Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 62 (9), 1020-1025, 2006

Praca oryginalna Original paper

Niedokrwistoœæ autoimmunohemolityczna powsta-je wskutek nadwra¿liwoœci typu II, jako wynik reakcji przeciwcia³ skierowanych przeciwko antygenom b³on erytrocytów, substancjom z nimi zwi¹zanym (np. le-kom) lub z antygenem powierzchniowym powstaj¹-cym wskutek modyfikacji struktur powierzchniowych krwinek czerwonych (10, 15). Swoiste zwi¹zanie prze-ciwcia³ z powierzchni¹ erytrocytów mo¿e powodowaæ aktywacjê szlaku klasycznego dope³niacza, jak te¿ ko-mórek fagocytarnych lub cytotoksycznych i prowadzi do wewn¹trz- i pozanaczyniowego niszczenia erytro-cytów. Przeciwcia³a te mog¹ wystêpowaæ w klasie IgG i IgM. Obecnoœæ przeciwcia³ antykrwinkowych mo¿-na te¿ wykryæ za poœrednictwem zwi¹zanego z nimi sk³adnika C3 dope³niacza, a hemoliza erytrocytów mo¿e byæ w czêœci takich przypadków nastêpstwem

przypadkowego op³aszczenia siê na nich kr¹¿¹cych kompleksów immunologicznych za poœrednictwem wystêpuj¹cego na krwinkach czerwonych receptora dla sk³adnika C3 dope³niacza („efekt przypadkowego wi-dza”), a nie wskutek reakcji przeciwcia³ antyerytrocy-tarnych (1, 6, 11, 15, 25). W celu potwierdzenia udzia³u przeciwcia³ w patogenezie anemii autoimmunohemo-litycznej najczêœciej wykorzystuje siê bezpoœredni test Coombsa, w którym do wykrycia przeciwcia³ na ery-trocytach wykorzystuje siê przeciwcia³a IgG, anty-IgM oraz anty-C3 (przeciw sk³adnikowi C3 dope³nia-cza). Test przeprowadza siê w temperaturze 37°C i 4°C, niekiedy tak¿e w temperaturze pokojowej. U psów najczêœciej wykrywane s¹ przeciwcia³a klasy IgG, rza-dziej IgM, spotyka siê je równie¿ w zestawieniach: IgG + C3, IgG + IgM, IgM + C3, IgG + IgM + C3.

Niedokrwistoœci autoimmunohemolityczne u psów

– analiza 48 przypadków

JANINA £UKASZEWSKA, JAROS£AW POPIEL*, TADEUSZ STEFANIAK**, WOJCIECH ATAMANIUK***

Katedra Fizjologii Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw *Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów

Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, Pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw

**Zak³ad Prewencji i Immunologii Weterynaryjnej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw ***Katedra i Klinika Chirurgii Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, Pl. Grunwaldzki 51, 50-366 Wroc³aw

£ukaszewska J., Popiel J., Stefaniak T., Atamaniuk W.

Immune-mediated hemolytic anemia in dogs – a study of 48 cases

Summary

The study presents 48 cases of immune-mediated hemolytic anemia in dogs. The causes of AIHA, diagnostic methods, erythrocytes degeneration, dependence on sex, breed and age as well as death rate were described. The number of erythrocytes, leucocytes, thrombocytes, Ht value and Hb concentration were determined in the examined dogs. Parameters MCV and MCHC were calculated. Traditional blood smears, stained by Diff-Quick method, were made where the percentage of leucocytes and spherocytes were calculated. The smears were stained with methyl-crezyl blue, also in order to calculate the number or reticulocytes and to define the degree of red cell regeneration. In each blood sample the glass agglutination test was made. In 34 patients the direct Coombs test was performed simultaneously at 4 °C and 37 °C for IgG antibody. The result was considered positive if the reaction was positive at 1:80 dilution or higher. In 28 patients the test was performed for A NA anti-nuclear antibody detection. Spherocitosis above 2% appeared in 34 dogs (72.3%); schistocytes appeared in 16 patients but their percentage was not more than 5%. Erythrocyte autoagglutina-tion was observed in 40 dogs which is 83.3% of all the examined AIHA cases. In Coombs test IgG antibodies were found in the titre from 1:80 to 1:10400 of 31 cases. IgM antibodies were determined in only 25 patients and found in 2 dogs. C3 complement was found in 3 dogs. In 33 dogs reactive lymphocytes were found which amounted to 70.2% of animals. Regenerative anemias appeared in 15 patients (31.9%). Idiopathic (primary) anemias were present in 9 cases (18.7%). A considerable usefulness of the examined parameters – especially of glass agglutination – was confirmed in AIHA diagnosing which is especially important when Coombs test is impossible or its result is negative.

Autoprzeciwcia³a mog¹ pozostawaæ przez d³ugi czas po wyzdrowieniu, co jest powodem czêstych nawro-tów o ciê¿kim przebiegu (1, 13, 15, 26, 28).

