Wojtkowski, Andrzej
Nowe wydanie źródeł dotyczących
procesu polsko-krzyżackiego z lat
1320-1321
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 426-439
NOWE WYDANIE ŹRÓDEŁ DOTYCZĄCYCH PROCESU
POLSKO-KRZYŻACKIEGO Z LAT 1320— 1321 *
K o n ie c z n o ść n o w e g o w y d a n ia ź ró d e ł do h is to r ii p ro c e só w p o ls k o -k rz y ż a c k ic h w y k a z a ła H . C h ło p o c k a w n a s tę p u ją c y c h p r a c a c h : 1. D o ty c h c z a so w e e d y c je „L ite s
ac res g e s ta e ” w ś w ie tle k r y t y k i (S tu d ia Ż ró d ło z n a w c z e , t. 10. 1965); 2. L o s y w y r o k u w y d a n e g o w 1321 r. n a p ro ce sie p o ls k o - k r z y ż a c k im w I n o w r o c ła w iu (R o c zn ik i H i
s to ry c z n e , R. 31, 1965), g d z ie A u to rk a w y ja ś n ił a p o w ik ła n ą s p ra w ę a p e la c ji k rz y ż a c k ie j od w y ro k u in o w ro c ła w sk ie g o ; 3. P ro c e sy P o l s k i ' z Z a k o n e m k r z y ż a c k im
w X I V w i e k u (P o z n a ń 1967), g d z ie n a s tr o n a c h 60— 197, czy li n a 136 s tro n a c h ,
A u to rk a , j a k p isze , d o k o n a ła „ p rz e g lą d u k ry ty c z n e g o p o d s ta w y rę k o p iś m ie n n e j” do w y m ie n io n y c h w t y tu le p ro c e só w . O m a w ia n e w n in ie js z y m a r ty k u le n o w e w y d a n ie L it e s p o p rz e d z o n e zo sta ło P r z e d m o w ą , w k tó r e j D y re k to r B ib lio te k i K ó rn ic k ie j P A N , S te f a n W e y m a n , k ró tk o s c h a r a k te r y z o w a ł d o ty c h c z a s o w e ic h w y d a n ia s ta r a n i e m w y m ie n io n e j B ib lio te k i o ra z p r a c e n a d ty m n a jn o w s z y m w y d a n ie m . P o n ie j w e W s tę p ie H . C h ło p o c k a d a je n a j p ie rw ry s h is to ry c z n y p ro c e su z l a t 1320— 1321, n a s tę p n ie o m a w ia je g o p o d s ta w ę rę k o p iś m ie n n ą — p ro to k ó ł, z a g in io n e rę k o p is y p ro to k o łu , te k s ty w y ro k u o s ta te c z n e g o z 10 lu te g o 1321 ro k u , z a g in io n e te k s t y w y ro k u z 1321 ro k u , d o ty c h c z a s o w e w y d a n ia , io r m ę p ro to k o łu , w a rto ś ć h is ta rio g ra fic z n ą c ałej p o d s ta w y rę k o p iś m ie n n e j, w re sz c ie m e to d ę i o p ra c o w a n ie te c h n ic z n e re e d y c ji. W e W s tę p ie ty m W y d a w c z y n i w y ło ż y ła w z o ro w o tzw . tr a d y c ję te k s tó w (T e x t ü b e r li e fe r u n g ), o d s z u k a ła w s z y s tk ie z a c h o w a n e w k r a j u i za g r a n ic ą p rz e k a z y ź ró d e ł d o ty c z ą c y c h p ro c e só w in o w ro c ło w s k o -b rz e s k ie g o i w a rs z a w s k ie g o , o c e n iła ic h w a r to ść ja k o p o d s ta w y do n o w e g o w y d a n ia , a w y k ry w s z y n a d to i te, k tó r e z ag in ęły , p rz e d s ta w iła filia c ję w sz y s tk ic h z a c h o w a n y c h i n ie z a c h o w a n y c h p rz e k a z ó w . A u to r k a z ilu s tro w a ła o w ą f il ia c ję n a s tro n a c h 196 i 197 sw e j k s ią ż k i z ro k u 1967, p o p r a w io n ą zaś w e rs j ę s c h e m a tu filia c y jn e g o , d o ty c z ąc e g o p ro c e su z l a t 1320/21, d a ła w e W stę p ie do o m a w ia n e g o tu to m u m ię d z y s tr o n a m i X X IV a X X V . N a s p e c ja ln e p o d k r e ś le n ie z a s łu g u je ro z le g ła i g r u n to w n a e ru d y c ja p rz y p is ó w , k tó r y m i W y d a w c zy n i u d o k u m e n to w a ła sw ó j W s tę p i k tó ry m i o b ja ś n iła w y d r u k o w a n e te k s t y ź ró d łow e. M a m y w n ic h b ib lio g r a f ię p rz e d m io tu , w k tó r e j n ic n ie p o m in ię to .
* S p o r y i s p r a w y p o m ię d z y P o la k a m i a Z a k o n e m k r z y ż a c k im . T o m . I. S p r a w a w y to c z o n a w In o w r o c ła w iu i B r z e ś c iu K u j a w s k i m w la ta c h 1320— 1321. W y d ała, w s tę p e m i k o m e n ta rz e m o p a trz y ła H e le n a C h ł o p o c k a , W ro c ła w — W a r s z a w a —K r a k ó w . Z a k ła d N a ro d o w y im . O sso liń sk ic h 1970. P o ls k a A k a d e m ia N a u k . B ib lio te k a K ó rn ic k a . 8° s tro n X X X V I, 1 n lb ., 134, 1 n lb ,. 20 ta b l. — L it e s ac res g e sta e in te r
P o lo n o s O r d in e m ą u e C r u c ife r o r u m . T o m u s I. C a u s a J u n iv la d is la v ia e e t B r e stia e - - C u ia v ia e a n n o 1320— 1321 acta. E d id it, p r a e f a tio n e n o tis q u e i n s t r u x i t H e le n a C h ł o
N O W E W Y D A N I E Ź R Ó D E Ł D O P R O C E S U P O L S K O - K R Z Y Ż A C K I E G O 427 W s c h a ra k te ry z o w a n y m p o w y ż e j W s tę p ie , n a s tr o n a c h X i X I, H . C h ło p o c k a p o ru s z a ra z je sz c z e s p o rn e z a g a d n ie n ie , „czy w łą c z e n ie w y d a r z e ń g d a ń s k ic h z 1308 r. p rz e z K le m e n s a V w p o s tę p o w a n ie s ą d o w e r y s k ie b y ło w y n ik ie m s u p lik i Ł o k ie tk a , czy te ż in fo r m a to r ó w p a p ie sk ic h , a z k o le i in s p ir a to r ó w ta k ie g o p o s u n ię c ia s z u k a ć n a le ż y w s a m y c h I n f l a n t a c h ”.
T a k ie p o s ta w ie n ie k w e s tii j e s t o ty le n ie śc is łe , że w b u lli z 19 c z e rw c a 1310 ro k u n a k a z u ją c e j p r z e p r o w a d z e n ie p ro c e su w s p r a w a c h in f la n c k ic h i g d a ń s k ie j p a p ież K le m e n s V s k ie r o w a ł s ę d z ió w d e le g o w a n y c h p rz e z s ie b ie a d p a r te s illa s i a n i sło w e m n ie w s p o m n ia ł n ie ty lk o o R y d ze, a le n a w e t o In f la n t a c h . J a k p is z ą c y te s ło w a w y k a z a ł w ro z p r a w ie p t. P r o c e s y p o l s k o - k r z y ż a c k ie p r z e d p r o c e s e m z lat
1320— 1321, d ru k o w a n e j w „ K o m u n ik a ta c h M a z u r s k o -W a rm iń s k ic h ” (1972, n r 1, ss.
49— 53), p a p ie ż e n ig d y n ie w y z n a c z a li m ie js c a , n a k tó ry m d a n y p ro c e s m ię d z y d w o m a p a ń s tw a m i m ia ł b y ć p rz e p ro w a d z o n y , o g r a n ic z a ją c się ty lk o do p rz y p o m n ie n ia p o s tu la tu D e k r e ta łó w G rz e g o rz a IX , że m a to b y ć m ie js c e b e z p ie c z n e , locus tutXLS, d la je d n e j i d ru g ie j s tro n y . R a z e m z te z ą , że K le m e n s V n a k a z a ł p rz e p ro w a d z e n ie w R y d z e p ro c e s u ta k ż e w s p r a w i e G d a ń sk a , u p a d a te z a, że p a p ie ż d o w ie d z ia ł się 0 n ie j n ie od Ł o k ie tk a , lecz od In f la n tc z y k ó w . N ie tn ie js c e , n a k tó r y m z o s ta ł p r z e p ro w a d z o n y p ro c e s, d e c y d u je o ty m , k to w n ió s ł s k a r g ę , lecz p rz e p is p r a w a k a n o n iczn eg o , że m u s i n im b y ć le g itim u s a c cu sa to r, a ty m m ó g ł b y ć ty lk o p o s z k o d o w a n y , c zy li Ł o k ie te k n ie In f la n tc z y c y .
