Oddział Polskiego Towarzystwa Archeologicznego w Olsztynie w latach 1955-1970

Odoj, Romuald

Oddział Polskiego Towarzystwa

Archeologicznego w Olsztynie w

latach 1955-1970

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 169-179

R O M U A L D O D O J

O D D ZIA Ł PO L SK IE G O TOW A RZY STW A A RCH EO LO G ICZN EG O

W O LSZTY N IE W LA TA CH 1955— 1970 *

„...C elem P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a A rc h e o lo g ic z n e g o j e s t u c z e s tn ic tw o w r e a l i ­ z o w a n iu z a d a ń n a u k o w o -b a d a w c z y c h , n a u k o w o - o r g a n iz a c y jn y c h i o św ia to w y c h w d z ie d z in ie a rc h e o lo g ii i n u m iz m a ty k i w r a m a c h n a ro d o w e g o p la n u n a u k i, u s t a ­ lo n e g o p rz e z P o ls k ą A k a d e m ię N a u k , w szc z eg ó ln o śc i zaś: s z e rz e n ie w ś ró d s p o łe ­ c z e ń s tw a w ie d z y z z a k r e s u a rc h e o lo g ii i n u m iz m a ty k i i z n a c z e n ia ty c h n a u k d la o d tw a rz a n ia c a ło śc i p ro c e s u h is to ry c z n e g o , a ta k ż e w ie d z y o k o n ie c z n o śc i o c h ro n y i k o n s e r w a c ji z a b y tk ó w ...” T a k b rz m i je d e n z z a sa d n ic z y c h a rty k u łó w s t a t u t u P o l­ sk ieg o T o w a rz y s tw a A rc h e o lo g ic zn e g o . P r z y p o m n ie ć go w a rto , g d y ż w y p e łn ie n ie tre ś c ią te g o p o s ta n o w ie n ia je s t w is to c ie d o ro b k ie m te g o T o w a r z y s tw a l . P r o g r a m b a d a ń n a d p o c z ą tk a m i p a ń s tw a p o ls k ie g o s p o w o d o w a ł w o s ta tn im ć w ie rć w ie c z u p o d ję c ie p r a c w y k o p a lis k o w y c h n a n ie s p o ty k a n ą w E u ro p ie s k a lę . W 1949 r. p o d ję to ró w n ie ż ta k ie b a d a n i a n a W a r m ii i M a z u ra c h . M g r J e r z y A n to ­ n ie w ic z z W a rsz a w y p o lic z n y c h p r a c a c h z a b e z p ie c z a ją c y c h , ra to w n ic z y c h i in w e n ­ ta ry z a c y jn y c h , p ro w a d z o n y c h w la ta c h 1945— 1949 p o d ją ł s ię b a d a ń n a g ro d z is k u w J e z io rk u , p o w . g iż y c k i2. B a d a n ia te p ro w a d z o n e p rz e z p ię ć l a t b y ły c ią g ły m im ­ p u ls e m s z e re g u a r ty k u łó w i n o ta te k , ja k ie u k a z y w a ły się w p r a s ie o ls z ty ń s k ie j n a t e m a t w y k o p a lis k , j a k i o g ó ln y c h w ia d o m o śc i o p ra d z ie ja c h te g o re g io n u . B a d a n ia b y ły ty m c e n n ie js z e , że ic h w y n ik i p o z w o liły w y k a z a ć J . A n to n ie w ic z o w i b łę d y , b ą d ź f a łs z e rs tw a , p o p e łn io n e szc z eg ó ln ie p rz e z fa s z y s to w s k ą n a u k ę n ie m ie c k ą . W p ie rw s z y c h l a ta c h p o w o je n n y c h w o je w ó d z tw o o ls z ty ń s k ie b y ło b a rd z o sła b o n a s y c o n e k a d r ą n a u k o w ą , s p e c ja ln ie h is to ry c z n ą . J e d n a k w p o w s ta ły m w 1945 r . I n s ty tu c ie M a z u rs k im p r z e ja w i a n o b a rd z o ż y w e z a i n te r e s o w a n ia n a js t a r s z ą częścią h is to r ii — p r a d z ie ja m i . Z n a jd o w a ło to o d b ic ie z a r ó w n o w te m a ty c e s p o tk a ń n a u k o ­ w y c h , j a k i „ K o m u n ik a ta c h D z ia łu I n f o r m a c j i N a u k o w e j” I n s t y t u t u M a z u r s k ie g o 3. Z a ró w n o j e d n a k s ta ł y m b a d a n io m w y k o p a lis k o w y m , j a k i s z e ro k o p o d ję ty m p r a -* S p ra w o z d a n ie to z o sta ło p rz e d s ta w io n e n a u ro c z y s ty m z e b r a n iu n a u k o w y m w d n iu 20 X I 1970 r . z o rg a n iz o w a n y m w O ls z ty n ie z o k a z ji 1 5 -le c ia is tn ie n ia O d ­ d z ia łu P T A w O ls z ty n ie , 2 5 -le c ia O c h ro n y Z a b y tk ó w A rc h e o lo g ic z n y c h n a W a r m ii i M a z u ra c h , a ta k ż e d la u c z c z e n ia p a m ię c i d r. J e rz e g o A n to n ie w ic z a . W y k o rz y sta n o t u g łó w n ie a k t a O d d z ia łu O ls z ty ń s k ie g o P T A . 1 P o r. P o ls k ie T o w a r z y s t w o A r c h e o lo g ic z n e s p o łe c z e ń s tw u . P r a c a z b io ro w a p o d re d . W . S a r n o w s k i e j , W r o c ła w - W a rs z a w a - K r a k ó w 1970, ss. 17 i n a s t. 2 J . A n t o n i e w i c z , P o ls k ie b a d a n ia a r c h e o lo g ic z n e n a d B a ł ta m i w o k re s ie p o w o je n n y m , R o c z n ik O ls z ty ń s k i, t. 1 (1958), s. 295. 3 P o r. „ K o m u n ik a ty D z iału I n f o r m a c j i N a u k o w e j I n s t y t u t u M a z u rs k ie g o ”, 1946, n r 1— 3; 1947, n r 2; 1949, n r 1— 12.

com ra to w n ic z y m i in w e n ta ry z a to r s k im n a p o lu a rc h e o lo g ii b ra k o w a ło o p a rc ia 0 s y s te m a ty c z n ą p o m o c i z a in te re s o w a n ie s p o łe c z e ń stw a . P r ó b y z o rg a n iz o w a n ia k u rs ó w , sz k o le ń , n ie p o w io d ły się. W czasie p ra c w y k o p a lis k o w y c h w J e z io rk u o p ro w a d z a n o p o o d k ry c ia c h g r u p y z a in te r e s o w a n y c h m ie s z k a ń c ó w o k o lic z n y ch w si 1 n a u c z y c ie li z p o b lis k ic h s z k ó ł 4. J e d n a k ż e p o w y je ź d z ie e k s p e d y c ji n ie b y ło k o m u z a in te re s o w a ń ty c h p o d trz y m y w a ć . T a k w ię c n a p rz e ło m ie l a t 1954— 1955 p o w s ta ła m y ś l p o w o ła n ia w ty m c elu w O lsz ty n ie O d d z ia łu P o lsk ie g o T o w a ­ rz y s tw a A rch eo lo g iczn eg o . Z z a c h o w a n e j d o k u m e n ­ ta c ji n ie s te ty n ie w y n ik a , k to b y ł p r o je k to d a w c ą , a le całe w c ze śn iejsz e i p ó ź n ie jsz e s ta r a n i a J . A n to n ie ­ w icza w sk a z u ją , ż e to on b y ł g łó w n y m in ic ja to re m p o w o ła n ia O d d z ia łu P T A . J a k z aw sz e w ta k ic h w y p a d k a c h n ie o c e n io n e j p o m o cy u d z ie liło b r a tn ie P o ls k ie T o w a rz y s tw o H is to ry c z n e (k tó re g o O d d z iał p o w s ta ł w O lsz ty n ie ju ż w 1948 r.). W w y n ik u b e z p o ś re d n ic h k o n ta k tó w J . A n to n ie w ic z a z E m ilią S u k e r to w ą -B ie d ra w in ą , k ie ro w n ic z k ą S ta c ji N a u k o ­ w e j (I n s ty tu t u M az u rsk ie g o ) P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a H is to ry c z n e g o o ra z k u s to sz e m b ib lio te k i M u ze u m M az u rsk ie g o , M ic h a łe m C h o m in em , c zy n io n o p r z y ­ g o to w a n ia do p o w s ta n ia O d d z ia łu P T A . B e z p o ś re d ­ n ieg o tr u d u o rg a n iz a c y jn e g o p o d ję ła się S ta c ja N a u k o w a P T H , k tó r a w m a ju 1955 r. w y s ła ła o d p o w ie d n ie o g ło sze n ia d o p r a s y i r a d ia o ra z z a p ro sz e n ia w ie lu o so b o m z o ls z ty ń sk ie g o ś w i a ta k u l t u r y i n a u k i, a p rz e d e w sz y s tk im c zło n k o m P T H . Z e b ra n ie o rg a n iz a c y jn e o d b y ło się w z a m k u o ls z ty ń sk im w d n iu 18 m a ja 1955 r. P rz y b y ło p o n a d 30 osób, z k tó ry c h 20 z a p isa ło się do P o lsk ie g o T o w a rz y s tw a A rc h e o lo g ic zn e g o , n ie w ą tp liw ie z ac h ę c o n y c h r ó w n ie ż in a u g u r a c y jn y m w y k ła d e m d o k to ra J . A n to n ie w ic z a . T e m a te m w y k ła d u b y ło d z ie się c io le cie p o ls k ic h b a d a ń a rc h e o lo g ic z n y c h n a M a z u ra c h . P r e le g e n t p o d k re ś lił f a k t k o m p le k so w o śc i ty c h b a d a ń (ch o d ziło t u o b a d a n i a w J e z io rk u , g d zie do p ra c w łą c z y li się g eo g ra fo w ie , zoolodzy, a n tro p o lo d z y i in n i). W y k ła d w s k a z a ł ró w n ie ż , że m ło d a d z ie d z in a p o ls k ie j n a u k i ju ż w w y n ik u p a ro le tn ic h b a d a ń ty c h ziem p ró b u je p ie rw s z y c h n o w o c ze sn y ch u ję ć s y n te ty c z n y c h p ra h is to rii, co ty m w y ra ź n ie j w id a ć n a tle lic z n ie jsz y c h w p ra w d z ie , a le p rz y c z y n k a rs k ic h p r a c u c zo n y c h n ie m ie c k ic h , p o w s ta ły c h d o 1945 rA