Niedokrwistoœæ autoimmunohemolityczna ma zwykle charakter anemii regeneratywnej, mo¿e byæ jed-nak nieregeneratywna (1/3 przypadków), wówczas gdy liczbê retikulocytów okreœla siê do trzech dni po hemolizie erytrocytów, jeœli hemoliza dotyczy tak¿e prekursorów erytrocytów w szpiku kostnym lub gdy dosz³o do aplazji szpiku (1, 5, 8, 25, 26). Charakte-rystycznym objawem, który czêsto towarzyszy tej nie-dokrwistoœci jest wystêpowanie autoaglutynacji ery-trocytów w krwi pobranej z antykoagulantem EDTA (zlepianie siê erytrocytów w 0,9% NaCl). W kropli na szkie³ku podstawowym widoczne s¹ wtedy go³ym okiem lub pod mikroskopem ju¿ przy powiêkszeniu 100-krotnym agregaty, utworzone ze zlepionych krwi-nek (6-8, 10, 16, 17, 24-27). Zmiany, które pojawiaj¹ siê we krwi w tej chorobie to m.in. sferocytoza (do 67% erytrocytów), towarzysz¹ca hemolizie zewn¹trz-naczyniowej. Sferocyty, w przebiegu AIHA, powstaj¹ w wyniku czêœciowej erytrofagocytozy i odznaczaj¹ siê zwiêkszon¹ ³amliwoœci¹ osmotyczn¹. Brak sfero-cytów nie wyklucza jednak niedokrwistoœci autoim-munohemolitycznej (1, 5, 10, 13, 15-17, 24, 25). Jeœli hemoliza wyst¹pi w naczyniach krwionoœnych, to we krwi pojawi¹ siê schistocyty oraz cienie krwinek czer-wonych. Z patologicznych erytrocytów mog¹ pojawiæ siê równie¿ keratocyty i ekscentrocyty. Wystêpuj¹ tak¿e w mniejszej lub wiêkszej iloœci retikulocyty (w zale¿-noœci od stopnia nasilenia erytropoezy) oraz erytro-blasty. Ponadto pojawia siê spadek, czêsto znaczny, wartoœci hematokrytu, a tak¿e mo¿e wyst¹piæ wzrost œredniej objêtoœci krwinki (MCV), spadek œredniego stê¿enia hemoglobiny w krwince (MCHC), anizocy-toza i polichromatofilia, leukocyanizocy-toza, neutrofilia z prze-suniêciem w lewo oraz monocytoza (1, 8, 11, 16, 17, 28). Niedokrwistoœæ autoimmunohemolityczna mo¿e wystêpowaæ w formie ostrej (rozwój choroby trwa kil-ka dni), gdy wartoœæ hematokrytu spada czêsto poni-¿ej 0,13 l/l, lub przewlek³ej, trwaj¹cej tygodniami, a nawet miesi¹cami. Czêsto towarzyszy jej trombocy-topenia t³a immunologicznego i jeœli liczba p³ytek krwi spadnie poni¿ej 30 × 103 _{µ/l mog¹ pojawiæ siê} krwa-wienia (15, 22, 25). Niedokrwistoœæ autoimmunohe-molityczna mo¿e byæ pierwotna (idiopatyczna) lub wtórna. AIHA u psów ma etiopatogenezê wieloczyn-nikow¹, z szeregiem czynników predysponuj¹cych. U takich zwierz¹t nawet stres (cieczka, oszczenienie, szczepienie) mog¹ wywo³aæ powstawanie objawów klinicznych choroby. Postaæ pierwotna diagnozowana jest wtedy, gdy wykluczy siê jakiekolwiek przyczyny pojawienia siê przeciwcia³. Do ras psów szczególnie nara¿onych na wyst¹pienie tej postaci anemii nale¿¹: spaniele, sznaucery miniaturowe, pudle, owczarki nie-mieckie, owczarki collie, lhasa apso, shih-tzu, jamni-ki, spotykana jest równie¿ u mieszañców (4, 15, 26). Wiek choruj¹cych zwierz¹t to 2-12 lat, czêœciej

wy-stêpuje u niesterylizowanych samic. Niedokrwistoœæ wtórna mo¿e towarzyszyæ zaka¿eniom bakteryjnym, wirusowym, nowotworom, zapaleniu i martwicy trzust-ki, zapaleniu prostaty, uk³adowemu toczniowi rumie-niowatemu, zapaleniom miêœni, stawów i k³êbuszków nerkowych oraz zapaleniom przewodu pokarmowego t³a immunologicznego. Mog¹ wywo³aæ j¹ równie¿ paso¿yty: serca, erytrocytów, têgoryjce oraz takie czyn-niki, jak: szczepienia, stres, u¿¹dlenie pszczo³y, nie-które leki, np. cefalosporyny, tetracykliny, penicylina, karprofen, potencjonowane sulfonamidy – u doberma-nów (1, 8, 16, 21, 26). AIHA mo¿e wystêpowaæ ra-zem z autoimmunologiczn¹ trombocytopeni¹ (AITP), ³¹cznie nosz¹ nazwê syndromu Evansa lub w przebie-gu tocznia rumieniowatego uk³adowego (SLE) (11, 17, 19, 26). U kotów forma pierwotna AIHA wystêpuje rzadko, forma wtórna mo¿e towarzyszyæ nowotworom, zaka¿eniom wirusowym (FIV, FeLV), bakteryjnym (8) oraz zaka¿eniu Mycoplasma haemofelis (18). Objawy kliniczne niedokrwistoœci autoimmunohemolitycznej s¹ niespecyficzne: wymioty, biegunka, wysoka tem-peratura cia³a, dusznoœæ, tachykardia, czêsto ¿ó³tacz-ka, spleno- lub hepatomegalia, st¹d mo¿e ona pocz¹t-kowo pozostawaæ niezauwa¿ona (1, 4, 15-17, 25). Wed³ug danych piœmiennictwa (5, 8, 13, 24, 25) œmier-telnoœæ wœród psów chorych na niedokrwistoœæ auto-immunohemolityczn¹ (AIHA) wynosi 20-80%. W Polsce, jak dotychczas, istnieje niewiele informacji na temat tej choroby, a tak¿e innych chorób autoagre-sywnych, brak jest wiêc konkretnych danych co do jej przebiegu w naszych warunkach (2, 16, 17, 19).

