzez b isk u p a, a k o leg iu m k o n su l torów , na skutek fałszy w ie pojętej u leg ło ści, utw ierd ziło b y b isk u p a w je g o p rz e konaniu. N ależy przy tym p am iętać, że rada, której k o leg iu m k o n su lto ró w u d ziela
2 Z o b . A . V i a n a, O r g a n iz a c ió n d e l g o b ie r n o en la Ig le sia , P a m p lo n a 1995, s. 2 6 1 -2 6 2 ; F. B ol o g n i n i, L in e a m e n ti d i d ir itto c a n ó n ic a , T o rin o 1996, s. 1 9 8 -1 9 9 .
b isk u p o w i, nie je s t je d y n ie o b o w iązk iem tylko praw n y m , lecz m oralno-praw nym i w ią ż e k o n su lto ró w w su m ien iu 4.
C h o ciaż kan. 4 9 4 § 1 nie z o b o w iązu je b isk u p a do p o stęp o w an ia zgodnie z ra d ą u d z ie lo n ą m u p rze z k o leg iu m k o n su lto ró w , n aw et je ż e li je st ona jed n o m y śln a, b isk u p n ie p o w in ien z m o raln eg o i p raw n eg o p unktu w idzenia odstępow ać od w y ra ż o n e g o p rzez nich zd an ia b ez racji, k tó rą uzn a za p rzew ażającą5.
b) U su n ię c ie ek o n o m a d ie cez jaln eg o z urzęd u (kan. 4 9 4 § 2)
K an. 4 9 4 § 2 p o stan aw ia, że b iskup nie p o w in ien usuw ać ekonom a z urzędu w czasie je g o p ięcio letn iej k ad e n cji b ez p o w ażn ej p rzy czy n y , której w ażność sam o c en ia i p o w y słu ch an iu na ten tem at zd an ia k o leg iu m konsultorów oraz rady do spraw e k o n o m iczn y ch . Z d y sp o zy cji p rz ep isu kan. 4 9 4 § 2 w ynika, że rada, k tó rej w in n o u d zielić k o leg iu m k o n su lto ró w , m a dotyczyć m erytorycznej oceny p rz y c z y n y , uzn an ej p rzez b isk u p a za p o w a ż n ą na tyle, że je st ona w ystarczająca do u su n ię c ia ek o n o m a z p iasto w an eg o urzędu, i p o d an ej do w iadom ości zarów no k o le g iu m k o n su lto ró w , ja k i rad zie do spraw ek o n o m iczn y ch . Jakkolw iek rady w tym w z g lęd zie m a ją u dzielić o b y d w a w y m ien io n e grem ia, to każde z nich m oże je j u d zielić n iezależn ie.
N ależy zau w aży ć, że o b o w iązek w y raż en ia opinii n a tem at usunięcia ekonom a z za jm o w a n e g o urzęd u p rzed u pływ em p rz ew id zian ej praw em pięcioletniej kad en cji sp o c z y w a n a ko leg iu m k o n su lto ró w je d y n ie w p rzypadku, gdy ekonom m a być u su n ięty w d ro d ze d ek retu a d m in istracy jn eg o 6. T eg o rodzaju rada nie je st w y m a g a n a do d ek larac ji u su n ięcia, o k tó rej w zm ian k u je kan. 194 § 2, tzn. jeżeli u su n ię cie z u rzęd u ek o n o m a n astą p iło b y z m ocy sam ego praw a. W ypadki takiego u su n ię c ia w o d n iesien iu do każd eg o urzędu k o ścieln eg o zostały tak saty w n ie w y li c z o n e w kan. 194 § 1. W ed łu g tego kan o n u m o c ą sam ego praw a zostaje usunięty z u rzęd u kościelnego:
1. kto u tracił stan duchow ny;
2. k to p u b lic zn ie o d stą p ił od w iary k ato lick iej lub w spólnoty z K ościołem ; 3. d u ch o w n y , k tó ry u siło w ał zaw rzeć m ałże ń stw o , c h o ćb y tylko cyw ilne.
4 P ra w o d a w c a k o ś c ie ln y z a z n a c z a w k a n . 127 § 3 K P K /1 9 8 3 , że: „ w s z y sc y , k tó ry c h z g o d a lu b ra d a j e s t w y m a g a n a , o b o w ią z a n i s ą s z c z e rz e w y ra z ić sw o je s ta n o w isk o , a ta k ż e , g d y d o m a g a się te g o w a ż n o ś ć sp ra w y , p iln ie z a c h o w a ć ta je m n ic ę ” .
5 K a n . 127 § 2, n . 2. 6 Z o b . k a n . 192.
c) P odjęcie aktów z arząd zan ia o w ięk szy m zn aczen iu (kan. 1277)
B iskup d iecezjalny przed p o d jęciem ak tó w d o ty c zący ch zarząd u o w ięk szy m znaczeniu ze w zględu n a m aterialn y stan d iece zji p o w in ien w y słu ch ać z d an ia rady do spraw ek o n o m iczn y ch i k o leg iu m k o n su lto ró w (kan. M i l ) 1.
P odobnie zatem ja k w p o p rzed n io o m ó w io n y m w yp ad k u do b isk u p a d ie c e z ja l nego należy ocena, czy p o d ejm o w an y p rze z n ie g o akt praw ny d o ty czący d o c z e s nych d ó b r diecezji je st aktem o w ięk szy m zn aczen iu czy też nie. W k o n sek w en cji do niego też, po u w zg lęd n ien iu u staleń k o n fe ren cji b isk u p ó w , należy d e c y z ja o zaciągnięciu rady kolegium k o n su lto ró w , gdy u zn a on w su m ien iu , że d an y akt w św ietle stanu ek o n o m iczn eg o d iecezji m a w ięk sze z n a c z en ie 8. G d y b y je d n a k statuty d iecezjaln e określały tego ro d z aju akty w ięk szej w agi pod w zg lęd em finansow ym , biskup m iałby w ó w czas b ezw z g lę d n y o b o w iązek praw ny w y słu c h a nia zdania kolegium k o n su lto ró w p rzed p o d jęciem decyzji.
W prak ty ce rada, ja k ie j u d ziela k o leg iu m k o n su lto ró w , m oże d o ty czy ć o k re ślo nych aktów alienacji m ajątku d iec ezjaln eg o , czy li p rz e n ie sie n ia p raw a w łasn o ści (sprzedaż, zam iana, daro w izn a) lub ak tó w , k tó re n a k ła d a ją p ew n e z o b o w iązan ia n a d iecezję bądź n ara ż a ją trw ałość je j m a jątk u (zam ian a, h ip o tek a, w ieczy sta dzierżaw a).