W s k ła d p ie rw s z e g o Z a r z ą d u O d d z ia łu w e sz li: p re z e s — A n d rz e j W a k a r, w ty m czasie s e k r e ta r z W o je w ó d z k ie g o Z a rz ą d u T o w a rz y s tw a W ie d zy P o w s z e c h n e j; w ic e ­ p re z e s i — E. S u k e r to w a - B ie d r a w in a o ra z H ie ro n im S k u r p s k i, d y r e k to r M u ze u m M a z u rs k ie g o ; s e k r e ta r z — m g r J a n u s z J a s iń s k i, p ra c o w n ik n a u k o w y S ta c ji P T H ; s k a r b n ik — S ta n is ła w W iśn ie w s k i, p ra c o w n ik W y d z ia łu O ś w ia ty P W R N . C zło n ­ k a m i Z a rz ą d u w y b ra n o M ic h a ła C h o m in a , k u s to s z a b ib lio te k i M u ze u m M a z u rs k ie g o i d r. T a d e u s z a G ry g ie ra , d y r e k to r a W o je w ó d z k ie g o A rc h iw u m P a ń s tw o w e g o . K o ­ m is ję R e w iz y jn ą s ta n o w ili: m g r F r a n c is z e k A . K lo n o w sk i, k u s to s z D z ia łu E t n o ­ g r a f ii M u ze u m M a z u rs k ie g o i F r a n c is z e k M y śliń sk i, k ie r o w n ik M u ze u m w S z c z y t­ n ie. N a z e b r a n iu w s z y s tk ie osoby, k tó r e z a p is a ły się d o P T A z a p ła c iły s k ła d k i

4 H . M o d r z e w s k a , D zia ła ln o ść P a ń s tw o w e g o M u z e u m A r c h e o lo g ic z n e g o w W a r sz a w ie , S p r a w o z d a n ia P M A , t. 4 1952, s. 200, ry c . 6, 7. 5 J . A n t o n i e w i c z , P o w s ta n ie O d d zia łu O ls z ty ń s k ie g o P T A , W ia d o m o śc i A rc h e o lo g ic zn e , 1955, t. 22, s. 392; R . O d o j, P o w s ta n ie n o w e g o O d d zia łu P T A , D a w ­ n a K u ltu r a , R . 3, (1955), z. 1, s. ?3. R y e. 1. M ic h a ł C h o m in w 1965 r. F o t . r. o d o j

c z ło n k o w s k ie , a w w y n ik u o w o c n e j d y s k u s ji z e b r a n i o k re ś lili g e n e r a l n y p la n d z ia ­ ła n ia T o w a rz y s tw a n a n a jb liż s z y o k re s.

W y d a je s ię w ię c , że p o d o b n ie j a k c a łe T o w a rz y s tw o o ra z in n e O d d z ia ły — O d d z ia ł O ls z ty ń s k i p o w s ta ł w te d y , k ie d y z a is tn ia ło n a ń sp o łe c z n e z a p o trz e b o w a n ie .

M ło d y O d d z ia ł i je g o Z a rz ą d n ie z o sta li p o z o sta w ie n i s a m i p rz e z i n s p ir a to r a p o w s t a n ia O d d z ia łu . J . A n to n ie w ic z w s p i e r a ł go s w o im i ra d a m i i p o m o c ą . P o m a ­ g a ł o so b iśc ie p rz y z a ł a tw ia n iu z a r e j e s tr o w a n ia O d d z ia łu w W y d z ia le S p r a w W e w ­ n ę tr z n y c h P M R N w O ls z ty n ie i w Z a rz ą d z ie G łó w n y m P T A , z a ł a tw ia ł te ż n ie ­ z b ę d n e do d z ia ła n ia „ in s t r u m e n t y ”, ja k p ie c z ą tk i i k o n to w b a n k u , a ta k ż e s ze re g d ro b n ie js z y c h s p ra w . W m ie s ią c p o p o w s ta n iu O d d z ia łu w y g ło s ił k o le jn y o d c z y t p t. K o n t a k t y s lo w ia ń s k o -p r u s k ie w e w c z e s n y m ś re d n io w ie c z u . Z a c h ę c a n i z a p ro sz e ­ n ie m p r o le g e n ta u c z e s tn ic y z e b r a n ia z o rg a n iz o w a li w y c ie c z k ę do S z w a jc a rii w p o w . s u w a ls k im , g d z ie ro z p o c z ę ła d z ia ła ln o ś ć n o w a e k s p e d y c ja a rc h e o lo g ic z n a n a d u ż y m c m e n ta r z y s k u ja ć w ie s k im .

W p o c z ą tk u lip c a 1955 r. s ta r a n i e m J . A n to n ie w ic z a i in n y c h p o w s ta ła m o ż li­ w o ść z a t r u d n ie n ia n a s ta ł e w O ls z ty n ie a rc h e o lo g a . S ta n o w is k o k o n s e r w a to r a z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z n y c h n a w o je w ó d z tw o o ls z ty ń s k ie o b ją ł m g r R o m u a ld O d o j. Z a r z ą d O d d z ia łu w y c h o d z ą c z z ało że n ia , że n a js p r a w n ie j p o k ie r u je s p r a w a m i T o w a ­ rz y s tw a A rc h e o lo g ic z n e g o a rc h e o lo g , w n e t p o w o ła ł R . O d o ja w s k ła d Z a rz ą d u , p o w ie rz a ją c m u fu n k c ję s e k r e ta r z a . Z e b ra n ia Z a rz ą d u O d d z ia łu o ra z s p o tk a n ie c zło n k ó w p o o d c zy c ie M. C h o m in a p t. P r o b le m y lu d n o ś c io w e s ta r o ż y tn e j W a r m ii

i M a z u r , s p re c y z o w a ły z a k re s p r a c y O d d z ia łu . P o s ta n o w io n o , że s p o ś ró d w ie lu za ­

d a ń , ja k ie m o ż e re a liz o w a ć P o ls k ie T o w a rz y s tw o A rc h e o lo g ic z n e , n a le ż y s k u p ić p r a c e p rz e d e w s z y s tk im n a s z a rz e n iu w ie d z y o k o n ie c z n o śc i o c h ro n y z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z n y c h n a W a rm ii i M a z u ra c h . I n t e n s y f ik a c ja b o w ie m p ra c z ie m n y c h i b u d o w la n y c h p o w o d u je p rz y p a d k o w e o d k ry c ia z a b y tk ó w i ic h c z ę s te n ie ś w ia ­ d o m e n is z c z e n ie p rz e z o d k ry w c ó w . T u n a le ż y w sk a z a ć n a u d a n e in te r w e n c je c z ło n ­ k ó w P T A (H. S k u r p s k ie g o i F . A . K lo n o w sk ie g o ) w c z a sie o d b u d o w y S ta re g o M ia ­ s ta w O lsz ty n ie , g d z ie o d k r y to ś re d n io w ie c z n e d o m y m ie s z k a ln e i z a b u d o w a n ia g o s­ p o d a rc z e o ra z n a jw ię k s z y z o d k ry ty c h d o ty c h c z a s n a W a rm ii i M a z u ra c h s k a r b s re b rn y c h m o n e t ś r e d n io w ie c z n y c h c. M. C h o m in p rz y g o to w a ł k ilk a o d c z y tó w n a te m a ty a rc h e o lo g ic z n e , w y g ła s z a ją c je n a s p o tk a n i a c h z m ło d z ie ż ą . P o d o b n ie i S. W iśn ie w s k i, k t ó r y z r a c j i s w o je j p r a c y c zę sto o rg a n iz o w a ł w y c ie c z k i s zk o ln e , z aw sz e w y k o rz y s ty w a ł je d o u p o w s z e c h n ie n ia w ie d z y o z a b y tk a c h a rc h e o lo g ic z ­ n y c h . K r ó tk i o k re s d z ia ła ln o ś c i w 1955 r . O d d z ia ł z a m k n ą ł lic z b ą 32 c zło n k ó w i k il k u n a s t u (13) o d c z y ta m i, k tó r y c h łą c z n ie w y s łu c h a ło o k o ło 300 osób.

