Analiza mikroskopowa zmian strukturalnych tkanin i włókien wełnianych spowodowanych działaniem mikroorganizmów

Pełen tekst

(1)Renata Salerno-Kochan Katecłra. Towar.z,.-.tw.. Przemysłowego. Jolanta Wqs-Gubala Instytvt Eksperlp; Sqdowych. Analiza mikroskopowa zmian strukturalnych tkanin i włókien wełnianych spowodowanych działaniem mikroorganizmów 1. Wprowadzenie Analiza mikroskopowa nal eży do ważnych metod towaroznawczych. umoż· badanie i oce n ę wyrobów w ł ók i e nni czyc h . Obserwacje w ł ókie n w mikroskopie pozwalają na okreś l enie s kładu surowcowego tkanin. budowy morfologicznej włókien tw orzącyc h tkaninę oraz na analizowanie zmian w ló· kien, powstałych na sku tek dz i ałania czynników zew n ę trzn yc h . Metody mikroskopowe są również cennym narzędziem badania mikroś l a dów wykonywanych np. w kryminalistyce [6, 18J, a tak że w badaniach archeologicznych l [ t l . Analiza mikroskopowa jest często jedyną z m ożl iw yc h do zastosowania metod oceny materiału. Umoż li w ia ziden tyfi kowani e o raz okresien ie pochodzenia badanego mat er iału, czego przykładem są badania prowadzone przez Instytut Ekspenyz Sądowyc h w Krakowie przy wspólpracy z In stytut em Wlókienniczym Politec hniki Łódzkiej w Bielsku-Białej oraz z Muzeu m Wojska Pol sk iego w Warszawie. Do analizy otrzymano fragmen1 tkaniny pochodzący z ekshu macji grobów w mi ejscowosc i ŁugaTl sk na Ukrain ie cele m ustalenia, czy może o n pochodzić z mundu rów po lski ch oficerów z ostatni ch lat przed wybuc hem n wojny ś wiatowej . Przypuszczano , iż na terenie tej miejscowo śc i znajd uje się zbiorowa mogi ł a po lsk ich o fi cerów zamordowanych przez NKWD. Przeprowadzona analiza wykazała. iż odzież ta nie pochodzi z umundurowania żolni e rla polsk iego, gdyż charakteryzuje się innym liwiających.

