Artur Stefański
Analiza przepływów pieniężnych
jako instrument prognozowania
upadłości małych i średnich
przedsiębiorstw
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 46/1,
145-155
U N I V E R S I TA T IS M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
V O L . X L V I, 1 S E C T IO H 2 0 1 2
W ydział Finansów i Bankowości Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu
A R T U R ST E F A Ń S K I
Analiza przepływów pieniężnych jako instrument prognozowania
upadłości małych i średnich przedsiębiorstw
The analysis o f cash flow s for chosen SM Es op eratin g in the p ro duction sector
W prowadzenie
Teoria i praktyka rachunkowości i finansów w ykształciła wiele różnych narzę dzi i procedur wykorzystywanych w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W szystkie te narzędzia i procedury m ożna zakwalifikować do jednego z dwóch ujęć procesów finansow ych - ujęcia memoriałowego lub kasowego. Formalnie ujęcie kasowe za częło być stosowane w Polsce w połowie lat 90. X X wieku w raz z wprowadzeniem do sprawozdawczości finansowej sprawozdania z przepływ u środków pieniężnych.
W ujęciu teoretycznym przepływ y pieniężne mogą być wykorzystywane w p ro cedurze planow ania finansow ego, analizy finansow ej, prognozow ania upadłości przedsiębiorstw, oceny ich wiarygodności kredytowej. Różne w arianty przepływów pieniężnych są także wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych czy wycenie przedsiębiorstw. W praktyce natom iast przepływ y pieniężne są ciągle niewystarczająco docenianym elementem sprawozdawczym, czego w yraz daje m.in. polskojęzyczna literatura z obszaru analizy finansowej, gdzie ich analiza przedstawiana jest marginesowo, tym bardziej w odniesieniu do m ałych i średnich przedsiębiorstw.
Celem niniejszego artykułu jest analiza przepływów pieniężnych przedsiębiorstw zaliczanych do segmentu m ałych i średnich w kontekście sygnałów, jakie m ogą być wykorzystane w prognozowaniu upadłości. Aby ów cel zrealizować, badaniu poddano 20 przedsiębiorstw - 10 upadłych i 10 istniejących. Dane pozyskano ze sprawozdań udostępnionych w K rajow ym R ejestrze Sądowym w Poznaniu. C echą w spólną uwzględnionych w analizie podmiotów, które upadły, jest to, że ich proces upadłoś
ciowy zakończył się w roku 2008. W szystkie podm ioty uwzględnione w badaniu to spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zaliczane do segmentu m ałych i średnich, wszystkie są też przedsiębiorstwam i produkcyjnymi. Z uwagi n a fakt, że zgodnie z ustaw ą o rachunkowości obowiązek sporządzania przepływ ów pieniężnych nie obejmuje wszystkich przedsiębiorców, ograniczyło to możliwości pozyskania materiału empirycznego, bowiem założono, że do badania zostaną uwzględnione wyłącznie takie podmioty, które ten element sprawozdania przygotowywały w każdym z analizowanych okresów. Horyzont czasowy badania wyznaczono na lata 2002-2004, a taki zakres czasowy w ynika z trudności z pozyskaniem aktualnych w yników finansow ych dla przedsiębiorstw upadających, a warto podkreślić, że procesy upadłościowe analizo wanych podmiotów rozpoczęte zostały w roku 2006.
Przepływy pieniężne można analizować, wykorzystując narzędzia analizy wstępnej, analizę wskaźnikową czy stosując kasowe lub mieszane modele analizy dyskrym i nacyjnej, jednak z uwagi na ram y niniejszego opracowania zostaną wykorzystane jedynie narzędzia analizy wstępnej.