„ W y d a je s ię — c z y ta m y w e W s tę p ie d a le j — że a rg u m e n te m d e c y d u ją c y m je s t s tw ie r d z e n ie , że o fic ja ln a s u p lik a W ła d y s ła w a Ł o k ie tk a d o ty c z y ła b y n ie ty lk o s p r a w y s a m e g o G d a ń sk a , lecz z a ję c ia p rz e z Z a k o n P o m o r z a i w y w o ła ła b y w sz c z ęc ie d o c h o d z e n ia p ro c e so w e g o , je ż e li n ie w k u r ii p a p ie s k ie j, to n a p e w n o w P o ls c e , a n ie n a t e r y to r iu m In f la n t . I t a k się w ła ś n ie w r o k u 1320 s ta ł o ”. T y m c z a se m w ia d o m o , że z a ję c ie P o m o r z a n a s tą p iło n ie r ó w n o c z e ś n ie ze z b r o d n ią d o k o n a n ą p rz e z K rz y ż a k ó w w G d a ń s k u , lecz d o p ie ro w c ią g u ro k u n a s tę p n e g o , 1309, o ra z że Ł o k ie te k w o w y m ju ż ro k u w sz c z ą ł u k ła d y o z w ro t w y d a rte g o m u k s ię s tw a o p ie ra ją c się n a u k ła d z ie z a w a r ty m z Z a k o n e m w s p r a w ie p o m o c y p rz e c iw a g r e s ji B r a n d e n b u r c z y - k ó w . B y ło b y z a te m z je g o s tro n y n ie d o rz e c z n o ś c ią , g d y b y z w n ie s ie n ie m do p a p ie ż a s k a r g i w s p ra w ie G d a ń s k a c z e k a ł n a w y n ik o w y c h u k ła d ó w , k tó r e d e fin ity w n ie p rz e rw a n o d o p ie ro w r. 1311. A co do te z y A u to rk i W s tę p u tw ie rd z ą c e j, że w n i e s ie n ie o fic ja ln e j s u p lik i p rz e z k s ię c ia p o lsk ie g o sp o w o d o w a ło b y „ w szczęcie d o c h o d z e n ia p ro c e so w e g o , je ż e li n ie w k u r i i p a p ie s k ie j, to n a p e w n o w P o lsc e, a n ie n a t e r y to r iu m I n f l a n t ” , u ś w ia d o m ić s o b ie n a le ż y co n a s tę p u je : 1. H . C h ło p o c k a w k s ią ż c e s w e j z r o k u 1967 in fo r m u je tr a f n i e , że w p ro c e sa c h m ię d z y d w o m a p a ń s tw a m i sę d z ią k o m p e te n tn y m b y ł p a p ie ż. Z te g o zaś w y n ik a , że p rz e s łu c h a n ie ś w ia d k ó w z a rz ą d z o n e b u llą z 19 c z e rw c a 1310 r. p o p rz e d z o n e b y ło w sz c z ęc ie m p ro c e s u w k u r ii rz y m s k ie j w A v ig n o n i d o p ro w a d z e n ie m go do s ta d iu m p r z e d k ła d a n ia d o w o d ó w w p o s ta c i z e z n a ń ś w ia d k ó w . O śc ią g n ię c iu ty c h ż e do A v ig n o n n ie m o g ło b y ć m o w y , w o b e c czego p a p ie ż w y z n a c z y ł d w ó c h w y so k ic h d o s to jn ik ó w k o ś c ie ln y c h , je d n e g o a r c y b is k u p a 1 je d n e g o k a n o n ik a , w c elu p r z e s łu c h a n ia ś w ia d k ó w ta m , g d z ie o n i m ie s z k a li, j e d n a k ż e w m ie js c u b e z p ie c z n y m d la o sk arżo n e g o , k tó r y n a ow o p rz e s łu c h a n ie m u s ia ł b y ć k o n ie c z n ie w e z w a n y , g d y ż in a c z e j b y ło b y ono n ie w a ż n e . W k s ią ż c e te j A u to rk a in f o r m u je o g ó ln ie, a le n ie z b y t ściśle, że w e d łu g p r a w a k a n o n ic z n e g o p ro c e sy m ię d z y p a ń s tw a m i p o d p rz e w o d n ic tw e m p a p ie s k ic h sęd z ió w d e le g o w a n y c h m ia ły się o d b y w a ć w m ie js c u „ n e u t r a ln y m ”, a le n ie p a m ię ta o ty m p rz e p isie , g d y s tw ie r d z a , że n ie w y z n a c z e n ie p ro c e s u w P o lsc e, a w ię c w m ie js c u , k tó r e ż a d n ą m i a r ą n ie m o g ło
u c h o d zić za „ n e u t r a ln e ”, je s t d o w o d e m n a n ie w n ie s ie n ie s k a r g i p rz e z Ł o k ie tk a . T e z a A u to rk i g ło szą c a , że „ ta k się w ła ś n ie w ro k u 1320 s ta ł o ”, w p r o w a d z a w b łą d , g d y ż w rz e c z y w is to śc i b u lla J a n a X X II z r o k u 1319, z a r z ą d z a j ą c a p ro c e s w s p r a w i e P o m o rz a p rz e d trz e m a p a p ie s k im i s ę d z ia m i d e le g o w a n y m i, a n i s ło w e m n ie w sp o m in a 0 ty m , g d z ie ów p ro c e s m ia ł s ię o d b y ć. P a m ię ta ją c o p rz e p is ie p r a w a k a n o n ic z n e g o , że m ie js c e p ro c e su m a b y ć d la o sk a rż o n e g o b e z p ie c z n e , locus iu tu s , s ę d z io w ie w y z n a c z y li In o w ro c ła w , g d y ż ze w z g lę d u n a b e z p o ś re d n ie są s ie d z tw o k u ja w s k ic h p o sia d ło śc i k rz y ż a c k ic h m ia s to to m o g ło b y ć b e z p ie c z n ie jsz e d la o s k a rż o n e g o n iż d la o s k a r ż y c ie la . Is to tn ie te ż K rz y ż a c y p rz e c iw w y z n a c z e n iu I n o w ro c ła w ia n ie p r o te s to w a li. Z a ło ż y li n a to m ia s t p r o te s t p rz e c iw w y z n a c z e n iu p rz e z p a p ie s k ic h sęd z ió w d e le g o w a n y c h W a rsz a w y , „ n e u t r a l n e j ” w ó w cz a s, b o n ie u z n a j ą c e j z w ie r z c h n ic tw a le n n e g o k r ó la p o lsk ie g o , ja k o m ie js c a p ro c e su r o k u 1339, b o n ie b y ł to d la n ic h lo cu s tu tu s . „ D y s k u s y jn a j e s t ró w n ie ż , c z y ta m y n a s tro n ie X I W s tę p u , d a ta p o w s ta n ia o b s z e r n e g o m e m o ria łu n ie z n a n e g o z im ie n ia p r o k u r a t o r a k rz y ż a c k ie g o (p ra w d o p o d o b n ie K o n r a d a z B ru e l), w k tó ry m z b ija o n ta k ż e w 15 p u n k ta c h te z ę o rz e z i i z n is z c z e n iu G d a ń s k a ”. W y lic zy w sz y n a s tę p n ie p o g lą d y p ię c iu h is to ry k ó w n ie m ie c k ic h i j e d n eg o p o ls k ie g o n a te m a t o w ej d a ty A u to r k a s tw ie r d z a , że „ w n ik liw s z a a n a liz a t e k s tu d o p ro w a d z iła w y d a w c ó w P r e u ss is c h e s U r k u n d e n b u c h (t. II, cz. 1) — M. H e in a 1 E. M a sc h k e g o a n i p rz e z n ic h sa m y c h , a n i w re s z c ie p rz e z H . C h ło p o c k ą , s tw ie r - p o c k ą zaś u tw ie r d z iła w p rz e k o n a n iu , że s p isa n o go w p ie rw s z e j p o ło w ie 1310 r o k u ”. W c y to w a n e j w y ż e j ro z p ra w ie , d r u k o w a n e j w z eszy cie 1 „ K o m u n ik a tó w M a z u rs k o - - W a rm iń s k ic h ” z r. 1972, ss. 75— 78, a u to r n in ie js z e j re c e n z ji, n a p o d s ta w ie „ w n ik liw s z e j a n a liz y t e k s t u ” i p rz e p isó w D e k r e ta łó w G rz e g o rz a IX d o ty c z ą c y c h a p e la c ji do S to lic y A p o sto lsk ie j, a n ie w z ię ty c h p o d u w a g ę p rz e z p o p rz e d n ik ó w M. H e in a i E. M a sc h k e g o a n i p rz e z n ic h sa m y c h , a n i w re sz c ie p rz e z H . C h ło p o c k ą, s t w i e r d z ił, że ów m e m o ria ł j e s t w rz e c z y w is to śc i ty m , co w p r a w ie k a n o n ic z n y m je s t o k r e ś la n e ja k o p r o se c u tio a p p e lla tio n is , c zy li o b s z e rn ie js z e i d o k ła d n ie js z e w y ło ż e n ie p rz e d m io tu a p e la c ji, w n ie s io n e j p rz e z Z a k o n do p a p ie ż a p rz e c iw e k sk o m ù n ic e rz u c o n e j n a ń w r. 1311 p rz e z p a p ie sk ie g o sęd z ie g o d e le g o w a n e g o , F r a n c is z k a z M o- lian o . S tw ie r d z ił te ż p o d p is a n y re c e n z e n t, że im ię a u to r a o w ego m e m o ria łu , a w r z e c z y w is to ś c i o w ej P r o s e c u tio , j e s t od s tu p rz e sz ło l a t z n a n e i że je s t n im H e in h e riu s, a d w o k a t i n o ta riu s z n a u s łu g a c h p r o k u r a t o r a k rz y ż a c k ie g o p r z y k u rii, K o n ra d a z B ru e l, k tó ry m u p ro p o n e n d is a r tic u lis e t fo r m a n d is w y p ła c ił z g ó ry 16 d u p lo s
a u reo s, czyli s z e s n a ś c ie p o d w ó jn y c h d u k a tó w . P r o s e c u tio a p p e lla tio n is n ie m o g ła
o c zy w iśc ie w y p rz e d z ić a p e l a c ji s a m e j, w o b e c czego p o w s ta ła o n a po 30 lip c a 1311, a n ie w p o c z ą tk a c h czy w p ie rw s z e j p o ło w ie r o k u 1310. S p r o s to w a ć te ż n a le ż y i n fo r m a c ję A u to rk i W s tę p u , że m e m o ria ł „ p ra w d o p o d o b n ie K o n ra d a z B ru e l „ z b ija ” w 15 p u n k ta c h te z ę o rz e z i i z n isz c z e n iu G d a ń s k a ” . W rz e c z y w is to śc i z a w ie ra on n a d to w ia d o m o ść o k o le jn e j p rz y n a le ż n o ś c i p a ń s tw o w e j P o m o rz a od W a c ła w a II p o c zą w szy , z z u p e łn y m p o m in ię c ie m w ła d z tw a Ł o k ie tk a , z czego a d r e s a t m e m o ria łu , czy li p a p ie ż K le m e n s V, m ia ł w y w n io sk o w a ć , że k s ią ż ę k r a k o w s k i i s a n d o m ie r s k i n ie m ó g ł b y ć p o s tu lo w a n y m p rz e z p ra w o k a n o n ic z n e le g itim u s a ccu sa to r. T rz e c ią c zę ścią s k ła d o w ą o w y c h 15 p u n k tó w s ą c h a r a k t e r y s ty c z n e d la k a ż d e j p ro se c u tio
a p p e lla tio n is g r a w a m in a , czy li z a ż a le n ia Z a k o n u n a k rz y w d y w y rz ą d z o n e m u p rz e z
r a b u s ió w c h ro n io n y c h p rz e z m ia s to G d a ń s k i w ła d a ją c y c h w n im B ra n d e n b u r c z y - k ó w , co m ia ło u s p ra w ie d liw ić n a ja z d k rz y ż a c k i n a to m ia s to i w y m ie rz o n ą m u k a rę . — N a s tro n ie X X II W s tę p u D o g ie lo w i p rz y w ró c ić n a le ż y p ra w d z iw e im ię jego, m ia n o w ic ie M ac ie j, w m ie js c e b łę d n e g o „ M a rc in ”.