(2) Renata Salerno-Kochan, Jolanta s kład e m jakośc i owy m . Mundury ofi cerów polskich wy konane były wy ł ącz ni e z w łókien wełnianych, a dostarczona tkanina zaw i era ł a również w łókna wiskozowe i sie rść zw ierzęcą [18]. Z kolei badania prowadzone przez ekipę pol skich archeologów na teren ie Lasu Kat y ń s ki ego potwierdzi ł y, iż znalezione w zbiorowych m og ił ach fragmenty umundurowani a należa ł y do po lskich oficerów zamordowanych w [940 r. 16]. Należy podkreślić, iż badania te opiera ł y s i ę g łównie na analiz ie mikroskopowej włókien. Prz.cdstawione przykłady dowodzą dużej przydatności metod mikroskopowych w identyfikacji wyrobów w ł ó ki en ni czyc h. znajdującyc h się przez dłu g i czas w środowisku glebowym, gdzie u l egały procesom biodegradacj i. Bada ni a te wzb u dzają jed nak szereg wątpl i wości dotyczących okreś l enia czasu przebywania mate riałów w glebie oraz mechanizmu ich rozkładu. Nasuwają się na s t ę pujące pytania : dlaczego niektóre fragmenty wyrobów po tak dłu g im czas ie prz.ebywan ia w g le bie są bardzo zniszczone, inne zaś prawie nienaruszone? W jaki sposób przebiega biodegradacja włókien wełni any c h i od czego za l eży? Aby wyjaś nić te wąt pli wości, za cel pracy przyję t o zbadanie mechanizmu biodegradacji welny w warunkach sy mulowanych na podstawie obserwacji zmian strukturalnych tkanin i wł óki en powstalych na skutek dzialania drobnoustrojów. Dla realizacji postaw ionego celu przeprowadzono badania bi odegradacji tkanin we łni a n yc h za pomocą testu glebowego, a a nal i zę powsta ł ych zmian spowodowanych drobnoustroj ami gleby prowadzono za pomocą mikroskopu stereos kopowego, optycznego i elektronowego mikroskopu skaningowego.. 2 . Ml e lsce I rola me tod mikroskopowych w oce nie b lode gradacll wyrobów Oszacowanie zniszczenia materiału przez mikroorganizmy jest zagadnieniem trud nym. Stanow i ono istotny prob lem zarówno z teoretycznego , jak i z praktycznego punktu widzen ia . Z jed nej strony wiąże się z k oniecz n ości,} wyboru takiej metody , która w jak najlepszy sposób opisywałaby mechani zm mikrobiologicznego roz kładu matcrialu o znanym skład z i e i pochodzeniu, z drugiej strony mogłaby być stosowana w badani ach biodegrad acj i mater i ałów ni eznanego pochodzenia. W literaturze przedmiotu m ożna spotkać wie le metod s łu żącyc h ocen ie stopnia biodegradacji m a t eri a łów [1,2,4,5 ,8, 12, 13, 16 , 17]. Na l eżą do ni ch: metoda wytrzy m a ł ośc iowa , metoda wagowa, metody chemiczne, metody orga noleptyczne oraz metody mikroskopowe. Spoś ród wyżej wymienionych metod oceny stopnia biodegradacji materiał ów wydaje się, i ż tylko metoda organo leptyczna i mikroskopowa mogą by ć praktycznie zawsze wykorzystane. Nie wymagają one specjalnego przygotowania mat e riału badawczego (np . rozdrabniania czy rozpuszczania stosowanego w metodach chemicznych) oraz posiadania próbek kontroln ych (koniecznych w metodzie wy trzy mało śc iowej i wagowej) . Ponadto metod y te można.

(3) Allaliza. zmiall ,. tkalIiII .... przeprowadzi ć nawet na niewielkich fragmentach tkanin i s ą stosunkowo proste do przeprowadzenia. Wykorzystani e metod mikroskopowych do oszacowania stopnia biodegradacji tkanin polega na obserwacj i powierzc hni tkaniny oraz wlók i cnją budują cych pod właściwym powiększeniem. W ocenie mikroskopowej wy robów włó kienniczych wykorLystuje się mikroskopy stereoskopowe. mikroskopy optyczne bądź skan ingowe mikroskopy elektronowe. Obserwacje za pOllloq mikroskopu stereoskopowego umoż l iwiają dokładną obse rwa cję struk tury tkaniny. W metodzie tej można dostrzec ni ewidzia lne gołym okiem uszkodzenia nitek tworzących tkaninę czy wzrost grzybni powoduj ..)cej rozkład tkaniny. Mikroskopy optyczne pozwalaj" u zyskać informacje na temat występowa nia zmian powierzchniowych wlókien. co zw ła szcza w przy padku włókien wełnianych może być bardzo wyraźne. objawiaj"ce się np. zanikiem łusek czy przerwaniem c iągło śc i włókna. Mikroskopia elektronowa (SEM ) pozwala określić charakter zmian w obn;bie pojedynczych włókien. Obserwacja włókien pod du żym powiększenicm umożliwia o kre ś lenie kształtu uszkodzdl. które mogą świadczyć o sposobie ich rozkładu lub wykryć choćby najmniejsze zmiany w morfologii włókien l3, 9,151.. 3.. Materiał. I metody. 3 . 1. Charakte rystyka tkanin. Badania procesu biodegradacji wełny przeprowadzono na tkaninach weł nianych przeznaczonych na mundury wojskowe . Material badawczy zos tał wyprodukowa ny w Zak łada ch Prze my słu We ł nianego "Merilana" w Bie lsku-Bialej. Charak t erystykę tkanin przedstaw iono w tabeli I. Tabela 1. Charakterystyka WlaSciwośd Skład. materiału doświadczalnego. Tkanina nr I. I. surowcowy. Rodzaj Kolor. I. 0- 556±22 W - 256±15 I l-nitkowy reronnowany na baZie splotu:. wykończcnia. Tkanina nr 3. Wcina 100%. Liczba nitek na la cm. Splot. Tkanina nr 2. LZ 2. barwienie barwnikami kwasochromowymi , dekatyzowanie. apreturowanie apreturą prlcciwmolową zielony. I. popielaty. I. granatowy.