Celem niniejszego opracowania by³a analiza 48 przypadków niedokrwistoœci autoimmunohemolitycz-nej u psów. Okreœlano przyczynê, metody diagnostycz-ne, stopieñ regeneracji uk³adu erytrocytarnego, zale¿-noœæ wyst¹pienia niedokrwistoœci autoimmunohemo-litycznej od p³ci, rasy, wieku oraz œmiertelnoœæ wœród zwierz¹t choruj¹cych na ni¹.

Materia³ i metody

Badania objê³y 48 psów, pacjentów Lecznicy dla Zwie-rz¹t we Wroc³awiu, w tym 18 przys³anych z zewn¹trz, zba-dano równie¿ trzy próbki krwi, przys³ane do konsultacji. U pacjentów tych wyst¹pi³a niedokrwistoœæ autoimmuno-hemolityczna. Wszystkim zwierzêtom pobierano krew do badañ morfologicznych oraz biochemicznych, wiêkszoœci wykonano badania immunologiczne. Oznaczano liczbê ery-trocytów, leukocytów, p³ytek krwi metod¹ manualn¹, war-toœæ hematokrytu w wirówce hematokrytowej oraz stê¿e-nie hemoglobiny analizatorem biochemicznym Reflovet. Obliczano wskaŸniki czerwonokrwinkowe: œredni¹ objê-toœæ krwinki (MCV) i œrednie stê¿enie hemoglobiny w krwince (MCHC) – parametry bardzo charakterystycz-nie zmieniaj¹ce siê w charakterystycz-niedokrwistoœciach autoimmunohe-molitycznych (1, 8, 11, 22, 25). Wykonywano tradycyjne rozmazy krwi barwione metod¹ Diff-Quick (21), w których obliczano sk³ad procentowy leukocytów oraz sferocytów. Rozmazy barwiono równie¿ b³êkitem metylowo-krezylo-wym w celu obliczenia liczby retikulocytów i okreœlenia

stopnia regeneracji krwinek czerwonych (21). W ka¿dej próbce krwi przeprowadzano test aglutynacji szkie³kowej (autoaglutynacji). U 34 pacjentów wykonano w Zak³adzie Prewencji i Immunologii Weterynaryjnej AR we Wroc³a-wiu bezpoœredni test Coombsa, przeprowadzany równole-gle w temperaturze 4°C i 37°C dla przeciwcia³ IgG (prze-ciwcia³a kozie anty-IgG psa, uzyskane we w³asnym zakre-sie) i IgM oraz dla sk³adnika C3 dope³niacza, za wynik dodatni przyjmowano reakcjê dodatni¹ w rozcieñczeniu 1 : 80 i wy¿szym. U 28 pacjentów wykonano test w kierun-ku wykrywania przeciwcia³ przeciwj¹drowych (ANA) w kierunku uk³adowego tocznia rumieniowatego, u¿ywa-j¹c do tego celu skrawków w¹troby szczura oraz fluoresce-inowego koniugatu przeciwcia³ anty-IgG psa (17). Bada-nia biochemiczne krwi dotyczy³y aktywnoœci enzymów AspaT, AlaT, ALP, w jednym przypadku tak¿e CK, prze-prowadzano je przy pomocy wymienionego analizatora

biochemicznego. Dodatkowo wykonywano badanie moczu oraz badanie USG i Rtg u wiêkszoœci pacjentów. Dane pro-centowe dotycz¹ce wyników badañ krwi obliczano w opar-ciu o 47 pacjentów, gdy¿ u jednego silna autoaglutynacja uniemo¿liwi³a wykonanie oznaczeñ.

Wyniki i omówienie

Wyniki badañ, przeprowadzonych u pacjentów w dniu pierwszej lub drugiej wizyty przedstawiono w tab. 1. Obejmuj¹ one wszystkie badane psy. Diag-nozê AIHA stawiano wg nastêpuj¹cych kryteriów (1, 10, 11, 15, 24): niedokrwistoœæ, nasilaj¹ca siê czêsto w ci¹gu kilku dni, dodatni wynik testu aglutynacji szkie³kowej, dodatni wynik testu Coombsa, sferocy-toza – powy¿ej 2% oraz obecnoœæ schistocytów. Bra-no równie¿ pod uwagê leukocytozê. U wiêkszoœci psów stwierdzano wystêpowanie wszystkich