N O W E W Y D A N I E Ź R Ó D E Ł D O P R O C E S U P O L S K O - K R Z Y Ż A C K I E G O 429 N a s tro n a c h X X X I I I — X X X V I p o d ty tu łe m P r a e fa tio n is s u m m a r iu m w y d r u k o w a n o w p r z e k ła d z ie ła c iń s k im M ic h a ła S w o b o d y z U n iw e r s y t e tu A d a m a M ic k ie w ic z a w P o z n a n iu k r ó tk i e s tre s z c z e n ie o m ó w io n e g o w y ż e j W s tę p u . P o ja w ia ją c e s ię ta m 9 ra z y tr a n s u m p tu m p o p ra w ić n a le ż y n a t r a n s s u m p tu m , c zy li t a k j a k p isz e R. R o e p e ll n a s tro n ie 113, w ie rs z 13 od g ó ry . N a s. X X X IV b is k u p k r a k o w s k i J a n G ro to w ic , c zy li s y n G ro ta , z w a n y ta k ż e J a n e m G ro te m , p o d o b n ie j a k V in c e n tiu s
C a d lu b c o n is, c zy li s y n K a d łu b k a , z w a n y j e s t p rz e z n a s W in c e n ty m K a d łu b k ie m ,
p rz e z tłu m a c z a P r a e fa tio n is s u m m a r iu m n a z w a n y z o s ta ł w d ru g im p r z y p a d k u
Io a n n is G ro to v ic ii, z a m ia s t Io a n n is G r o tii filii, lu b , p o z o s ta w ia ją c p o ls k ie b rz m ie n ie
n a z w is k a , Io a n n is G ro to w ic , b o to n ie ż a d e n G ro to w ic ju s z . N a s tro n ie n a s tę p n e j c z y ta m y I n a m is sis d ip lo m a tis , z a m ia s t d ip lo m a tib u s , b o ch o d zi o rz e c z o w n ik diplom .a,
d ip lo m a tis , tr z e c ia d e k lin a c ja , a n ie o d ip lo m a tů m , d ip lo m a ti, d ru g a d e k lin a c ja . N a
te jż e s tro n ie p o d n u m e r e m 5 s p o ty k a m y z r e s z tą p o p r a w n e e d ip lo m a te . A le w ł a c iń s k ie j p rz e d m o w ie R. R o e p e lla n a s tr o n ie 113 z n a j d u je m y z n o w u E x d ip lo m a tis , z a m ia s t d ip lo m a tib u s . N a s tro n ie X X X V w z w ro c ie i n W a lle u r o d s c h e B ib lio th e k
lle g io m o n ta n i a s s e r v a tu m n a le ż y p o p ra w ić R e g io m o n ta n i n a R e g io m o n ti. N a te jż e
s tro n ie s p o ty k a m y z w ro t ad s e c u n d i b e lli o m n iu m c o n tra o m n e s te m p o r a n a o k r e ś le n ie w o jn y l a t 1939— 1945. W o jn a l a t 1914— 1918 b ę d z ie z a te m p r im u m b e llu m
o m n iu m c o n tra o m n e s, a le ja k i n u m e r p o rz ą d k o w y n a le ż y w o b e c te g o d a ć o w ej
p ie rw s z e j, z m y ślo n e j p rz e z H o b b e sa , w o jn ie w s z y s tk ic h p rz e c iw w s z y s tk im ? J e d n a k ż e n ie ty lk o te n k ło p o t p o w in ie n n a s p o w s trz y m y w a ć od ta k ie g o n a z y w a n ia p ie rw s z e j i d ru g ie j w o jn y ś w ia to w e j, lecz ta k ż e w z g lą d n a to, że o b ie te w o jn y b y ły czy m ś zg o ła ró ż n y m o d o w ej w y im a g in o w a n e j p rz e z H o b b e sa w o jn y w s z y s tk ic h z w s z y s t k im i. O s ta tn ie d w ie w o jn y ś w ia to w e to n ie b e lla o m n iu m c o n tra o m n e s, lecz b e lla
to to o rb e te r r a r u m g e sta , j a k j e t r a f n i e n a z w a n o w R a tio in s titu tio n is sa ce rd o ta lis,
o b o w ią z u ją c e j w P o lsc e, w ro z d z ia le o n a u c z a n iu h is to r ii K o śc io ła w s e m in a r ia c h d u c h o w n y c h . W re sz c ie n a te jż e s tro n ie X X X V , w ie rs z tr z e c i o d d o łu , e s t n a le ży z m ie n ić n a era t, g d y ż c y to w a n a ju ż p r z e d m o w a ła c iń s k a R. R o e p e lla p rz e z n a c z o n a b y ł a , a n ie p rz e z n a c z o n a j e s t d la c z w a rte g o to m u L ite s. W te k ś c ie ź ró d e ł do h is to r ii p ro c e su p o ls k o -k rz y ż a c k ie g o z l a t 1320 i 1321 z a u w a ż o n o n a s tę p u ją c e u s te r k i: N a s. 5, w ie rs z 12 od g ó ry , s u s p ic ie n te m , czy li p o d e j rz e w a ją c y m , p o p ra w ić n a le ż y n a s u s c ip ie n te m , c zy li p r z y jm u ją c y m (m a n d a t), a w ięc ta k j a k j e s t n a s. 72, w ie rs z 19 od g ó ry : m a n d a tu m in se s p o n te s u s c ip ie n te m , p rz y jm u ją c y m n a s ie b ie d o b ro w o ln ie m a n d a t. — N a s. 6 w ie rs z p rz e d o s ta tn i; ro k 1324, ja k o rz e k o m y ro k ś m ie rc i p a p ie ż a J a n a X X II, p o p ra w ić n a 1334. — N a s. 7, w ie rs z p rz e d o s ta tn i, in te r n a tio n a li, p o p ra w ić n a in te r n a tio n a lis . — N a s. 8, w . 7 od g ó ry , o ra z n a s. 70, w .l od g ó ry , in te r d ic ti p o p ra w ić n a in te r d ic i, bo tu m u s i b y ć te n in f i n i t i v u s p r a e s e n tis p a s s iv i od in te r d ic e r e , a n ie d r u g i p rz y p a d e k od in te r d ic
tu m . — N a s. 24, w . 10 od g ó ry , in te r fe r a m p o p ra w ić n a in te r s e r a m (od in te r se ro , in te r s e v i, in te r s itu m , in te r s e r e r e , w siać , w p le ść ; c z a s o w n ik a i n te r fe r r e n ie m a w ł a
cin ie). — N a s. 29, w . 18 od g ó ry , n u m e r o p o p ra w ić n a n u m e r u m . — N a s. 31, w . 11 od g ó ry , ip so p o p ra w ić n a ip so s. — Ń a s. 36, w . 14 od g ó ry , s it p o p ra w ić n a sic. — N a s. 44, w . 6 od g ó ry , P o m o r a n ie p o p r a w ić n a P o m o r a n ia ; n a te jż e s tro n ie , w . 15 od g ó ry , m u n ir it p o p ra w ić n a m u n iv it. — N a s. 48, w . 18 od g ó ry , q u o d a m p o p r a w ić n a q u o n d a m . — N a s. 49, w . 8 od d o łu , C u y a v ie n s is p o p ra w ić n a C u y a v ie n s i-
bus. — N a s. 54, w . 2 od g ó ry , W la d is la v ie n s e m p o p ra w ić n a W la d is la v ia m ; ta k
j e s t w w y d a n iu I. Z a k rz e w s k ie g o z r. 1890 n a s. 34, w . 5 od do łu . — N a te jż e s. 54, w . 6 od d o łu n u n p o p ra w ić n a n u n c . — N a s. 61, w . 15 od
g ó ry , h a n c p o p r a w ić n a h ac. — N a s. 63, w . 16 od d o łu d o m in e a r c h ie - p isco p o p o p ra w ić n a a r c h ie p is c o p e , bo to w o łacz. — N a s. 64, w . 8 od g ó ry , R e s c r ip ta s tr ic ti iu r a s u n t p o p ra w ić n a iu r is; n a te jż e s tro n ie , w . 21 i 20 o d d o łu p e n a m te m e r e in d ic a n tiu m in d ic is tis p o p ra w ić n a in c id is tis ; fo r m y g r a m a ty c z n e j in d ic is tis
n ie m a w c a łe j ła c in ie , b o w y w o d z o n a o d c z a s o w n ik a in d ic e re b r z m ia ła b y o n a w p r a e s e n s, in d ic itis , a w p e r fe c tu m , in d ix is tis ; t u ch o d zi o c z a s o w n ik in c id o , in c id i,
in c id e re = w p a ść , p o p a ść : p o p a d liś c ie w k a r ę p rz e w id z ia n ą d la są d z ą c y c h p ło ch o . —
N a s. 69, w . 20 o d do łu , iu d ic i p o p ra w ić n a iu d ic ii; n a te jż e s tro n ie , w . 15 o d do łu ,
r e c o r d a c io n i — p o p ra w ić n a r e c o rd a c io n is, w n a s tę p n y m w ie rs z u d e p u ta ts n a d e p u ta ti, a w w . 13 o d d o łu a lib ii p o p r a w ić n a a lib i. — N a s. 70, w . 8 od g ó ry , q u o r u m q u e p o p ra w ić n a q u o r u m c u m q u e , czy li t a k ja k j e s t w w y d a n iu I. Z a k r z e w
s k ieg o n a s. 9, w . 12 od d o łu , i n a s. 440, w . 11 o d g ó ry . — N a s. 72, w . 20 od dołu,
p r o d u c e n ti p o p ra w ić n a p r o d u c e n d i. — N a s. 73, w . 3 od d o łu , c o n tin e n tu r p o p ra w ić
n a c o n tin e tu r . — N a s. 76, w . 8 o d do łu , m ię d z y o m n is a p e m e b a t w s ta w ić q u i. — N a s. 77, w. 11 od d o łu , d e le g a ti p o p ra w ić n a d e le g a tis. — N a s. 80, w . 11 i 12 od d o łu , m a n d a te s , p o p ra w ić n a m a n d a n te s . — N a s. 89, w . 8 od d o łu , i n p e d ie n tu r p o p r a w ić z g o d n ie z g r a m a ty k ą n a in p e d ia n tu r .