(4) Renata Sa/enlo-Kochan. J%llfa. Wąs-Gl/bala. Wszystkie badane próbki tkanin pobrano w sposób losowy. Próbki do badall przygoI owa no w postaci pasków o rozmiarach 150 x 25ml11. Paski Ikanin wycinano w kierunku osnowy w odległości minimum 15 cm od brlegu tkaniny.. 3.2. Test gle bowy. W pracy zastosowano test glebowy zalecany w badJniach biodegradacji [2.5.7.14 , 16.171. Hodow le prowadzono w pojemnikach z aklywn'l mikrobiologicznie gleb,!, skladaji]q s i ę z równych ilości lOrfu, piasku rzecznego. ziemi kompOSIOwej i dobrle przegniłego obomika. Odczyn pH wyciągu wodnego gleby miescil s i ę w przedziale 6.0- 7.0. Próbki zakladano pionowo w glebie za pomocą łopatki. Odleg łosć pomiędzy próbkami wc wszystkich kierunkach oraz od brzegów pojemnika wynosiła minimum 5 CIll. Pojemnik z glebą i próbkami umieszczano w ciepla rce w lemperalurze 28 ± 2 e C i w il gotności względnej powietrza ok. 60%. Wilgotność gleby podczas okresu badllllulrzymywano w granicach 10-15%. Badania prowadzono przez pięć tygodni. a obserwacje prowadzono w ods l ę pach tygodniowych. Po określonym czasie inkubacji tbnin w glebie próbki wyjmowano. nas t ęp nie zmywano pod bieżącą wod'l celem usunięcia gleby i ewcntu:Jlnie grzybów z ich powi erzchni. :I 11:1 zakOJlczcnic próbki suszono . TJk przygolowane próbki tkanin poddano analizie stopnia biodegradacj i me t odą organoleptyczll'l i mikroskopową. 3 .3.. Oce na. mikros kopowa. Ocenę mikroskopową mikrobiologicznego r ozkładu tkanin prowadzono przy użyciu mikroskopu stereoskopowego. biologicznego i elektronowego mikroskopu skaningowego. Wstępna ocena zmian powierzchniowych tkaniny zasta la wykonana w mikroskopie stereoskopowym SMZ-U firmy Nikon przy powiększeniu t50x. Zmiany morfologiczne włókien obserwowano w mikroskop ie optycznym przy powiększeniach: 200x i 250x, a na stęp ni e w elektronowym mikroskopie skaningowym (SEM) firmy JO EL ISM -5800. wyposażonym w spek trometr dyspersji energi i promieniowan ia rentgenowskiego Link ISIS firmy Oxford ł n s t ru mcls. Próbki do badań SEM przygotowano w na s tępujący sposób 19]: rozwłókni one nitki nanoszono na taśmę węglową przyklejoną do górnej wypolerowa nej powierzchni walca o ś red ni cy lem. Tak wykonane preparaty napylano węg ł em w napylarce próżn i owej BAL-TEC SCD-050, a następnie umieszczano w komorze analitycznej mi krosko pu elektronowego. Powierzc hnie włókie n obserwowano s tos ując maksymalne pow i ększenie 1000 x..