1. A naliza operacyjnych przepływów pieniężnych
A naliza sald przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, inwestycyjnej oraz finansowej pozw ala na wyciągnięcie pierwszych wniosków na tem at sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Należy pam iętać, że w artości sald oscylujące wokół zera dostarczają innych treści w stosunku do kwot sięgających dziesiątek czy setek milionów złotych, dlatego dosyć często w praktyce m ożna spotkać postulat relatyw nego uwzględniania sald np. wobec przychodów ze sprzedaży bądź sumy bilansowej. Niektórzy autorzy podkreślają też konieczność uwzględniania pozycji szczegółowych składających się na niedobór bądź nadwyżkę środków pieniężnych z danej działalności1.
Z punktu w idzenia zawartości informacyjnej najważniejsze są przepływ y pie niężne z działalności operacyjnej. To na ich podstawie w yróżnia się przedsiębior stwa rentowne i nierentowne w ujęciu kasow ym 2. Te, które generują dodatnie saldo przepływ ów działalności operacyjnej, zw ykle postrzegane są jako lepsze. Obszar działalności operacyjnej budzi najmniej wątpliwości w kwestii oczekiwanego salda przepływ ów pieniężnych, interesująca pozostaje też struktura tego salda oraz pow ią zanie z w ynikiem finansowym.
Wśród przedsiębiorstw istniejących dominowały te z dodatnim saldem przepływów pieniężnych (8-9 przypadków n a 10), z kolei wśród przedsiębiorstw, które upadły, mniej więcej połowa z nich w ykazyw ała saldo dodatnie, a połowa - ujemne.
Swiad-1 T. W aśniew ski, W. Skoczylas, J a k sk o rzysta ć ze sp ra w o zd a n ia z p rze p ły w u śro d kó w , „R achunkow ość” 1999, n r 12, s. 703-710.
2 E. Śnieżek, A k a d e m ia C ash Flow ; A n a liza i in terp reta cja inform acji o p rz e p ły w a c h p ie n ię żn y c h —
czyć to może o tym , że dodatnie przepływ y operacyjne nie wskazują jednoznacznie na dobrą sytuację finansow ą podmiotu.
T abela 1. Saldo z d ziałaln ości operacyjnej analizow anych podm iotów (liczba obserw acji)
D ziałaln ość G rupa Z n ak przep ły w ó w
Rok p rzed siębiorstw 2002 2003 2004 Istn iejące + 8 9 8 - 2 1 2 U padłe + 5 5 4 O p eracy jn a - 5 5 6 + 13 14 12 R azem - 7 6 8 - 6 9 10
Źródło: Opracowanie własne.
W przypadku analizy przepływ ów pieniężnych z obszaru operacyjnego często bada się zależność m iędzy tym i właśnie przepływ am i a różnym i poziom am i w yniku finansowego. A nalizę zależności m iędzy przepływ am i operacyjnym i a wynikiem finansow ym netto oraz nadw y żką finansow ą, obliczaną jak o sum a zysku netto i am ortyzacji, ilustrują tabele 2 i 3.
T abela 2. O peracyjne p rz e p ły w y p ien ię żne a w y n ik fin an so w y w badanych sp ó łk a ch (liczba obserw acji)
R ok G ru p a podm iotów
P rz e p ły w y operacyjne (O CF) oraz w y n ik fin an so w y (W F) +OCF, +W F +OCF, -WF -OCF, +W F -OCF, -WF
2002 U padłe 2 3 1 4 Istn iejące 8 0 0 2 R azem 10 3 1 6 2003 U padłe 4 1 1 4 Istn iejące 8 1 1 0 R azem 12 2 2 4 2004 U padłe 2 2 1 5 Istn iejące 8 0 1 1 R azem 10 2 2 6
W grupie przedsiębiorstw istniejących przew aża sytuacja, w której przedsiębior stwa osiągają dodatni w ynik finansowy, jednocześnie generując dodatnie przepływ y operacyjne (w każdym z analizowanych okresów jest to obserwowane w 8 przypad kach na 10). Z kolei w grupie bankrutów przew ażała sytuacja, że ujemne przepływ y operacyjne towarzyszą ujemnemu w ynikow i netto (4, 5 przypadków n a 10). Warto zauważyć, że na rok przed wszczęciem procedury upadłościowej aż 3 przedsiębiorstwa na 10 osiągały dodatni w ynik finansowy, a dwa z nich także dodatnie przepływ y operacyjne. Może to też świadczyć o tym , że porównywane kategorie ekonomiczne opisują dosyć różne kategorie ekonomiczne3.