wymie-a z o n g a i D li_zo_wœ_.æ P³eæ _{× 01}E_6/µl H_lt_{l/ g}H_/db_{l × 01}L_{3/µl × 0}P₁³yt₃k_/i_µl Re_{× 0}it₁kul₃o_/c_µy_lty e n z c y t a p o i d I 9 2 7 2₍,₀4_,4_9-±_4,1₉,₆4₎0 ₍0₀,_,2₀1₇±_-00_,4,1₂1₎ 6₍,₃5_,9_7-±₁₁2_,,₈7₎1 25₍₁,3₀6_,2±_-51₉4_,2,0₎6 216₍,₂0₃8_,1±_-51₀7₃5₎,78 13₍9₁,₈4_,3_4-±₂₆1₃5_,5₈,₎05 r ó w t o w o N 14 4 10 3₍₂,6_,25₇±_-40_,9,8₉4₎ 0₍₀,2_,19₇±_-00_,3,0₉7₎ 7₍,₅9_,7_0-±₁₀1_,,₃4₎4 26₍₇,3_,85_-1±₀2₅6_,2,1₎2 31₍4₃,1₀4_,2±_-14₈5₀9₀,₎96 69,₍1₀5_-1±₅9₈0₎,18 y t a w o i n e i m u r ñ e z c o T y w o d a ³ k u o l e i w 6 1 5 (31,1,086±-51,1,676) 0(0,2,067±-00,3,172) 8(,40,65-±112,,07)9 19(,50,86-±421,24,)85 142(,107±-418704),64 41,(608-1±626)5,6 e w o i n œ ê i m o l e i w e i n e l a p a Z 1 1 3,51 0,28 7,72 24,50 330,00 10,50 e w o w a t s o l e i w e i n e l a p a Z 2 2 4₍,₄6_,9_3-±_5,0₀,₉5₎6 0,43±0,0 10₍₉,4_,65_-1±₁1_,3,2₎0 2₍2₁,₃9_,2±_-31₂3_,,₆7₎2 250₍,₇2₅5_,5±_-42₂4₅7₎,13 8₍7₆,₄9_,5_5-±₁₁3₁3_,,₄1₎6 e i n e l a p a z e w o k z s u b ê ³ K k e r e n 7 4 3 3(,15,33-±4,04,57)1 0(0,2,175±-00,3,077) 8(,42,71-±101,,38)7 11(1,9,17-2±89,7,9)4 227,(6522-±50126)1,79 25,(008-8±72,91),03 a i n e l a p a z e n p o R 4 1 3 2₍,₁7_,1₄₃±_-41_,,₆5₎5 0₍₀,2_,12₂±_-00_,3,0₂9₎ 5,₍3₃5_,4±_-72_,9,2₎9 26,₍6₄7_,8±_-52₅2₎,05 323₍,₆2₅8_,3±_-41₈9₀3₎,26 ₍9₆7₃,_,1_6-±₁₆4₈9_,,₅4₎ i k t s u z rt a c i w tr a M 2 1 1 4₍,₄2_,3_2-±_4,0₂,₅0₎4 0₍₀,4_,37₅±_-00_,5,1₈6₎ 7₍,₆9_,0±_-92_,,₈6₎9 2₍3₁,₉4_,5_7-±₂₇5_,,₂3₎0 3₍2₃5₂,1₀5_-3±₃₀7_,,₃2₎8 1₍5₉,_,7₁5_-2±_2,9₄,₎4 ) s e rt s . p n ( e n n I 3 1 2 3₍,₂0_,9₅₅±_-30_,,₅4₎9 0₍₀,1_,19₆±_-00_,2,0₀2₎ 6₍₅,0_,28₁±_-60_,8,8₎ 2₍2₂,₂9_,7_0-±₂₄1_,,₀0₎0 1₍2₆2₀,_,0_0-±₂₃9₁4_,,₀6₎9 2₍6₂,₃2_,3_0-±₃₂5_,,₁0₎9

Tab. 1. Wyniki badañ hematologicznych 48 badanych zwierz¹t z uwzglêdnieniem przyczyn AIHA oraz p³ci zwierz¹t (–x ± s; min.-max.)

Tab. 2. Zestawienie dodatnich i ujemnych wyników badañ immunologicznych 48 psów z AIHA

a z o n g a i D _zL_wi_ic_ez_rb_za_¹t a j c a n y t u l g a o t u A TestCoombsa Przeciwcia³aprzeciwj¹drowe(ANA) – + _wykn_oi_ne_ano – + _wykn_oi_ne_ano – + e n z c y t a p o i d I 9 2 7 2 0 7 4 5 0 r ó w t o w o N 141 1 131 8 2 4 101 4 0 y w o d a ³ k u o l e i w y t a w o i n e i m u r ñ e z c o T 6 0 6 0 0 6 0 0 6 e w o i n œ ê i m o l e i w e i n e l a p a Z 1 0 1 0 0 1 1 0 0 e w o w a t s o l e i w e i n e l a p a z 2 2 0 0 0 2 1 1 0 k e r e n e i n e l a p a z e w o k z s u b ê ³ K 7 0 7 1 0 6 1 6 0 a i n e l a p a z e n p o R 4 1 3 0 1 3 2 1 1 i k t s u z rt a c i w tr a M 2 1 1 1 0 1 1 1 0 ) s e rt s . p n ( e n n I 3 1 2 1 1 1 2 1 0 a m u S 481 8 401 131 4 311 221 191 7

