PRZEMÓWIENIE KS. PROF. DR. HAB. KAZIMIERZA POPIELSKIEGO
Z OKAZJI OTRZYM ANIA TYTUŁU DOK TORA
HONORIS CAUSA
SŁOWACKIEGO UNIW ERSYTETU PAŃSTW OW EGO W TRNAW IE
W KIERUNKU PSYCHOLOGII PO DMIOTU O S O B O W E G O - NOO TEORIA I NOOTERAPIA
V a Ź e n y D a m y a Pany!
Je to p r e m n i a v e l ’ka poeta , Ż e m ó Ź e m b y t ’ p r i to m n y n a u n i v e r s y t e A l m a M a t e r T y r n a v e n s i s , która uŹ d e s i a t ro k o v o tv a r a s v o j e k ln o t n ic e v e d y n a s l o b o d n o m S lo v e n - sk u.
M o j e ś f a s t i e j e o t o F k o v aeśs ie, lebo m ó Ź e m s a k V a m p r i h o v o r i t ’ v s I o v e n e y n ie , eo p o v a Ź u j e m tie Ź z a v e l ’mi d ó le Ź i te , ale d o v o l ’te. Ż e d ’alej b u d e m p o k r a e o v a t ’ v p o lś e in ie . M a g n i f i c e n c j o , P a n ie R e k to r z e U n i w e r s y t e t u w T r n a v i e P a n ie D z ie k a n i e W y d z ia łu N a u k H u m a n i s t y c z n y c h E k s c e le n c jo , K s ię ż e A r c y b is k u p ie B r a t i s ł a w s k o - T r n a w s k i e j D ie c e z j i E k s c e le n c jo , P a n ie A m b a s a d o r z e R z e c z y p o s p o l i t e j P o ls k ie j S z a n o w n i P a ń s t w o R o z w ó j w s p ó łc z e s n e j m yśli p s y c h o l o g i c z n e j z w i ą z a n y j e s t z p y t a n i e m s t a w i a n y m w k w e stii z a r ó w n o „ c z y m ” , j a k i „ k i m ” j e s t c z ło w ie k . O d r o d z a j u i k l a r o w n o ś c i s t a w i a n y c h w ty m o b s z a r z e py tań zale ży ta k ż e i w p s y c h o l o g ii w a g a i j a k o ś ć o d p o w i e d z i .
T w ó r c a lo g o te ra p ii V. E. F ran k i p r z e s tr z e g a ł p r z e d tzw . r e d u k c j o n i z m e m „w d ó ł ” , w id z ą c w ty m n i e b e z p i e c z e ń s t w o in t e r p r e t o w a n i a lu d z k ie j e g z y s t e n c j i „ n i ż e j ” , n i ż o n a is tnieje i is tnieć m o że. A. Ł u ria, z n a c z ą c y r o s y js k i n e u r o p s y c h o l o g , a p e l o w a ł , b y nie „ r e d u k o w a ć ” idei c z ło w ie k a „w g ó r ę ” i nie ig n o r o w a ć b i o l o g i c z n e j n a tu r y c z ł o w i e k a j a k o c z ło w ie k a .
N a u k a o c z ł o w i e k u , a w ięc j a k a ś p r z y s z ła n o w a „ a n t r o p o l o g i a p s y c h o l o g i c z n a ” , p o tr z e b u je o b i e k t y w n e g o t r a k to w a n ia o c z ł o w i e k u j a k o o b y c i e p r z y r o d n i c z y m , a w ięc o d p o w ie d z i n a p y ta n i e „ c z y m ” j e s t c z ło w ie k , j a k i o d p o w i e d z i n a p y t a n i e o to, „ k i m ” j e s t c z ło w ie k . P o tr z e b u je n o o te o r ii. T e o rii o e g z y s t e n c ji , k t ó r a j e s t o s o b o w o - d u c h o w a !
P y ta n i e o to, kim j e s t e m „ja ” c z ło w ie k , j a k i e j e s t m o j e m i e j s c e w p r z y r o d z i e („ w k o s m o s i e ” ), n ależ y do p o d s t a w o w y c h tr o s k ludzi. J e s t to n ie ty l k o p y t a n i e a k a d e m i c k ie i j e s t tu m ie js c e nie tylko na a n a li z ę f i lo z o f i c z n ą , r e f l e k s j ę t e o l o g i c z n ą i i n t e r p re ta c ję p s y c h o l o g i c z n ą , lecz tak że na p o s z u k i w a n i a m e t a f i z y c z n e . C h o d z i o o d p o w i e d z ia l n e i k o m p l e m e n t a r n e t r a k to w a n ie ty ch p o d e jś ć w d z i e d z i n i e w y j a ś n i a n i a „ k w e stii c z ł o w i e k a ” , o to , by u n ik n ą ć „b łę d u a n t r o p o l o g i c z n e g o ” w y n i k a j ą c e g o z a b s o l u t y z a c j i n ie a b s o lu t n e g o .