W 1956 r . ró w n ie ż R . O d o j w łą c z y ł się do p r a c y O d d z ia łu z o d c z y ta m i o o c h ro ­ n ie z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z n y c h . N a z e b r a n iu c zło n k ó w w k w ie tn iu 1956 r. z re fe ­ r o w a ł w y n ik i ra to w n ic z y c h b a d a ń n a ś re d n io w ie c z n y m c m e n ta r z y s k u w R ó w n i­ n ie D o l n e j 7. N a k o le jn y c h z e b r a n i a c h m g r A n d rz e j W ie rc iń s k i m ó w ił o p o c h o d z e ­ n iu c z ło w ie k a i o w s p ó łp r a c y a n tro p o lo g ii z a rc h e o lo g ią , m g r J e r z y O k u lic z — o w y k o p a lis k a c h n a S u w a ls z c z y ź n ie , a m g r Iz a S ik o r s k a o o d k ry c ia c h a rc h e o lo g ic z ­ n y c h w G n ie ź n ie . C y k l o d c z y tó w w 1956 r. z a k o ń c z y ł J . A n to n ie w ic z w y k ła d e m o e tn ic z n e j g r a n ic y m ię d z y M azo w szem a P r u s a m i w e w c z e s n y m ś re d n io w ie c z u . D o ty c h o d c zy tó w d la c zło n k ó w P T A n a le ż y jeszcze d o lic z y ć 10 w y k ła d ó w n a t e m a t

6 R . O d o j , D o ro b e k a r c h e o lo g ii n a W a r m ii i M a z u ra c h w X X - l e c i u P R L , Z o tc h ła n i w ie k ó w , R . 31 (1965), z. 2, s. 96; K . S z u d a, S k a r b m o n e t k r z y ż a c k ic h

z O ls z ty n a , R o c z n ik O ls z ty ń s k i, t. 8 (1968), s. 129.

7 R. O d o j , S p r a w o z d a n ie z p r a c w y k o p a lis k o w y c h w m ie js c o w o ś c i R ó w n in a

p ra d z ie jó w W a rm ii i M a z u r: M. C h o m in a n a k u r s a c h d la n a u c z y c ie li i b ib lio te k a rz y o ra z w y k ła d m g r W ło d z im ie ry Z ie m liń s k ie j o o c h ro n ie z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z n y c h d la 600 ż o łn ie rz y je d n e j z o ls z ty ń sk ic h je d n o s te k w o js k o w y c h . Ł ą c z n ie m o ż n a p rz y ­ ją ć , że w 1956 r. co n a jm n ie j 1000 osób w y s łu c h a ło w y k ła d ó w o te m a ty c e a rc h e o lo ­ g ic z n e j. Z u d a n y c h p rz e d się w z ią ć te g o r o k u n a le ż y w y m ie n ić s p ro w a d z e n ie k r ó tk o - m e tra ż o w e g o film u o w y k o p a lis k a c h w B is k u p in ie . F ilm te n , w y ś w ie tla n y w k in ie „ A w a n g a rd a ”, o b e jrz a ło o k o ło 1500 w id z ó w . D u ż y m z a in te r e s o w a n ie m c ie sz y ły się ró w n ie ż re g u la r n ie z m ie n ia n e fo to g a z e tk i z a k tu a ln o ś c ia m i a rc h e o lo g ic z n y m i W a r­ m ii i M a z u r, k tó r e p re z e n to w a n o w h a llu w e jśc io w y m do M u ze u m M a z u rsk ie g o . W s k ła d n o w e g o Z a rz ą d u O d d z ia łu w y b ra n e g o p o d k o n ie c ro k u w e s z li: M. C h o - m in — p re z e s , R . O d o j — s e k r e ta r z , w ic e p re z e si — E. S u k e rto w a -B ie d ra w in a i H . S k u r p s k i, s k a r b n ik — W . Z ie m liń s k a -O d o jo w a , c zło n k o w ie — A. W a k a r i W . O g ro d z iń sk i. K o m is ję R e w iz y jn ą tw o rz y li: F . A . K lo n o w sk i, T. G ry g ie r i J a n u s z G rz y b o w sk i. N a le ż y ró w n ie ż w sk a z a ć n a p e w n e n ie p o w o d z e n ia w p ra c y . N ie u d a ło s ię n a p r z y k ła d zac h ę c ić r e d a k c j i „G ło su O ls z ty ń s k ie g o ” do u m ie s z c z a n ia w ię k sz e j lic z b y n o ta te k o o d k ry c ia c h a rc h e o lo g ic z n y c h n a W a r m ii i M a z u ra c h , a n a w e t z a ­ m ó w io n e i d o s ta rc z o n e p rz e z M . C h o m in a a r ty k u ły , b ą d ź n ie b y ły d ru k o w a n e , b ą d ź w k a r y k a t u r a l n y sp o só b s k ra c a n o je w d ru k u . N ie w sz y sc y c zło n k o w ie, k tó ry c h O d d z iał lic z y ł ju ż 35, z a p ła c ili s k ła d k i c z ło n k o w s k ie , co z re sz tą s ta n o w iło p e r m a ­ n e n tn ą b o lą c z k ę w sz y s tk ic h z a rz ą d ó w . M im o to w 1957 r . O d d z ia ł p o w ię k s z y ł się do 50 c zło n k ó w . W c ią g u te g o r o k u o d b y ło się 6 z e b r a ń n a u k o w y c h , n a k tó ry c h o d ­ czy ty w y g ło s ili J. A n to n ie w ic z (2 o d czy ty ), R . O doj (2), M. B e re z o w s k a (1) i W . Z ie m ­ liń s k a - O d o jo w a (1). O d c zy tó w , j a k i w y k ła d ó w (łą c z n ie ok o ło 16) w y g ła sz a n y c h w c zasie w y k o p a lis k , k u rs ó w i s p o tk a ń z n a u c z y c ie la m i, g d zie sz c z e g ó ln ie a k ty w n y b y ł p re z e s M. C h o m in , w y s łu c h a ło łą c z n ie o k o ło 600 osób.

R o k 1958 w d z ia ła ln o ś c i O ls z ty ń s k ie g o O d d z ia łu P T A m o ż n a u z n a ć za je d e n z n a ja k ty w n ie js z y c h . P o sz erzo n o p rz e d e w s z y s tk im te m a ty k ę w y k ła d ó w . N a c z ło n ­ k ó w p o z y sk a n o m .in . p ra c o w n ik ó w W o je w ó d z k ie g o K o n s e rw a to r a Z a b y tk ó w , h is to ­ ry k ó w i h is to ry k ó w sz tu k i, a ta k ż e n a u c z y c ie li o t e j s p e c ja ln o ś c i. D z ię k i te m u d oszli n o w i p re le g e n c i. In ż . J e r z y G o la k o w sk i m ó w ił w ię c o n a js ta r s z y c h z a m k a c h k r z y ­ żac k ic h , m g r B o le sła w O rło w s k i w y g ło s ił o d c z y t o w o d o c ią g a c h , k tó r e p rz y p is y ­ w a n o K o p e rn ik o w i, a doc. M a r ia n Z ię c ik p r z e d s ta w ił p ro b le m a ty k ę b a d a ń r y b o ­ łó w s tw a śled z io w e g o n a B a ł ty k u w ś re d n io w ie c z u . Z a in te r e s o w a n ie k u l t u r ą m a ­ te r ia ln ą śre d n io w ie c z a w y n ik a ło ró w n ie ż z sz e ro k o z a k ro jo n y c h i o d p o w ie d n io p r o ­ p a g o w a n y c h b a d a ń a rc h e o lo g ic z n y c h n a P o la c h G ru n w a ld u , co z n a la z ło o d b ic ie w z a m ó w ie n ia c h n a o d c zy ty o t e j te m a ty c e . A le ró w n ie ż o d c z y ty c zy sto „ a rc h e o lo ­ g ic z n e ” m g r. J a n a D ą b ro w sk ie g o o k u ltu r z e „ łu ż y c k ie j” w e p o ce b rą z u , m g r. J a n a J a s k a n is a o k o w a ls tw ie w c z e s n o śre d n io w ie c z n y m , czy C h o m in a o k o b ie c ie p r u s k ie j w e w c z e s n y m ś re d n io w ie c z u c ie sz y ły się d u ż y m z a in te r e s o w a n ie m . U d a ło się r ó w ­ n ie ż n a w ią z a ć k o n t a k t ze S tu d iu m N a u c z y c ie lsk im , g d z ie R . O d o j m ia ł p rz e sz ło 60 g o d z in w y k ła d ó w o a rc h e o lo g iii P o ls k i d la p o n a d 60 s łu c h a c z y I r o k u s tu d ió w z ao c z n y c h . W ie lu z n ic h do d z isia j u tr z y m u je k o n t a k t z a rc h e o lo g ią , k ilk u zo sta ło s p o łec z n y m i o p ie k u n a m i z a b y tk ó w . A rc h e o lo d z y o ls z ty ń sc y p o d c z a s p ra c w y k o p a li­ s k o w y c h w 1958 r. n a t e r e n ie w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ie g o w y g ło s ili 15 w y k ła d ó w w śro d o w isk a c h w ie js k ic h . N a w ią z a n o r ó w n ie ż o w o c n ą w s p ó łp ra c ę ze Z w ią z k ie m H a rc e r s tw a P o ls k ie g o . N a je d n y m z obo zó w in s tr u k to r ó w a rc h e o lo d z y w y g ło s ili 20 w y k ła d ó w d la 100 h a rc e r z y . P r z e z n a w ią z a n ie k o n ta k tó w z P o ls k im T o w a rz y ­ s tw e m T u r y s ty c z n o -K ra jo z n a w c z y m m o ż n a b y ło w p ro w a d z ić ró w n ie ż w y k ła d y z o c h ro n y z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z n y c h i p r a d z ie jó w W a r m ii i M a z u r n a k u rs a c h d la p rz e w o d n ik ó w P T T K . W 1958 r. R . O d o j p rz e p ro w a d z ił 8 w y k ła d ó w d la 40 p r z e ­