Tabela 3. O peracyjne p rz e p ły w y środków p ien ię żnych (O CF) a n ad w yżk a fin an so w a (N F)
R ok G ru p a podm iotów N F > O CF N F < O CF 2002 U padłe 8 2 Istn iejące 7 3 R azem 15 5 2003 U padłe 4 6 Istn iejące 8 2 R azem 12 8 2004 U padłe 5 5 Istn iejące 8 2 R azem 13 7
Źródło: Opracowanie własne.
Porównując strumień operacyjnych przepływów pieniężnych z nadwyżką finanso wą, m ożna zauważyć, że w badanej populacji przew aża sytuacja, w której nadw yżka finansow a jest w yższa niż przepływ y operacyjne. Sytuacja taka występuje w każdym z analizowanych okresów w grupie przedsiębiorstw istniejących. Natom iast wśród przedsiębiorstw, które upadły - poza najbardziej oddalonym od daty upadłości rokiem, w którym liczba podmiotów z w iększą sum ą nadw yżki finansowej nad przepływ am i operacyjnymi dominuje - proporcje są zrównoważone, mniej więcej połowa przedsię biorców m a w yższą nadw yżkę finansow ą niż saldo przepływów operacyjnych i tyle samo m a nadw yżkę finansow ą niższą.
Warto dodać, że w sytuacji gdy nadw yżka finansow a była w iększa od przepły wów operacyjnych, to różnica m iędzy tym i wielkościami finansow ym i była m niejsza
3 D. Wędzk i, S ta ty sty c zn a w e ryfika cja isto tn o ści p rze p ły w ó w , „Z e sz y ty Teoretyczne R a chunkow ośc i” 2003, n r 15, s. 103-119.
w grupie przedsiębiorstw istniejących niż w grupie bankrutów. Dokładnie taką samą obserwację poczyniono w sytuacji, gdy nadw yżka finansow a była m niejsza od salda przepływ ów operacyjnych. W skazuje to na w iększą niestabilność przepływów ope racyjnych w sytuacji rosnących problemów finansowych, co może być wykorzystane w ramach katalogu symptomów ostrzegawczych.
Badania przepływów operacyjnych niekiedy opierają się też na poszukiwaniu za leżności korelacyjnych między tym i przepływami a wynikiem finansowym. D. Wędzki na podstawie w yników swoich badań konkludował, że korelacja m iędzy wynikiem finansowym czy też wynikiem z działalności operacyjnej a przepływam i pieniężnymi netto oraz przepływ am i z działalności operacyjnej jest bardzo słaba, jednocześnie zaobserw ow ał średni poziom siły zależności korelacyjnej m iędzy operacyjnym i przepływ am i pieniężnym i a sum ą w yniku finansowego netto i amortyzacji (średnia w artość w spółczynnika korelacji w yniosła 0,55) lub sum ą w yniku operacyjnego i am ortyzacji (średnia wartość w spółczynnika korelacji w yniosła 0,59)4.
W nioski w zakresie słabej korelacji przepływ ów z działalności operacyjnej z w ynikiem netto czy też w ynikiem z działalności operacyjnej potwierdzone zostały także w badaniach T. Maślanki. W przypadku analizy branży budowlanej średnie w artości w spółczynników korelacji przyjm ują w artości odpowiednio: 0,11 i 0,28. Natom iast ta sama analiza przeprowadzona dla przedsiębiorstw branży handlowej podtrzym uje wniosek o słabej korelacji, wziąwszy pod uwagę w ynik netto (średnia wartość współczynnika korelacji wynosi 0,38), jednak wskazuje na średnią siłę współ zależności w przypadku zastosowania w analizie w yniku z działalności operacyjnej (współczynnik korelacji na poziomie 0,67). Uwzględniając w analizie korelacyjnej z przepływam i z działalności operacyjnej sumę w yniku netto i amortyzacji oraz sumę w yniku z działalności operacyjnej i amortyzacji, podobnie jak w przypadku wyników badania D. Wędzkiego, siła współzależności była większa, choć generalnie w branży budowlanej pozostała słaba (średnie w spółczynniki korelacji w yniosły odpowiednio: 0,12 i 0,29), natom iast w branży handlowej tym razem dla obu użytych zmiennych w yniki analizy wskazują n a współzależność o średniej sile (współczynniki korelacji w yniosły odpowiednio: 0,69 i 0,67)5.