T u j e s t ta k ż e m i e js c e na p s y c h o l o g i ę e g z y s t e n c j a l n ą i h u m a n i s t y c z n ą , z o r i e n t o w a n ą n a sen s i w a rto ś c i. A le p o d k r e ś lm y - ch o d z i tu n ie o z a s t ą p i e n i e j e d n e g o p o d e j ś c i a j a k i m ś d r u g i m , ale o d o p e ł n i e n i e tych p o d e jś ć , o r o z ś w i e t l a n i e n a m i a r ę j e g o b y to w e j z ło ż o n o ś c i - „ k i m ” j e s t e m ja - c z ł o w i e k , o k o m p l e m e n t a r n e w z m a c n i a n i e t e g o r o z ś w i e t lania. I je ś li lo g o - i n o o te r a p ię coś g łę b o k o n ie p o k o i , to b r a k re s p e k t u w o b e c g o d n o ś c i i „ ta j e m n i c y c z ł o w i e k a ” . A b s o l u t y z a c j a j a k i e g o ś p o m y s ł u n a t e m a t c z ł o w i e k a i j e g o e g z y s t e n c ji i s t a w i a n ie go p o n a d p r a w d ą o c z ł o w i e k u , a t a k ż e w y k o r z y s t y w a n i e l u d z kiej bied y b i o l o g i c z n o - p s y c h i c z n o - d u c h o w e j i c z y n i e n i e z te g o c z e g o ś r o d z a j u b i z n e s u j e s t m o r a ln i e n ie g o d n e . T r z e b a ta k ż e d o d a ć , iż j e s t to p s y c h o l o g i c z n i e d e s t r u k c y j n e . Jeś li w y b r z m i e w a tu m yśl o „ h u m a n i z m i e ” , to m a m n a m y ś li „ h u m a n i z m ” w y w i e d z io n y z b o g a c t w a h o m o sa p ie n s, z o d n a j d y w a n i a „teg o , c o l u d z k i e ” w g łę b i i is tocie lu d z k i e g o „ j e s t e m ” , „ m o g ę b y ć ” , „ c h c ę b y ć ” . I d la t e g o w p r o p o n o w a n e j idei n o o te o r ii i n o o te r a p ii m ó w i m y n ie tylko o b i o d y n a m i c e czy p s y c h o d y n a m i c e , a le i o n o o d y n a m i - ce. N o o d y n a m i k a j e s t w y m i a r e m e g z y s t e n c ji n a jb a r d z ie j l u d z k i m , n a j b a r d z i e j s u b t e l n y c h p o tr z e b , d ą ż e ń , o d n ie s ie ń , w arto ś ci: n a jm n ie j e m p i r y c z n i e u c h w y t n y c h i n a jb a r d z ie j p o tr z e b n y c h . J a w i ą c e się w ty m k o n te k ś c ie p o c z u c i e s e n s u ż y c i a w i ą ż e się n ie o d p a r c ie , n ie o d z o w n ie , ba, k o n ie c z n ie ! z w a r to ś c ia m i. S ą o n e ty m i r e a l n o ś c i a m i e g z y s t e n c j i , które c z ł o w i e k a p o c ią g a ją , m o t y w u j ą i ż y c io w o o r i e n tu j ą . Z d a j e się, ż e j e s t te ż tak, że n a w e t je ś li lu d zie p r a g n ą lub c z y n i ą j a k i ś ro d zaj zła, to g ł ę b o k o , n a d n ie m o t y w a c j i , leży p o t r z e b a j a k i e g o ś d o b r a o m e t a f i z y c z n e j w i e lk o ś c i i m o c y . J a k ż e w i e l k ą p r a w d ę e g z y s t e n c j a l n ą w y r a ż a j ą w y p o w i e d z i a n e p r z e z p o e tę sł o w a : v id e o m e lio r a , p r o b o q u e , d e te r io r a s e q u o r . N ie n ależ y o n a ty lk o do rz ę d u n a i w n e g o h u m a n i z m u c z y p o e t y c z n y c h w y p o w i e d z i. W y r a ż a w ie lk ą t a j e m n i c ę i p r a w d ę w s p ó ł c z e s n o ś c i , w s k a z u j ą c n a m o t y w a c ję m eta ta fis ic a . P o p r z e z s e n s o w n o ś ć o d k r y w a n ą w ś w ie c i e i w s o b i e c z ł o w i e k m o ż e d o jś ć d o po d - m i o t o w o - o s o b o w e g o d o z n a n i a sens u, i n t e le k t u a ln e g o i e m o c j o n a l n e g o j e g o u j ę c i a czy e g z y s t e n c j a l n e g o d o ś w ia d c z e