w o d n ik ó w . R ó w n ie ż p re z e s O d d z ia łu M, C h o m in u trz y m y w a ł k o n t a k t z n a u c z y c ie l­ s tw e m , w y g ła s z a ją c 10 p ó łto ra g o d z in n y c h w y k ła d ó w n a re jo n o w y c h k u rs a c h d la n a u c z y c ie li-h is to ry k ó w . J e g o w y k ła d ó w w y s łu c h a ło ok o ło 500 n a u c z y c ie li. M o żn a p rz y ją ć , że w sz y s tk ic h w y k ła d ó w w y s łu c h a ło łą c z n ie p o n a d 1000 s łu c h a c z y . W y n ik i te j d z ia ła ln o ś c i o k a z a ły s ię w n e t w id o c z n e . Do M u ze u m M a z u rs k ie g o z ac z ę ły n a ­ p ły w a ć c o ra z lic z n ie jsz e z g ło sz e n ia o o d k ry c ia c h n o w y c h z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z ­ n y c h . T ę fa lę a k ty w n o ś c i szc z eg ó ln ie ze s tr o n y n a u c z y c ie ls tw a o d c z u ły ta k ż e m u z e a w K ę trz y n ie i S z c z y tn ie , g d z ie ró w n ie ż z w ię k s z y ła się lic z b a z g ła sz a n y c h z n a le z is k a rc h e o lo g ic z n y c h . W z ra s ta ło te ż z a in te r e s o w a n ie l i t e r a t u r ą a rc h e o lo g ic z n ą . O d d z ia ł c z u ł się z m u sz o n y s k o m p le to w a ć p o d rę c z n ą b ib lio te c z k ę z a ró w n o w y d a w ­ n ic tw P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a A rc h e o lo g ic zn e g o , j a k i in n y c h o p o d o b n e j te m a ty c e . W a rto ś ć ta j s k ro m n e j b ib lio te c z k i w z ro sła w je d n y m r o k u do 600 zł.

O sta te c z n ie p o d w y ż sz e n ie p rz e z Z a rz ą d G łó w n y P T A s k ła d k i do 30 zł sp o w o d o ­ w a ło , że n ie k tó r e o so b y z ac z ę ły z a le g a ć ze s k ła d k a m i, co z m u siło Z a rz ą d do w y ­ k r e ś le n i a ic h z P T A . W ie lu c z ło n k ó w P T A b y ło a k ty w is t a m i k u l t u r y i n a u k i O l­ s z ty n a , k tó rz y z re g u ły n a le ż e li do lic z n y c h to w a rz y s tw i o rg a n iz a c ji, g d z ie ta k ż e m u s ie li p ła c ić s k ła d k i. R ó w n ie ż w p r a c y Z a r z ą d u O d d z ia łu d a w a ła s ię o d c zu ć n ie - ry tm ic z n o ś ć , s p o w o d o w a n a ty m , że o d p o w ie d z ia ln e fu n k c je p e łn ili a rc h e o lo d z y . K ie d y w y je ż d ż a li n a w y k o p a lis k a (m a j- w rz e s ie ń ), w ó w cz a s p r a c a Z a r z ą d u s ła b ła . W id o c zn e to b y ło ta k ż e w r o k u n a s tę p n y m — 1959. W ro k u ty m p rz e p ro w a d z a n o s z e ro k o p ro p a g o w a n e p r a c e w y k o p a lis k o w e n a P o la c h G r u n w a ld u . W w y n ik u teg o p o w sta ło d u ż e z a p o trz e b o w a n ie n a o d c z y ty i w y k ła d y r e la c jo n u ją c e r e z u lta ty w y ­ k o p a lis k . J u ż w t r a k c ie s a m y c h b a d a ń c zło n k o w ie P T A n a sz e g o O d d z ia łu : S te fa n K a lm a n , W . Z ie m liń s k a -O d o jo w a i R . O d o j o p ro w a d z a li p o w y k o p a lis k a c h g ru p y w y ciec z k o w ic zó w . O p ro w a d z a n ia m ia ło w ła ś c iw ie c h a r a k t e r je d n o g o d z in n e g o w y ­ k ła d u . O p ro w a d z o n o w te d y 111 g ru p w y c ie c z k o w y c h o łą c z n e j s u m ie 6320 o s ó b 8. J u ż po sez o n ie w y k o p a lis k o w y m R. O d o j w y g ło s ił 20 o d c z y tó w fin a n s o w a n y c h p rz e z T o w a rz y s tw o W ie d zy P o w s z e c h n e j n a t e m a ty w y k o p a lis k g ru n w a ld z k ic h . O d c zy ­ tó w ty c h w y s łu c h a ło o k o ło 3000 osób. O p ró c z te g o d la n a u c z y c ie li i d la p r z e w o d n i­ k ó w P T T K (w s u m ie ok o ło 750 osób) M. C h o m in , R . O d o j o ra z S . W iś n ie w s k i w y ­ g ło sili 16 o d c z y tó w n a te m a ty p ra d z ie jó w P o ls k i i o c h ro n y z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z ­ n y c h . W s a m y m O ls z ty n ie o d b y ły s ię 4 z e b r a n ia n a u k o w e z w y k ła d a m i: M. C h o - m in a o o z d o b ac h w s ta r o ż y tn o ś c i, R . O d o ja o w y k o p a lis k a c h n a te r e n ie w o je w ó d z ­ tw a o lsz ty ń sk ie g o , J . J a s k a n i s a o b a d a n i a c h a rc h e o lo g ic z n y c h n a S u w a ls z c z y ź n ie o ra z J . A n to n ie w ic z a o je g o p o d ró ż y n a u k o w e j do S z w e c ji. P o m im o że s k re ś lo n o k ilk u c zło n k ó w z a n ie p ła c e n ie s k ła d e k , to j e d n a k p o z y sk a n o n o w y c h , w w y n ik u czego s ta n ilo śc io w y c z ło n k ó w O d d z ia łu n ie u le g ł z m ia n ie (w d a lsz y m c ią g u w y n o ­ s ił 50 osób).

P ię c io le tn ie d o ś w ia d c z e n ia P T A w p o p u la r y z a c ji s p r a w a rc h e o lo g ic z n y c h n a W a rm ii i M a z u ra c h p o z w o liły Z a rz ą d o w i O d d z ia łu w z a s a d z ie w y k ry s ta liz o w a ć p r o f il p r a c y . P r a k ty c z n ie u tr z y m a ł się o n do d z is ia j. Z a o b s e rw o w a n o m ia n o w ic ie , że o rg a n iz o w a n e d u ż y m n a k ła d e m ś ro d k ó w o d c zy ty w O ls z ty n ie n ie p rz y c ią g a ły w ię ­ c ej n iż 30 osób, w ty m z a z w y c z a j ty lk o k ilk u c zło n k ó w P T A . L a t a 1958— 1959 w s k a ­ z a ły n a to m ia s t, że w śro d o w isk a c h m a ło m ia s te c z k o w y c h i w ie js k ic h is tn ie je w ię k sz e z a in te r e s o w a n ie p ro b le m a ty k ą a rc h e o lo g ic z n ą o ra z , ż e je s t ta m o w ie le k o rz y s tn ie j p ro p a g o w a ć o c h ro n ę z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z n y c h . W 1960 r. z o rg a n iz o w a n o w O ls z ty n ie ty lk o 3 z e b r a n i a c zło n k ó w z o d c z y ta m i: m g r. L e s z k a J a w o rs k ie g o o b a d a n i a c h p o d w o d n y c h n a je z io rz e D ru ż n o , m g r. J u liu s z a 8 Z. R a j e w s k i , S p r a w o z d a n ie o g ó ln e z b a d a ń a r c h e o lo g ic z n c y h [na P o la ch G r u n w a ld u ], R o c z n ik O ls z ty ń s k i, t. 4 (1964), s. 198.