Podobną analizę przeprowadzono także n a przedmiotowej populacji przedsię biorców, a jej w yniki ilustruje tabela 4.
W yniki przeprowadzonego badania są w dużym stopniu zbieżne z przytoczonymi w ynikam i badań wcześniejszych. Generalnie siła współzależności rośnie, uwzględ niając w analizach obok w yniku finansowego amortyzację, i jest ona nieco wyższa, jeżeli w rozważaniach brany pod uwagę jest w ynik operacyjny.
Nieco silniejsza zależność między badanymi zmiennymi obserwowana jest w przy padku ograniczenia próby do grupy przedsiębiorstw, które nie zbankrutow ały (choć
4 D. W ędzki, S ta tystyc zn a ..., s. 103-119.
5 T. M aślanka, P rze p ły w y pie n ię żn e w za rzą d za n iu fin a n sa m i p rzed się b io rstw , C.H. Beck, W arszaw a 2008, s. 145-147.
pozostaje ona na średnim poziomie) niż w przypadku grupy bankrutów. Dla całej zaś populacji siła w spółzależności w każdym z analizowanych związków jest słaba.
T abela 4. K orelacja operacyjnych przep ły w ó w p ien ię żnych z w y b ran y m i w ielk ościam i fin an so w y m i z rach u n k u zysków i strat
Rok G ru p a podm iotów W y n ik z d ziałal n ości operacyjnej W y n ik netto W y n ik z d ziałal n ości operacyjnej + am ortyzacja W y n ik n etto + am ortyzacja 2002 U padłe -0,19 -0,19 0,13 0,14 Istniejące 0,03 0,05 0,44 0,46 R azem -0,12 -0,11 0,30 0,33 2003 U padłe -0,07 0,06 0,48 0,52 Istniejące 0,33 0,18 0,33 0,25 R azem 0,20 0,15 0,40 0,37 2004 U padłe 0,18 0,16 0,28 0,24 Istniejące 0,19 0,22 0,70 0,73 R azem 0,19 0,20 0,46 0,47 W całym okresie U padłe -0,03 0,03 0,18 0,20 Istniejące 0,22 0,16 0,43 0,41 R azem 0,14 0,10 0,27 0,26
Źródło: Opracowanie własne.
2. A naliza przepływów pieniężnych w pozostałych segmentach analitycznych N a podstaw ie inform acji zaw artych w obszarze z działalności inwestycyjnej m ożna ocenić, czy przedsiębiorca inwestuje w majątek długoterm inowy (wówczas saldo przepływ ów pieniężnych będzie ujemne), co jest postrzegane zazwyczaj jako korzystna informacja o wynikach finansowych i perspektywach przedsiębiorcy. Saldo dodatnie w tym obszarze wskazuje na w yprzedaż składników m ajątku, co zwykle odczytyw ane jest jako niekorzystny sygnał, choć trudno postawić taką ocenę, jeżeli przedsiębiorca sprzedaje np. majątek zbędny, niewykorzystywany w toku działalności operacyjnej.
W zakresie działalności inwestycyjnej zdecydowanie korzystniej kształtow ały się salda w śród przedsiębiorstw istniejących (od 7 do 9 przedsiębiorstw na 10 inwe stowało) niż bankrutów, choć zaskakujące jest to, że w zasadzie połowa z nich na krótko przed wszczęciem procedury upadłościowej nadal inwestowała.
