Personalities that are not fully open (Comments on Czesław Porębski’s remarks)

Diametros nr 5 (wrzesie 2005): 169 – 170

169

Osobowo ci nie w pełni otwarte

(

Komentarz do uwag Czesława Por bskiego)

Miłowit Kuni ski

Czesław Por bski podkre la znaczenie dla istnienia demokracji posiadania przez ludzi uczestnicz cych w demokratycznej polityce osobowo ci nie w pełni otwar-tych. Zgadzam si z tym całkowicie. W swoim tek cie zahaczyłem o t kwesti wspominaj c o dojrzałej osobowo ci moralnej i te przywołałem Platona oraz Arystotelesa. Pisałem o tym wcze niej zarówno w swojej ksi ce o Hayeku, jak i w artykułach o cnocie czy o etyce Kartezjusza i Kanta. Tu ogranicz si do kilku uwag.

Osobowo człowieka poza wyposa eniem zdeterminowanym genetycznie kształtuje si pod wpływem otoczenia, to znaczy pod wpływem wzorców post powania, reagowania na sytuacje, ich oceny i samooceny. Otoczenie to jest zło one, wielowarstwowe i poszczególni ludzie w swej drodze yciowej wchodz w coraz to nowe, cz sto coraz szersze kr gi relacji: rodzina, rówie nicy, wspólnota religijna, osoby poznane w szkole, na studiach, w pracy itp. Uczestnictwo w tych kr gach społecznych spełnia funkcje socjalizacyjn , a w szczególno ci formacyjn . Przejmujemy najpierw bezwiednie, potem wiadomie wiedz o tym, co to znaczy by człowiekiem wolnym i odpowiedzialnym. Formacja osobowo ci jest procesem, w którym najpierw dominuje na ladowanie, a potem, w miar rozwijania zdolno ci do refleksji, namysł nad tym, co ma by dla człowieka podstaw dojrzałego kształtu jego osobowo ci moralnej. Z pewno ci proces formacji oparty jest na mudnym poszukiwaniu sposobu kierowania sob . A to oznacza, e przej te wzorce i zasady tworz punkt odniesienia i norm , w wietle której oceniamy nasze post powanie i gdy trzeba – korygujemy je. Taka korekta ma by w pocz tkowym okresie formacji zewn trzna, a pó niej w coraz wi kszym stopniu – wewn trzna.

Miłowit Kuni ski Osobowo ci nie w pełni otwarte

170

Wszystko to s rzeczy znane, lecz gwałtownie atakowane przez zwolenników osobowo ci otwartej, czyli wyizolowanego podmiotu moralnego, który kieruje si albo rozumem, niezale nym od wiata społecznego, albo pop dami. Zwolennicy osobowo ci otwartej uwa aj , e jej beztre ciowo , ci gła zmienno s niezb dne dla demokracji i dla wolno ci. Krytykuj koncepcj osobowo ci zakorzenionej, w której wyró nia si poziom wy szy sprawuj cy kontrol na poziomem ni szym. Uwa aj bowiem, e owa ja wy sza jest ukształtowana przez jakie ponadjednostkowe czynniki np. ras , plemi czy pa stwo (I. Berlin) lub klas społeczn i przydawanie jej znaczenia mo e prowadzi do narzucania pewnego wzorca osobowego, a wi c do totalitaryzmu. St d bior si postulaty wychowawcze i edukacyjne wprowadzane w ycie od kilkudziesi ciu lat na Zachodzie (cho budz coraz wi cej w tpliwo ci), a i u nas znajduj coraz wi ksz liczb zwolenników: wychowanie do wolno ci i do demokracji, które wbrew swej nazwie nie polega na przygotowaniu do korzystania z wolno ci i do uczestnictwa w demokracji, lecz na natychmiastowym korzystaniu z wolno ci wyboru i z praktykowania procedur demokratycznych. Osobowo ci nieukształtowane i beztre ciowe maj bowiem by bardziej otwarte na wolno i demokracj . W rzeczywisto ci jest inaczej, gdy mimo rozpowszechnienia post powych zasad, autorytety i wspólnoty wci maj swój udział w formowaniu osobowo ci pod wzgl dem moralnym i intelektualnym, a nawet obserwuje si na Zachodzie reakcj polegaj c na poszukiwaniu bardziej tradycyjnych sposobów wychowania i edukacji. Dlatego ma racj Por bski podkre laj c, e demokracja musi m. in. oprze si na osobowo ciach nie do ko ca otwartych, wi c zakorzenionych. Czy demokracja nie dysponuje wi ksz sił oddziaływania ni tradycyjne wzorce i nie niszczy osobowo ci zakorzenionych, gdy cechuje j zdolno do ekspansji, to kwestia empiryczna. Wiele zdaje si przemawia na korzy tej hipotezy. Je li tak by było, wówczas demokracja musiałaby si wyrodzi w tyrani . Racj trzeba byłoby wówczas przyzna Platonowi.