N ależy zauw ażyć, że w y m ó g za się g n ię c ia o p in ii k o leg iu m k o n su lto ró w , jak i staw ia kan. 1277, je st n ow ym elem en te m . K P K /1 9 1 7 w y m ó g takiej rad y w iązał bow iem w y łączn ie z d iec e z ja ln ą ra d ą a d m in istra c y jn ą 9. Jest rze c z ą zn am ien n ą, że n ajw y ższy p raw o d aw ca k o ścieln y n ie staw ia żad n y ch sp ecjaln y ch w y m ag ań , gdy chodzi o sposób u zy sk an ia rady od c zło n k ó w ko leg iu m k o n su lto ró w w e w skazanych p rzypadkach. W sto su n k u do nich n a le ż y w ięc zasto so w ać zasady ogólne p odane w kan. 119, 2°; 127 § 1 i 166 K P K /1 9 8 3 . P rio ry teto w e zn aczen ie m a pod tym w zględem kan. 127 § 1, k tó ry o k re śla sposób p o stęp o w an ia z m ie rz a jący do uzy sk an ia opinii w danej sp raw ie od k o m p e ten tn y ch g rem ió w k o śc ie l nych. W m yśl je g o p rzepisu, gdy praw o p o sta n a w ia , że p rzeło żo n y do p o d jęcia czynności potrzebuje zgody lub rad y ja k ie g o ś k o leg iu m lub zesp o łu osó b , p o w i nien zw ołać to kolegium lub zespół, zg o d n ie z p o stan o w ien iem kan. 166, ch y b a
7 W m y śl k an . 1277 K o n fe re n c ja E p is k o p a tu p o w in n a o k re ś lić , k tó re a k ty n a le ż ą d o k a te g o rii z a rz ą d u o w ię k sz y m z n a c z e n iu .
8 J. V e rn a y z a u w a ż a , że ze w z g lę d u n a te n re la ty w n y c h a r a k te r w s p o m n ia n e g o a k tu a d m in is tr a c y jn e g o d o re a ln e j sy tu a c ji e k o n o m ic z n e j d a n e j d ie c e z ji m o ż e o n m ie ć w ie lk ie z n a c z e n ie w ja k ie jś m a le j d ie c e z ji i n ie m ieć g o w d ie c e z ji d u ż e j. Z o b . L e d r o it d a n s l ’E g lis e C a th o liq u e . I n itia tio n a u
d r o it c a n o n iq u e , P a ris 1995, s. 121.
że - gdy chodzi o u z y sk a n ie rad y - inaczej zastrzeg a praw o p arty k u larn e lub w łasn e. Z asad n iczo w ięc n ależy zasto so w ać p rzew id zian y praw em pow szechnym sp o só b u z y sk an ia rady od k o le g iu m k o n su lto ró w , czyli zw ołać je na posiedzenie. Je d n a k ż e załą czo n a do n o rm y kan. 127 § 1 k lau zu la stw arza m ożliw ość zasto so w a n ia innych sp o so b ó w , je ż e li p rz ew id zian e zostały w p raw ie p artykularnym . Tak w ięc statu ty synodalne d iec ezji lub statu ty ko leg iu m konsultorów m o g ą p rzew id y w ać, aby rady u d zielan e p rzez k o n su lto ró w były p rzek azy w an e indyw idualnie, np. po cztą.
2. W yra ża n ie zg o d y
W n iek tó ry ch p rzy p ad k ach b isk u p d iec ezjaln y m usi uzyskać zgodę kolegium k o n su lto ró w na p o d jęcie o k re ślo n y c h aktów p ra w n y c h 10. K P K /1983 przew iduje n a stę p u ją c e p rzypadki, w k tó ry ch b isk u p d iecezjaln y potrzebuje zgody kolegium k o n su lto ró w do w ażn o ści sw o ic h ak tó w praw nych:
1. P rzy w y d aw an iu p o z w o le ń n a alien ac ję d o ty czącą d ó b r stanow iących stały p raw n ie nabyty m ajątek p u b liczn ej o so b y praw n ej p odległej biskupow i d iecezjal n em u lub fundacji d ie cezjaln ej, k tó ry ch w arto ść p rzek racza sum ę, o k re ślo n ą w p raw ie (zob. kan. 1277 i 1291);
2. P rzy alienacji dóbr, k tó ry ch w arto ść m ieści się w granicach dolnej i górnej su m y u stalo n ej p rzez k o n fe re n c ję b isk u p ó w , n ależący ch do pub liczn ej osoby p raw n ej, n ie p o d leg ającej d a n e m u b isk u p o w i d iecezjaln em u , gdy statuty tej osoby n ie w sk a z u ją k o m p eten tn e g o au to ry tetu k o ścieln eg o , ja k rów nież w w ypadku a lien a cji d ó b r d iecezji (kan. 1292 § 1);
3. P rzy alienacji ja k ic h k o lw ie k dóbr, których w artość p rzek racza n ajw y ższą su m ę u sta lo n ą p rz e z k o n fe re n c ję b isk u p ó w lub gdy chodzi o rzeczy darow ane K o śc io ło w i n a p o d staw ie ślubu, a ta k że rzeczy koszto w n e z racji artystycznych lub h isto ry c zn y ch (kan. 1292 § 2);
4. P rzy p o d ejm o w an iu ja k ie jk o lw ie k tran sak cji, n a skutek której m ajątek osoby p raw n ej m oże się znaleźć w g o rszej sytuacji (kan. 1295).
W sz y stk ie z w y m ie n io n y c h p rzy p ad k ó w d o ty c z ą zarząd zan ia m ajątkiem k o ś cieln y m , n a zy w an y m w p raw ie zarząd zan ie m nadzw yczajnym (a d m inistratio
10 Z o b . n a ten te m a t R . P a r a 1 i e u, G u id e p r a tiq u e d u C o d e d e D r o it C a n o n iq u e . N o te s
p a s to r a le s , B o u rg e s 1985, s. 171; J. T . M a r t i n d e A g a r, E le m e n ti d i D iritto C a n ó n ic o . R o m a 1996, s. 92; P . E r d ö , E g y h a z jo g . B u d a p e s t 1991, s. 2 8 5 -2 8 6 ; F. J. R a ni o s, L e D io e c e s i
n e t C ó d ic e d i D iritto C a n ó n ic o . S tu d io g iu r id ic o - p a s to r a le s u lla o r g a n iz z a z io n e e d i r a g g r u p p a m e n ti d e lle C h ie s e p a r tic o la r i, R o m a 1997; A r r i e t a, D ir itto d e II’ o r g a n iz za z io n e e c c le s ia s lic a , s. 4 36.
extra o rd in a ria ), z którym w iąże się szc zeg ó ln a o d p o w ied zialn o ść b isk u p a d ie c e z
ja ln e g o " .