nionych objawów ju¿ w dniu pierwszej wizyty, co naj-czêœciej wynika³o z tego, i¿ pierwsze kliniczne obja-wy AIHA pozostawa³y niezauwa¿ane, a psy mia³y wykonywane badania krwi czêsto dopiero po 2-3 ty-godniach od wyst¹pienia niespecyficznych objawów chorobowych. W czterech przypadkach w czasie pierw-szej wizyty obserwowano tylko autoaglutynacjê, na-tomiast hemolizê i pojawiaj¹c¹ siê niedokrwistoœæ obserwowano dopiero po kilku–kilkunastu dniach, w tab. 1 ujêto wiêc te wyniki. Sferocytoza powy¿ej 2% i wiêcej wystêpowa³a u 34 psów (72,3%). Lifton i wsp. (15) podaj¹, i¿ liczba sferocytów we krwi psów z AIHA wynosi zazwyczaj > 2% i mo¿e dotyczyæ

na-wet 94% przypadków, wed³ug obliczeñ autorów ni-niejszego opracowania najwiêksza sferocytoza wyno-si³a 70%.

Najczêœciej na pocz¹tku stwierdzano 3-10 procen-tow¹ zawartoœæ sferocytów, ale obserwowano równie¿ 25-50% tych form. W szeœciu przypadkach pocz¹tko-wo niska sferocytoza (2%-3%) nasili³a siê znacznie dopiero po kilku dniach trwania choroby, najmniejsza liczba sferocytów wystêpowa³a u zwierz¹t z nowotwo-rami. U 14 psów (29,8% badanych) nie wystêpowa³y one wcale lub nie przekracza³y 2% – taki odsetek mo¿e byæ stwierdzany tak¿e u zwierz¹t zdrowych. Z kolei schistocyty, jako objaw hemolizy wewn¹trznaczynio-wej wyst¹pi³y u 16 psów (34,0% badanych), ale ich odsetek nie przekracza³ 5%. Jest to zgodne z danymi piœmiennictwa (1, 13, 25, 26), których autorzy podaj¹, i¿ u psów wystêpuje przede wszystkim hemoliza ze-wn¹trznaczyniowa, wywo³ana g³ównie przeciwcia³a-mi IgG. U badanych psów wykryto obecnoœæ przeciw-cia³ w klasie IgG w 31 przypadkach (64,58% bada-nych).

Autoaglutynacja erytrocytów wyst¹pi³a u 40 psów, co stanowi 83,3% wszystkich badanych przypadków AIHA. Inni badacze stwierdzali autoaglutynacjê u 60%-89% pacjentów (2, 5, 15, 24, 27). Niekiedy (3 psy) autoaglutynacja uniemo¿liwi³a lub znacznie utrudnia³a liczenie erytrocytów. U trzech zwierz¹t po-cz¹tkowo niezauwa¿alna pojawi³a siê wyraŸnie po kil-ku dniach trwania procesu chorobowego. Tak wysoka czêstoœæ wykrywania przez autorów dodatniej reakcji autoaglutynacji jest prawdopodobnie nastêpstwem

Ryc. 1. Aglutynacja krwinek czerwonych widoczna podczas liczenia w komorze Thoma

Ryc. 2. Erytrofag, sferocyty, retikulocyt

oraz zlepy krwinek czerwonych Ryc. 3. Fagocytoza p³ytek krwi Ryc. 4. Anizocytoza, polichromatofilia –liczne sferocyty, retikulocyty i anulocyt

Ryc. 7. Limfocyt pobudzony, sferocyty Ryc. 5. Liczne sferocyty oraz dwa

mono-cyty, charakterystyczne dla regeneratyw-nej formy AIHA

Ryc. 6. Schistocyt i keratocyt, brak anizocytozy (forma nieregeneratywna AIHA)

wykonywania testu aglutynacji szkie³kowej u ka¿de-go zwierzêcia z niedokrwistoœci¹, nawet ma³eka¿de-go stop-nia. Wskazuje on na ogromn¹ przydatnoœæ testu auto-aglutynacji w diagnostyce AIHA. Test Coombsa (wy-krywaj¹cy przeciwcia³a IgG) wykonano u 34 psów, u 31 wykryto obecnoœæ przeciwcia³ IgG w mianie od 1 : 80 do 1 : 10 400. Przeciwcia³a IgM oznaczano tyl-ko u 25 z ww. pacjentów, znaleziono je u 2 psów (8%). U jednego psa wykazano obecnoœæ obu rodzajów (IgG oraz IgM) przeciwcia³ w mianach 1 : 640, drugi tylko IgM. Sk³adnik C3 dope³niacza wykryto u trzech psów (6,25%). Wed³ug Reimera i wsp. (24), test Coombsa daje wynik dodatni w 37%, wed³ug Stokola i wsp. (25) – w 57%, Lifton i wsp. (15) podaj¹ 60-70% przypad-ków, a Dodds (5) – 89% przypadków. Dane w³asne wskazuj¹, ¿e by³ on dodatni w 91,2%. W przypadku braku autoaglutynacji i ujemnego wyniku testu Coomb-sa (dwa psy) autorzy przyjêli jako kryterium diagnos-tyczne nasilaj¹c¹ siê niedokrwistoœæ (po wykluczeniu innych przyczyn utraty erytrocytów), obecnoœæ sfero-cytów, schistocytów i cieni krwinek czerwonych, ewen-tualnie rosn¹c¹ wraz z nasilaj¹c¹ siê anemi¹ leukocy-tozê z przesuniêciem w lewo i monocytoz¹ (1, 15, 28). Cienie erytrocytów pojawi³y siê w 11 przypadkach (23,4%).