T abela 5. Saldo z działalności inw estycyjnej i finansow ej analizow anych podm iotów (liczba obserw acji)
D ziałaln ość G ru p a p rz e d
siębiorstw
Z n ak przep ły w ó w Rok
2002 2003 2004 - 7 6 8 Inw estycyjna Istn iejące + 3 2 1 - 7 8 9 U padłe + 4 5 5 - 6 5 5 R azem + 7 7 6 - 13 13 14 Finansow a Istn iejące + 6 5 7 - 4 5 3 U padłe + 8 6 3 - 2 4 7 R azem + 14 11 10 - 6 9 10
Źródło: Opracowanie własne.
W analizowanej populacji w zakresie w pływ ów w obszarze inw estycyjnym w każdym z przedsiębiorstw w ystąpiły w pływ y wynikające z aktywów fin anso wych, jednak były to w yłącznie uzyskane odsetki. W przypadku przedsiębiorstw, dla których saldo przepływów w tym obszarze było dodatnie, udział odsetek jednak był m arginalny, dominowały w pływ y ze sprzedaży aktywów produkcyjnych (średni udział w strukturze wpływów ze sprzedaży aktywów produkcyjnych dla tego segmentu analizowanych podmiotów wyniósł 92%). Z kolei w wydatkach inwestycyjnych, poza jednym przypadkiem , gdzie zanotowano zakup aktywów finansowych, występowały w yłącznie w ydatki na zakup aktywów produkcyjnych.
Saldo strum ieni pieniężnych z działalności finansowej inform uje o tym , czy przedsiębiorstwo reguluje swoje zobowiązania wobec wierzycieli i/lub właścicieli, czy korzysta z dodatkowych źródeł kapitału. W pierw szym w ypadku saldo przepływów będzie ujemne, w drugim - dodatnie. Jednak trudno o jednoznaczną ocenę salda, zw ażywszy, że różne strum ienie szczegółowe m ogą się wzajem nie znosić. P rzy kładowo przedsiębiorstwo może spłacać kredyt bankowy, jednocześnie korzystając z dopłat do kapitału. Taka sytuacja będzie korzystna dla wierzyciela, ale nie zawsze tak samo będzie postrzegana z punktu w idzenia właścicielskiego. Z kolei w ypłata dywidend przy jednoczesnym zw iększaniu zadłużenia bankowego będzie, przynaj mniej krótkoterminowo, korzystna dla inwestorów, jednak wierzyciel może odczuwać
pewien dyskomfort, bowiem zam iast finansow ać rozwój danego podm iotu, de fa cto poprzez kredyt bankow y finansuje pryw atne cele inwestorów, a nie przedsiębiorstw będących kredytobiorcami.
Przyjmując zasadę racjonalności podm iotu podejmującego decyzję, ani wierzyciel (działając w myśl swoich interesów, czyli dbając o zw rot udostępnionych środków pieniężnych w raz ze stosownym wynagrodzeniem), ani inwestor (który nie będzie oferował dodatkowego kapitału, nie oczekując korzyści z takiej decyzji, przy czym oczywiście ta korzyść może być w różny sposób definiowana, np. jako wzrost war tości inwestycji) nie uruchom ią dodatkowych środków, jeżeli decyzja taka nie będzie licowała z ich oczekiwaniami, a zatem saldo dodatnie m ożna odebrać jako korzystne. Natom iast jeżeli przepływ y są ujemne, ale nie m a wewnętrznej sprzeczności m iędzy przepływ am i zw iązanym i z wierzycielami i właścicielami, to zdecydowanie może świadczyć o sile finansowej podm iotu, który jest w stanie spełniać oczekiwania inwestorskie bądź wierzycielskie, bądź i jedne i drugie w tym samym czasie.