a) P o zw o len ie na alien ację d ó b r o k reślo n y ch w kan. 1277, 1291
W m yśl przepisu kan. 1291 alienacji p o d leg a tylko stały m ajątek p u b liczn ej osoby p ra w n e j12 (pa trim o n iu m stabile). O b ejm u je on d obra, k tó re nie są b e z p o średnio przezn aczo n e na p o trze b y ży cia co d zien n e g o i nie p o d le g a ją o b ro to w i, gdyż stan o w ią o g ó ln ą p o d staw ę eg zy sten cji i fu n k c jo n o w a n ia d an ej o so b y p ra w nej. N a tak rozu m ian y m ajątek stały m o g ą się składać d o b ra ru ch o m e i n ie ru c h o m e (zob. kan. 1285). Id en ty czn y p o g lą d w tej sp raw ie m ają: T. P a w lu k 13 i W . W ó jc ik 14. B iskup d iece zjaln y nie p o trzeb u je zatem zg o d y k o leg iu m kon su l- torów w w ypadku, gdyby ch o d ziło o d obra, którym i p u b lic z n a o so b a p raw n a ro z porządza na bieżąco, ja k ró w n ie ż w tedy, gdy w arto ść alien o w an y ch d ó b r n ie przek raczałab y sum y w y m ien io n ej w zap isach fu n d acji, czyli p raw ie fu n d acy jn y m . Z aw sze do b iskupa d iecezjaln eg o b ęd z ie je d n a k n ależał akt n a d z w y czajn eg o z a rządzania, którego w y zn aczn ik iem je st n a jn iż sz a su m a u stalo n a d la ak tó w n a d zw y czajnego zarząd zan ia w danym k raju p rze z k o n fe re n c ję b isk u p ó w . G d y b y natom iast, zw ażyw szy na treść kan. 1292 § 2, sum a ta p rz ew y ższała n a jw y ż sz ą sum ę u stalo n ą przez k o n feren cję bisk u p ó w dla aktów n a d z w y czajn eg o z a rz ą d za nia, biskup diecezjaln y , op ró cz zgody kolegium k o n su lto ró w i rady do sp raw ek onom icznych, m usiałby do w ażn o ści p o d ejm o w a n eg o aktu uzyskać tak ż e z e zw olenie (licen tia m ) S to licy A p o sto lsk iej.
b) A lienacja d ó b r o w artości o k reślo n ej przez k o n fe re n c ję b isk u p ó w (kan. 1292 § 2)
G dy w arto ść dóbr, których alien ac ja je s t zam ierzo n a, m ieści się w g ran icach najniższej i najw yższej sum y u sta lo n ej p rzez k o n feren cję b isk u p ó w d la d an eg o kraju, kom p eten tn y au to ry tet do je j d o k o n an ia, je ż e li ch o d zi o oso b y p raw n e nie
11 Z o b . k an . 1277; C. R e d a e d 1 1 i, L a r e s p o s a b ilitd d e l V e s c o v o d io c e s a n o n e i c o n fr o n ti
d c i b e n i e c c le s ia s tic i, „ Q u a d e m i d i D iritto E c c le s ia le ” , 3 (1 9 9 1 ), n r 3, s. 2 32.
12 Je j d e fin ic ję p o d a je k a n . 116 § 1 K P K /1 9 8 3 . J e s t o n a n a s tę p u ją c a : „ P u b lic z n y m i o so b a m i p ra w n y m i s ą z e s p o ły o só b lu b rz e c z y , k tó re s ą u sta n o w io n e p rz e z k o m p e te n tn ą w ła d z ę k o śc ie ln ą , by w y k o n y w a ły w im ie n iu K o ś c io ła , w o z n a c z o n y m d la n ic h z a k re s ie , z g o d n ie z p rz e p is a m i p ra w a , w ła s n e z a d a n ia im z le c o n e d la p u b lic z n e g o d o b r a ” .
13 Z o b . P r a w o k a n o n ic z n e w e d łu g K o d e k s u J a n a P a w ła Ił, t. IV , O ls z ty n 1990, s. 5 0. 14 Z o b . K o m e n ta r z d o K o d e k su P r a w a K a n o n ic z n e g o , t. IV , L u b lin 1987, s. 87.
p o d le g a ją c e bisk u p o w i d iecezjaln e m u , u sta la ją w łasn e statuty. G dyby biskup d ie c e z jaln y byl w sk azan y w statu tach ja k o p o d m io t o dpow iedzialny za d okonanie alien a cji d ó b r o so b y p raw n ej, w sto su n k u do której nie posiada w ładzy rządzenia, n ie m u sia łb y w takim p rzy p ad k u u zy sk ać zgody k olegium konsultorów . G dy n a to m ia st p u b liczn a o so b a p ra w n a p o d le g a bisk u p o w i d iecezjalnem u, tenże z m o cy p ra w a je st k o m p e ten tn y do d o k o n a n ia alie n acji je j dóbr, je ż e li zachodzą w sp o m n ia n e w arunki, co do w ielk o ści sum y o b jętej pojęciem zarząd zan ia n a d zw y c zajn eg o . W tym w y p ad k u b isk u p d iecezjaln y m oże dokonać aktu alienacji d ó b r stan o w iący ch stały m ają tek p u b liczn ej oso b y praw nej za zg o d ą kolegium k o n su lto ró w , rad y do spraw e k o n o m ic zn y ch i zain tereso w an y ch osób.
T a k ż e w ó w czas, gdy z ach o d zi w y p ad ek n a d zw y czajn eg o zarządzania stałym i d o b ra m i d iecezjaln y m i, b isk u p d iece zjaln y m usi p rzed d o k onaniem aktu ich alie nacji u zy sk a ć zg o d ę na je g o d o k o n an ie od w y m ien io n y ch w yżej g rem ió w i osób zain te re so w an y c h (zob. kan. 1292 § 1). W . W ó jcik w y jaśn ia, że o so b ą zain tereso w a n ą m o ż e tu być fu n d a to r, p ro b o szcz, re k to r k o ścio ła lub posiadacz praw p erso n a ln y ch lu b re a ln y c h 15.
D la d o k o n an ia alien acji, k tó rej w arto ść p rz ek racza n ajn iż szą sum ę o k reślo n ą p rz e z k o n feren cję b isk u p ó w , w y m ag a się ponadto:
- słu szn ej p rzy czy n y , takiej ja k n a g ląca p o trzeb a, w y raźn a korzyść, pobożność, m iło ść lub inna p o w a ż n a racja d u szp astersk a;
- o c en y rzeczy alie n o w a n ej, d o k o n an ej n a p iśm ie p rzez rzeczoznaw ców ; - za c h o w a n ia innych śro d k ó w o stro żn o ści, k tó re m a ją na celu zabezpieczenie K o śc io ła przed ew en tu aln y m i szkodam i, p rz ep isan y ch przez k o m petentny au to ry tet k o śc ieln y (kan. 1293).