Leukocytoza wyst¹pi³a u 25 psów z AIHA (53,2%), w trakcie trwania choroby nasila³a siê, prawdopodob-nie jako wynik pobudzenia szpiku kostnego. Leuko-penia pojawi³a siê u 5 psów, u dwóch pacjentów prze-sz³a po kilku dniach leczenia w leukocytozê. U psów, u których nie wystêpowa³a regeneracja erytrocytów, równie¿ leukopenia pozosta³a bez zmian, œwiadcz¹c przypuszczalnie o trwa³ej aplazji szpiku kostnego. W pozosta³ych przypadkach liczba leukocytów nie od-biega³a od wartoœci referencyjnych. Pomocnym para-metrem okaza³a siê obecnoœæ limfocytów pobudzonych u 33 psów, co stanowi³o 70,2% chorych psów, wystê-powa³y one pojedynczo lub bardziej licznie, potwier-dza to Corato i wsp. (3) oraz Lifton i wsp. (15). Wy-stêpuj¹ one jednak tak¿e po szczepieniach, przy no-wotworach i innych chorobach immunologicznych (21) i mog¹ byæ jedynie pomocne w diagnostyce jako uzu-pe³nienie innych objawów.

Niedokrwistoœæ regeneratywna wyst¹pi³a u 15 pa-cjentów (31,9%) ju¿ w pierwszym dniu badania. Nie-dokrwistoœæ nieregeneratywna wyst¹pi³a pocz¹tkowo u 32 psów, jednak w 7 przypadkach w trakcie leczenia forma nieregeneratywna przesz³a w regeneratywn¹, prawdopodobnie wystêpowa³a wiêc ona wskutek nisz-czenia prekursorów krwinek czerwonych w szpiku kostnym (1, 8). U trzech zwierz¹t, pomimo leczenia nie wyst¹pi³a regeneracja erytrocytów. Ostra postaæ niedokrwistoœci wyst¹pi³a u 21 pacjentów, trwa³a oko³o 3-4 dni do 2 tygodni. Pozostali pacjenci wykazywali objawy hemolizy przewlek³ej, nie wiadomo jednak by³o kiedy siê ona rozpoczê³a. Ta ostatnia forma AIHA towarzyszy³a najczêœciej innym chorobom, szczegól-nie nowotworom. U dwóch psów by³a to postaæ ostra.

Niedokrwistoœæ idiopatyczna (pierwotna) wyst¹pi³a w 9 przypadkach (18,7%), natomiast wed³ug danych piœmiennictwa mog¹ one stanowiæ do 43% przypad-ków (12) lub nawet 60-75% (11, 24).

Rasy psów, u których najczêœciej pojawi³a siê nie-dokrwistoœæ autoimmunohemolityczna pierwotna, to: sznaucer miniaturowy (dwa przypadki), poza tym by³y to dwa mieszañce, jamnik, dog, wy¿e³ niemiecki, owczarek niemiecki oraz samoyed. Wœród ras z AIHA typu wtórnego dominowa³y owczarki niemieckie i ich mieszañce (12 psów), sznaucery (w tym 3 miniaturo-we, œredni i dwa olbrzymy), mieszañce (6 psów), bok-sery (3 psy) – g³ównie z powodu nowotworów, spa-niele (3 psy), ale wyst¹pi³a ona równie¿ u wy¿³a, do-bermana, rottweilera, goldena, labradora, chow-chow, 2 jamników, 2 foksterierów, mastifa i teriera rosyjskie-go. Inni autorzy wymieniaj¹ na pierwszym miejscu spaniele (5, 8). Du¿a czêstotliwoœæ wystêpowania AIHA u sznaucerów miniaturowych, owczarków nie-mieckich i ich mieszañców, stwierdzona w niniejszych badaniach mo¿e wynikaæ z upodobañ hodowlanych Polaków. Rasy wymieniane w piœmiennictwie zagra-nicznym s¹ u nas rzadziej hodowane. Wiek badanych psów waha³ siê od 4 miesiêcy do 17 lat. W przypad-kach niedokrwistoœci idiopatycznej, dane w³asne (tab. 1) pokrywa³y siê z danymi z piœmiennictwa – wiek 10 miesiêcy-13 lat, œredni wiek 6-7 lat (5, 24, 25).