N a s. 94, w z n a n y m ty lk o z k o p ii s p o rz ą d z o n e j w r. 1411 d o k u m e n c ie p a p ie s k ic h sęd z ió w d e le g o w a n y c h z d n ia 7 lip c a 1321, w y z n a c z a ją c y m d w ó c h o p a tó w p o m o r sk ic h n a w y k o n a w c ó w w y ro k u z 10 lu te g o teg o ż ro k u , z n a j d u je m y o d w ie rs z a 4 od g ó ry n a s tę p u ją c e z d a n ie : V o le n te s ig itu r , u t e a d e m s e n te n c ia p r o u t iu r is e st d e b itu m
so rc ia tu r e ffe c tu m , v o b is a u c to r ita te S e d is A p o s to lic e e t c u ilib e t v e s tr u m in h its s c r ip tis fe r i m u s , si h o c n o s tr u m y m m o v e r iu s a p o s to lic u m m a n d a tu m n e g le x e r itis a u t c o n te m p s e r itis a d im p le r e , in iu n g im u s e t m a n d a m u s , ^ q u a tu n u s a c c e d e n te s p e rs o n a lite r ad c o m m e n d a to r e s d e G d a n c z k e t D e rs c h o w ia t u m a d m a g is tr u m e t fr a tr e s a lio s e x e c u to r e s c u m n o s tr is s im ilib u s m o n ic io n ib u s in m a n d a tis e t s e n te n c iis , ip so s d e s tin e m u s , c o m m e n d a to r e s p r im o , s e c u n d o e t te rc io c a n o n ic e m o n e a tis , u t p r e fa t a m te r r a m P o m e r a n ie d ic to d o m in o r e g i c u m o m n ib u s e t s in g u lis p e r t i n e n d i s su is, p r o u t s u p e r iu s e st e x p r e s s u m , in fr a s p a c iu m in iu s m e n s is r e s titu a n t, itd .
P o p r a w m y n a jp ie r w ow o qu a tu n u s n a q u a te n u s , a p o te m p o s ta r a j m y się z r o z u m ie ć t e k s t z a c y to w a n y p o w y ż e j. D o sło w n y jeg o p rz e k ła d b ę d z ie b r z m ia ł j a k n a s tę p u j e : „C h c ą c z a te m , a b y te n ż e w y ro k , j a k s ię z p r a w a n a le ż y , n a le ż y ty o s ią g n ą ł e fe k t, p o w a g ą S to lic y A p o sto lsk ie j w a m i k a ż d e m u z w a s b ez ró ż n ic y w p iśm ie ty m n ie sie m y , g d y te n n a k a z n asz, a ra c z e j a p o sto lsk i, z a n ie d b a c ie w y p e łn ić a lb o go z le k c e w a ż y c ie , n a k a z u je m y i n a k ła d a m y , a b y śc ie , p rz y s tę p u j ą c o so b iśc ie do k o m - t u r ó w G d a ń s k a i T c z e w a w te d y do s a m y c h m is tr z a i b r a c i in n y c h w y k o n a w c ó w z n a s z y m i p o d o b n y m i w n a k a z a c h i w y r o k a c h u p o m n ie n ia m i p rz e z n a c z a m y , k o m tu - ró w po r a z p ie rw s z y , d ru g i i trz e c i k a n o n ic z n ie w e z w a li, a b y p rz e rz e c z o n ą z ie m ię P o m o r z a rz e c z o n e m u p a n u k ró lo w i z w s z y s tk im i i p o szc z eg ó ln y m i p rz y n a le ż n o ś c ia m i je j, j a k w y ż e j z o sta ło w y ra ż o n e , w c ią g u je d n e g o m ie s ią c a z w ró c ili”. N ie d a je to o c zy w iśc ie ż a d n e g o s e n su , a m im o to i w y d a w c y P r e u ss is c h e s U r k u n d e n b u c h i id ą c a za n im i H. C h ło p o c k a b łę d n y te n te k s t w y d r u k o w a li b ez ż a d n y c h p o p ra w e k . J e d y n ie I. Z a k rz e w s k i, d o s trz e g łsz y te n b e z se n s, w p ro w a d z ił d w ie p o p ra w k i z m ie n ia ją c f e r i m u s n a f ir m iu s a t u m n a c u m . P ie r w s z a j e s t b łę d n a i n ie n a d a j e s e n s u z e p s u te m u w ty m m ie js c u te k s to w i ź ró d ło w e m u . D ru g a n a to m ia s t j e s t t r a f n a i n a d a j e s en s o s ta t n ie j części z a c y to w a n e g o te k s t u : „gdyż (c u m c a u sa le ) do m is trz a i b ra c i w y sy ła m y in n y c h w y k o n a w c ó w z p o d o b n y m i u p o m n ie n ia m i n a s z y m i itd . J e d n a k ż e n a d a l n ie z ro z u m ia ła p o z o s ta je p ie rw s z a część z a c y to w a n e g o z d a n ia .
N O W E W Y D A N I E Ż R O D E Ł D O P R O C E S U P O L S K O - K R Z Y Ż A C K I E G O 431 K o p is ta z ro k u 1411 m u s ia ł w n ie j ja k ie ś w y ra z y p rz e sk o c z y ć . N a d o m y s ł te n n a p ro w a d z a n a s z w ro t w y s tę p u ją c y w d a lsz y m c ią g u d o k u m e n tu : v o b is s u b p r e d ic ta
p o e n a d is tin c te m a n d a n te s... S z u k a m y o w ej p r e d ic ta p o e n a i n ie z n a j d u je m y je j
w te k ś c ie w y d ru k o w a n y m p rz e z W y d a w c z y n ię . A w k tó ry m m ie js c u o m a w ia n e g o tu d o k u m e n tu p o w in n a b y ła o n a z n aleź ć się? O c zy w iśc ie ta m , g d z ie je 9 t m o w a o w in ie , k tó r e j w y z n a c z e n i p rz e z p a p ie s k ic h s ę d z ió w d e le g o w a n y c h w y k o n a w c y fe ro w a n e g c p rz e z n ic h w y ro k u m o g lib y s ię d o p u ścić : si h oc n o s tr u m y m m o v e r iu s a p o s to lic u m
m a n d a tu m n e g le x e r itis a u t c o n te m p s e r itis a d im p le r e . G d z ie s z u k a ć b rz m ie n ia o w ej
o p u sz c z o n e j p rz e z k o p is tę z ro k u 1411 k a ry ? O czy w iśc ie w in n y m p o d o b n y m n a k a z ie p o łą c z o n y m z z a g ro ż e n ie m k a r y n a w y p a d e k n ie w y k o n a n ia go. Z n a jd u je m y j ą w C ita tio a d a u d ie n d a m d i f f i n i t i v a m s e n te n c iá m ad d ie m 22 J a n u a r ii J u n iv la d is la -
v ia e , w y d ru k o w a n e j n a s tro n a c h 51— 53 o m a w ia n e g o tu w y d a w n ic tw a . W ty m to
d o k u m e n c ie ci s a m i trz e j p a p ie sc y s ę d z io w ie d e le g o w a n i n a k a z u ją d w o m r e k to ro m k o ś c io ła w K o śc ie ln e j W si p o d R a d z ie jo w e m , a b y w c ią g u o ś m iu d n i od o trz y m a n ia n a k a z u w y b ra w s z y s ię w d ro g ę o so b iśc ie d o rę c z y li o w ą C ita tio w ie lk ie m u m is trz o w i lu b je g o z a s tę p c y o ra z k o m tu r o m S w ie c ia , T c z e w a , G n ie w u i G d a ń s k a su b p e n a
e x c o m m u n ic a c io n is , q u a m e x n u n c in v o s in h iis s c r ip tis f e r i m u s , si n o s tr u m p r e s e n s m a n d a tu m , y m m o v e r iu s a p o s to lic u m , n o n f u e r i tis e x e c u ti... T a s a m a k a r a , k tó r ą
z ag ro żo n o o w y m d w o m r e k to r o m k o ścio ła w K o śc ie ln e j W si, m ia ła s p o tk a ć ta k ż e o b u o p a tó w p o m o rs k ic h ja k o w y k o n a w c ó w w y r o k u z 10 lu te g o 1321 w ra z ie n ie s p e łn ie n ia p o w ie rz o n e j im m is ji. W o b ec te g o w o m a w ia n y m tu te k ś c ie n a s. 94 po w y ra z ie
v e s t r u m w w ie rs z u p ią ty m od g ó ry a p r z e d w y ra z e m in w w ie rs z u n a s tę p n y m n a le ż y
w s ta w ić n a s tę p u ją c e o p u szc z o n e p rz e z k o p is tę z r o k u 1411 w y ra z y : s u b p e n a e x
c o m m u n ic a c io n is , q u a m e x n u n c in v o s. O trz y m a m y w te d y t e k s t p e łn y z sen se m .