(5) Anllli:a. .. z m ulił. •. I. tkan;n .... 4. Wyniki I Ich Interpretacla 4 . 1. Obserwacje w mikroskopie stereoskopowym. W obrazie mikroskopu stereoskopowego analizowano zmiany struktury tkaniny. Obserwacje te wykaza ł y: postępujlIce w miarę up ł yw u czasu roz lu ź ni e ni e tkanin y, obcc n o~Sć licznych przerwanych ni tek, wzrost grzybni na powi erzc hni tkaniny oraz przcnikaniejej s trzę pek w g ł ąb materia ł u - p o mi ędzy nitki i włókna we łn y.. Przyk lady zaobserwowanyc h zmian przedstawiono na rot ograriach l i 2.. Fol. l . Obraz z mikros kopu stereoskopowego (l50x) tkaniny welnianej poddanej procesowi biodegradacji w t eście glebowym przez okres 3 tygodni 1:ródło: b:tdnnia w ł asne .. Fotografia l przedstawia rragment tkaniny nr 2 po trzech tygodniach inkubowania jej w glebie. Brzeg i próbki odznaczają s ię rozluźnionym splotem, obecnośc ią uszkodzonych, prlerwanych nitek oraz obecnością grzybni na powierzchni tkaniny . Fotografia 2 ilu struje znacznie bardziej zaawansowany proces biodegradacji tkaniny wełnianej , spowodowany 4-tygodniowym okresem inkubacj i tkanin w glebie. Zdjęc i e pokazuje mocno rozwiniętą grzy bnię , któ ra znajduje s i ę nie.

(6) ReI/ala SlIlerno-Kochllll, Jolalllll. Fot. 2, Obraz z mikroskopu stereoskopowego (250x) tkaniny wełnianej poddanej procesowi biodegradacji w teście glebowym przez okres 4 tygodni Żroolo:. badania własne.. tylko na pow ierzc hni tk aniny, ale również przenika g łębi ej, pomi ę d zy nitki, powodując wzrost sz tywno śc i tkaniny oraz czyniąc ją bardzi ej zbitą i kru c hą. łamliwą, czego efektem jest obecność dziur. 4.2. Obserwacj e w mikroskopie biologicznym. Obserwacj e w mikroskopie biologicznym pokazały, iż szy bkość biodegradacji włókien za l eży od czasu przebywania tkanin w środowisku glebowym, od barwy tkaniny , a także od uł ożenia włókien w nitce . Czas odgrywa bardzo waż ną rolę w procesie biodegradacji wełny. Obserwowane w powiększeniu 200x i 250x wlókna c harakteryzowały s i ę różnym wyg ł ądem. Pocz" tkowo (po pierwszym i drugim tygodniu testu) zmiany te były ledw ie dostrzegalne i d otyczyły wygl"du łusek, których obraz mikroskopowy był nieostry . Łuski jak gdyby traci ł y swoje krawędzie, " rozpływały się", a powierzchnia włókna stawała s i ę g ł adka. W dal szych obserwacjach, po trzech i czterech tygodniach inkubowania próbek w glebie zaobserwowano, że niektóre włókna wełny sta ł y s i ę g ładkie , bez c harakt erystycznych ł u sek oraz że znaczna ich część , zw ła szcza ta, którą obserwowano po czterech tygodniach testu ul egła przerwaniu..

(7) Analiza. zmial/. , ,rkanin .... Obserwacje włókien pochodzących z tkanin o różnym zabarwien iu wykaich biodegradacja zachodzi w różny m tempie, przy czym włókna tkaniny nr I (z ielonej) oraz nr 2 (pop ielatej) charakteryzowa ł y się szybszymi zmianami w stosunku do w ł ók i en tkaniny nr 3 (granatowej). W badanych fragmentach nitek przędzy we ł nianej zaobserwowano ta k że , że z n ajd ują się tam zarówno w ł ókna mocno uszkodzone. (tzn. tak ie. d la któryc h zaobserwowano brak charakterystycznych łusek w widoku podlużnym lub czę ściowe czy całkowite przerwanie ciągłości w ł ó k na). jak i wlók na prak tycznie niezmienione. umożliwiające identyfikację badanego mate r i a łu. Wytłumacze nie tego zjawiska tkwi prawdopodobnie w budow ie p rzędzy. Wiadomym jest. iż p rzędzę wełnianą otrzymujc się w wyniku skręcenia włókien. W zw i ;p~ k u z tym. pojedyncze włókna m ogą z n ajdować się na zewnątrL lub wew n ąt rz nitki, a co za tym idzie. dos tęp mik roorganizmów do nich jest różny. Rezullatem takicj budowy nitki jest nierównomierny sto pictl roz k ładu obserwowanych zały, iż. włókien .. 4.3. Obserwacje w skaningowym mikroskopie elektronowym (SEM). Obserwacje w mikroskopie e lektronowym umożliw ił y przeprowadzenie analizy zmian wyglądu morfologicznego włók i en wełnianyc h poddanych procesow i biodegradacji. Ilustrują to fo tografie 3- 6.. dok ł adniejszej. Fol. 3. Obraz SEM w ł ókien wełnianych: a) przed inkubowanicm tkanin w glebie. b) po l tygodniu inkubowania w glebie tr6<l10: badania własne.. Fotografia 3a przedstawia obraz SEM w ł ókien wełn i a n yc h nie podd:myc h procesowi biodeg radacji. Wł ók n o c harakteryzuje się równo miern ym, cy lindrycznym ksz t a łt em oraz obecnością ł usek na powie rzchni..