B o ro w sk ieg o o k o n f r o n ta c ji w sp ó łc z e sn y c h w y k o p a lis k n a B lis k im W sch o d zie z w ia d o m o śc ia m i z z ap isó w b ib lijn y c h o ra z R. O d o ja o b a d a n ia c h a rc h e o lo g ic z n y c h n a p o la c h G r u n w a ld u p ro w a d z o n y c h w 1960 r . P ró b o w a n o d o d a tk o w o zach ęcić s łu c h a c z y o ls z ty ń sk ic h w y ś w ie tla ją c a tr a k c y jn e film y k ró tk o m e tr a ż o w e p o o d c zy ­ ta c h , a le i to n ie s p o tk a ło się z w ię k sz y m z a in te re s o w a n ie m , n a s k u te k czego Z a rz ą d z re z y g n o w a ł z te j fo r m y p o p u la r y z a c ji, ty m b a r d z ie j że b y ła o n a d o sy ć k o s z to w n a (w y n a je m film ó w i p r o je k to r a z o b słu g ą). P o z a O ls z ty n e m w y g ło szo n o 26 w y k ła d ó w (w lic z a ją c w to w y k ła d y n a k u rs a c h n a u c z y c ie lsk ic h ), k tó r y c h w y ­ s łu c h a ło około 2000 osób. Z a rz ą d O d d z ia łu m u s ia ł s k r e ś lić p r a w ie 20 osób z lis ty c zło n k ó w za n ie o p ła c o n e s k ła d k i. T a k w ię c lic z b a c zło n k ó w s p a d ła w k o ń c u 1960 r. do 37, a w 1961 r. do 30. S to s u n k o w o w y so k a s k ła d k a c z ło n k o w s k a s tw a r z a ła je d n a k p e w n e tru d n o ś c i w p o z y s k iw a n iu c z ło n k ó w w ś ro d o w isk a c h w ie js k ic h , g d zie czło n k o w ie P T A m o g lib y p e łn ić f u n k c ję sp o łec z n y c h o p ie k u n ó w z a b y tk ó w a r c h e ­ o lo g iczn y ch .

W c ią g u 1961 r . z in ic ja ty w y p re z e s a p ró b o w a n o r ó w n ie ż z o rg a n iz o w a ć w O l­ s z ty n ie je d e n w y k ła d o n u m iz m a ty c e , n a k tó r y p rz y b y ło ty lk o k ilk a p rz y p a d k o w y c h osób. P o z a ty m w 1961 r . w sie d z ib ie O d d z ia łu o d b y ły się o d c z y ty n a u k o w e J . A n to ­ n ie w ic za , R. O d o ja o ra z m g r. in ż. T a d e u sz a Ż u ro w sk ie g o . T e n o s ta t n i o d c z y t o k o ­ p a ln ia c h k rz e m ie n ia w K rz e m io n k a c h O p a to w s k ic h w z b u d z ił d u ż e z a in te r e s o w a n ie i — co je s t rz a d k o śc ią — łą c z n ie z d y s k u s ją t r w a ł 5,5 g o d z in y . O p ró c z te g o O d d z ia ł k o n ty n u o w a ł w s p ó łp ra c ę z in n y m i in s ty tu c ja m i p r z y w y g ła s z a n iu o d c z y tó w szcze­ g ó ln ie w ś r o d o w isk a c h w ie js k ic h . R o k 1961 z a m k n ię to w ię c b ila n s e m o k o ło 20 o d ­ c zy tó w i o k o ło 1200 s łu c h a c z y . U z y sk iw a n ie p rz e z O d d z ia ł k o m p le tó w c ie k a w y c h p rz e ź ro c z y u a tr a k c y jn iło w ie le o d czy tó w .

N a p o c z ą tk u 1962 r. z m ie n ił się r ó w n ie ż n ie c o s k ła d Z a rz ą d u O d d z ia łu . P r z e ­ w o d n ic z y ł O d d z ia ło w i w d a lsz y m c ią g u żyw o i z d u ż ą s y m p a tią d la a rc h e o lo g ii i n u m iz m a ty k i k u s to sz b ib lio te k i M u ze u m M a z u rs k ie g o , M. C h o m in . W ic e p re z e se m w y b ra n o d c c. M a r ia n a Z ięc ik a , p ra c o w n ik a n a u k o w e g o W S R w O lsz ty n ie . S e k r e ­ ta rz e m w d a lsz y m c ią g u b y ł R . O d o j, a s k a r b n ik ie m W . Z ie m liń s k a -O d o jo w a . C z ło n k a m i Z a rz ą d u w y b r a n o H . S k u r p s k ie g o i in ż . W ik to ra C z a rn o c k ie g o . K o m is ję R e w iz y jn ą s ta n o w ili F . A . K lo n o w sk i, J . J a s iń s k i i B a r b a r a K u ro w s k a . N ie s te ty i te n n o w o w y b r a n y Z a rz ą d n ie p o t r a f i ł z m o b iliz o w a ć w ię k sz e j lic z b y c zło n k ó w do a k ty w n ie js z e g o d z ia ła n ia . W s ie d z ib ie O d d z ia łu o d b y ły się ty lk o d w a z e b r a n ia w c ią g u c ałeg o ro k u . N a je d n y m z n ic h J . A n to n ie w ic z p ró b o w a ł p r z e k o n a ć Z a rz ą d o k o n ie c zn o śc i p o d ję c ia w y s iłk ó w w c e lu z w ię k s z e n ia lic z b y c zło n k ó w , g d y ż w ó w ­ czas ła tw ie j z n aleź ć je d n o s tk i d y s p o n u ją c e w ię k sz ą ilo śc ią c za su i m o g ą c e p o p ro ­ w a d z ić in n e fo r m y p ra c y w P T A . P o d k r e ś la ł, że o b c ią ż e n i z a w o d o w y m i o b o w ią z ­ k a m i a rc h e o lo d z y n ie m a ją m o ż liw o ści c za so w y ch do p o d ję c ia sze rs z y c h p ra c i siłą rz e cz y o g ra n ic z a ją s ię ty lk o do o d c zy tó w . S y tu a c ja s ta ł a s ię n ie p o k o ją c a , b o Z a rz ą d O d d z iału m u s ia ł s k re ś lić n a s tę p n y c h 10 osób z lis ty c zło n k ó w za n ie p ła c e n ie s k ła ­ d e k . O d d z iał lic z y ł ju ż ty lk o 25 osób, w ty m ty lk o 13 p ła c iło r e g u la r n ie s k ła d k i. P o n ie w a ż b u d ż e t O d d z ia łu o p ie ra się w z a s a d z ie n a s k ła d k a c h c z ło n k o w s k ic h , a Z a ­ rz ą d G łó w n y n ie w id z ą c w ię k s z e j a k ty w n o ś c i O d d z ia łu O ls z ty ń s k ie g o c o fn ą ł d o ta c je , p rz e d Z a rz ą d e m O d d z ia łu s ta n ą ł n ie la d a p ro b le m — w j a k i sp o só b n ie d o p u ścić do ro z p a d n ię c ia się O d d z ia łu z n ie m a ły m tr u d e m z o rg a n iz o w a n e g o i m a ją c e g o ju ż w a rto ś c io w e o s ią g n ię c ia . P re z e s O d d z ia łu M. C h o m in , c h o ć n ie c z u ł się ju ż z u p e łn ie z d ró w , p o d e jm o w a ł się je d n a k w d a lsz y m c ią g u p ro w a d z e n ia w y k ła d ó w szczeg ó l­ n ie n a s p o tk a n ia c h z n a u c z y c ie la m i. W ś r o d o w isk a c h w ie js k ic h p o d c za s w y k o p a lis k w y g ła s z a ł je w d a lsz y m c ią g u R . O d o j, z a in te r e s o w a n ia z aś a r c h e o lo g ią u m ło d z ie ­ ży n ie s tru d z e n ie ro z b u d z a ł S. W iśn ie w s k i. M im o o s ła b ie n ia p r a c y O d d z ia łu , 15 w y ­

k ła d ó w i p r e le k c ji o a rc h e o lo g ii w y s łu c h a ło w 1962 r . łą c z n ie o k o ło 600 osób. P o w s ta łą s y tu a c ją w O d d z iale O ls z ty ń s k im z a in te r e s o w a ł się ró w n ie ż Z a rz ą d G łó w n y . W ie lo k ro tn ie o m a w ia n o z p r z e d s ta w ic ie la m i Z a rz ą d u O d d z ia łu sp o so b y p o w ro tu do a k ty w n ie js z y c h fo r m p ra c y T o w a rz y s tw a w O lsz ty n ie . Z a rz ą d O d ­ d z ia łu p o ro z u m ia ł się z doc. d r W a n d ą S a rn o w s k ą (c z ło n k ie m Z a rz ą d u G łó w n e g o ) i n a p o c z ą tk u 1963 r. z a p r o s ił ją n a W a ln e Z e b ra n ie d o O ls z ty n a . B o g a te w p ra c y o św ia to w e j d o ś w ia d c z e n ia W . S a rn o w s k ie j, k tó r y m i p o d z ie liła się n a p a ro g o d z in n y m p o s ie d z e n iu Z a rz ą d u O d d z ia łu , a ta k ż e n a W a ln y m Z e b ra n iu p o z w o liły p o z n a ć c zło n k o m P T A w O ls z ty n ie , j a k w ie le m o ż e b y ć ró ż n y c h a tr a k c y jn y c h fo r m u p o ­ w s z e c h n ie n ia id e i P T A . W 1963 r. u d a ło się z o rg a n iz o w a ć je d y n ie 15 p o g a d a n e k , k tó r y c h w y s łu c h a ło o k o ło 300 osób.