N a s. 94, w . 20 od g ó ry , o ffic is p o p ra w ić n a o ffic iis ; w w ie rs z u 12 o d d o łu
m a n d a tis p o p ra w ić n a m a n d e tis , c zy li n a tr y b w a ru n k o w y , b o i p o p rz e d n ie n a k a z y : d e n u n c c ie tis i fa c ia tis s ą p o d a n e w ty m try b ie , a w ię c ta k j a k j e s t u I. Z a k r z e w
sk ieg o . N a te jż e s tro n ie 94, w . 8 od d o łu fa c ie n d o p o p ra w ić n a fa c ie n d a , b o o d n o si się do e x h ib ic io n e . W w ie rs z u n a s tę p n y m W y d a w c z y n i p o p r a w n e u I. Z a k rz e w s k ie go a d h ib e r i z m ie n iła n a b łę d n e a d h ib e re . F a łs z u je to s e n s te j c zęści z d a n ia , w k t ó re j p a p ie sc y s ę d z io w ie d e le g o w a n i o rz e k a j ą co n a s tę p u je : „... ch ce m y , a b y n a s z e m u p rz y s ię g łe m u w y sła ń c o w i, n o s ic ie lo w i n in ie js z e g o , p e łn a d a w a n a b y ła w i a r a ”, w w e r s ji zaś u s ta lo n e j p rz e z W y d a w c z y n ię b rz m i to w p rz e k ła d z ie p o ls k im : „... c h ce m y n a s z e m u p rz y s ię g łe m u w y sła ń c o w i, n o sic ie lo w i n in ie js z e g o , p e łn ą d a w a ć w i a r ę ”. N ie p o le g a to n a o m y łc e d ru k a r s k ie j, g d y ż le k c ję I. Z a k rz e w s k ie g o H . C h ło p o c k ą o d n o to w u je w a p a r a c ie k ry ty c z n y m . A le m o ż e ow o b łę d n e a d h ib e re n a le ż y p rz y p is a ć k o p iś c ie z r o k u 1411? W ta k im ra z ie n a le ż a ło b y o s trz e c c z y te ln ik a , że k o p is ta p o m y lił się, a r a c j ę m a I. Z a k rz e w s k i: ... n o s tro iu r a to n u n c c io , la to r i p r e s e n c iu m ,
a d h ib e r i v o lu m u s p le n a m fid e m .
W sp o m n ia n y m w p ie rw s z e j części o m a w ia n e g o t u d o k u m e n tu z 7 lip c a 1321 w y k o n a w c ą w y ro k u z 10 lu te g o teg o ż r o k u w o d n ie s ie n iu do w ie lk ie g o m is trz a i b ra c i b y ł b is k u p s a m b ijs k i J a n C la re i p ro b o sz c z s a m b ijs k ie j k a p itu ły k a te d r a ln e j. P r z e c iw k o te j n o m in a c ji, d o k o n a n e j p rz e z trz e c h p a p ie s k ic h sęd z ió w d e le g o w a n y c h , b is k u p w n ió s ł do p a p ie ż a a p e la c ję . M ia ł ów b is k u p w c ią g u trz e c h d n i od o tr z y m a n ia n a k a z u s ta n ą ć o so b iśc ie p rz e d w y m ie n io n y m i w ie lk im m is trz e m , w ie lk im k o m tu r e m i in n y m i k o m tu r a m i n a le ż ą c y m i do je g o d ie c e z ji i w e z w a ć ic h do z w ró c e n ia k ró lo w i P o m o r z a w o k re ś lo n y m te rm in ie , a w ra z ie n ie u c z y n ie n ia te g o o g ło sić ic h ja k o e k s k o m u n ik o w a n y c h i z ie m ie ich ja k o p o d d a n e p rz e z n ie g o in te rd y k to w i. A ż
d o tą d t e k s t w y d ru k o w a n y p rz e z H . C h ło p o c k ą j e s t z ro z u m ia ły . T o je d n a k , co p o te m c z y ta m y , j e s t ja k ą ś n ie z ro z u m ia łą g m a tw a n in ą b r z m ią c ą j a k n a s tę p u je : ... d e -
n u n c ia re p r o - [k o n ie c w ie rs z a ] p u p p lic e d e b e r e m u s e is d e m s e p u ltu r a e cc le sia stic a p e n itu s d e n e g a ta . S y la b a p r o - n ie m a w w ie rs z u n a s tę p n y m c ią g u d alsz e g o , gd y ż
w y ra z u p r o p u p p lic e czy p r o p u b lic e n ie m a w c a łe j ła c in ie . R o z p o c z y n a ła o n a n i e w ą tp liw ie ja k iś in n y w y ra z . A le ja k i? C zy n ie m o ż n a b y p o s z u k iw a n e g o u z u p e łn ie n ia z d e f e k to w a n e g o w y r a z u z n a le ź ć w e w s k a z a n y c h p rz e z H . C h ło p o c k ą tr z e c h d o ty c h c z a s o w y c h w y d a n ia c h o m a w ia n e j t u a p e la c ji, a m ia n o w ic ie w G e sc h ic h te d e r D o m k ir c h e z u K ö n ig sb e r g A. R. G e b s e ra z r o k u 1835, w C o d e x d ip lo m a tic u s p r u s sien s J . V o ig ta z ro k u 1842 i w S a m lä n d is c h e s U r k u n d e n b u c h ? U A . R. G e b s e ra i J . V o ig ta o b c h o d z ą c y n a s tu p a ss u s b rz m i: d e n u n c ia re p u p p lic e d e b e r e m u s . D y p lo m a ta riu s z a p t. S a m lä n d is c h e s U r k u n d e n b u c h p is z ą c y tc s ło w a n ie z n a la z ł a n i w L u b lin ie , co n ic d z iw n eg o , a n i n a w e t w W a rsz a w ie . J a k in f o r m u je W y d a w o z y n i, o ry g in a ł a p e la c ji C la re g o n ie j e s t z n a n y . D o c h o w a ł s ię t y l k o „ o d p is p e rg a m in o w y z X IV w . w y k o n a n y w k a n c e la r ii b is k u p a s a m b ijs k ie g o J a n a C la r e ”. Z teg o to o d p is u p o c h o d zi z a p e w n e t e k s t w y d ru k o w a n y w o m a w ia n y m tu w y d a w n ic tw ie , w ty m m ie js c u n ie z ro z u m ia ły . W in a to n ie w ą tp liw ie k o p isty , k tó r y w id o c z n ie p rz e sk o c z y ł i o p u ś c ił p e w n ą lic z b ę w y ra z ó w p o c z y n a ją c o d d a lsz e g o c ią g u o w eg o p ro . A. R. G e b s e r i J . V o ig t zaś po p r o s tu s k r e ś lil i te n p o c z ą te k n ie - o d g a d n ię te g o w y ra z u n ie w ie d zą c , co z n im p o cząć, H . C h ło p o c k a z a c h o w a ła go w p ra w d z ie , a le n ie z a d a ła s o b ie p y ta n ia , czy to d a je ja k iś s e n s czy n ie . W k a ż d y m ra z ie n ie u p rz e d z iła c z y te ln ik a , że j e s t t u coś n ie w p o rz ą d k u .
N a k a z u , od k tó re g o a p e lo w a ł b is k u p C la re , n ie z n a m y . J e s t n a m n a to m ia s t z n a n y , j a k to w id z ie liś m y w y ż ej, n a k a z u d z ie lo n y p rz e z sęd z ió w d e le g o w a n y c h d w o m o p a to m p o m o rs k im . D o ty c z ą c te g o s a m e g o p rz e d m io tu , m ia n o w ic ie w y k o n a n ia w y ro k u z 10 lu te g o 1321 r., o b a te n a k a z y , ó w z n a n y i ó w n ie z n a n y , n ie m o g ły się w tr e ś c i ró ż n ić m ię d z y so b ą, z w y ją tk ie m in fo r m a c ji, od k o g o w y k o n a w c y w y ro k u m ie li ż ą d a ć z w r o tu P o m o r z a . M o g ły te ż b y ć p e w n e ró ż n ic e w d o b o rz e i w s z y k u w y ra z ó w . O tóż w o m ó w io n y m w y ż e j d o k u m e n c ie z 7 lip c a 1321 r. z n a j d u je m y o w e w y ra z y o p u szc z o n e p rz e z k o p is tę a p e la c ji b is k u p a C la re g o . M ia n o w ic ie p o s y la b ie p ro n a s tę p u je h ib e n te s in ea o m n ia e cc le sia stic a sa c r a m e n ta ,
e x c e p tis p o e n ite n d a d e b iliu m e t b a p tis m a te p a r v u lo r u m , s e p u ltu r a e cc le sia stic a s p e c ia lite r in te r d ic ta . O m a w ia n e m u t u te k s to w i, z d e f e k to w a n e m u p rz e z c z t e r n a s to
w ie c z n e g o k o p is tę , m o ż e m y z a te m n a d a ć n a s tę p u ją c e b rz m ie n ie : ...et te rr a s ip s o r u m
e c c le s ia stic o in te r d ic to p e r v o s s u p p o s ita s d e n u n c ia r e p u p p lic e d e b e r e m u s p r o h i b e n te s in eis o m n ia e c c le sia stic a s a c r a m e n ta , e x c e p tis p o e n ite n d a d e b iliu m e t b a p tis m a te p a r v u lo r u m ] e is d e m s e p u ltu r a e c c le sia stic a p e n itu s d e n e g a ta . P a s s u s o p u szc z o n y
p rz e z k o p is tę u ję ty z o s ta ł w k la m ry .
W ty m ż e d o k u m e n c ie n a s. 96 w . 18 od d o łu w z w ro c ie ite r a r r ip u e r e d e b e r e m u s p o w in n o b y ć a r r ip e r e , b o ta k b rz m i je d y n ie w ty m m ie js c u m o ż liw y b e z o k o lic z n ik
(a rrip io , a r rip u i, a r r e p tu m , a rrip e re), a r rip u e r e , zaś, z a k c e n te m n a p rz e d o s ta tn im e, j e s t fo r m ą o b o c zn ą do a r r ip u e r u n t = p o d ję li p o d ró ż, lu b w y b r a li się w p o d ró ż ;
p o r. n a te jż e s tro n ie , w . 12 o d d o łu , a r rip u e r a t ite r (p lu s q u a m p e r fe c tu m ). W w ie rs z u 7 od d o łu n a te jż e s tro n ie 96, w z w ro c ie u t m o n e r e t (m o v e re t? ) m a g is tr u m , u m ie s z c zo n a w k la m ra c h z e z n a k ie m z a p y t a n ia k o n ie k tu r a W y d a w c z y n i j e s t i b łę d n a i z b ę d n a , g d y ż c h o d z i t u is to tn ie o u p o m n ie n ie , k tó r e z g o d n ie z p r a w e m k a n o n ic z n y m m u s ia ło p o p rz e d z ić rz u c e n ie k lą tw y n a o p o rn e g o w z a d o ś ć u c z y n ie n iu w in o w a jc ę . Z a k w e s tio n o w a n e p rz e z W y d a w c z y n ię m o n e r e t z g o d n e je s t z u p e łn ie ze z w ro
-N O W E W Y D A -N I E Ź R Ó D E Ł D O P R O C E S U F O L S K O - K R Z Y Ż A C K I E G O 433 te m u ż y ty m p rz e z b is k u p a tu ż n a s tr o n ie n a s tę p n e j: ... u t [...] m o n e r e m u s e t m o n ita -
r e m u s e t m o n itu m d e n u n c ia r e m u s ... — N a s. 97, w . 19 o d g ó ry , s k re ś lić k ro p k ę m ię
dzy p r e g r a v a n d o s i I n h iis, bo ro z r y w a z d a n ie i p o z o sta w ia p ie rw s z ą je g o część b ez o rz e c z e n ia , in n a p is a ć o c zy w iśc ie m a łą l i te r ą . — N a s. 106, w . 7 od do łu , d ic im u s p o p ra w ić n a d id ic im u s , c zy li ta k j a k j e s t u A. S e r a p h im a w D as Z e u g e n v e r h ö r n a s. 177, w . 8 o d dołu.
