Janina Kancewicz-Hoffmanowa
"Rozdarta świadomość, czyli o
Żeromskim", Tomasz Burek,
"Twórczość" nr 11 (1975) : [recenzja]
Biuletyn Polonistyczny 19/2 (60), 147
/11/ BOROWSKI A n d rze j: Bohater wypędzony. Z motywów baroku polsk o-h o len derskiego. "Z e sz y ty Naukowe U J. P ra c e H istoryczn o lite ra c k ie " z . 33, W arszaw a-Kraków 1975, s . 19-32.
Schemat motywu boh atera wypędzonego, funkcjonujący w re n e san sie i barokowym neostoicyzm ie jako a le g o ria "v a n ita s ", m an ifestacja "kondy c ji lu d z k ie j", ukształtow ał się w lite ratu rz e p o lsk iej za spraw ą "rom an tycznej e g z a lta c ji" w romantycznym wydaniu baroku, gdy w raz z ożyw ie niem kontaktów kulturalnych polsko-niderlandzkich na przełom ie XVI i XVII w. n abrał znaczenia tzw . "topos politycznego i relig ijn ego wygna n ia " . W ch arak terystyczn ej sytu acji h istory czn ej obu kultur obserw uje s ię , mimo istn ien ia różn ic religijn y ch , podobne p rześw iad czen ia św iato poglądowe - plu ralizm , umiłowanie w olności jedn ostk i, a barokowy motyw wygnańca funkcjonuje w tw ó rczości Jo o sta van den Vondela, Hugo de Groo- ta o raz Z . M orsztyna, W. P otockiego. W tym kontekście ob raz Rem- brandta "Jeźd ziec p o lsk i" jaw i się jako symboliczny rezu ltat więzów łą czących Polaków i Holendrów w te j epoce.
B P /6 0 /1 3 . „
/11/ BUREK T om asz: R ozd arta świadom ość, czyli o Żerom skim . "T w ó rc zo ść " 1975 nr 11, s . 74-84.
Autor pokazuje drogę przem ian ideowych Żerom skiego - od "z w ia stuna burzy rew olucyjnej 1905 r . " w pierw szych utw orach, p rz e z obraz upadku ideałów rewolucyjnych w "R ó ż y ", po ostatni o k res tw ó rczo ści,
za którego szczytowe o siągn ięcie uw aża "P rz e d w io śn ie ". Je st to bowiem pow ieść podejm ująca w sposób w ielostronny aktualną ówcześnie problem a tykę (rew olucję r o s y js k ą , rząd y w niepodległej P o ls c e , ruch komunistycz n y ). Je J "Wielkość wynika z wagi i o s tr o śc i stawianych pytań, z których naczelne dotyczy dalszych dróg polskiego radykalizm u.