P o n o w n ie p ró b o w a n o p o z y sk a ć do P T A o so b y i n te r e s u ją c e s ię n u m iz m a ty k ą , g d y ż d o ś w ia d c z e n ia in n y c h O d d z iałó w w s k a z y w a ły , że z a z w y c za j p o z a w ią z a n iu s ię k o ła n u m iz m a ty c z n e g o w ra m a c h o d d z ia łu , p o tr a f i o n o z m o b iliz o w ać p o z o sta ły c h czło n k ó w do a k ty w n ie js z e j p r a c y . N ie s te ty , n a b a rd z o c ie k a w y o d c z y t d o k to r a S t a ­ n is ła w a S u c h o d o ls k ie g o (n a p o c z ą tk u 1964 r.) p rz y b y ło ty lk o 8 osób m im o s t a r a n ­ n e j r e k la m y te g o o d c zy tu . B e z p o ś re d n ie ro z m o w y s e k r e ta r z a O d d z ia łu z in ż. W ła ­ d y s ła w e m T e rle c k im sp o w o d o w a ły , że n u m iz m a ty k te n , a z a ra z e m w ic e p r e z e s Z a ­ rz ą d u G łó w n e g o , p o s ta n o w ił w z ią ć p o d u w a g ę p ro ś b y O lsz ty ń s k ie g o O d d z ia łu i o b ie ­ c a ł d a le k o id ą c ą p o m o c p r z y z o r g a n iz o w a n iu K o ła N u m iz m a ty c z n e g o . B y ł w ła ś n ie w t r a k c ie p rz y g o to w y w a n ia c ie k a w e j w y s ta w y n u m iz m a ty c z n e j (o b ja z d o w ej) i p r z e ­ w id u ją c o z a p e w n ia ł, że po je j z o r g a n iz o w a n iu w O ls z ty n ie o so b iśc ie p o s ta r a s ię d o ­ p ro w a d z ić d o p o w s t a n ia t u K o ła N u m iz m a ty c z n e g o . W ty m c za sie p o s ta n o w io n o ró w n ie ż p o w ró c ić do z a n ie c h a n e j sw e g o c z a s u c ie k a w e j fo r m y o d d z ia ły w a n ia — m ia n o w ic ie fo to g a z e te k . W y k o n a n o ic h k ilk a (z fu n d u s z ó w W o je w ó d z k ie g o K o n ­ s e r w a to r a Z a b y tk ó w ), p r z e k a z u ją c j e n ie k tó ry m w ie js k im szk o ło m (ta m , g d z ie z n a j ­ d o w a ły się c ie k a w e z a b y tk i a rc h e o lo g ic z n e lu b g d zie p r o w a d z o n o p r a c e w y k o p a li­ sk o w e ). W y k o rz y s tu ją c d o ś w ia d c z e n ia i f o r m y p r a c y p o d p o w ie d z ia n e p rz e z W . S a r ­ n o w s k ą z o rg a n iz o w a n o w S z k o le P o d s ta w o w e j N r 1 w O ls z ty n ie w k la s a c h IV i V k o n k u rs d la d z ie ci n a n a jła d n ie j s z e w y p r a c o w a n ie z ry s u n k ie m z w y s t a w y w M u

-R y c. 2. M e d a l p a m ią tk o w y d e d y k o w a n y M ic h a ło w i C h o m in o w i w 1964 r. F o t . A. K u r a c z y k

z eu m M a z u rs k im p t. P r a d z ie je W a r m ii i M a zu r. K o n k u r s d o s ta rc z y ł k ilk a d z ie s ią t p r a c , s p o śró d k tó ry c h 9 p r a c w y ró ż n io n o u p o m in k a m i k s ią ż k o w y m i. P o z a ju ż w s p o m n ia n y m o d c zy tem S. S u c h o d o lsk ie g o , w 1964 r. n ie o d b y ły się in n e z e b ra n ia n a u k o w e O d d z ia łu . N a to m ia s t w te r e n ie a rc h e o lo d z y w y g ło s ili 16 w y k ła d ó w , k tó ­ r y c h w y słu c h a ło około 750 osób. N ie s te ty c h o ro b a d o ty c h c z a s b a rd z o a k ty w n e g o p re z e s a M. C h o m in a n ie p o z w o liła m u się c z y n n ie w łą c z y ć do a k c j i o d c zy to w e j. Z in ic ja ty w y c z ło n k ó w P T A p rz e c h o d z ą c e m u n a e m e r y tu r ę p re z e s o w i p rz y g o to w a n o m e d a l p a m ią tk o w y w y k o n a n y p rz e z a r t y s t ę p la s t y k a B a r b a r ę L is-R o m a ń c z u k o w ą . U c h w a łą W aln eg o Z ja z d u D e le g a tó w p o d w y ż sz o n o s k ła d k ę c z ło n k o w s k ą do 50 zł ro c z n ie , w y łą c z a ją c p o za t y m o so b n o p r e n u m e r a tę k w a r ta ln ik ó w „Z o tc h ła n i w ie ­ k ó w ”, b ą d ź „ W iad o m o śc i N u m iz m a ty c z n y c h ” (cen a 36 zł). B y ła to c ię ż k a p ró b a d la c zło n k ó w i Z a rz ą d u O d d z ia łu , k tó r y z o b o w ią z a n y s ta t u te m m u s ia ł s k re ś lić n a s tę p n y c h c z ło n k ó w n ie p ła c ą c y c h s k ła d e k . L ic z b a c z ło n k ó w z m a la ła do 22.

W 1965 r. Z a rz ą d O d d z ia łu t r z y k r o t n ie z w o ły w a ł W a ln e Z e b ra n ie c zło n k ó w i ż a d n e n ie m o g ło się o d b y ć, g d y ż p rz y c h o d z iło n a n ie 3— 6 osób. P o n ie w a ż od 1962 r. n ie o d b y ły się w y b o ry n o w e g o Z a rz ą d u , s p r a w ą z a in te r e s o w a ł się ró w n ie ż W y d z ia ł S p r a w W e w n ę trz n y c h M ie js k ie j R a d y N a ro d o w e j w O lsz ty n ie , p ro p o n u ją c ro z w ią z a ć O d d z iał, a z ało ży ć k o ło o rg a n iz a c y jn ie z w ią z a n e z O d d z ia łe m w G d a ń ­ s k u lu b w W a rsz a w ie . P o n ie w a ż k o n k u rs n a w y p ra c o w a n ie i ry s u n e k z w y s ta w y w 1964 r . p rz y n ió s ł b a rd z o c ie k a w e re z u lta ty , O d d z ia ł z o rg a n iz o w a ł w y s ta w ę ty c h p r a c w s a la c h M u ze u m M a z u rsk ie g o , co s p o tk a ło się z d u ż y m z a in te re s o w a n ie m ze s tr o n y z w ie d z ą ją c y c h , a szc z eg ó ln ie s a m e j m ło d z ie ż y o ra z n a u c z y c ie li. Z a c h ę c e n i ty m a rc h e o lo d z y z o rg a n iz o w a li w 1965 r . n o w y k o n k u r s o te m a ty c e z w ią z a n e j z „ T y s ią c le c ie m P a ń s tw a P o ls k ie g o ” . K o n k u rs te n b y ł z r e sz tą z a in ic jo w a n y i o rg a ­ n iz o w a n y c e n t r a ln ie p rz e z Z a rz ą d G łó w n y P T A . N a k o n k u rs w p ły n ę ło p rz e sz ło 100 p ra c , z k tó ry c h u rz ą d z o n o w y s ta w ę , a w y ró ż n io n e p r a c e n a g ro d z o n o i w y s ła n o n a o g ó ln o p o ls k ą w y s ta w ę do W a rsz a w y . W 1965 r . R . O d o j w y g ło s ił w te re n ie 15 w y k ła d ó w i p o g a d a n e k , k tó r y c h w y s łu c h a ło o k o ło 400 osób.

W 1966 r. d o tk n ę ła O d d z ia ł b o le s n a s t r a t a — z m a rł p re z e s O d d z ia łu , M ic h a ł C h o m in 3. Z a rz ą d O d d z ia łu z d e k o m p le to w a ł się c a łk o w ic ie , g d y ż w ty m czasie w y p r o w a d z ił się p o z a O ls z ty n w ic e p re z e s, z p r a c y w Z a rz ą d z ie z re z y g n o w a ł H . S k u r p s k i, B. K u ro w s k a o ra z z a ła m a n a n ie p o w o d z e n ia m i p rz y ś c ią g a n iu s k ła d e k s k a r b n ic z k a O d d z ia łu W . Z ie m liń sk a -O d o jo w a . O d d z ia łe m k ie r o w a ł ty lk o s e k r e ta r z R . O d o j p rz y ż y c z liw e j w s p ó łp ra c y c z ło n k a K o m is ji R e w iz y jn e j J . J a s iń s k ie g o . K ilk a k r o tn ie z w o ły w a n e W a ln e Z e b ra n ia , n ie m o g ły s ię o d b y ć z p o w o d u p rz y b y c ia n a n ie ty lk o k ilk u osób. W re sz c ie p rz y ja z d d o O ls z ty n a W. T e rle c k ie g o z o d c zy ­ te m o n u m iz m a ty c e o ra z z o rg a n iz o w a n ie w y s ta w y 1000 la t p ie n ią d z a p o lsk ie g o p rz e z N a ro d o w y B a n k P o ls k i i M u ze u m M a z u rs k ie ro z b u d z iły ży w sz e z a in te r e s o ­ w a n ie s ię t e m a ty k ą n u m iz m a ty c z n ą u w ie lu osób. P o z w a la ło to m ie ć n a d z ie ję n a o d ro d z e n ie d z ia ła ln o ś c i O d d z ia łu . S e k r e ta r z w y g ło s ił 9 w y k ła d ó w n a k u rs a c h p rz e ­ w o d n ik ó w P T T K o o c h ro n ie z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z n y c h i o p r a d z ie ja c h W a rm ii i M a z u r. W y k ła d ó w ty c h w y s łu c h a ło o k o ło 200 osób. W k o ń c u 1966 r. p o z a p is a n iu się do P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a A rc h e o lo g ic z n e g o w ie lu osób i n te r e s u ją c y c h się n u ­ m iz m a ty k ą u d a ło s ię w re s z c ie z w o łać p ra w o m o c n e W a ln e Z e b ra n ie c zło n k ó w , n a k tó ry m w y b ra n o n o w y Z a rz ą d . P r e z e s e m z o sta ł R . O d o j, w ic e p re z e se m — in ż. Z y g ­ m u n t W iśn ie w s k i, s e k r e ta rz e m — m g r M a r ia M ą c z k o w sk a , s k a r b n ik ie m — A n n a S tr z a łk o . W s k ła d Z a rz ą d u w e sz li ró w n ie ż : m g r E lż b ie ta P o n ia to w s k a i J ó z e f K o ­