n i a . T a k w ię c o b ie k t y w n y se ns ujęty l u d z k i m u m y s ł e m i „ s e r c e m ” - j a k b y to p o w i e d z i a ł P a sc a l - st aje się d o ś w i a d c z e n i e m p o d m i o t o w o z s u b i e k t y w i z o w a n y m , p r z e ż y w a n y m p r z e z „ s u b i e k t ” . A p o n i e w a ż s u b i e k t j e s t j e d n o s t k o w y m ś w i a t e m o b i e k t y w n y m (c h o ć nie o k w a lif ik a c j i a b so l u tn e g o ) p rz e z s a m fakt b y c ia p o d m i o t e m w y p o s a ż o n y m w ś w i a d o m o ś ć , a u to r e fl e k s ję , a u to a n a liz ę , a u t o t r a n s c e n d e n c j ę itp. lu d z k i e k o m p e t e n c j e , w ięc m o ż n a p o w ie d z ie ć , że sens n a le ż y d o k a te g o r ii p o t r z e b i m o t y w a c j i n a tu r y n o e ty c z n e j 0 c h a r a k t e r z e o b ie k t y w n y m , c h o ć s u b i e k t y w n i e d o ś w i a d c z a n y m i p r z e ż y w a n y m .
K a t e g o r i a p o d m i o t u o s o b o w e g o , w p r o w a d z o n a p r z e z e m n i e d o s ia tk i p o j ę ć p s y c h o logii p r a k t y c z n e j, a z w ł a s z c z a d o d z ie d z in y p s y c h o t e r a p i i i p s y c h o p r o f i l a k t y k i , j e s t w a ż n a p r z e z to, że w y r a ż a is totę, e s e n c j ę lu d zk iej e g z y s t e n c j i . C z ł o w i e k ze sw ej is to ty j e s t p o d m i o t e m , k tó r e g o e s e n c j ę s ta n o w i o s o b o w a e g z y s t e n c j a . P r z y p o m n i j m y tu, że od w ł a ś c i w e g o o d c z y t a n i a i n a z y w a n i a z a le ż y m o ż l i w o ś ć p r a w i d ł o w e g o o d c z y t y w a n i a 1 i n t e r p r e to w a n ia istoty - w z m o c n i j m y to - i e se n c ji lu d z k i e j e g z y s t e n c ji .
W ta k i m u j ę c i u p r o b l e m a t y k i i p o d e jś c iu d o c z ł o w i e k a nie z a c h o d z i o b a w a m i e s zania p o r z ą d k ó w p o z n a n ia i s t o s o w a n i a n o o te r a p ii . J e s t w t y m p o d e j ś c i u a k t y w n a ś w i a d o m o ś ć ro z r ó ż n ia n i a , id ea k o m p l e m e n t a r n o ś c i i u ję ć p o z n a w c z o - i n t e r p r e t a c y j n y c h . W y n ik i w s p ó łc z e s n e j p s y c h o t e ra p i i i d o ś w i a d c z e n i a z niej w y n i k a j ą c e m o g ą b y ć p o u c z a j ą c y m p r z y k ł a d e m p o d e jś c ia , a z a r a z e m p o z a l a b o r a t o r y j n e g o w i d z e n i a i a n a l i z o w a n i a e g z y s t e n c ji in vivo. Są w s k a z ó w k ą d la r o z w o ju m o ż l i w e j , n o w e j p s y c h o l o g i i X X I w ie ku.
D o b r z e w ię c stało się, że w h i s t o r y c z n y m m i e ś c i e T r n a v i e i o d r o d z o n y m U n i w e r sy tecie , i m ł o d y m p a ń s t w i e , m o g ą ro z w i j a ć się n o w e i o d w a ż n e i d e e p s y c h o l o g i i p r z y sz ło ści. P s y c h o l o g i i o c ala jącej g o d n o ś ć c z ł o w i e k a i z a t r o s k a n e j o w ł a ś c i w y , p r z y n a l e ż ny m u ro z w ó j. T o tę p s y c h o l o g ię i p s y c h o t e r a p i ę , w r a m a c h III w i e d e ń s k i e g o k i e r u n k u w p s y c h o t e r a p i i n a z w a n e j p r z e z m e g o N a u c z y c i e l a i P r z y j a c i e l a V . E. F r a n k l a „ L o g o t e - r a p i ą ” , a p r z e z e m n i e p o s z e r z o n ą o a s p e k t n o e t y c z n y - n o o t e o e r i ę i n o o t e r a p i ę , r o z w i j a m y w w i e l u e u r o a m e r y k a ń s k i c h u n iw e r s y te ta c h .