O k o lic zn o ści te p o w in n y być d o k ład n ie ro z w ażo n e przez kolegium k o n su lto rów p rzed w y raż en iem p rzez n ich zg o d y n a zam ierzo n y p rzez bisk u p a diecezjal n e g o a k t alienacji.
c) A lien acja d ó b r p rzek ra cz a ją c y c h w arto ść u sta lo n ą przez ko n feren cję b isku p ó w (kan. 1292 § 2)
Je ż e li w arto ść d ó b r a lie n o w an y ch o so b y p raw n ej p odległej biskupow i d iecez ja ln e m u p rz e k ra cz a su m ę n a jw y ż sz ą u sta lo n ą p rzez k o n feren cję bisk u p ó w , praw o d a w c a w y m ag a, aby o p ró cz zgody k o leg iu m k o n su lto ró w , rady do spraw ek o n o m ic z n y c h i zain tereso w an y c h osób, b isk u p d iece zjaln y u zyskał zezw o len ie Stolicy
A postolskiej, a kon k retn ie zez w o len ie K o n g reg acji ds. D u c h o w ie ń stw a 16. Z g o d a ta i zezw olenie w y m ienionej K o n g reg acji są p o trz eb n e b isk u p o w i d iecezjaln em u także w w ypadku alienacji rzeczy d aro w an y ch K o ścio ło w i n a p o d staw ie ślubu albo rzeczy o w ielkim w alo rze arty sty czn y m lub h isto ry czn y m .
G dy chodzi o rzeczy sta n o w iące d a r dla K o ścio ła, to m o żn a u w zg lęd n ić o rz e czenie K o ngregacji S oboru z d n ia 141 1921 r. K o n g reg acja ta o k reśliła, że darem dla K o ścio ła je st to, co zo stało z ło żo n e na o łtarzu lub na p o św ięco n y m o b razie, gdy nic nie w skazuje n a w o lę p rz e c iw n ą d a rc z y ń c y 17.
G dy n ato m iast w grę w ch o d z ą rzeczy o w ielk im w a lo rze arty sty czn y m lub historycznym , należy u w zg lęd n ić p o stan o w ien ie K o n g reg acji ds. D u c h o w ień stw a z dnia 11 IV 1971. K o n g reg acja ta po stan o w iła, że do w ażn o ści ich alien acji, zw łaszcza, je ż e li stan o w ią o ne d a r d la K o ścio ła, k o n ie c z n a je s t o p in ia k o m isji ds. sztuki sakralnej i kom isji litu rg icz n ej oraz rz e c z o z n a w c ó w 18. P o n ad to k o leg iu m konsultorów pow inno p am iętać, że n ie w o ln o m u tak że w y rażać zgody n a a lie n a cję d ó b r kościelnych, k tóre s ą p rzed m io tem k ultu ze stro n y w iern y ch . W y raźn e postanow ienie w tym w zg lęd z ie za w iera kan. 1190 § 1 i 2. W ed łu g p rzep isó w podanych w tym że k an o n ie nie m o g ą być w a żn ie alien o w an e w ja k ik o lw ie k sposób ani relikw ie, ani też ob razy o tacza n e w ie lk ą c z c ią w iernych.
d) T ran sak cja p o g arszająca sy tu ację m a ją tk o w ą o so b y p raw n ej (kan. 1295)
Z w oli p raw o d aw cy k o ścieln e g o w y m o g i d o ty c z ą c e alien acji p o w in n y być zachow ane przy p o d ejm o w an iu ja k ie jk o lw ie k tran sak cji, na sk u tek k tó rej m ajątek osoby praw nej m oże się znaleźć w gorszej sy tu acji (zob. kan. 1295). O zn a c z a to, że biskup diecezjaln y p o trzeb u je zgody k o leg iu m k o n su lto ró w ró w n ież n a d o k o nanie jak ieg o k o lw iek innego aktu n ad z w y c zajn eg o z a rząd zan ia m ajątk iem p u b lic z nej osoby praw nej lub m ajątk iem diece zjaln y m , np. na zaw arcie u m ow y o w ie czy stą d zierżaw ę.
W św ietle pow yższej d y sp o zy cji w e w szy stk ich p rz y p ad k a ch n ad zw y czajn eg o zarządzania b iskup d iecez jaln y m usi także u z y sk ać zg o d ę rad y do spraw e k o n o m icznych. W zw iązku z tym n a su w a się p y tan ie, d lacz eg o p raw o w y m ag a zgody aż dw óch o rganów k o leg ialn y ch w tego ro d zaju sp raw ach ? Z d an iem J. K ru k o w skiego racja tego w ym ogu leży w w ielo asp ek to w o ści o cen y p ro p o zy cji d o ty c z ą cych ad m in istracji m ajątku k o ścieln eg o . K ażd e z ty ch k o leg ió w m a ocenić p ro p o
16 Z o b . art. 98 k o n st, a p o s t. P a s to r b o n u s z 28 V I 1988, A A S 8 0 ( 1 9 8 8 ), s. 8 4 1 -9 2 3 . 17 Z o b . A A S 14 (1 9 2 2 ), s. 159.
zy c ję b isk u p a z inn eg o p u n k tu w idzenia. R ada do spraw ek onom icznych pow inna u sto su n k o w a ć się do p ro p o z y c ji z p u n k tu w id zen ia kryteriów ek onom icznych, czy li o p ła caln o śc i. K o leg iu m k o n su lto ró w zaś p o w in n o w ziąć pod uw agę kryteria d u szp astersk ie, tak ie ja k p o ży tek lub k o n ieczn o ść p rzep ro w ad zen ia transakcji dla d o b ra d u c h o w e g o K o ś c io ła 19.
W tych p rzy p ad k a ch b isk u p m usi zw o łać k o n su lto ró w zgodnie z przepisam i k an. 166 o raz do w ażn o ści p o d ejm o w an y ch aktów uzyskać zgodę b ezw zględnej w ię k sz o śc i tych, k tó rzy s ą o b e cn i (kan. 127 § 1).
S to so w n ie do p rz ep isu kan. 166 § 1 p rzew o d n ic zący kolegium konsultorów , z zasad y b iskup d ie c e z jaln y , p o w in ien zw ołać w szystkich członków . S posób zw o ła n ia te g o zeb ran ia p o z o staw io n y z o stał a d libitum przew o d n icząceg o . P ra w o d a w c a z a z n acza je d y n ie , że w w y p ad k u o so b iste g o w ezw ania, je st ono w ażne, je ż e li zo stało d o k o n a n e w m iejscu stałeg o lub ty m czaso w eg o zam ieszk an ia lub w m iejscu p obytu. N ic w ięc n ie stoi n a p rzeszk o d z ie, aby przew o d n iczący k o le g iu m k o n su lto ró w p o in fo rm o w a ł k o n su lto ró w o ich zebraniu, np. n a posiedzeniu rad y k ap łań sk iej czy p o p rz e z o g ło sz en ie w p ra sie diecezjaln ej. Fakt pozo staw ien ia tej sp raw y o tw a rtą d aje p ra w o d aw c y p arty k u larn em u m ożliw ość je j szczeg ó ło w e go u re g u lo w a n ia w statu tach k o leg iu m k o n su lto ró w . G dyby p rzew odniczący k o le g ium k o n su lto ró w w y b rał d ro g ę o so b isteg o p o w iad o m ien ia lub ta k ą zastosow ał ze w z g lęd u na p o sta n o w ie n ie statutu tegoż g rem iu m , a któryś z kon su lto ró w nie z o stał p o w ia d o m io n y o m ający m odbyć się zeb ran iu i w w yniku tego n ied o p atrze n ia n ie m ó g ł być o b ecn y , w o ln o m u d o m ag ać się p o now nego zebrania k o n su lto rów . D la o sią g n ię c ia z a m ie rzo n eg o celu m usi u d ow odnić, że je g o nieobecność b y ła sp o w o d o w an a b rak ie m z a w ia d o m ie n ia i do k o n ać tego w ciągu trzech dni od o trz y m a n ia in fo rm acji o o d b y ty m p o sie d zen iu k o leg iu m . S kutkiem takiego rekursu z g o d a u d zielo n a b isk u p o w i d iecezjaln em u n a w cześn iejszy m p osiedzeniu k o le g ium k o n su lto ró w traci sw o ją m oc w iążącą, a akt praw ny bisk u p a d o k onany w o p a rc iu o n ią je s t n ie w a ż n y . T a k sam o n ie w ażn y je st akt praw ny podjęty przez b isk u p a d ie c e z jaln e g o , je ż e li n ie zaw ia d o m io n o w ięcej n iż połow y tych, którzy p o w in n i b yć w ezw an i, c h y b a że ci, k tó rzy są n iezb ęd n i do q u o ru m , byli obecni m im o b ra k u p o w ia d o m ie n ia (kan. 119, 2°).