(8) RenaU/ Sa!enlO·Kochall. Jolllllfa. Na falagrafii 3b przedslawiono obraz w ł ó k ien weł n y po l tygodn iu tes tu glebowego. Widoczne są na ni ej w ł ók n a o niezmienionej budowie morfologicznej , z wyrainie zarysow ują cymi s ię łu s k ami: włó k n a. w kt óryc h kutiku la (łuski) wydaje s i ę być zaatakowana przez drobn oustroje. (wi doczne " postrzę pienia" i niereg ularny k sz t ałt łu se k ): a ta k że włókna zmieni one. na powierzchni których nie widać w ogóle charak terystycznych dla w e łn y łu sek . Obscrwowilne zmian y s ~ ni cznaczne, m ogą jednak ś wiadczyć o zainicjowaniu procesu biodegradacj i w łóki e n .. Fol. 4. Obrazy SEM wlókien welnianych po 2 tygodniach inkubowania tk,min w glebie l.ródło:. badania wlasnc.. Fotografia 4 przedstawia obrazy mikroskopowe w ł ók i en wełnianych podda nych procesow i biodegradacj i przez okres 2 tygodni. W wyniku dzia ł an i a mikroflory gleby nastąp i ! częśc i owy rozk ł a d w ł ók i en . Objawia! s i ę on deforma cją bądź zanikiem ł usek (granice pomiędzy ł u s kami s t a ł y s i ę ma lo lub c a ł kowicie nie widoczne - fot. 4a i 4b . Na niektórych w ł óknach zaobserwowa no.

(9) Analiza. zmian. ,j. b). oj. rot. 5. Obrazy SEM. rkanill. ,. I '. dj włókien wełnianych. po 3 tygodniach inkubowania·tkanin w glebie. Źród r o: badania własne. także. kruszenie s i ę i odpadan ie łu se k (4b, 4c), w wyniku czego na s t ępowało warstwy wewnętrznej włókna, która o kazała s i ę równi eż bard zo zniszczona (4c. 4d). Fotogra rie te dowodz<:1 więc, i ż proces biodegradacji włó ki en po 2 tygodn iach testu glebowego jest mocno zaawansowany. Objawia s i ę on nie tylk o zmianami w ob rę bie warstwy pow ierzc hni owej włókna , ale przebiega równocześ ni e w jego wnę tr zu. uszkadzając warstwę korow<). Fotografia 5 przedstawia obrazy mikroskopowe włókien we łn ianych poddanych biodegradacji przez o kres 3 tygodni. Prezentowane obrazy ukazują różny stan zaawansowa nia procesu biodegradacji w ł ó ki en . Fotografia 5a prledstawia na przyk ład w ł ókno, w którym nastąpił niemal ca łkowity zanik łu sek . Powierzchnia włókna wydaje s ię g ł adka, nie wykazuje warstwowej budowy kuti ku li ( łu sek), O uprzedniej obecności łusek świ adczą jedynie ni eregu lam e,j a ś ni ej sze linie (kontury) na powierzchni w ł ókna. Na fotografii 5b widocznejest natomiast włókno pozbawione ca łk ow i c ie warstwy zewnętrznej - kutikuli , w erekcie czego od s łoni ę t a jest warstwa korowa w ł ókna. Z kolei na fotog rafii 5c widocznejesl odsłonięcie.