W p rz e d m o w ie ła c iń s k ie j R. R o e p e lla , w y d ru k o w a n e j n a s tr o n a c h 111— 113, z n a j d u ją się n a s tę p u ją c e b łę d y o d c z y ta n ia : N a s. 111, w . 9 o d g ó ry , w y s t ę p u je n ie z n a n y w ła c in ie w y ra z a q u iia ta e , z a m ia s t a g ita ta e ; n a s. 112, w . 15 i 16 o d g ó ry , m ię d z y
s o lu m i r e r u m p o w in ie n b y ć c h y b a rz e c z o w n ik c o g n itio n e m , a w w ie rs z u 16 o d g ó ry
n ie is tn ie ją c e w ła c in ie in s iq u ite r p o p ra w ić n a le ż y n a in s ig n ite r . W y d ru k o w a n e n a te jż e s tro n ie w . 19 i 20, z d a n ie j e s t z u p e łn ie n ie z ro z u m ia łe . B rz m i on o w w y d a n iu H . C h ło p o c k ie j j a k n a s tę p u je : Q u u m e n im V o ig tiu s p r a e te r ea, a llia , e a q u e a n tiq u io r a
R e g io m o n ti e sita re d o c u isse t, iu r e e t ra tio n e q u a e r i p o tu it, si q u a jo r te a lite r ac in a c tis e d itis le g u n tu r a p u d D lu g o s su m , u t r u m R e g io m o n ta n is p ra e te r e a , v e l e tia m so lis u s u s it, a n iis d e m v e l n o n p o te r i t u t i v e l n o lu e r it. S k ą d s ię tu w z ię ły c zo sn k i?
W sz a k a lliu m lu b a liu m , w lic z b ie m n o g ie j a llia lu b alia, o z n a c z a czo sn ek . C o z n ac z y n ie is tn ie ją c e w ła c in ie esita re ? S p r ó b u jm y p rz e tłu m a c z y ć to n a ję z y k p o ls k i. W p o p rz e d n im z d a n iu R. R o e p e ll s tw ie r d z a , że u z n a ł, iż n ie n a le ż y p o p rz e s ta w a ć (a c q u ie
s c e n d u m esse) n a a k ta c h o g ło szo n y c h p rz e z D z ia ły ń sk ie g o i p isz e d a le j: „ P o n ie w a ż
b o w ie m V o ig t o p ró cz n ic h , czo sn k i, i o n e s ta r s z e w K ró le w c u e siia re [c z aso w n ik n ie p rz e tłu m a c z a ln y , bo, j a k s tw ie r d z o n o w y ż e j, n ie is tn ie ją c y w ła c in ie ] p o u c z y ł by ł, p rz e to s łu sz n ie i ro z u m n ie m o g ło b y ć p o s ta w io n e p y ta n ie , czy m o ż e p rz y p a d k ie m in a c z e j n iż w w y d a n y c h a k ta c h c z y ta n e s ą te rz e cz y u D łu g o sza , czy n a d to z k r ó le w ie c k ic h , czy te ż z n ic h s a m y c h ty lk o k o r z y s ta ł [tu b łę d n e w te k śc ie u s u tr z e b a b y ło z g ó ry p o p ra w ić n a u su s], czy z n ic h n ie b ę d z ie m ó g ł czy n ie c h c ia ł k o rz y s t a ć ”. T e k s t te n n a b ie rz e se n s u , g d y a llia p o p ra w im y n a a lia a e site r e n a e x s ta r e . W te d y tę n ie z ro z u m ia łą w p o d a n y m p rz e z W y d a w c z y n ię b rz m ie n iu p ie rw s z ą część z d a n ia b ę d z ie m o ż n a p rz e tłu m a c z y ć , j a k n a s tę p u je : „G d y b o w ie m V o ig t p o u c z y ł b y ł, że o p ró c z n ic h is tn ie ją w K ró le w c u in n e i to s ta rsz e ...” W o s ta t n ie j części o m a w ia n e g o t u z d a n ia p o te r it n a le ż y o c zy w iśc ie p o p ra w ić n a p o tu e r it, a w te d y t a k o ń c o w a część z d a n ia b ę d z ie w p r z e k ła d z ie p o ls k im b rz m ia ła j a k n a s tę p u je : „czy z n ic h a lb o n ie m ó g ł [z a m ia st: n ie b ę d z ie m ógł] a lb o n ie c h c ia ł k o r z y s ta ć ” .
N a s tro n ie 113, w . 11 od g ó ry , i n d e x p o p ra w ić n a i u d e x . N a te jż e s tro n ie , w . 17 od g ó ry , la v e r a ta q u e p o p ra w ić n a la c e r a ta q u e : w w ie r s z u 20 i 21 o d g ó ry , d ip lo m a tis p o p ra w ić , j a k ju ż w y ż e j zaz n a c zo n o , n a d ip lo m a tib u s ; w w ie rs z u 21 od d o łu m ię d z y
a cta a D z ia ly n s k iu s p o s ta w ić k ro p k ę ; w w ie rs z u n a s tę p n y m z w ro t c e r tio r a n il f a c tu s j e s t b e z s e n su , p o p ra w ić n a le ż y n a c e r tio r a m e fa c tu s . W -w ierszu 10 o d g ó ry
n a te jż e s tro n ie 113 w y p a c z a ją c e s en s s a tis fe c e r it p o p ra w ić n a le ż y n a s a tis fe c it. — M oże W y d a w c z y n i p o ró w n a p o w y ż sz e k o n ie k tu ry z a u to g r a f e m R. R o e p e lla . C h o d zi o to , a b y ś m y po ic h e w e n tu a ln y m p o tw ie rd z e n iu lu b p o ich e w e n tu a ln y m p o p r a w ie n iu o trz y m a li b e z b łę d n e b rz m ie n ie te j w a ż n e j i u c z c iw e j e n u n c j a c ji z n a k o m i teg o h is to ry k a n ie m ie c k ie g o , k tó r y w z a g a r n ię c iu P o m o r z a u p a tr y w a ł p rz y c z y n ę p rz y s z ły c h w o je n p o ls k o -k rz y ż a c k ic h i z a g ła d y Z a k o n u w P r u s a c h , k tó r y n a p o d s ta w ie a k t p ro c e su z r. 1339 b ro n ił D łu g o sz a p rz e d z a r z u te m z m y śla n ia , a J . V o ig to - w i z g a n ił p o n iż a n ie P o la k ó w .
W in d e k s ie osób i n a z w g e o g ra fic z n y c h o soby u m ie sz c z o n e są po d ic h im io n a m i, n a w e t te, k tó r e m ia ły n a z w is k a . D łu g o sza m u s im y z a te m s z u k a ć p o d J a n D łu g o sz
(n ie m a o d s y ła c z a : D łu g o sz J a n zob. J a n D łu g o sz, j e s t n a to m ia s t o d sy ła c z : Dłngrossus zob. J a n D ługosz). O le śn ic k ie g o m u s im y s z u k a ć p o d Z b ig n ie w O le śn ic k i (n ie m a o d sy ła c z a : O le śn ic k i Z b ig n ie w zob. Z b ig n ie w O le śn ic k i); je g o n a s tę p c ę n a b is k u p s tw ie k ra k o w s k im , ś w ią to b liw e g o T o m a s z a S tr z e m p iń s k ie g o , z n a jd z ie m y ty lk o s. v. T o m asz S tr z e m p iń s k i, b o o d s y ła c z a : S tr z e m p iń s k i T o m a sz zob. T o m a sz S tr z e m p iń s k i n ie m a. T a k sa m o p o tr a k to w a n i s ą : H e n r y k V o y t, Iw o C o y er, b is k u p s a m b i js k i J a n C la re , b is k u p k r a k o w s k i J a n G ro to w ic , k a n o n ik g n ie ź n ie ń s k i J e r z y M y sz k o w sk i, p r o k u r a t o r g e n e r a ln y Z a k o n u w A v ig n o n K o n ra d B ru e l, k a n o n ik ry s k i K o n ra d R u b ro , d o m in ik a n in r y s k i M ik o ła j B erca , p ry m a s M ik o ła j T r ą b a , sę d z ia p o z n a ń s k i i p r z y w ó d c a w w o jn ie p o d ja z d o w e j z K rz y ż a k a m i P i o t r D ro g o sła w ie, o d ź w ie rn y p a p ie s k i P i o t r G a rrig a , a u g u s ti a n in W ig a n d D u rd u ro n , w re sz c ie ry c e r z w ie lk o p o ls k i W in c e n ty B o ży d a r. — A le ju ż s u b o m n i ca n o n e j e s t ła c in a a u to r a czy a u to r k i te g o in d e k su . M ia n o w ic ie s. v. F ilip i P h y lip p u s z n a j d u je m y o b ja ś n ie n ie : c a n c e lla r iu s n o s tru s . P o ja w ia s ię te n b a r b a r y z m d w a ra z y , m ia n o w ic ie n a s. 116 i 124. P o d F a b ia n i F a b ia n u s o ra z p o d S e b a s ti a n i S e b a s tia n u s s p o ty k a m y c z te r o k ro tn ie m a r tir u s , z a m ia s t m a r t y r ; p r e la to re s z a m ia s t p r a e la ti m a m y p o d h a s ła m i: D o m a ra t, J a n is ła w , M ik o ła j i p o d h a s łe m P o lo n ie p r e la to re s; p r e la te s m a m y p o d h a s ła m i: p r e la te s [...]
