222 K ronika
I M IĘD ZY N A R O D O W Y K O N G R ES H ISTO R II TU R E C K IE J I M U Z U Ł M A Ń SK IE J N A U K I I T E C H N IK I W STA M BU LE ( 1 4 - 18.IX.1981 r.)
W d n ia c h 14— 18 w rześn ia 1981 r. odbył się w S ta m b u le I M ięd zy n a ro d o w y K o n g res H isto rii T ureckiej i M u z u łm ań sk iej N a u k i i T ech n ik i — z o rg an izo w an y p rzez n ied a w n o p o w stały In s ty tu t H isto rii N a u k i i T ec h n ik i S ta m b u lsk ieg o U n iw ersy tetu T echnicznego.
O b ra d o w a n o w czterech se k c ja ch : I. H isto ria n a u k p o d sta w o w y c h : II. H isto ria m edycyny i fa rm a cji: III. H isto ria inżynierii i techniki b u d o w la n ej: IV . P o w iązan ia tu rec k ie ze W schodem i Z a c h o d em . W y g ło szo n o p o n a d 70 re fe ra tó w ; m iały o n e zn aczn y ro z rz u t tem aty czn y — część sp o ś ró d n ic h nie m ieściła się w łaściw ie w ra m a c h zak re ślo n y ch nazw am i sekcji. W k o n g resie — o b o k p o n a d stu p rzedstaw icieli rep re z en tu jąc y ch g o sp o d a rzy — wzięły udział d elegacje zag ran iczn e. E u ro p ę n ajliczniej rep re zen to w ali uczeni z R ep u b lik i F ed eraln ej N iem iec (p rzeszło 10 o só b ), d ru g a co d o liczebności b y ła trzy o so b o w a d elegacja p o lsk a (dr D a n u ta C h m ielo w sk a z Z a k ła d u T u rk o lo g ii U n iw ersy tetu W arszaw skiego, p ro f. Jerzy P iaskow ski z In s ty tu tu O dlew n ictw a w K ra k o w ie , d r inż. B olesław O rłow ski z In sty tu tu H isto rii N a u k i, O św iaty i T ech n ik i P A N ); p ojedynczy uczestnicy przybyli z H o lan d ii i W ielkiej B ry tan ii. W śró d delegacji k ra jó w m u z u łm a ń sk ic h w y ró żn iała się k u lk u o so b o w a rep re zen tacja S y rii; w k o n g resie uczestniczyli też pojedynczy b a d a c z e z A rab ii S a udyjskiej, T u n isu i P a k istan u .
S ekcja 1 zajm o w ała się ro zw o jem a stro n o m ii, ch em ii, fizyki i m ate m a ty k i. Z ciekaw szych re fe ra tó w w a rto w sp o m n ieć p o św ięc o n e m eto d zie bad aw cz ej A l-B iru n ieg o ; a ra b sk im i osm ań sk im o siągnięciom w z ak re sie g e o m e trii; m a h o m e ta ń sk im tek s to m astro n o m ic zn y m i astro lo g iczn y m ; p o g ląd o m A l-F a ra b ie g o n a z ag ad n ien ie p ró ż n i; w iad o m o ścio m o d a w n y ch p rzy rzą d ac h n a u k o w y ch (m .in. m ete o re sk o p ie p rzypisyw anym T h eo n o w i z A lek san d rii) — z aw arty ch w ź ró d łac h a rab sk ic h .
B ard zo o b szern y d o ro b e k z a p re z e n to w a n o n a o b ra d a c h sekcji II — sz e ro k o p o jęta h isto ria m edycyny u p ra w ia n a jest bow iem w S tam b u le o d d a w n a. T em aty k a re fe ra tó w ob ejm o w ała m .in . arch eo lo g iczn e św iadectw a w iedzy m edycznej; d a w n e osiągnięcia św iata islam u w zakresie sto m ato lo g ii, o ftalm o lo g ii i p sy c h ia trii; dzieje szp itali i org an izacji służby zd ro w ia; d o ro b e k A w icenny w dzied zin ie alchem ii i w pływ tego u czo n eg o n a m edycynę o sm a ń sk ą . D ziejom farm acji p o św ięco n e były referaty o z ie larzach z B ursy (d ziałający ch od X IV w ieku d o naszych czasów ) o ra z o lek ach sto so w an y ch w A n ato lii w okresie seldżuckim . W o b ra d a c h , tej sekcji uczestniczyła d r D . C h m ielo w sk a , w ygłaszając referat o p o lsk ich lek arzach d ziałający ch w im p eriu m o sm a ń sk im w X IX w ieku.