(10) Ref/(/w. o). , l O/lImll. d). Fol. 6. Obrazy SEM wlókien welnianych po 4 tygodniach inku bowani a tkanin w gleb ie 1.r&lło:. badania wł asne.. włókno ,. w którym warstwa korowa uległa fibrylacji, polegającej na oddzieleniu poszczególnych fibryl od siebie. Jeszcze inny obraz przedstawia fotografia 5d, gdzie widoczne jest oddzielenie się warstw włókna i jego wzdłużne spę ka nie. ś wiadczące o głęboko posuniętym procesie biodegradacji. Na fotografii 6 przedstawiono obrazy włókien wełnianych po 4 tygodniach inkubowania tkanin w mikrobiologiczni e aktywnej glebie. Fotografia 6a jest obrazem SEM wykonanym przy powiększeniu 500x. Widoczne są tu liczne w ł ók na , odznaczające s ię bardzo róż n ym wyglądem zewnętrzn ym, św iad czą cy m o innym przebiegu biodegradacji poszczególnych włókien. W wyraźniej szy sposób prezentują to fotografie 6b--6d wykonane przy powiększeniu lOOOx . Ukazują one włókna bardzo zniszczone, pozbawione całkowicie warstwy zewnętrznej - kutikuli , a wewnątrz widoczna jest fibryla cja kory. Są tu także włókna występujące w postaci fragmentarycznej : przerwane, z ubytkami czę ści włókna lub puste w środku. Widoczne są tu także włókna ca łe, praktycznie niezmienione, z widocznie zarysow ującymi się łu skami . się.

(11) Analiza mikroskopowa vnian. słrllkruralnych łkani/! .... I. Prezentowane pow yżej obrazy pokazują , i ż po 4 tygod niach testu glebowego proces biodeg radacji znacznej częśc i włókien wełnianych znajduje s ię w wysokim stadium zaawansowania . Wł ókna te c harakt e ryzują s ię znacznymi uszkod zeniami , które utrudniają ich identyfikację. Z drugiej strony obe c no ść włókien o prawie niezmienionym wyglądzie pozwala s twi e rdzi ć, i ż badana tkanina (c h oć bardzo zniszczona) s kłada s i ę z w ł ók i en wełnianych. W yg ląd przedstawionych włókien ś w i adczy o różnej in t e n syw n ości ich biodegradacj i, która, jak się wydaje, jest zw ią za na z dos tępe m drobnoustrojów do włók i en tworzą cych przędzę i tkaninę. Prawdopodobnie, w początkowym etapi e biodegradacji na s t ę puje roz kład w ł ók i e n z najdują cyc h s i ę na zew nątrz nitki , tj . w ł ó ki en, do których mikroorganizmy mają ł atwy dostęp. W przypadku w łóki e n (l ub ich frag mentów) wys t ępujących wewnątrz nitki, proces biodegradacji rozpoczyna s i ę znaczn ie póź ni ej. R eas umuj ąc można s t wierdz i ć, iż biodegradacja w łók i e n wełnianych zachodzi z różną in t c n syw nośc i ą i za l eży od czasu trwania procesu oraz od ułożenia w ł ók i en w nitce i tkaninie . Przedstawione powyżej fotografie d owod zą tak że, iż rozkł ad we ln y zac hodzi zarówno na pow ierzchni w ł ókie n, jak i w ic h w n ę trzu . Mo że to św iad czyć o tym, iż w procesie tym biorą udział zarów no bakteri e atak uj ące ku t ikul ę weł n y,jak i grzyby rozwijające s ię we w n ętrz u w łó k ie n, ni szcząc wa r s t wę korową.. Przeprowadzone badania mikroskopowe wy k aza ł y. iż mogą być one wykorzystane do oszacowania stopnia biodegradacji tkanin i włókien wełnianyc h . Pozwalają scharakte r yzować przebieg rozkładu tkan in i w ł ókie n , opisuj 'lc mechanizm ich biodegradacji.. 5. Wnioski Przedstawione rozważa ni a teoretyczne ora z wykonana analiza mikroskopowa tkanin we ł nianych poddanych działaniu mikroflory gleby pozwala na sformu ł owanie następujących wniosków: l . Metody mikroskopowe są cennym narzędziem o pi suj ący m mechanizm biodegradacji tkanin i włókien wełn i anych. Obserwacje prowadzone w mikroskopie ste reos kopow ym wykazały, ii za biod eg radację we łn y odpowiedzialne są w g łów nej mierze grzyby , których s tr zę pki rozw ijają s ię począ tk owo na powierzchni tkaniny, a następnie wnikają w jej wnętrze mocno opla tając i ni szcząc poszczególne nitki przędzy. Prowadzi to w rezultacie do zmiany barwy tkaniny. jej rozluźnienia i powstania dziur. Obserwacje prowadzone w mikroskopie opt ycznym i w skaningowy m mikroskopie elektronowym poka zały , iż rozkład włóki e n zachodzi zarówno na ich pow ierzchni i objawia s ię zanikiem struktury łu skow ej oraz odsłonięciem warstw wewnę tr znych w ł ókna, jak i występ uj e wewnątrz w ł ó ki en , o czym św i adczy zanik częśc i korowej i utrata c iąg łośc i włó kien posiadających jeszcze budowę łus kową ..