W y ra ż e n ie zg o d y je s t a k tem k o leg ialn y m . S tąd też jed y n ie takie w y rażenie z g o d y m a skutek p raw n y , za k tórym przy w ięk szo ści tych, którzy pow inni być w e zw a n i, o p o w iad a się b e z w zg lęd n a w ięk szo ść o b ecn y ch (czyli p onad połow a). C h o c iaż k an. 119, 2° p rz e w id u je, że w sp raw ach innych niż w ybory, gdy po d w ó ch g ło so w an iach lic z b a g ło só w je s t ró w n a, p rzew o d n iczący m oże przew ażyć
k o leg ialn ą d ecy zję sw oim g łosem , to je d n a k p rzepis ten n ie z n a jd z ie zasto so w an ia w w ypadku zgody, k tó rą biskup d iecezjaln y m usi u zy sk ać do w ażn o ści sw oich aktów . N ie po zw ala n a to d y sp o zy cja kan. 127 §1 K P K . P ra w o d a w c a p o stan aw ia w nim , że p rzełożony, który p o trzeb u je do p o d jęcia n iek tó ry ch ak tó w p raw n y ch zgody ja k ieg o ś ko leg iu m lub zespołu, m usi u zy sk ać do ich w ażn o ści zg o d ę b e z w zględnej w ięk szo ści tych, k tó rzy s ą obecni.
3. Z a stęp o w a n ie fu n k c ji rady ka p ła ń skiej
Istnieje problem , czy kolegium k o n su lto ró w p rz ejm u je z m o cy p raw a zad an ia rady kapłańskiej w sytuacji sed e p le n a , g d y b isk u p d ie c e z jaln y d o k o n a ł je j ro z w iązania na p o d staw ie kan. 501 § 3. P rzep is tego kan. je s t n astęp u jący : „Jeżeli rada k apłańska nie w y p ełn ia zad an ia p o w ie rzo n eg o je j d la d o b ra d iecezji albo pow ażnie go n adużyw a, biskup d iecezjaln y m o że j ą ro z w iązać, po k o n su ltacji z m etropolitą albo - gdy chodzi o m etro p o lię - z b isk u p em su frag an em najstarsz y m prom ocją. Jed n ak że w ciągu roku p o w in ien j ą u stan o w ić n a n o w o ” . Z p o w y ż sz e go p rzepisu nie w ynika w p ro st, że k o leg iu m k o n su lto ró w je s t o b o w iązan e do przejęcia funkcji ro zw iązan ej rady k ap łań sk iej. N a ta k ą je d n a k k o n sek w en cję decyzji b isk u p a diecezjaln e g o co do ro zw ią zan ia rady kap łań sk ie j w y d a je się w skazyw ać zapis §2 cy to w an eg o kan. 501. C zy tam y tam : „P o d czas w akansu stolicy, ustaje rad a k a p łań sk a, a je j fu n k cje są w y p ełn ian e p rzez k o leg iu m k o n su l
torów P roblem tkw i w tym , czy k o leg iu m k o n su lto ró w je st o b o w iązan e
zastąpić radę k a p ła ń sk ą tylko w w yp ad k u je j u sta n ia z m o cy sam ego p ra w a w sytuacji sede vacante, czy też w k ażdym w y p ad k u b rak u tej rad y . W k an o n isty c e zdania n a ten tem at s ą p odzielone.
W edług R. P age ko leg iu m k o n su lto ró w p rz e jm u je fu n k c je rady kap łań sk iej ilekroć je j nie m a i d lateg o , że je j nie m a, b e z w zg lęd u n a o k o liczn o śc i, tak że w ów czas, gdy zachodzi je j ro zw iąza n ie p rz e w id zia n e w k an. 501 § 3 20. T ego sam ego zdania są: F. D an ee ls21 i L. M artin ez S istach 22. Inni k an o n iści w y d a ją się podzielać pogląd, że ko leg iu m k o n su lto ró w je s t u p ra w n io n e i o b o w iązan e z
20 P o r. L e s E g lis e s p a r tic u liè r e s , t. I, P a ris 1985, s. 165: „[...] lo r s q u 'il n ’y a p a s e t ta n t q u ’il n ’y a p as d e c o n s e il p re sb y té ra l, c 'e s t le c o lle g e d e s c o n s u lte u rs q u i en a s s u r e le s fu n c tio n s , q u e lle s q u e so ie n t les c irc o n sta n c e s, in c lu a n t le c a s d e d is s o lu tio n p r é v u p a r § 3 d u m ê m e c a n o n 5 0 1 . Si l'E v e q u e d iss o u t le c o n s e il p r e s b y té ra l, le c o llè g e d e c o n s u lte u rs c o n tin u e e t e n a s s u re le s f u n c tio n s” .
21 Z o b . D e d io e c e s ia n s c o r r e s p o n s a b ilita tis o r g a n is , „ P e r io d ic a d e re m o ra li, c a n ó n ic a e t litú r g ic a ” , 7 4 (1 9 8 5 ), s. 314.
m ocy p ra w a do w y k o n y w a n ia fu n k cji rad y kap łań sk iej tylko w czasie w akatu stolicy b isk u p iej, czyli zg o d n ie z brz m ien iem kan. 501 §2. D o grupy tych kanoni- stów n a le ż ą E. P ia c e n tin i23 i T. P a w lu k 24.
S ądzę, że ze w zg lęd u n a p o trz eb ę w łaściw eg o zarząd zan ia d iec ezją także w sy tu acji ro z w ią z a n ia rad y k ap łań sk iej należy p rzy jąć ro zszerzającą interpretację kan. 501 § 2. C h o ciaż n ajlep iej b y się stało, g d y b y w tej kw estii w y p o w iedziała się P a p iesk a R ad a do S praw In terp re tacji T ek stó w Praw nych.