P r u s c ie i p o d P r u s c y p r a ła c i- p r e la te s [...] P r u s c ie . — K a p e la n p a p ie s k i i k a n o n ik
w R a w e n n ie , A lb e r tu s z M e d io la n u , p rz e c h r z c z o n y z o s ta ł p rz e z W y d a w c z y n ię w r e g e śc ie b u lli K le m e n s a V z 19 c z e rw c a 1310 n a s. 105 n a W o jc ie c h a z M e d io la n u i t y l k o ja k o W o jc iec h z M e d io la n u w y s t ę p u je o n w I n d e k s ie osób i n a z w g e o g ra fic z n y c h . A że z c a łe j b u lli te j W y d a w c z y n i p rz y to c z y ła w s w y m w y d a w n ic tw ie ty lk o ów p ię c io w ie rsz o w y r e g e s t s k a r g i Ł o k i e tk a w s p ra w ie G d a ń sk a , p rz e to o p ie ra ją c y się n a t a k o k a le c z o n y m te k ś c ie c z y te ln ik n ie d o w ie się, że p o d o w y m W o jc ie c h e m s c h o w a n y z o s ta ł A lb e rtu s . S z c zę ściem w o m a w ia n y m tu w y d a w n ic tw ie n ie zac h o d z ą a n i św . A l b e r t W ie lk i a n i B r a t A l b e r t (C h m ie lo w sk i), b o d z ię k i te m u oszczęd zo n o n a m p rz e ro b ie n ie p ie rw s z e g o n a ”św . W o jc ie c h a W ie lk ie g o ” , a d ru g ie g o n a „ B r a ta W o jc ie c h a ” (C h m ie lo w sk ieg o ).
N a s tro n a c h 119 i 122 h o s p ita le J h e r o s o lim ita n e j e s t b łę d e m g ra m a ty c z n y m , p o w in n o b y ć J h e r o s o lim ita n u m . N a s tr o n ie 124 w y m ie n io n y P i o t r z M o n tig lio n ie b y ł a n i „ k o le k to re m p a p ie s k im ”, a n i „ sę d z ią n a p ro c e sie w 1339 r . ”. W w y m ie n io n y m p ro c e sie b y ł o n n o ta riu s z e m p u b lic z n y m , s ę d z ią z aś b y ł P io t r , s y n G e rw a z e g o , k a n o n ik w L e P u y i w V iv ie rs (zob. H . C h ło p o c k a, P r o c e s y , s. 126). K ró le w ie c n a z y w a n o po ła c in ie n ie R e g io m o n s , lecz R e g io m o n tu m , o czym , n ie z a g lą d a ją c n a w e t
do G ra e sse g o O rb is la tin u s , m o ż n a s ię b y ło d o w ie d z ie ć od R. R o e p e lla , w k tó re g o
o m ó w io n e j tu p rz e d m o w ie n a s tro n ie 112 c z y ta m y R e g io m o n ti = w K ró le w c u . M a t
h e u s B la s ii to s y n B ła ż e ja , n ie B la z ju s z a . D o r p a t n a z y w a n o p o ła c in ie T a r b a tu m , n ie T a r b a to , b o to d ru g ie j e s t lo c a tiv u s, n ie n o m in a tiv u s . — N a s tro n ie 123, p o d h a s łe m
M ic h a ł, p re p o z y t k ru s z w ic k i, p ro p o situ s p o p ra w ić n a le ż y n a p r e p o s itu s . W a s fa lia z b y t p o c h o p n ie c h y b a z o s ta ła z id e n ty fik o w a n a z W e s tfa lią , s k o ro p ie rw s z y w y d a w c a w ł a ś ciw eg o ź ró d ła , A. S e ra p h im , o s trz e g a , że n a z w ę tę m o ż n a c z y ta ć ta k ż e ja k o W a ffa lia . W o ro w a d z ić n a le ż y p o n a d to je sz c z e n a s tę p u ją c e p o p r a w k i: Z e w z g lę d u n a d z is ie j sze z n a c z e n ie w y r a z u „ k le r y k ” i d la u n ik n ię c ia n ie p o ro z u m ie n ia ś re d n io w ie c z n y r z e c z o w n ik c le ric u s n a le ż y tłu m a c z y ć n a „ d u c h o w n y ” , w a p e l a c ji a rc y b is k u p a ry s k ie g o F r y d e r y k a z 14 w rz e ś n ia 1305 z n a j d u je m y b o w ie m z w ro t s iv e s i n t c le ric i s iv e la y c i, O d ró ż n ie n i od la ik ó w czy li ś w ie c k ic h c le ric i to n ie a lu m n i s e m in a r ió w d u c h o w n y c h , k tó r y c h w o w y c h c z a sa c h w o g ó le je sz c z e n ie b y ło , b o p o w s ta ły d o p ie ro p o s o b o rz e tr y d e n c k im , lecz d u c h o w n i. — N a s tro n ie 16, w . 15 o d d o łu , v e n e r e n d a p o p ra w ić
N O W E W Y D A N I E Ź R Ó D E Ł D O P R O C E S U P O L S K O - K R Z Y Ż A C K I E G O 4 3 5
n a v e n e r a n d a . N a s tro n ie 18, w . 4 od g ó ry w e z w ro c ie c u m ea f r i v o l e m r e p u te m u s
ea p o p ra w ić n a e a m , fr i v o l e m 2 aś п а fr iv o la m . N a s tro n ie 19, s. 7 od g ó ry , e x e c u - c io n is p o p ra w ić n a e x c o m m u n ic a tio n is , czy li ta k , j a k j e s t u I. Z a k rz e w s k ie g o n a
s tr o n ie 16 w . 11 o d g ó ry o ra z w o m a w ia n y m t u w y d a n iu n a s tr o n ie 52 w . 16 o d d o łu : s u b p e n a e x c o m m u n ic a tio n is . N a s tr o n ie 23, w . 16 o d d o łu , s it p o p ra w ić n a s in t a d i x e r i n t n a d ix e r it. N a s. 25, w . 22— 23 od g ó ry , c a s te lia n u m p o p ra w ić n a
c a s te lla n u m . N a s. 57, w . 15 i 16 od g ó ry , o r a z u I. Z a k rz e w s k ie g o n a s. 37 z n a j d u
je m y n a s tę p u ją c y p a s s u s : S e d c u m s it a lle g a tu m e t p r o b a tu m , q u o m o d o d o m in u s reo: p o s se d it t e r r a m P o m o r a n ie e t s p o lia tu s e s t ip sa , e rg o e t in d ic e s sic d e b e n t p r o n u n
tia r e , s c ilic e t e u m r e s titu e n d o a d ip s a m . W p r z e k ła d z ie p o ls k im b ę d z ie to b rz m ia ło ,
j a k n a s tę p u je : „L ecz g d y z o sta ło s tw ie r d z o n e i u d o w o d n io n e , że k r ó l je g o m o ś ć p o s ia d a ł z ie m ię p o m o rs k ą i z n ie j z o s ta ł z łu p io n y , w ię c i s ę d z io w ie p o w in n i t a k o rzec, m ia n o w ic ie p rz e z p rz y w r ó c e n ie go d o n i e j ”. J a k i w ty m s e n s ? W sz a k n ie m o ż n a f e r o w a ć w y r o k u p rz e z o s a d z e n ie k o g o ś z p o w ro te m n a u tr a c o n y m s ta n o w is k u . Z a m ia s t
r e s titu e n d o p o w in n o t u b y ć o c zy w iśc ie r e s titu e n d u m z d o m y ś ln y m esse, k tó r e w t a
k ic h z w ro ta c h m o ż n a o p u szc z ać . T a część z d a n i a b ę d z ie z a te m b r z m ia ła : sc ilic e t
e u m r e s titu e n d u m (esse) ad ip s a m , czy li w p rz e k ła d z ie p o ls k im : „ m ia n o w ic ie że
N a s. 43, w . 9 o d g ó ry , z a m ia s t p re m ię s a s u m m a c e r te p e c u n ie (w y s ła n e j n a p rz ó d p e w n e j su m y p ie n ię d z y ), p o w in n o b y ć p r o m iss a , p rz y rz e c z o n e j, j a k je s t u I. Z a k r z e w sk ie g o n a s. 28. — N a s. 52, w . 10 o d g ó ry , z a m ia s t p ro te r m in o p e r e m p to r ie p r e fig e n te s p o w in n o b y ć pro te r m in o p e r e m p to r io , b o t u m u s i b y ć p rz y m io tn ik , n ie p rz y s łó w e k , c zy li t a k j a k j e s t u I. Z a k rz e w s k ie g o n a w s p o m n ia n e j s tro n ie ; n a te jż e s tr o n ie 52 w . 9 od d o łu j e s t te r m i n u m p e r e m p to r iu m a s sig n a n te s . — N a s. 86, w . 17 o d g ó ry , z a m ia s t h u iu s p o w in n o b y ć h u iu s m o d i; t a k te ż p o p r a w ić trz y k r o t n ie h u iu s n a s. 88.