(12) ReI/ata Sa/erno-Kocholl, J%ma. 2. Prowadzone obserwacje wykazały, że rozkł ad tkanin wełnianych w warunkach symulowanych zachodzi w ciągu czterech lu b p i ęc iu tygodni. 3. Metody mikroskopowe wykazał y , i ż przebieg biodegradacji wlókien weł nianych zachodzi z różną in tensywnośc ią i za l eży od czasu ich inkubacji w glebie oraz od miejsca ułożenia ich w przędzy . Wł ó kna znajdujące s i ę w zewnętrz nej warstwie przę dzy są znacznie szybc iej atakowane przez drobno ustroje ni ż wlókna znajdujące s ię wewnątrz nitki . Stw ierdzono jednoc zes ną obecność w ł ó kien mocno uszkodzonych i praktycznie niezmienionych we fra gmentach tkanin inkubowanych w g ł ebie przez okres czterech tygodn i. Taki przebieg biodegradacji włóki e n w tkaninie umożliwia identyfikację nawet bardzo zn iszczonych mat e riał ów.. 4. Ze w zg l ędu na róż n ą inten sy wn ość przebiegu biodegradacj i poszczególnych w ł ók i e n w przędzy istni eje obawa mylnej interpretacji czasu r ozkład u tkanin wyłączn i e na podstawie obrazów mikroskopowych w ł óki en . W zw i ązk u z tym konieczne wydaje s ię stosowanie rów ni eż innych metod oce ny stopnia biodegradacj i tkanin, np. oceny organol eptycznej , badań chemicznych czy metod wytrzymał ościowych. Literatura ( I] Aerobic BiollegradariO/I 0/ S)'fIlheric mul Narllm/ Po/ymeric Ma/eria/s: A CompOllenl. o/ llIIegrated Solid- WaSle Management: Degradable Pol)'mers, Recycling, and Plaslics Wasle Management. C.A. Peltigrew. G.A. Rece, M.C. Smilh, L,W . King, eds. by A.C . Albertsson, SJ. Huang, New York. Basel, Hong Kong 1995. 12] Allon Determination 0/ Resistance ofTextiles lo Microbiological Dererioration, Brilish Standard 6085, London 1981 . 131 Arga wal , Pllvarhingal, Microbiological De/erioration of Woolefl Mat erials . ..Textile Research Joumal" 1969, nr l . [4] 8 iode/erioration of Nomvove n Fabrics. W .R. Goynes, J .P. Moreau, AJ . OeLucca, B.F. Ingber. "Texlaile Research Joumal" 1995, nr 65(8). [5] Ca in R.B., Microbial Degradation 0/ Sy/llhelic Pol)'mers. Microbial CO/llrol of PolImioll, ed. J.C , Fry, G.M. Gadd, R.A. Herbert , C.W. Jones, I.A. Wat son-Craik , Cambridge University Pres5 1992. [6J OUlkiewicz M .. Kobie la-Mendrek K .. Nycz E., Katyńskie IkanillY. Z badari wyjaśnia jących okoliczności zbrodni popelnionej na polskich oficerach wiosną 1940 r . Cz. II . " Przegląd Wlókienniczy" 1997, nr I I. [7J Fa crors Affectillg Ihe Biodegradability 0/ Biodegradable Polyesrer in Soil. Y. Yakabe, K. Nohara. T. Hara, Y. Fujino. Chemospherc 1992 , vol. 25, nr 12. [8J Kowalik R" Microbiodelerioration 0/ Ubrary Materia/s, Part 2, Microbiodecomposition of Basic Organic Libmry Malerials . Restaurator 1980 , vol. 4. [9] Lawes G ., Sca ll/lill g E/ectron Microscopy and X-ra)' Microanaliz)'s , Analitycal Chemislry by Open Leaming. John Wiley & Sons. London 1987 . [10] Lewis J ., Wool . Economic Microbiology, Microbial Biodeterioration, no 6 . Academic, London, A.H. Rose ed, 198 1. II 1J Maik 1., TkO/liny wykopaliskowe z cmentarzyska w Gronowie woj. koszaliliskie, Maleri a ły zachodniopomorskie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, t. 23..