A naliza przepływów w obszarze finansow ym badanych podmiotów wskazuje, że wśród przedsiębiorstw istniejących nieznacznie więcej było podm iotów z dodatnim saldem przepływów w tym obszarze (od 5 do 7 przypadków) niż z saldem ujemnym (od 3 do 5 przypadków). Połowa przedsiębiorców z saldem dodatnim osiągała je dzięki dopłatom do kapitału - w arto podkreślić, że w dwóch przypadkach nie tow a rzyszył tem u wzrost zadłużenia. W pozostałych wypadkach dodatnie saldo w ynikało głównie ze w zrostu zadłużenia bankowego. Przeciętnie w 72% dodatnie saldo jest konsekwencją wzrostu zadłużenia, a 28% zawdzięczane jest dopłatom kapitałowym.
W grupie bankrutów liczba podmiotów z dodatnim saldem przepływów w obsza rze finansow ym systematycznie m alała z 8 obserwacji aż do 3. W 2002 roku, kiedy tych obserwacji było najwięcej, dodatnie saldo było głównie (aż w 7 z 8 przypadków) w ynikiem wzrostu zadłużenia bankowego (średnia relacja wzrostu zadłużenia wobec dopłat do kapitału w ynosiła jak 87% do 13%), co więcej w 2 przypadkach wzrostowi zadłużenia nie towarzyszyły znaczące nakłady inwestycyjne, co wskazuje, że kredy tow ana była bieżąca działalność gospodarcza tych podmiotów. W roku 2004, kiedy dodatnie saldo przepływ ów finansow ych notowane było w 3 przedsiębiorstwach, a relacja wzrostu zadłużenia do kapitału była, co może być nieco zaskakujące, mniej ostra i w ynosiła 74% do 26%. Być m oże był to efekt porozum ień restru ktu ry za cyjnych, jednak tego, niestety, nie udało się dowieść, z uwagi na brak dostępu do szczegółowych informacji.
Jeżeli saldo przepływów finansowych było ujemne, to w przypadku przedsiębiorstw istniejących w 55% było to konsekwencją spłaty zadłużenia, zaś w 45% - w ypłat na rzecz właścicieli. Z kolei w grupie bankrutów zdecydowanie dominował wówczas strum ień wydatków związanych ze spłatą zadłużenia, szczególnie w ostatnim z ana lizowanych okresów, gdzie na 7 przypadków firm z ujemnym saldem przepływów finansow ych nie było żadnego, w którym nastąpiły w ypłaty na rzecz właścicieli. Jako ciekawostkę m ożna podać, że w roku 2003, kiedy ujemne saldo przepływów w obszarze finansowym obserwowano u 4 przedsiębiorców, aż 3 z nich miało wypłaty
na rzecz właścicieli, i co tym bardziej zaskakujące (bo może sugerować świadome wycofywanie środków finansow ych przez właścicieli wobec świadomości rosnących problemów finansow ych, choć z drugiej strony w jednym z tych przedsiębiorstw równoległe realizowane były w ydatki inwestycyjne, co nieco osłabia osąd) - w 2 z tych 3 przypadków w ypłaty na rzecz właścicieli było większe niż kwoty spłacanego zadłużenia (w jednym było to prawie 60% więcej).
3. A naliza sald strum ieni pieniężnych z poszczególnych rodzajów działalności (metoda znaków)
W konsekwencji w spółw ystępow ania trzech obszarów analitycznych w prze pływ ach pieniężnych i m ożliwych sald strum ieni w każdym z tych trzech obszarów (znak dodatni salda albo ujemny) w yróżnia się osiem6 przypadków, jakie m ogą zostać zaobserwowane w w ynikach finansow ych przedsiębiorstw. Ilustruje je tabela 6.
W niektórych źródłach m ożna spotkać szersze ujęcie prezentowanej tem atyki, mianowicie do rozważań włącza się łączne saldo przepływów pieniężnych7, wówczas liczba przypadków w zrasta do 148.