Przy z ało żen iu , że k o leg iu m k o n su lto ró w p rz ejm u je zad an ia rady kapłańskiej w w y p ad k u je j ro z w ią z a n ia p rze z b isk u p a d iec ezjaln eg o , do je g o obow iązków nale żeć b ę d ą w szczeg ó ln o ści:
a) u d z ielan ie rad b isk u p o w i d iec ezjaln em u w w ażn iejszy ch spraw ach (kan. 495 § D ;
b) w y rażen ie sw o jeg o z d a n ia w spraw ie:
- zw o ła n ia sy n o d u d ie cezjaln e g o (kan. 461 §1);
- erek cji albo zn ie sie n ia parafii lub d o k o n an ia w niej pow ażnych zm ian (kan. 515 § 2);
- n o rm d o ty czący ch p rz e z n aczen ia o fia r w iern y ch z okazji n abożeństw para fialn y ch o ra z w y n a g ro d zen ia d u ch o w n y ch sp ełn iający ch p arafialne fun k cje (kan. 531);
- u sta n o w ie n ia p a ra fia ln ej rady d u szp astersk iej (kan. 536 §1); - z e z w o le n ia n a b u d o w ę k o śc io ła (kan. 1215 §2);
- ze z w o le n ia na p rz ez n a czen ie k o ścio ła do celó w św ieckich (kan. 1222 § 2); - n a ło ż e n ia n a p u b lic zn e o so b y p raw n e p o d le g łe biskupow i d iecezjalnem u u m ia rk o w a n e g o p o d atk u na p o trze b y d iecezji o raz nadzw y czajn eg o podatku na ten sam cel w sto su n k u do osó b fiz y czn y ch i pozo stały ch osób praw nych (kan. 1263);
c) u sta n o w ie n ie rad y p ro b o szcz ó w w y stę p u jąc ej przy usuw aniu i przenoszeniu p ro b o sz czó w (kan. 1742 § 1);
d) w y b ran ie i w y słan ie d w ó ch d ele g ató w sp o śró d członków kolegium na synod p ro w in c ja ln y (kan. 443 § 5);
e) u c z e stn ictw o w sy n o d zie d ie cez jaln y m (kan. 463 § 1, 4°).
23 Z o b . a rt. c y t., s. 4 0 9 . 24 Z o b . d z . c y t., t. II, s. 2 4 2 .
4. A systen cja p rzy objęciu urzęd u p r z e z b isku p a ko a d iu to ra
P raw odaw ca kościelny p o stan aw ia w k an. 4 0 4 § 1, że: „B iskup k o a d iu to r o b e j m uje sw ój urząd przez o k azan ie n o m in acy jn eg o p ism a ap o sto lsk ieg o - o so b iście lub przez pełn o m o cn ik a - b isk u p o w i d iec e z jaln e m u o raz k olegium k o n su lto ró w , w obecności kanclerza kurii, który w in ien sp isać p ro to k ó ł” . B iskup p o m o cn iczy zaś o bejm uje swój urząd p rzez o k azan ie n o m in a c y jn e g o p ism a ap o sto lsk ie g o biskupow i diecezjalnem u, w ob ecn o ści k an c le rz a kurii, który ró w n ież w tym w ypadku sporządza o d n o śn y p ro to k ó ł (kan. 4 0 4 § 2).
Z treści przytoczonych p rzep isó w kan. 4 0 4 § 1 i 2 w y n ik a w ięc, że w sy tu acji
sed e p le n a na kolegium k o n su lto ró w sp o c zy w a o b o w iązek praw ny a sy sten cji
w yłączn ie przy objęciu urzędu b isk u p a k o a d iu to ra . P raw o p o w szech n e nie w y m a g a bow iem asystencji tego ko leg iu m przy o b jęciu u rzęd u przez b isk u p a p o m o c n i czego.
C zynność objęcia urzędu b isk u p a k o a d iu to ra p o leg a na o k azan iu p rz e z n o m in a- ta ap ostolskiego pism a n o m in acy jn eg o - o so b iście lub p rzez p e łn o m o cn ik a. K o n ieczn a asystencja kolegium k o n su lto ró w przy tego rod zaju czy n n o ści p raw n ej spro w ad za się zatem do z ap o zn an ia się w o b ecn o ści k an clerza z tre śc ią a p o sto l skiego p ism a nom in acy jn eg o b isk u p a k o ad iu to ra .
5. W yrażanie o p in ii w sp ra w ie ka n d yd a ta na u rzą d b iskupa ko a d iu to ra
Z adanie rady spełniane p rzez cz ło n k ó w k o leg iu m k o n su lto ró w sed e p le n a nie og ran icza się jed n ak tylko do n iesien ia rad y b isk u p o w i d iecezjaln em u . K an. 377 § 3 p rzew iduje, że w p rzy p ad k u m ia n o w a n ia b isk u p a k o ad iu to ra o d n o śn ie do trzech kandydatów p rz ed staw ia n y ch S to licy A p o sto lsk iej, legat p ap iesk i p o w in ien w y słuchać m iędzy innym i zd an ia n ie k tó ry ch czło n k ó w k olegium k o n su lto ró w 25. C elem tej konsultacji je st p o z n an ie n ie ty lk o zd atn o ści kan o n iczn ej k an d y d ató w , o której m ów i kan. 378 § 1, lecz ró w n ież p ro b lem ó w , k tóre p rzy szły b isk u p d ie cezjalny będzie m usiał ro zstrzy g ać. O fo rm ie p rz e p ro w ad zen ia tej k o n su ltacji decyduje sam legat26. M oże o n a p rz y b rać k sz ta łt k o n su ltacji in d y w id u aln ej i z zachow aniem tajem nicy lub zesp o ło w ej i p u b lic z n e j27.
25 Z o b . P a g e . L e s É g lis e s p a r tic u liè r e s , t. I, s. 161; D u d z i a k, a rt. c y t., s. 3 9 7 . 26 K an . 3 7 7 § 3.
27 J. B . d 'O il o r i o , L a n o m in a tio n d e s e v e q u e s. P r o c é d u r e s c a n o n iq u e s e t c o n v e n tio n s
II. Z A D A N IA K O LEG IU M K O N SU LTO R Ó W W PO LSCE
P ierw szy z esp ó ł k o n su lto ró w diecezjaln y ch w P o lsce został erygow any w d ie cezji o p o lsk iej b ez p o śre d n io po u tw o rz en iu ad m in istracji kościeln ej na ziem iach za ch o d n ich . K o n fe re n c ja E p isk o p atu Polski 21 m arca 1985 r. w ydała P o sta n o w ie
nia w sp ra w ie R a d K a p ła ń skich i K o leg iu m K o n su lto ró w , które stały się po d staw ą
p ra w n ą do tw o rzen ia k o leg iu m k o n su lto ró w ja k o o b lig ato ry jn eg o organu k o n su lta cy jn eg o w p o sz c z e g ó ln y c h d ie c e z jac h 28. R ó w n ież K o n sty tu cja Jan a P aw ła II
T o tu s Tuus P o lo n ia e P o p u lu s z d n ia 25 m arca 1992 r. zo b o w iązy w ała biskupów
p o lsk ich do u tw o rz e n ia q uam p r im u m k o leg iu m k o n su lto ró w 29.