Niedokrwistoœæ autoimmunohemolityczna wtórna obejmowa³a 39 pacjentów, stanowi to 81,2% ogólnej liczby psów z AIHA. Stwierdzono du¿¹ rozpiêtoœæ wieku psów choruj¹cych na tê postaæ niedokrwis-toœci. Najczêstsz¹ przyczyn¹ niedokrwistoœci wtórnej by³y nowotwory (16 psów), nastêpnie k³êbuszkowe zapalenie nerek – 7 psów, uk³adowy toczeñ rumienio-waty (6 psów), zapalenia stawów t³a immunologicz-nego oraz stany ropne w postaci endometritis i ropni w narz¹dach. Inne przyczyny wystêpowa³y pojedyn-czo, u dwóch zwierz¹t wystêpowa³y po dwie ró¿ne, np. zapalenie k³êbuszkowe nerek i nowotwór oraz nowotwór i zabieg chirurgiczny. Pies ten nie mia³ jed-nak wykonanych badañ przed zabiegiem mastektomii, a poczu³ siê Ÿle po jego wykonaniu, nie wiadomo wiêc, kiedy naprawdê rozpoczê³a siê hemoliza erytrocytów, prawdopodobnie zabieg móg³ j¹ nasiliæ. Wed³ug nie-których danych piœmiennictwa (5, 11, 15, 20), jako jed-n¹ z czêstych, ale nie g³ównych przyczyn pojawienia siê wtórnej postaci AIHA równie¿ podaje siê nowo-twory.

Trombocytopenia mo¿e towarzyszyæ 22-70% przy-padków niedokrwistoœci autoimmunohemolitycznej (1, 2, 5, 13, 24, 25). Wœród badanych psów, dotyczy³a ona 3 z postaci¹ pierwotn¹ (33,3% ) i 17 (44,7%) z posta-ci¹ wtórn¹, ale tylko w trzech przypadkach liczba p³y-tek wynosi³a < 30,0 × 103_{/µl, co doprowadzi³o do} po-wstawania krwawieñ.

W postêpowaniu terapeutycznym zmierza siê do spowodowania i podtrzymania immunosupresji. Le-czeniu poddano 30 zwierz¹t, w tym 8 psów z AIHA

typu pierwotnego i 22 z AIHA typu wtórnego, remisjê uzyskano u 14 zwierz¹t (46,7% leczonych), w tym 4 psy z postaci¹ idiopatyczn¹ (co stanowi 50% postaci idiopatycznych). Wed³ug danych piœmiennictwa, lecze-niu nie poddaje siê 20-70% psów z AIHA (5, 9, 15, 24, 25). Z wyleczonych 14 psów, dwa uœpiono z in-nych przyczyn ju¿ po wyleczeniu AIHA, natomiast dwa psy wyzdrowia³y samoistnie z epizodu AIHA, towa-rzysz¹cemu innej chorobie przy okazji jej leczenia. U trzech psów zaobserwowano poprawê parametrów czerwonokrwinkowych, lecz nast¹pi³ zgon zwierz¹t w trakcie leczenia. U jednego psa nast¹pi³ nawrót cho-roby po 6 miesi¹cach. Brak poprawy i eutanazja lub zgon w trakcie leczenia z powodu niedokrwistoœci mia³y miejsce u 8 psów. Brak poprawy wyników i eu-tanazja z powodu równoczeœnie nasilaj¹cych siê in-nych objawów chorobowych dotyczy³a 5 psów.

Czêœciej chorowa³y suki. Sterylizacja suk zmniej-sza zachorowalnoœæ na niedokrwistoœæ autoimmuno-hemolityczn¹, wœród naszych pacjentek tylko trzy z AIHA pierwotn¹ oraz dwie z postaci¹ wtórn¹ by³y wczeœniej sterylizowane, co potwierdza wyniki innych autorów (2, 11, 24, 25). Mo¿na przypuszczaæ, ¿e wy-soka zachorowalnoœæ suk w Polsce na niedokrwistoœæ autoimmunohemolityczn¹ wystêpuje wskutek braku tradycji kastrowania tych zwierz¹t, jaka jest szeroko rozpowszechniona w innych krajach. Wœród badanych zwierz¹t – 31 to suki (7 z niedokrwistoœci¹ autoim-munohemolityczn¹ typu pierwotnego, a 24 z AIHA typu wtórnego), natomiast tylko 17 psów to samce (od-powiednio 2 z niedokrwistoœci¹ pierwotn¹ i 15 z nie-dokrwistoœci¹ wtórn¹).

Wnioski

1. AIHA stwierdzano najczêœciej u owczarków nie-mieckich i ich mieszañców oraz u sznaucerów.

2. Dla laboratoryjnego potwierdzenia autoimmuno-hemolitycznego t³a niedokrwistoœci najbardziej przy-datne okaza³y siê: test aglutynacji szkie³kowej i test Coombsa.

3. Do grupy bardzo przydatnych diagnostycznie pa-rametrów hematologicznych, mog¹cych uzupe³niæ diagnostykê AIHA zaliczyæ mo¿na obecnoœæ limfocy-tów pobudzonych, wystêpowa³y one u wiêkszoœci psów z tym schorzeniem.

Piœmiennictwo

1.Bûcheler J., Cotter S.: Canine immune-mediated hemolytic anemia. Kirk’s Current Vet. Therapy 1995, 12, 152-157.

2.Carr A. P.: Prognostic factors for mortality and thromboembolism in canine immune-mediated hemolytic anemia. J. Vet. Intern. Med. 2002, 16, 504--509.

3.Corato A., Shen C., Mazza G., Barker R., Day M.: Proliferative responses of peripheral blood mononuclear cells from normal dogs and dogs with auto-immune haemolytic anaemia to red blood cell antigens. Vet. Immunol. Im-munopathol. 1997, 59, 191-204.