(13) Analiza. zmian. tkanin .... [12J McCarthy B.1., Biodeterioration in Wool Textiie Procesing , Biodeterioration 5, 1981 . [13] Pcacock E.E., Chamc/erization and Simu/arion oj Water-degraded ArchaeoLogicaL Texti Les: a Rel'iew, lntemational Biodeterioration & Biodegradalion, 1996, vol. 38, no l. [14J PN-89/P-04730. Tekstylia. Wyzlltlczanie odporności na dziafanie mikroorganiVl!ów . [ 151 Salerno-Kochan R., Wplyw czynników technologicZ/lych na biodeg radację tkanin . praca doktorska, AE w Krakowie, Kraków 1997. [ł6] Szoslak-Kolowa 1.. Nowe metody opisu procesu biodeterioracji papieru i ich zas/osowonie w badaniach /owarovwwcz)'ch, Zeszyty Naukowe AE, Seria Specjalna: Monografie, nr 112, Kraków 1993. [17J Th e Developmen/lJIul Modiftcation oj Some Specia/ Tes/ Methods and fhe Progress in Standarisation ojTest MethOlls in GemulIIy [w:] Biodegradable Plas/ies wld Polymers. RJ. Miitter. J. Augusta, T. Walter, H. Widdecke , eds. by Y. Doi, K. Fukuda , Amsterdam, London, New York. Tokyo 1994. ( 181 Wąs 1., Sa1crno-Kochan R .. The Biodegradation Proeess ojthe Fabric oj So/dier's Unijorms. Materialy Konferencji Kryminalistycznej , Lozanna 1997.. Microscope Analysis of Structural Changes Caused by Micro-organisms in Woollen Fibres and fabrics This anicie presents the resułts of a microscope analysis of struc t ura ł changes in wootlen fibres and fabrics by micro-organisms found in soi!. The work involved soił tesl and the use of a strereoscope, oplical and scanning microscope. The n:scarch enab1cd the biodegradalion l\lcchan;"m in wool 10 be idenliried. M any. significant changes were observed in the structure of both woollen fibres and fabrics, attesl ing to thcir biodegradation over time. Fabrics made from fibres that had been incubated in soi ł over the same period of time revealed a dif(erent intensity of decomposilion ..

(14)