O b ecn ie w e w sz y stk ic h d iece zjac h o raz w O rd y n ariacie P olow ym w P olsce zo stało u tw o rzo n e k o le g iu m k o n su lto ró w .
Z ad an ia k o leg iu m k o n su lto ró w w p o lsk im p raw ie p arty k u larn y m o k reślają d iec e z jaln e statuty k o leg iu m k o n su lto ró w i rad k ap łań sk ich oraz statuty synodów d iece zjaln y ch . W sz y stk ie statu ty d ie cezjaln e k o leg iu m k o n su lto ró w w ym ien iają n astę p u ją c e zad an ia, k tó re sp o c z y w a ją n a ty m że k o leg iu m w sytuacji sede plena\
- w y rażen ie z d a n ia w sp raw ie u stan o w ie n ia w d iecezji ek o n o m a oraz u su n ię c ia go z z a jm o w an eg o sta n o w isk a (kan. 4 9 4 § 1 i 2);
- p rzed p o d jęciem p rzez b isk u p a d iecezjaln e g o d ecy zji w spraw ach m ajątko w ych o w ięk szy m z n ac zen iu ze w zg lę d u n a stan m aterialn y diecezji;
- u d zielen ie zg o d y na p o d jęcie p rz e z b isk u p a d iecezjaln eg o decyzji w sp ra w ach z zak resu n a d z w y c z ajn e g o z a rząd zan ia dob ram i k ościelnym i (kan. 1277)30.
28 Z o b . P O n r 2 6 /8 6 , s. 1-4; „ A k ta K o n fe re n c ji E p is k o p a tu P o ls k i" 1(1 9 9 8 ), s. 1 3 9 -142. 29 Z o b . J a n P a w e ł II, T o tu s T u u s P o lo n ia e P o p u lu s , B S K P 2 (1 9 9 2 ), s. 25.
30 Z o b . S ta tu t R a d y K a p ła ń s k ie j i K o le g iu m K o n s u lto r ó w te D ie c e z ji G d a ń s k ie j z 2 8 IX 1 985, „ K u r e n d a ” 1985, n r 5 6 ; S ta tu t R a d y K a p ła ń s k ie j A r c h id ie c e z ji G n ie ź n ie ń s k ie j z I I X I 1985, A rc h i w u m K u rii A rc h id ie c e z ji G n ie ź n ie ń s k ie j, N . 4 4 2 6 /8 5 /P R ; S ta tu t R a d y K a p ła ń s k ie j D ie c e z ji K o sza -
H ń s k o -K o ło h rz e sk ie j z 3 0 X I 1 9 8 5 r ., A rc h iw u m K u rii D ie c e z ji K o s z a liń sk o -K o ło b rz e sk ie j; D e k re t
bp. K a z im ie rz a M a jd a ń s k ie g o R a d a K a p ła ń s k a i K o le g iu m K o n s u lto r ó w D ie c e z ji S zc ze c iń s k o -K a -
m ie ń s k ie j z 28 I 1986, „ P re z b ite riu m . P is m o U rz ę d o w e D ie c e z ji S z c z e c iń s k o -K a m ie ń s k ie j” , 14
(1 9 8 6 ), n r 1-3, s. 8 -1 5 ; S ta tu ty R a d y K a p ła ń s k ie j i K o le g iu m K o n s u lto r ó w A r c h id ie c e z ji W a rs za w s k ie j z 2 6 I I 1 9 8 6 r o k u , „ W ia d o m o ś c i A r c h id ie c e z ja ln e W a rs z a w s k ie " , 7 6 (1 9 8 6 ), n r 3 -5 , s. 7 0 -7 6 ; S ta tu ty R a d y K a p ła ń s k ie j te D ie c e z ji K ie le c k ie j z 3 I V 1 9 8 6 r.. A rc h iw u m K u rii D ie c e z ji K ie le c k ie j, O R - 18/86; S ta tu t R a d y K a z a ń s k i e j D ie c e z ji O p o ls k ie j z 5 X II ¡ 9 8 6 r., „ W ia d o m o ś c i U rz ę d o w e D ie c e z ji O p o ls k ie j” , 4 2 (1 9 8 7 ), n r 7 -8 , s. 2 3 6 -2 3 7 ; S ta tu ty R a d y K a p ła ń s k ie j D ie c e z ji W a rsza w sk o - P r a s k ie j z 4 V 1 9 9 2 , „ W ia d o m o ś c i W a r s z a w s k o - P ra s k ie ” , 1 (1 9 9 2 ), n r 1, s. 38; S ta tu t R a d y K a z a ń s k ie j D ie c e z ji G liw ic k ie j z d n ia 15 I X 19 9 2 r., „ W ia d o m o ś c i D ie c e z ji G liw ic k ie j. P ism o U rz ę d o w e ” ,
1 (1 9 9 2 ), n r 3, s. 2 6 5 -2 6 7 ; S ta tu ty R a d y K a Z a ń s k i e j i K o le g iu m K o n s u lto r ó w D ie c e z ji Ł o w ic k ie j z
2 0 X 1 9 9 2 r., „ W ia d o m o ś c i D ie c e z ji Ł o w ic k ie j" , 1 (1 9 9 2 ), n r 1-3, s. 2 8 -3 3 ; D e k re t n o rm a ty w n y b p a
k a lis k ie g o S ta n is ła w a N a p ie ra ły U p r a w n ie n ia R a d y K a Z a ń s k i e j i K o le g iu m K o n s u lto r ó w z 3 0 X
W zw iązku z p ow yższym n ale ży d odać, że 277. K o n feren cja P len arn a E p isk o patu Polski, obrad u jąca w S zcze cin ie w d niach od 16 do 18 czerw ca 1995 roku, o kreśla (w ięk szo ścią 2/3 g łosów ) ró w n o w arto ść 5 0 0 .0 0 0 d o laró w U S A ja k o n a j w y ższą sum ę, pow yżej której n ależy się zw racać z p ro śb ą do S to licy A p o sto lsk iej o zezw o len ie n a alienację d ó b r k o ścieln y ch 31 oraz ja k o n a jn iż sz ą su m ę w arto ści dóbr p rzeznaczonych do alienacji w w y so k o ści 100.000 d o laró w U S A 32. P o w y ż sze p o stan o w ien ia zostały z atw ie rd zo n e przez K o n g reg ację ds. B isk u p ó w 33.