W s u m ie tr z e b a s tw ie r d z ić , że j a k d o tą d n ie m ie liś m y , t a k i n a d a l n ie m a m y p o p ra w n e g o k ry ty c z n e g o w y d a n ia ź ró d e ł d o ty c z ą c y c h p ro c e s u p o ls k o -k rz y ż a c k ie g o z l a t 1320 i 1321, że w o g ó le je d y n y m to m e m L ite s o d p o w ia d a ją c y m d z isie js z y m \v y m a g a n io m w y d a w n ic z y m , j e s t to m tr z e c i w y d a n y w r o k u 1935 p rz e z J a d w ig ę K a r w a s iń s k ą . N a s tr o n a c h 103— 110 o m a w ia n e g o tu n o w e g o w y d a n ia p ie rw s z e g o to m u L it e s w y d r u k o w a n o A n e k sy . A d d i t a m e n t a . S ą to, j a k p isz e W y d a w c z y n i, „ F ra g m e n ty te k s tó w d o ty c z ą c y c h tzw . p ro c e s u ry s k ie g o w 1312 ro k u , w k tó ry c h z n a la z ła o d b ic ie s p r a w a rz e z i m ie s z k a ń c ó w G d a ń s k a i z n isz c z e n ia te g o m i a s t a p rz e z Z a k o n k r z y ż a c k i w 1308 r . ”. N a p ie rw s z y m m ie js c u z n a j d u je m y f r a g m e n t o k re ś lo n y p rz e z H. C h ło p o c k ą j a k n a s tę p u je : „1. (A w in io n ? , 1. p o ło w a 1310) M e m o r ia ł p r o k u r a to r a Z a k o n u k rz y ż a c k ie g o (n a jp ra w d o p o d o b n ie j K o n ra d a B ru e la ) b ę d ą c y r e p lik ą n a z a r z u ty w n ie sio n e p rz e z a r c y b is k u p a ry s k ie g o F r y d e r y k a , k a p itu łę i w ła d z e m ie js k ie R y g i o ra z k a p itu łę w O zy lii p rz e d p a p ie ż a K le m e n s a V .” W sz y s tk o to j e s t b łę d n e . N a jp ie rw p rz y to c z o n y n a s tr o n a c h 104— 105 f r a g m e n t w sp o m n ia n e g o „ m e m o r ia łu ”, w p u n k ta c h 58— 72 p o r u s z a ją c y s p r a w ę rz e z i i z b u rz e n ia G d a ń sk a , w y lic z a ją c y g r a w a m in a d o z n a n e p rz e z Z a k o n ze s tro n y G d a ń s k a i w ł a d a ją c y c h n im B ra n d e n b u r c z y k ó w i p r z e d s ta w ia ją c y k o le jn ą p rz y n a le ż n o ś ć p a ń s tw o w ą P o m o rz a , n ie j e s t „ r e p lik ą n a z a r z u ty w n ie s io n e p rz e z a r c y b is k u p a ry s k ie g o F r y d e r y k a ”. W sz a k w k s ią ż c e s w e j o p ro c e s a c h p o ls k o -k rz y ż a c k ic h z r o k u 1967 H . C h ło p o c k a, k o r y g u ją c m ilc z ąc o te z ę K . T y m ie n ie c k ie g o , s a m a s tw ie r d z a , że tru d n o b y ło b y u d o w o d n ić , iż a r c y b is k u p F r y d e r y k p o w ia d o m ił p a p ie ż a o g d a ń s k ie j z b ro d n i K rz y ż a k ó w ; że u c z y n ili to „ ra c z e j c h y b a po p r o s tu ” p rz y g o d n i i n f o r m a
to rz y , m ia n o w ic ie d u c h o w n i i k u p c y in fla n c c y , k tó rz y d o ta r li do A v ig n o n . W rz e c z y w isto śc i, j a k p is z ą c y te s ło w a n a p o d s ta w ie p rz e p isó w p r a w a k a n o n ic z n e g o i p o l s k ieg o b rz m ie n ia n a z w y G d a ń s k a (G d an sco ) w e w s p o m n ia n e j ro z p r a w ie d ru k o w a n e j w p ie rw s z y m zesz y cie „ K o m u n ik a tó w M a z u rs k o -W a r m iń s k ic h ” z r. 1972 (ss. 31— 42 w p o le m ic e z K . T y m ie n ie c k im a n a ss. 42— 53 w p o le m ic e z H . C h ło p o c k ą) w y k a zał, s k a r g ę w je g o s p r a w i e m ó g ł b y ł w n ie ść ty lk o le g itim u s a c c u sa to r, a ty m m ógł b y ć ty lk o p o k rz y w d z o n y , czy li W ła d y s ła w Ł o k ie te k . O b łę d n o śc i p rz y p u s z c z e n ia W y d a w c z y n i co do a u to r s tw a ta k z w a n e g o m e m o ria łu p r o k u r a to r a b y ła ju ż m o w a w y ż e j, p rz y o m a w ia n iu W s tę p u . N ie w n o siły o c zy w iśc ie s k a r g i w s p ra w ie G d a ń s k a a n i „ k a p i tu ła i w ła d z e m ie js k ie R y g i” , a n i „ k a p i tu ła w O z y lii”, g d y ż ic h s k a r g i p o c h o d z ą z ro k u 1300, a te z a o is tn ie n iu ja k ie jś p ó ź n ie jsz e j z b io ro w e j s u p lik i I n f la n tc z y k ó w j e s t b e z p o d s ta w n a . W y m ie n ia ją c a u to ró w o w y c h „ z a rz u tó w ”, n a k tó re re p lik o w a ł w s p o m n ia n y „ m e m o ria ł”, A u to r k a p o m in ę ła a rc y b is k u p a ry s k ie g o J a n a , h r a b ie g o S c h w e rin u , k tó r y w ty m s a m y m ro k u 1300 w n ió s ł do p a p ie ż a s k a r g ę n a Z a k o n . F r a g m e n t d ru g i o k re ś lo n y j e s t n a s. 105 j a k n a s tę p u je : „A w in io n , 19 c z e rw c a 1310. P a p ie ż K le m e n s V p o le c a J a n o w i, a rc y b is k u p o w i b r e m e ń s k ie m u i k a n o n ik o w i r a w e ń s k ie m u o ra z W o jc ie c h o w i z M e d io la n u , s w e m u k a p e la n o w i, p rz e p ro w a d z ić d o c h o d z e n ia in k w iz y c y jn e w s p r a w i e k o n f li k tu in fla n c k o -k r z y ż a c k ie g o , w s p o m in a ją c r ó w n ie ż o rz e z i g d a ń s k ie j w 1308 r .”. N a s tr o n ie n a s tę p n e j, 106. z c ałej o b s z e rn e j b u lli te j W y d a w c z y n i p rz y to c z y ła ty lk o ów p ię c io w ie rsz o w y r e g e s t p a p ie s k i s k a r g i Ł o k ie tk a , z a c z y n a ją c y się od w y ra z ó w N o v is s im e v ero , a k o ń c z ą c y się n a w y ra z ie
p e p e r c iss e t. O fia r ą ta k ie g o o k a le c z e n ia ź ró d ła p a d ła W y d a w c z y n i sa m a . N ie m a ją c
p rz e d so b ą, p rz y s p o rz ą d z a n iu p o w y ż sz e g o re g e s tu , c a łe j b u lli, lecz ty lk o p o w y ż sz y p ię c io w ie rsz o w y f r a g m e n t, w y c z y ta n y w P o m m e r e llis c h e s U r k u n d e n b u c h M. P e r l - b a c h a n a s. 605, a p o le g a ją c ty lk o n a sw e j p a m ię c i, w ia d o m o zaś, j a k z a w o d n a je s t p a m ię ć lu d z k a , H . C h ło p o c k a n a d a ł a a rc y b is k u p o w i b re m e ń s k i e m u J a n o w i k a n o n ię w R a w e n n ie o d b ie ra ją c j ą o w e m u rz e k o m e m u „ W o jc ie c h o w i” z M e d io la n u . W e w sp o m n ia n e j tu ju ż k ilk a k r o tn ie ro z p ra w ie z p ie rw s z e g o te g o ro c z n eg o z e s z y tu „ K o m u n ik a tó w ” (ss. 31— 42) w y k a z a n o , do ja k ic h b łę d n y c h w n io s k ó w d o p ro w a d z iło K . T y m ie n ie c k ie g o o p a rc ie się ty lk o n a o w y m p ię c io w ie rsz o w y m w y p is ie M. P e r l - b a c h a . N ie c z y ta ją c teg o , co w b u lli n a s tę p u je po s tre s z c z e n iu s k a r g i Ł o k ie tk a , T. T y m ie n ie c k i m ó g ł n a p isa ć , ż e p a p ie ż n ie z a r z ą d z ił ż a d n e g o d o c h o d z e n ia p ro c e so w eg o w s p r a w i e P o m o rz a , że s p r a w ę tę p o le c ił ty lk o u w a d z e w y z n a c z o n y c h p rz e z s ie b ie d w ó c h sęd zió w . Z w r o t o p o le c e n iu u w a d z e je s t z r e s z tą w z ię ty z J a k u b a C aro. H . C h ło p o c k a o k re ś liła to w p rz y to c z o n y m w y ż ej re g e ś c ie sło w a m i: „ w s p o m in a ją c ró w n ie ż o rz e z i g d a ń s k ie j w 1308 г.”. W rz e c z y w is to śc i p a p ie ż z a rz ą d z ił su p e r h is
o m n ib u s , a w ięc i w s p r a w ie g d a ń s k ie j z b ro d n i k rz y ż a c k ie j, p rz e p ro w a d z e n ie i n k w i
z y c ji w d ro d z e p rz e s łu c h a n ia ś w ia d k ó w n a p o d s ta w ie d o łą c zo n y c h do b u lli a r tic u li, z k tó ry c h 25 d o ty c z y G d a ń sk a , a 18 i 22 B r a n ie w a i z b u r z e n ia ta m ż e f r a n c i s z k a ń s k ieg o o ś ro d k a m is y jn e g o p rz e z K rz y ż a k ó w . N a le ż a ło b y w o b e c te g o p rz e d ru k o w a ć to, co ś w ia d k o w ie p y ta n i z te g o a r t y k u ł u m ie li do p o w ie d z e n ia w s p ra w ie k a ta s tr o f y k la s z to r u f r a n c is z k a ń s k ie g o w B ra n ie w ie , n p . z e z n a n ie ś w i a d k a V III, J a k u b a z W a s - fa lii, c y s te rs a z W a lc h e n n a : I t e m s u p e r X V I I I a rtic u lo , q u i sic in c ip it, I t e m u t
o m n in o , d ix it, q u o d a u d iv it d ic i, q u o d fr a tr e s p r e d ic ti d e x t r u s e r u n t (o m y łk a k o p is ty
ś re d n io w ie c z n e g o , p o w in n o b y ć d e s tr u x e r u n t) q u e n d a m lo c u m f r a t r u m m in o r u m
s i t u m circa B r u n is b e r g , s e d q u a d e c a u sa h o c fe c e r in t, e t d e a liis, q u e in a r tic u lo c o n tin e n tu r , d i x i t se n e sc ire . O ty m , że p rz e ś la d o w a n ie fr a n c is z k a n ó w b r a n ie w s k ic h