4.Day M.: Serial monitoring of clinical, haematological and immunological parameters in canine autoimmune haemolytic anaemia. J. Small Anim. Pract. 1996, 37, 523-534.

5.Dodds W. J.: Autoimmune hemolytic disease and other causes of immune--mediated anemia. J. Anim. Hosp. Assoc. 1980, 16, 927-931.

6.Dunn J., Searcy G., Hirsch V.: A diagnostic significance of a positive direct antiglobulin tests in anemic cats. Can. J. Com. Med. 1984, 48, 349-353. 7.Duval D., Giger U.: Vaccine associated immune-mediated hemolytic anemia

in the dog. J. Vet. Int. Med. 1966, 10, 290-295.

8.Giger U.: Regenerative anemias caused by blood loss or hemolysis, [w:] Et-tinger S. J., Feldman E. C.: Textbook of Internal Medicine. Saunders Comp., Philadelphia 2000, 1784-1805.

9.Grundy S., Barton C.: Influence of drug treatment on survival of dogs with immune- mediated hemolytic anemia: 88 cases (1989-1999). J. Am. Vet. Med. Assoc. 2001, 218, 543-546.

10.Hallivell R. E.: Autoimmune diseases in domestic animals. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1982, 181, 1088-1096.

11.Jackson M., Kruth S.: Immune mediated hemolytic anemia and trombo-cytopenia in dog: A retrospective grody of 55 cases diagnozed from 1969 through 1983 at the Western College of Veterinary Medicine. Can. J. Vet. 1985, 26, 245-250.

12.Jonas L. D., Thrall M. A., Weiser M. G.: Nonregenerative form of immune-mediated hemolytic anemia in dogs. J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 1987, 23, 201-204.

13.Klag A., Giger U., Shofer F.: Idiopathic immune-mediated hemolytic anemia in dogs 42 cases (1986-1990). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1993, 202, 783-788.

14.Lechowski R., Czumiñska K., ¯mudzka M., Narojek T.: Toczeñ uk³adowy – opis przypadku. Medycyna Wet. 2004, 60, 225-336.

15.Lifton S. J.: Managing immune-mediated hemolytic anemia in dogs. Vet. Med. 1999, 6, 532-536.

16.£ukaszewska J., £ukaszewski Z., Stefaniak T.: Niedokrwistoœci autoim-munohemolityczne u psów – przypadki w³asne. Magazyn Wet. 2004, 96, 29-35.

17.£ukaszewska J., Stefaniak T., Popiel J., Atamaniuk W., Dzimira S. W.: Toczeñ uk³adowy u psa – przypadek w³asny. Magazyn Wet. 2005, 100, 27-30.

18.£ukaszewska J., Popiel J., Zawadzki W.: Mycoplasma haemofelis (Hemo-bartonella felis) – cats anemia factor. Medycyna Wet. 2004, 60, 1347-1351. 19.£ukaszewski Z., £ukaszewska J., Stefaniak T., Popiel J., Atamaniuk W.: Nie-dokrwistoœci autoimmunohemolityczne u psów – cz. 2. Magazyn Wet. 2005, 100, 16-18.

20.Mellanby R. J., Holloway A., Chantrey J., Herrtage M. E., Dobson J. M.: Immune-mediated haemolityc anemia associated with sarcoma in flat-coated retriever. J. Small Anim. Pract. 2004, 45, 21-24.

21.Mellor P. J., Roulois A. J. A., Day J. M., Blacklaws B. A., Knivett S. J., Herrtage M. E.: Neutrophilic dermatitis and immune-mediated haematolo-gical disorders in a dog: suspected adverse reaction to carprofen. J. Small Anim. Pract. 2005, 46, 237-242.

22.Noble S., Amstrong J.: Bee sting envenomation resulting in secondary im-mune-mediated hemolytic anemia in two dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1999, 214, 1026-1029.

23.Rebar A.: A Guide to hematology in dogs and cats. Teton NewMedia. Caroll C. Cann, Jackson, Wyoming 2002.

24.Reimer M., Troy G., Warnick L.: Immune-mediated-hemolytic anemia: 70 cases (1988-1996). J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 1995, 35, 384-391. 25.Stokol T., Blue J., French T.: Idiopathic pure cell aplasia and nonregenerative

immune-mediated anemia: 43 cases (1988-1999). J. Am. Vet. Med. Assoc. 2000, 216, 1429-1436.

26.Thompson J. P.: Diseases of the dog and cat, [w:] Ettinger S. J., Feldman E. C.: Textbook of Veterinary Internal Medicine. Saunders Comp., Philadelphia 1995, s. 2002-2029.

27.Weinkle T., Center S., Randolph J., Warner K., Barr S., Erb H.: Evaluation of prognostic factors, survival rates, and treatment protocols for immune-mediated hemolytic anemia in dogs: 151 cases (1993-2002). J. Am. Vet. Med. Assoc. 2005, 226, 1869-1880.

28.Wilkerson M., Davies E., Shuman W., Harkin K., Cox J., Rush B.: Isotype--specific antibodies in horses and dogs with Immune-Mediated Hemolytic Anemia. J. Vet. Intern. Med. 2000, 14, 190-196.

Adres autora: dr Janina £ukaszewska, ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw; e-mail: janina.lukaszewska@op.pl