W ślad za P o sta n o w ien ia m i K o n feren cji E p isk o p atu P o lsk i statuty d ie cezjaln e nie w y m ien iają w śród zadań k o leg iu m k o n su lto ró w sed e p le n a o b o w iązk u obecności kolegium k o n su lto ró w i zap o zn an ia się z p ism em ap o sto lsk im przy o bjęciu urzędu przez b isk u p a k o ad iu to ra (kan. 4 0 4 § 1) o raz p rzy o b jęciu urzęd u przez b iskupa pom ocn iczeg o , gdy b y b isk u p d iecezjaln y m iał n ie p o k o n a ln e p rz e sz kody (kan. 4 0 4 § 3).
K o n su lto rzy w fu n k cjo n o w an iu k ie ru ją się w zasad zie n o rm am i p ra w a p o w
szechnego. P arty k u larn e praw o p o lsk ie n ie w nosi isto tn y ch zm ian do p raw a
p ow szechnego.
T H E T A S K S O F T H E C O L L E G E O F C O N S U L T A N T S IN T H E S IT U A T IO N S E D E P L E N A IN T H E C O D E X JU R IS C A N O N IC I O F 1983.
S u m m a r y
H a v in g o u tlin e d the g e n e s is o f th e in s titu tio n o f th e c o lle g e o f c o n s u lta n ts , th e a u th o r w e n t on to d isc u ss its c o m p e te n c e , as th ey a re in c lu d e d in the r e s o lu tio n s o f C J C /1 9 8 3 a n d th e P o lish p a rtic u la r law , in th e s itu a tio n s e d e p le n a . U n d e r n o rm a l c ir c u m s ta n c e s o f th e e p is c o p a l se e , the task s o f th e c o lle g e o f c o n s u lta n ts are th e fo llo w in g : to g iv e c o u n s e l a n d c o n s e n t, to re p la c e the sa c e rd o ta l b o a rd a n d a s sist a t ta k in g th e o ffic e by th e b ish o p c o a d ju to r.
A r c h id ie c e z ji P r z e m y s k ie j z d n ia 5 V II 1 9 9 3 r., „ K ro n ik a A rc h id ie c e z ji P rz e m y s k ie j” , 7 8 (1 9 9 3 ), z. 4, s. 4 5 7 -4 6 1 ; S ta tu i R a d y K a ir ta ń sk ie j A r c h id ie c e z ji L u b e ls k ie j z 1 0 I 1 9 9 4 r., „ W ia d o m o ś c i A rc h id ie c e z ji L u b e ls k ie j” . 6 8 (1 9 9 4 ), n r 3, s. 7 3 -7 8 ; S ta tu t R a d y K a p ła ń s k ie j i K o le g iu m K o n su lto r ó w ir A r c h id ie c e z ji G d a ń s k ie j z 2 5 X I 1 9 9 5 r., „ K u r e n d a ” 1995, n r 7 0, s. 1 3 6 -1 4 1 ; S ta tu t R a d y K a p ła ń s k ie j D ie c e z ji Ł o m ż y ń s k ie j z 8 II 1 9 9 7 r., A rc h iw u m K u rii D ie c e z ji Ł o m ż y ń s k ie j, N . 1 91/B /97. 31 P o r. „ A k ta K o n fe re n c ji E p is k o p a tu P o ls k i” , 1 (1 9 9 8 ), s. 143. 32 P o r. ta m ż e , s. 146. 33 P o r. ta m ż e , s. 143 i 145.
T h e d io c e s a n b is h o p w a s o b lig e d to se e k a d v ic e in th re e c a se s: 1) b e fo re a p p o in tin g a d io c e sa n e c o n o m is t (c a n . 4 9 4 § 1 ); 2 ) b e fo re h is re m o v a l fro m th e o ffic e (c a n . 4 9 4 §2); 3) b e fo re ta k in g acts o f m a n a g e m e n t o f a g re a te r im p o rta n c e w ith re g a rd to th e m a te ria l sta te o f the d io c e s e (can . 1277).
T h e d io c e s a n b is h o p is o b lig e d to o b ta in c o n s e n t fro m th e c o lle g e o f c o n s u lta n t b e fo re the f o llo w in g acts:
1. B e fo re g iv in g p e r m is s io n to a lie n a tio n as re g a rd s th e g o o d s w h ic h c o n s titu te d a p e rm a n e n t a c q u ire d e s ta te o f th e le g a l p e r s o n s u b o rd in a te to th e d io c e s a n b ish o p o r d io c e s a n fo u n d a tio n . T h e ir v a lu e s e x te n d s th e su m d e f in e d in th e law (c a n . 1277 a n d 1291);
2. T o s ta rt th e a c t o f th e a lie n a tio n o f th e g o o d s w h o s e v a lu e is p la c e d w ith in th e m in im u m a n d m a x im u m o f th e su m e s ta b lis h e d b y th e c o n fe re n c e o f b ish o p s b e lo n g in g to th e leg al p u b lic p e rs o n . T h e la tte r is n o t s u b o rd in a te to a g iv e n d io c e s a n b ish o p , w h e n the sta tu te s o f th a t p e rso n d o n o t p o in t a t a c o m p e te n t c h u rc h a u th o rity , a n d in th e c a s e o f th e a lie n a tio n o f th e d io c e sa n g o o d s (c a n . 1292 §1);
3. B e fo re th e a lie n a tio n o f a n y g o o d s w h o s e v a lu e e x te n d s th e h ig h e s t sum e s ta b lis h e d by the c o n fe r e n c e o f b ish o p s , o r w h e n w e d e a l w ith th e o b je c ts g iv e n to th e C h u rc h by m e a n s o f a v o w , an d th e v a lu a b le s d u e to a rtis tic o r h isto ric a l re a s o n s (c a n . 1292 §2);
4. B e fo re an y tr a n s a c tio n d u e to w h ic h th e e s ta te o f th e le g a l p e rso n m a y b e in a w o rse situ a tio n (c a n . 1295).
A ll th e a b o v e m e n tio n e d c a s e s d e a l w ith th e a d m in is tra tio n o f th e c h u rc h e s ta te , d e fin e d in the la w a s a n e x tr a o rd in a r y a d m in is tr a tio n (a d m in istra tif) e x tr a o r d in a r ia ). T h is a d m in is tra tio n is c o n n e c te d w ith a p a r tic u la r re s p o n s ib ility o f th e a r c h d io c e s a n b ish o p .
In th e P o lis h p a r tic u la r la w th e ta s k s o f th e c o lle g e o f c o n s u lta n ts d e fin e th e fo llo w in g : T h e R e s o lu tio n s o f th e C o n f e r e n c e o f th e E p is c o p a te o f P o la n d as re g a rd s th e S a c e rd o ta l B o a rd s and th e C o lle g e o f C o n s u lta n ts o f M a rc h 2 3 , 1983, th e d io c e s a n sta tu te s o f th e c o lle g e o f c o n s u lta n ts , sa c e rd o ta l b o a rd s a n d th e s ta tu te s o f th e d io c e s a n c o u n c ils .