T abela 6. A n a liz a znaków w b ad an ej populacji
Rok G ru p a
p rzed siębiorstw
W ariant (OCF, ICF, FCF)
(+++) 2 (+--) 3 (++-) 4 (+-+) 5 (-++) 6 (--+) 7 (-+-) 8 (---) Istniejące 2 3 0 3 0 1 1 0 2002 U padłe 1 0 1 3 2 2 0 1 R azem 3 3 1 6 2 3 1 1 Istniejące 0 3 2 4 0 1 0 0 2003 U padłe 0 1 2 2 2 2 1 0 R azem 0 4 4 6 2 3 1 0 Istniejące 0 3 0 5 1 1 0 0 2004 U padłe 0 1 3 0 2 1 0 3 R azem 0 4 3 5 3 2 0 3
Źródło: Opracowanie własne.
6 O czy w iście m ogą też w ystąpić sytuacje, w których przynajm niej je d e n obszar przepływ ów pienię żnych zam k n ie się zerow ym saldem , w ted y je s t 19 przypadków .
7 J. A leszczyk, R a ch u n ko w o ść fin a n so w a o d p o d sta w , Z n ak i S-ka, Poznań 2011, s. 376.
8 P am iętając o ty m , że poszczególne salda, w ty m ta kże i łączne m oże w y n ieść 0, to liczba przy p ad k ó w w z ra sta do 31.
A naliza znaków sald przepływ ów pieniężnych w poszczególnych segmentach analitycznych wskazuje, że wśród przedsiębiorstw, które istnieją, w każdym z anali zowanych okresów dom inowały przypadki (warianty 1, 2, 4 i 6) świadczące o dobrej sytuacji finansowej, zaś przypadek 7, wskazujący na bardzo złą sytuację finansow ą w tej grupie przedsiębiorstw, zaobserwowano tylko raz - w roku 2002.
Z kolei w grupie bankrutów w latach 2002-2003 w ponad połowie przypadków także obserwowano korzystny układ znaków przepływ ów pieniężnych, natom iast w ostatnim z analizowanych okresów ten udział zdecydowanie się zm niejszył (z 6 obserwacji do 2). Równolegle w latach 2002-2003 w arianty 7 i 8 przepływów pie niężnych obserwowano tylko w 1 przypadku n a 10, zaś w roku 2004 - w 3.
N a podkreślenie zasługuje fakt, że zarów no w segm encie operacyjnym , jak i inwestycyjnym nie zw iększała się w zasadzie liczba podm iotów z saldem odczyty wanym jako niekorzystne. Taka natom iast tendencja została zaobserwowana w seg mencie przepływów finansow ych, gdzie w ostatnim z analizowanych okresów liczba podmiotów, które upadły, z dodatnim saldem przepływów pieniężnych jest znacznie m niejsza niż w latach wcześniejszych. Równolegle wśród firm , które przetrwały, nie obserwuje się znaczących odchyleń pod tym względem.
Generalnie m ożna zauważyć, że wśród bankrutów salda przepływów pieniężnych z poszczególnych obszarów analitycznych kształtow ały się mniej korzystnie niż w grupie przedsiębiorstw istniejących, co może w skazyw ać na skuteczność oceny analizy wstępnej przepływów pieniężnych. Porównanie liczby obserwacji m iędzy grupam i bankrutów i niebankrutów wskazuje, że wartość poznawcza metody znaków jest najw yższa w ostatnim z analizowanych okresów, na krótko przed wszczęciem procedury upadłościowej.