9 R . O d o j , W s p o m n ie n ie o M ic h a le C h o m in ie , Z o tc h ła n i w ie k ó w , R . 32 (1966), ss. 236— 237.

w a le w s k i. Do K o m is ji R e w iz y jn e j w y b r a n o J . J a s iń s k ie g o , m g r a W ito ld a Z ie liń ­ sk ieg o i m g r B. W a w rz y k o w s k ą . P r o g r a m p r a c y n o w e g o Z a r z ą d u b y ł s k ro m ­ n y , a le re a ln y . W c ią g u ro k u u d a ło s ię z o rg a n iz o w a ć p r z y d u ż e j fr e k w e n c ji 4 ze­ b r a n i a n a u k o w e z o d c z y ta m i d la c zło n k ó w O d d z ia łu ( p r e le g e n ta m i b y li: W . T e r ­ le c k i, Z. W iśn ie w s k i, J . O k u lic z i R . O d o j), a p o z a sie d z ib ą O d d z ia łu o d b y ło się 10 p re le k c ji. Ł ą c z n ie z p ro b le m a ty k ą a rc h e o lo g ic z n ą i n u m iz m a ty c z n ą z e tk n ę ło się o k o ło 600 osób. N a jc e n n ie js z ą a k c j ą O d d z ia łu b y ło z o rg a n iz o w a n ie d u ż y m w y ­ s iłk ie m m ło d e g o p rz e c ie ż K o ła N u m iz m a ty c z n e g o b a rd z o ła d n e j w y s ta w y n u m iz ­ m a tó w w M u ze u m M a z u rs k im p t. 50 la t p ie n ią d z a r a d z ie c k ie g o . W y s ta w a c ie ­ sz y ła się d u ż y m z a in te r e s o w a n ie m . W k r ó tk i m c za sie z w ied z iło ją p rz e sz ło 5000 osób. D z ię k i w s p ó łp ra c y z W y d z ia łe m K u l t u r y P W R N w O ls z ty n ie d o w y s ta w y te j p rz y g o to w a n o e s te ty c z n ą o p ra w ę p la s ty c z n ą i w y d ru k o w a n o w a rto ś c io w y k a ta lo g w y s ta w io n y c h n u m iz m a tó w . W 1967 r . p o n o w n ie n a w ią z a n o ścisłe k o n ta k ty z h a r ­ c e r s tw e m n a t e r e n ie w o j. o ls z ty ń sk ie g o . O ls z ty ń s c y a rc h e o lo d z y w z ię li u d z ia ł w p r a ­ c a c h w y k o p a lis k o w y c h p ro w a d z o n y c h p rz e z h a rc e r z y w ra m a c h tz w . „ O p e ra c ji 1001 — F r o m b o r k ” n a g ro d z is k u k o ło F r o m b o r k a 10. P o n ie w a ż w o k o lic y z n a j d u je s ię k ilk a o b o z ó w h a r c e r s k ic h , is tn ia ła m o ż liw o ść p r z e p r o w a d z e n ia s z e re g u g a w ę d 0 p r a d z ie ja c h o ra z o k o n ie c zn o śc i o c h ro n y z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z n y c h . M o żliw o ść tę a rc h e o lo d z y w y k o rz y s ta li. R ó w n ie ż n a m ie js c a c h w y k o p a lis k p rz e p ro w a d z a n o d la h a rc e r z y p o g lą d o w e p r e le k c je . W 1967 r . O d d z ia ł lic z y ł 30 c zło n k ó w p o s k re ś le n iu k ilk u n ie p ła c ą c y c h s k a łd e k . W 1968 r . lic z b a c z ło n k ó w w z ro s ła do 33, w 1969 r . d o 35, p rz y czy m p r a w ie w sz y sc y r e g u l a r n i e o p ła c a ją s k ła d k i . P r a c a O d d z ia łu n a ­ b r a ł a p e łn e j s ta b iln o ś c i. O d 1967 r. o d b y w a ją s ię s y s te m a ty c z n e s p o tk a n i a i z e b r a ­ n ia c zło n k ó w o z a in te r e s o w a n ia c h n u m iz m a ty c z n y c h , co j e s t d o p in g ie m ró w n ie ż d la p o z o sta ły c h c zło n k ó w P T A do ż y w sz e j p ra c y .

W 1968 r. n a t e r e n ie s ie d z ib y O d d z ia łu o d b y ły s ię 4 z e b r a n i a n a u k o w e . K o n ty ­ n u o w a n ie w s p ó łp ra c y z Z H P n a te r e n ie F r o m b o rk a p o z w o liło o d b y ć ta m 10 w y ­ k ła d ó w . Ł ą c z n ie w s z y s tk ic h w y k ła d ó w w y s łu c h a ło o k o ło 900 osób. W s k ła d Z a rz ą d u O d d z ia łu w 1968 r . d o k o o p to w a n o n a m ie js c e M. M ą c z k o w sk ie j, k tó r a z re z y g n o w a ła z f u n k c ji s e k r e ta r z a , m g r. T a d e u s z a K u f la . O d d z ia ł b y ł k o n tro lo w a n y p rz e z W y d z ia ł S p r a w W e w n ę trz n y c h W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j, w w y n ik u czego z m ie n io n o p e w ie n u k ła d w p r a c a c h k a n c e la r y jn y c h O d d z ia łu , u p o rz ą d k o w a n o k a r to te k ę c z ło n ­ k ó w , u p o rz ą d k o w a n o d o k u m e n ta c ję itd . K o ło N u m iz m a ty c z n e p rz y g o to w a ło s c e ­ n a r iu s z n a s tę p n e j w y s ta w y n u m iz a ty c z n e j p t. 50 la t p ie n ią d z a P o ls k i N ie p o d le g łe j. C z ło n k o w ie n ie p r a c u ją c y w K o le N u m iz m a ty c z n y m p rz y g o to w a li p r o g r a m p o w o ­ ł a n ia i p r a c y K o ła A rc h e o lo g ic zn e g o . W p o c z ą tk u 1969 r . n o w e w y b o ry z m ie n iły n ie c o s k ła d Z a rz ą d u . P re z e s e m p o ­ z o s ta ł R. O d o j, w ic e p re z e s e m — Z . W iśn ie w s k i, s k a r b n ik ie m — A n n a S trz a łk o . S e k re ta rz e m w y b ra n o T . K u f la , k t ó r y w k ró tc e j e d n a k z re z y g n o w a ł z t e j f u n k c ji, p o z o s ta ją c c zło n k ie m Z a rz ą d u . N a s ta n o w is k o s e k r e ta r z a O d d z ia łu z o sta ła d o k o o p ­ to w a n a m g r B a r b a r a M a c iu k ie w ic z -C z a rn e c k a . C z ło n k a m i Z a rz ą d u z o s ta li w y b r a n i M ic h a ł S o s n k o w sk i, J ó z e f P y s z k o i M. M ą c z k o w sk a . W s k ła d K o m is ji R e w iz y jn e j w e sz li: J . J a s iń s k i, W ito ld Z ie liń s k i, Z y g m u n t T r o c iń s k i, C z e s ła w H e r m a n i J a n P a c z k o w s k i. Z a rz ą d te n p r a w ie w p e łn y m s k ła d z ie z b ie ra ł s ię r e g u l a r n i e (8 r a z y w c ią g u ro k u ) , co j e s t d o w o d e m s y ste m a ty c z n e j p r a c y O d d z ia łu . O d b y ły s ię 4 z e ­ b r a n ia n a u k o w e z r e f e r a t a m i d r. Z y g m u n ta L ie tz a , J . D ą b ro w sk ie g o , R . O d o ja 1 p ro f. d r. W ła d y s ła w a K r a p o tk in a (z M o sk w y ). P o z a sie d z ib ą O d d z ia łu c zło n k o w ie w y g ło s ili k ilk a n a ś c ie w y k ła d ó w p o p u la rn y c h , m .in . d la h a r c e r z y w e F r o m b o rk u

10 R . O d o j , P r o b le m y b a d a w c z e g r o d z is k a B o g d a n y k o ło F r o m b o r k a , K o m e n ­ ta r z e F ro m b o rs k ie , z. 2 (1968), s. 92.