N ajliczniej re p re z en to w a n a i n a jb o g a tsza w refe raty była S ekcja III — nie w y n ik ało to z p rz y p a d k u , w szak g o sp o d arzem k o n g resu był S ta m b u lsk i U n iw ersy tet T echniczny. D u żo uw agi po św ięco n o b u d o w n ic tw u w o d n em u (m .in. z a p ó r w odnych od X V II w ieku), u rząd zen io m d o d y stry b u cji w ody o ra z n a p ęd o w i w od n em u . S p o ro m iejsca zajęła tec h n ik a b u d o w la n a, zw łaszcza p ro b lem y zw iązane z k o n stru k c ją m eczetów (m .in. d o ty czące fu n d a m e n tó w , k o p u ł o ra z funkcji staty czn ej sp iraln y ch sch o d ó w w m in a reta ch ), a tak ż e z te c h n ik ą przek ry ć w o k resie o sm ań sk im (m .in. użycie — w o p a rciu o w zory zac h o d n ie — żeliw a i szkła w k o n stru k c ja c h d ach o w y c h ). Z a jm o w a n o się też rozw ojem daw nej tech n ik i m incerskiej i tk ack iej, b u d o w n ictw em o k rę to w y m , k a rto g ra fią , m e ta lu rg ią i w yrobem białej b ro n i, szkolnictw em technicznym o k resu o sm ań sk ieg o , fo rty fik a c ją i k a rto g ra fią (m ap a Ib ra h im a z M urcji z 1461 ro k u ), tec h n ik ą trad y c y jn eg o rzem io sła m u zu łm ań sk ieg o , fa b ry k a m i X IX -w iecznego S ta m b u łu , u rz ąd z en ia m i a u to m a ty c z n y m i w y tw arzan y m i p rzez B enu M usę (IX w .). W ra m a c h tej sekcji p ro f. J. P iask o w sk i wygłosił d w a re fe ra ty : K la syfika cja sław nych szabel dam asceńskich o ra z Technika odlewania dział w arm ii M elim eda I I (w czesny wiek X V ) .
Sekcja IV re p re z en to w a n a b y ła n a jsk ro m n iej i zd o m in o w a n a p rzez N iem có w , k tó rz y w ygłosili 3 sp o ś ró d 6 o gółem refera tó w . O m aw iali o n i niem ieckie w pływ y w T urcji k o ń c a X IX w ieku i po d czas pierw szej w ojny św iatow ej w zak resie m edycyny (m .in. rentgenologii) o ra z farm acji. U czestnicy tureccy m ów ili o ro zw o ju m yśli n au k o w ej w T urcji o ra z o recepcji
K ronika 223
e u ro p ejsk ich w y tw o ró w z eg a rm istrzo w sk ich X V I i X V II w ieku w T u rcji o ra z w in n y ch k ra ja c h azjaty ck ich . W ra m a c h tej sekcji d r B. O rło w sk i w ygłosił re fe ra t: P o ls ki w kła d w p o stęp techniczny im perium osm ańskiego.
W arto p o d k re ślić w z o ro w ą o rg a n izację k o n g resu (a zw łaszcza z u p ełn ie w y jątk o w y n a teg o ro d z a ju im p rezach fa k t w ręczenia n a w stępie u czestn ik o m w y d ru k o w an y c h m ate ria łó w , o b ejm u jący ch w szystkie n ad esła n e re fera ty ), niezw ykle sy m p a ty c zn ą a tm o sfe rę o b ra d o ra z im p rez to w arzy szący ch , b ę d ąc ą p rzed e w szystkim re z u lta te m o d czu w an ej n a k a żd y m k ro k u trad y cy jn ej tu reck iej gościnności.
B olesław O rłow ski (Warszawa)
SY M PO ZJO M D Z IE JE C H E M II K L IN IC Z N E J (W IE D E \ 1.IX.1981 R.)
W ra m a c h p o łączo n y ch k o n g re só w : X I In tern a tio n a l C o n g ress o f C linical C h e m istry i IV E u ro p ea n C o n g re ss o f C linical C h e m istry (W iedeń 30.V III— 5.IX . 1981) o d b y ło się w d n iu 1 w rześn ia 1981 r. sy m p o zju m p o św ięco n e dziejom ch em ii k linicznej (sym p. n r 11/10 — H isto ry o f clinical chem istry). O rg a n iz a to re m sp o tk a n ia był p ro f. d r J o h a n n e s B iittn e r (H a n n o v e r, R F N ) — o d la t z ajm u jący się dziejam i d iag n o sty k i la b o ra to ry jn e j i p ro p a g u ją c y przyszłość tej d yscypliny m edycznej n a łam a ch „ J o u rn a l o f C linical C h em istry a n d C lin ical B io ch em istry ” , k tó re g o to pism a jest re d a k to re m . O b ra d y sy m p o zju m toczyły się w słynnym J o s ep h in u m — In sty tu cie H isto rii M edycyny U n iw e rsy tetu W iedeńskiego.