Zakończenie
N a podstawie wyników z przeprowadzonego badania na próbie 20 m ałych i śred nich przedsiębiorstw produkcyjnych, m ożna zauważyć, że:
• dodatnie operacyjne przepływ y pieniężne nie świadczą jednoznacznie o do brej sytuacji finansowej podm iotu, bowiem aż 4 z 10 firm , które upały na rok przed tym zdarzeniem (wszczęciem procedury upadłościowej), m iały właśnie dodatnie salda,
• wśród jednostek gospodarczych z problemami finansow ym i jest znacznie w ię cej firm , które m ają dodatnie saldo przepływów z działalności inwestycyjnej, • podmioty, które nie przetrw ały na rynku, częściej m ają ujemne saldo prze pływów pieniężnych z działalności finansowej, natom iast jeżeli saldo to jest dodatnie, to głównie na skutek wzrostu zadłużenia,
• wśród bankrutów na rok przed wszczęciem procedury (analiza wcześniej szych okresów nie dostarcza wyraźnych sygnałów ostrzegawczych) najczęściej wystę pował wariant 8 metody znaków (wszystkie obszary analityczne przepływów
pieniężnych m ają saldo ujemne), co jest o tyle zaskakujące, że wskazuje na to, że sami przedsiębiorcy nie zauważali lub ignorowali sygnały ostrzegawcze, podejmując inwestycje, albo była to próba ratowania sytuacji drogą rozszerzenia zdolności produkcyjnych,
• wśród przedsiębiorstw, które kontynuują działalność gospodarczą w ostatnim okresie analizy, dominował w ariant 4 (saldo dodatnie w obszarach operacyj nym i finansow ym , ujemne w inwestycyjnym), wskazujący na bardzo dobrą sytuację finansową,
• operacyjne przepływ y pieniężne są słabo skorelowane z w ynikiem netto i w y nikiem finansow ym z działalności operacyjnej, uwzględniając zaś w analizie sumę tych wyników i amortyzacji, to siła w spółzależności w zrasta, dodatko wo silniejsza korelacja obserwowana jest w sytuacji zastosowania w analizie w yniku operacyjnego,
• bankruci rzadziej m ają nadw yżkę finansow ą w kwocie wyższej od operacyj nych przepływów pieniężnych, a ponadto różnica m iędzy tym i wielkościami jest w iększa właśnie u bankrutów (i to zarówno wtedy, gdy przepływ y ope
racyjne są większe od nadw yżki finansowej, jak i wówczas, gdy w iększa jest nadw yżka finansowa).
The analysis o f cash flows for chosen SM Es operating in the production sector
T h e m a in o b je c tiv e o f th e p a p e r is to a n a ly z e c a sh flo w s fo r a ch o se n g ro u p s o f S M E s. T h e re se a rc h w a s b a s e d o n a sa m p le o f 2 0 e n titie s. 10 o u t o f 2 0 h av e a lre a d y a n n o u n c e d b a n k ru p tc y , w h e re a s th e r e m a in in g 10 c o n tin u e th e ir b u sin e ss a c tiv itie s. S u ch a s e le c tio n o f e n titie s is a im e d a t in d ic a tin g som e w a rn in g sig n s w h ic h re s u lt fro m c a sh flo w an aly sis.
T h e re s u lts o f th e c o n d u c te d te s t c o n firm , to a g re a t e x te n t, th e c o n c lu sio n s d ra w n fro m th e p re v i o u s re s e a rc h m a d e am o n g a g ro u p o f p u b lic c o m p a n ie s, a n d in d ic a te th a t p o sitiv e o p e ra tin g c a s h flo w s do n o t d ire c tly m e a n a g o o d fin a n c ia l c o n d itio n o f th e e n tity in q u e stio n . S im u lta n e o u sly , in th e case o f e n te r p ris e s w h ic h d id n o t m a n a g e to c o n tin u e th e ir b u sin e s s a c tiv itie s, th e y h av e m o re o fte n a p o sitiv e b a la n c e o f in v e s tm e n t c a sh flo w a n d n e g a tiv e b a la n c e o f ca sh flo w in th e fin a n c ia l a re a . T h e re se a rc h a lso c o n firm s th a t th e c o rre la tio n b e tw e e n o p e ra tin g c a s h flo w s a n d n e t fin a n c ia l re s u lt o r o p e ra tiv e o n e is sm a ll, slig h tly h ig h e r in th e se c o n d c ase, w h e re a s w h e n w e ta k e in to a c c o u n t th e to ta l p ro fit an d d e p re c ia tio n , th e c o rre la tio n in c re a se s.