V. E. F r a n k i c z ę s t o m ó w ił: „ E u r o p a a k tu a l n ie m a z c z e g o ż y ć , a le n ie w ie , d l a c z e g o m a ż y ć ” . M a s l o w zaś p is a ł o h ie r a rc h ii w a rto ś c i i o t y m , ż e p o d s t a w o w e w a rto ś c i m u s z ą b y ć z a s p o k o j o n e , by w y ż s z e w a rto ś c i m o g ł y z a is tn i e ć . D zisiaj E u r o p a i ś w ia t k u ltu ry e u r o a m e r y k a ń s k i e j j e s t n a s y c o n y , g d y c h o d z i 0 p o d s t a w o w e p o tr z e b y . N ie m n i e j ś w ia t stał się g ł o d n y n a j b a r d z i e j s u b t e l n y c h i z a r a zem n a j b a r d z ie j p o t r z e b n y c h w a rto ś c i, k tó r e m o ż e m y o b j ą ć p o j ę c i e m „ w a r to ś c i o s o b o w y c h ” . T e w a rto ś c i, n i e z a le ż n ie od ich n a u k o w y c h p o d z i a ł ó w , są p o t r z e b n e c z ł o w ie k o w i i l u d z k o ś c i. D l a te g o na te r e n ie a n a liz y e g z y s t e n c j a l n e j i n o o l o g o t e r a p i i j e s t m i e js c e na w o ł a n i e i p s y c h o l o g i c z n ą p rz e s tr o g ę : E u r o p o , w r ó ć z p o w r o t e m d o s w o ic h 1 n a s z y c h w a rto ś c i! W y p e ł n i a j ą one c a łą g łę b i ę e g z y s t e n c ji . W y p e ł n i a j ą k a ż d y m o ż l i w y do w y r ó ż n i e n i a w y m i a r e g z y s t e n c ji w e d łu g p o t r z e b n y c h m u w ł a ś c i w o ś c i : u k i e r u n k o w u j ą e g z y s t e n c ję , w y r ó w n u j ą p s y c h i c z n ie , k r z e p i ą siły fi z y c z n e .
C z ło w i e k j e s t m o c n y , w ielk i i g o d n y is totą w a r to ś c i, k t ó r e c z y n i s w o i m i . M o c n y j e s t siłą ich p ra w d y . K r e u ją one sens ż y c ia e g z y s t e n c ji o s o b o w e j i w z m a c n i a j ą ż y w o t ność lu d z k ie j e g z y s t e n c ji . P o z w a l a j ą p o w i e d z i e ć „ ż y c i u - m i m o w s z y s t k o - t a k ” .
C z a s e m w y d a j e się, że o k rę t E u r o p y p ły n i e o s o b l iw ie : g o s p o d a r k a i e k o n o m i a f u n k c j o n u j ą d z i w n i e , p o li ty k a j e s t m a ł o z ro z u m ia ł a , lu d z i e p r z e s y c e n i s ą s t r a c h e m i n i e p o k o je m , p s y c h o l o d z y b e z ra d n i . N o o t e o r i a p r o p o n u j e s p o j r z e n i e n a te n p r o b l e m p o p r z e z p r y z m a t o so b y , w a rto ś c i i sens u ... i p r o p o n u j e w a rto ś c i j a k o o d p o w i e d ź n a s p e c y f i c z n i e lu d z k ie p o tr z e b y b y c ia , r o z w o ju i s t a w a n i a się. C h o d z i o w a r t o ś c i m o j e i d l a m n ie , n a s z e i d l a nas. W ty m w id z im y w z m o c n i e n i e k o n d y c ji n a s z e j e g z y s t e n c j i , o c h r o n ę z d r o w i a p s y c h i c z n e g o , a ta k ż e o c a la n ie c y w ili z a c ji . W a r t o ś c i i sensu lu dzie p o t r z e b u j ą j a k c h le b a , j a k w o d y , j a k p o w i e t r z a . B e z j e d n y c h i d ru g i c h n ie p o d o b n a żyć. D z ię k u ję z a c z ł o w i e c z e ń s t w o i m o c p r z y j a ź n i d o ś w i a d c z a n e j n a U n i w e r s y t e c i e w T r n a v ie i S ło w a c ji . D z ię k u ję P a ń stw u !