P o zag ajen iu p ro f. B u ttn e ra w ygłosił w ykład p ro f, d r Jo sep h S. F ru to n (N ew H av en . U S A ), k tó ry om ó w ił relacje po m ięd zy rozw ojem bio ch em ii a d iag n o sty k i la b o ra to ry jn e j i B iochem istry a n d clinical chem istry — a re tro sp e c t). D zieje chem ii k linicznej w W iedniu były tem a te m n a stęp n e g o re fe ra tu — o p ra c o w a n e g o p rzez d y re k to ra In s ty tu tu H isto rii M ed y cy n y , g o s p o d a rz a sp o tk a n ia , H . W yklicky’ego i M . S k o p e c a (T h e role o f Vienna in the h istory o f clinical c h em istry). K o le jn e d w a re fe ra ty stanow iły logiczny ciąg tem aty czn y . E rica H ickel (B raunschw eig, R F N ) m ó w iła o roli niem ieckiej filozofii p rz y ro d y w ro zw o ju d o k try n w d iag n o sty ce la b o ra to ry jn e j w pierw szej połow ie X IX w ieku, a w s p o m n ia n y ju ż J. B iittn er p rzed staw ił zależności m iędzy p ra k ty k ą k lin iczn ą p o d k o n iec X IX w ieku ( The em ergence o f clinical chem istry in the 19th cen tu ry: presuppositions and consequences: Interrelation betw een clinical m edicine and clinical chem istry in the late 19th century).
K o le jn e w ykłady, p rzed staw io n e w p o p o łu d n io w ej sesji, z ap o c zą tk o w ał M . H . K h a y a t b a rd z o ciekaw ym referatem o dziejac h d iag n o sty k i la b o ra to ry jn e j w m edycynie a rab sk ie j (R o le o f A rabie m edicine in the histo ry o f clinical c h em istry). P ro f. K h a y a t, k ieru jąc y Z ak ład e m D ia g n o sty k i L a b o ra to ry jn e j n a U niw ersytecie w D a m as z k u , o p a rł się n a ź ró d ła c h rę k o p iśm ien n y ch , d o stę p n y ch w języ k u a ra b sk im , c o u m o żliw iło w y k azan ie w ielu p rio ry te tó w u czo n y ch a ra b sk ic h w o m aw ian ej dyscyplinie. W o k ó ł zag a d n ie ń ro z w o ju chem ii i jej w pływ u n a m edycynę w o k resie O d ro d z en ia k o n c e n tro w a ł się J. G . L ines (A sh fo rd , W ielka B ry tan ia), k tó re g o re fe ra t no sił ty tu ł: A lch em y to iatrochem istry to clinical p a th o lo g y. D ziejo m b a d a n ia m o czu , k tó re m o ż n a uw ażać za linię p rzew o d n ią w h isto rii d iag n o sty k i la b o ra to ry jn e j, p o św ięcony był w ykład E ugeniusza K u c h a rz a (K a to w ice ): The h istory o f diagnostic urine exam ination.
S y m p o zju m D zieje chem ii k lin iczn ej w skazyw ało n a p o trze b ę k o n ty n u o w a n ia b a d a ń n ad dziejam i n a u k „z p o g ra n ic z a ” , d o ja k ic h zaliczyć należy d iag n o sty k ę la b o ra to ry jn ą , p o z o sta ją c ą w ścisłym zw iązk u z rozw ojem n a u k chem icznych i m edycznych. G o d n y m uw agi b y ło też z o rg an izo w an ie sy m p o zju m h isto ry czn eg o ja k o im p rezy tow arzyszącej k o n g reso w i n a u k szczegółow ych: m o g ło b y to znaleźć k o n ty n u ac ję rów nież p o d c zas k rajo w y ch zjazd ó w poszcze g ó ln y ch dyscyplin m edycznych. M a teriały sy m p o zju m u k azały się razem ze streszczeniam i X I M ięd zy n a ro d o w e g o K o n g re su C hem ii K lin iczn ej, z a ś część re fe ra tó w u k a że się w p o staci k siążkow ej.