R y c. 3. T a b e la ry c z n e z e s ta w ie n ie lic z b y o d c z y tó w z o rg a n iz o w a n y c h p rz e z O d d z iał O ls z ty ń s k i P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a A rc h e o lo g ic zn e g o w la ta c h 1955— 1970

i lic z b y ic h słu ch a c z y .

w ra m a c h „ O p e ra c ja 1001 -r— F r o m b o r k ” o ra z d la m ie s z k a ń c ó w te g o m ia s ta . Ł ą c z n ie w sz y s tk ic h 25 o d c zy tó w w 1969 r . w y słu c h a ło ok o ło 1500 osób. W y d z ia ł K u ltu r y P W R N w u z n a n iu z a s łu g P T A n a p o lu u p o w s z e c h n ia n ia w ie d z y h is to ry c z n e j o W a r­ m ii i M a z u ra c h u fu n d o w a ł O d d z ia ło w i r z u t n i k do p rz e ź ro c z y . S p o tk a n ia K o ła N u ­ m iz m a ty c z n e g o o d b y w a ły się r e g u la r n ie co m ie s ią c , a w ię k sz o ść c zło n k ó w p r e n u ­ m e r o w a ła ró ż n e w y d a w n ic tw a n u m iz m a ty c z n e lu b a rc h eo lo g icz n e .

W 1970 r. lic z b a p r e le k c ji d la h a r c e r z y i m ie s z k a ń c ó w F r o m b o rk a o ra z n a k u r s a c h d la p rz e w o d n ik ó w P T T K z n o w u w z ro s ła . B yło. ic h co n a jm n ie j 30. W y s łu ­ c h a ło ic h około 1700 osób. W sie d z ib ie O d d z ia łu o d b y ły się 4 z e b r a n i a n a u k o w e z re f e r a ta m i. O d b y ło się te ż 5 z e b r a ń Z a rz ą d u O d d z ia łu . N a jb a r d z i e j u d a n ą im ­ p r e z ą w 1970 r . b y ło z o rg a n iz o w a n ie u ro c z y ste g o z e b r a n ia n a u k o w e g o w d n iu 20 l i ­ s to p a d a z o k a z ji 1 5 -lecia O d d z ia łu O ls z ty ń s k ie g o P T A , 2 5 -le c ia O c h ro n y Z a b y tk ó w A rc h e o lo g ic z n y c h n a W a rm ii i M a z u ra c h i d la u c z c z e n ia p a m ię c i d r. J e rz e g o A n to n ie w ic z a , z a ło ż y c ie la O d d z ia łu , k tó re g o ś m ie rć w y r w a ła z n a sz e g o g ro n a w c z e r­ w c u 1970 r. R o k 1970 z a m k n ię ty z o s ta ł lic z b ą 40 c zło n k ó w O d d z ia łu , z k tó r y c h p ra w ie w sz y sc y m a j ą o p ła c o n e s k ła d k i c z ło n k o w s k ie . N o tu je się d u ż ą fr e k w e n c ję n a z e b r a n ia c h n a u k o w y c h o d b y w a n y c h t e r a z r e g u la r n ie (p o d o b n ie j a k i z e b r a n ia Z a rz ą d u O d d z iału ), p o k ilk u le tn ie j p rz e rw ie z n o w u w s ie d z ib ie O d d z ia łu i m ie js c u je g o p o w s ta n ia — w z a m k u n a t e r e n ie M u ze u m M a z u rs k ie g o .

W z a k o ń c z e n iu k ilk a słó w o g ó ln e g o b ila n s u . P o m in ę t u t a j b liż s z ą a n a liz ę s y l­ w e te k M ic h a ła C h o m in a i d r. J e rz e g o A n to n ie w ic z a , g d y ż z ro b io n o to ju ż w in n y m m i e j s c u n . W ś w ie tle s p ra w o z d a n ia , c h o c ia ż p o m in ę ło on o s z e re g d ro b n ie js z y c h

11 R . O d o j, W s p o m n ie n ie o M ic h a le C h o m in ie ; J . O k u l i с z, J e r z y A n t o n ie w ic z

s p r a w n ie m a ją c y c h , m o im z d a n ie m , is to tn e g o w p ły w u n a c a ło ść o b ra z u , w id o c z n a j e s t w y ra ź n ie p e w n a je d n o s t r o n n a f o r m a p r a c y O d d z ia łu . N ie u w a ż a m te g o za coś złego — p o p r o s tu t a k s ię u k ła d a ły m o ż liw o ści p r a c y w ty m O d d z iale. W t e j je d n o ­ s tr o n n e j w z a s a d z ie o d c z y to w e j a k c j i z a n o to w a ć j e d n a k n a le ż y p o w a ż n e o s ią g n ię c ia . Z o rg a n iz o w a n o p rz e c ie ż p o n a d 500 w y k ła d ó w , p o g a d a n e k i in n y c h ró ż n e g o r o d z a ju fo r m p re le k c ji. I s t n i a ł w t e n sp o só b k o n t a k t z p rz e sz ło 23 ty s ią c a m i słu c h a c z y . P e w n a s ta g n a c ja w p ra c y , j a k ą o b s e rw o w a n o w l a ta c h 1963— 1965 sp o w o d o w a n a b y ła i ty m , że c a łą p r a c ą Z a rz ą d u o b c ią żo n o 1— 2 o so b y , k t ó r e o b a rc z o n e obowiąz·^ k a m i w ła s n e j p ra c y z a w o d o w e j n ie p o tr a f i ły p o d o ła ć r ó w n ie ż w s z y s tk im z a d a n io m w P T A . W l a ta c h o s ta tn ic h s y tu a c ja s ię z a s a d n ic z o z m ie n iła . N ie z a le ż n ie od a k ty w ­ n e g o d z ia ła n ia w s z y s tk ic h c zło n k ó w Z a rz ą d u , w ie le i n ic ja ty w p r z e ja w i a ją ró w n ie ż s a m i c zło n k o w ie . W p rz y s z łe j p r a c y P T A w O ls z ty n ie n a le ż y u trz y m a ć t e tr a d y c je , k tó r e b y ły d o b re i k tó r e p rz y n o s iły z a d o w o le n ie z a ró w n o o s o b isty m z a in te r e s o w a ­ n io m p o szc z eg ó ln y ch czło n k ó w , j a k i s z e rs z y p o ż y te k s p o łe c z e ń s tw u . N a le ż y p o d ­ trz y m y w a ć o w o c n ą w s p ó łp r a c ę z W o je w ó d z k im K o n s e r w a to re m Z a b y tk ó w , M u ze u m M a z u rs k im , O śro d k ie m B a d a ń N a u k o w y c h im . W . K ę trz y ń s k ie g o i in n y m i. U trz y ­ m y w a ć n a le ż y w s p ó łp ra c ę z h a r c e r s tw e m w e F r o m b o r k u o ra z k o n t a k t z p rz e w o d ­ n ik a m i P T T K . A k ty w n o ś ć w s z y s tk ic h c zło n k ó w g w a r a n tu je , że p o d e jm o w a n e p rz e z O d d z ia ł p ra c e s ta t u to w e b ę d ą re a liz o w a n e n a w ią z u ją c zaw sz e do c h lu b n e j t r a d y c j i P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a A rc h e o lo g ic zn e g o . T H E A C T IV IT Y O F T H E B R A N C H O F P O L IS H A R C H E O L O G IC A L S O C IE T Y IN O L S Z T Y N IN T H E Y E A R S 1955— 1970 S U M M A R Y T h e a u th o r, sin c e 1966 c h a i r m a n of th e B r a n c h o f P o lish A rc h e o lo g ic a l S o c ie ty in O lsz ty n — p r e s e n te d th e fif te e n - y e a r s p e rio d o f e x is te n c e o f th e B ra n c h . T h e B r a n c h c a m e in to b e in g in 1955 o n in iti a t i v e of d r J e r z y A n to n ie w ic z . T h e m e m ­ b e rs s h o w e d q u ite a lo t in itia tiv e in d e s s im in a tio n o f k n o w le d g e a b o u t th e p re h is to r y o f W a rm ia a n d M a s u ria a n d a lso a b o u t th e p ro te c tio n o f a rc h e o lo g ic a l m o n u m e n ts . A s m a ll te a m (b e c ao u se th e B r a n c h n e v e r o u ts te p p e d th e n u m b e r of 50 m e m b e rs ), a t f i r s t , u n d e r th e d ire c tio n o f c h a i r m a n M ic h a ł C h o m in , d e a d in 1966, a n d a t p r e s e n t u n d e r th e le a d e r s h ip o f th e a u th o r — h a d a b o v e 500 le c tu r e s o f v a rio u s c h a r a c te r w h ic h w e r e h e a r d b y m o re t h a n 23 th o u s a n d lis te n e r s . M o st in te n s iv e w a s th e p o p u la riz in g a c tio n of th e r e s u lts o f a rc h e o lo g ic a l re s e a rc h e s ' o n G r u n w a ld F ie ld s a n d sin c e 4 y e a rs th e c o -o p e ra tio n w ith th e s c o u ts ’ a c tio n o n F r o m b o rk a r e a in d e s s im in a tio n o f h is to ric a l k n o w le d g e a b o u t o u r re g io n . V a lu a b le a c h ie v e m e n ts of t h e B ra n c h w e re c o m p e titio n s a n d e x h ib itio n s of v a r io u s k in d . S in c e t h e 1967 w ith in th e B ra n c h is a c tin g a N u m is m a tic C irc le a s s e m b ly in g p e rs o n s i n te r e s te d in th e s u b je c t of o ld co in s a n d th e n u m is m a ts ’ c o lle cto rs.